fbpx
Wikipedia

Qida kimyası

Avqust 10, 2021

Qida kimyası – canlı materiyanın kimyəvi tərkibini, insan, heyvan, bitki və mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyətini təşkil edən kimyəvi çevrilmələri və bu çevrilmələr zamanı orqanizmdə baş verən dəyişiklikləri öyrənən elmdir.

Tarixi

Qida kimyası müstəqil elm kimi XIX əsrin ortalarında yaranmışdır. Onun bir elm kimi formalaşmasında üzvi kimyanın, fiziologiyanın və anatomiyanın böyük rolu olmuşdur. Lakin onun sürətlə inkişafı XX əsrdən başlayır. XX əsrin başlanğıcında bioloji kimyanın kimyəvi əsasları yaranmşdır. Bu dövrdə canlı materiyanın tərkibinə daxil olan birləşmələrin əsas tipləri ayırd edilmişdir. XX əsrin ortalarından sonra bioloji kimya sürətlə inkişaf etdi. Molekulyar biologiya, gen mühəndisliyi, biotexnologiya, bioqeyri-üzvi və bioüzvi kimya kimi elm sahələrinin yaranması və inkişafı bioloji kimyanın sürətli inkişafına stimul yaratdı.

Mexanizmi

Biokimyəvi proseslər termodinamikanın (termokimyanın) qanunları ilə sıx bağlıdır. Biokimyəvi reaksiyalar ani vaxtda millisaniyə (ml. san), mikrosaniyə (mk. san.) ərzində sulu mühitdə başa çatır. Su molekulasında olan hidrogen rabitəsi biomolekullarda əmələ gələn hidrogen hidrofob rabitələrinin yaranmasına bir stimul verir. Biomolekullar əsasən kovalent rabitə hesabına əmələ gəlmişlər. İon rabitəsi ilə əmələ gələn birləşmələr əsasən bioüzvi birləşmələrin quruluşunun saxlanmasında və biokimyəvi reaksiya-ların getməsində mühüm rol oynayır. Təqdim etdiyimiz dərslikdə statik biokimyanın əsas bölmələri-canlı materiyanın kimyəvi tərkibini, karbohidratların, lipidlərin, zülalların, nuklein turşularının, fermentlərin, vitaminlərin, hormonların quruluşu, xassələri və onların müxtəlif bioloji obyektlərdə yayılması miqdarını öyrənir. Dinamik biokimya maddələr mübadiləsi və enerji mübadiləsi, karbohidratların, lipidlərin, zülalların mübadiləsi, mineral maddələr mübadiləsi, maddələr mübadiləinin əlaqəsi və vəhdəti öyrənilir. Qida kimyasından Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə yazılmış dərsliyin az olması bu sahədə fənnin ali məktəblərin tələbələri tərəfindən öyrədilməsini olduqca çətinləşdirir. Məhz bu çətinliyi aradan qaldırmaq üçün bu dərslik yazılmışdır. Kitabın yazılmasına əsas səbəblərdən biri də mövcud ədəbiyyatların köhnəlməsi və biokimyanın sürətlə inkişaf etməsidir. Belə ki, biomolekullarınelektron mikroskopiya, rentgenospektroskopiya, nüvə maqnit rezonansı (N. M. R.), xromatoqrafiya və elektroforezin yeni üsulları ilə tədqiqi bu kitabda nəzərə alınmışdır. Kitabda müəyyən nöqsanları da gələcəkdə aradan qaldırmaq üçün öz məsləhətləri ilə kömək edən oxuculara müəlliflər əvvəlcədən səmimi təşəkkürünü bildirir.

Canlı orqanizmin kimyəvi tərkibi

Canlı orqanizmin müxtəlif növlərinin orqan və toxumalarında məlum olan kimyəvi elementlərin çoxusuna təsadüf edilir. Onlardan 20 elementə bütün canlıların orqan və toxumalarında rast gəlinir. Bunlar C, N, H, O, S, P, K, Na, Ca, Mg, Mn, Zn, Fe, Cu, Co az miqdarda Mo, B, CI, I, Se olur. Bunlar insan və heyvan orqanizmində yayılma miqdarına görə 2 qrupa ayrılır: makroelementlərə (miqdarı 0,001%-dən artıq olanlar) C, N, H, O, S, P, K, Na, Ca, mikroelementlərə (miqdarı 0,001%-dən az olanlar) B, Mn, Zn, Cu, Mo, Co, B, Se, Ba, I, Sr və s. aiddir. Orqanizmin ümumi kütləsinin 96%-dən çoxunu, hüceyrənin 99%-ni əsas 4 element O, C, H və N təşkil edir. Onlar canlı orqanizmin əsasını təşkil edən əsas üzvi maddələrin (zülalların, lipidlərin, karbohidratların) və suyun tərkibinə daxildir. Bunlar orqanogen elementlər adlanırlar. Canlı orqanizmin 70%-dən çoxunu su təşkil edir. Su orqanizmdə az da olsa dissosiasiya edir H + və OHionlarına. Su orqanizmdə bütün toxuma və orqanlarda olur, az bir hissəsi hüceyrədə birləşmiş haldadır. Suda bütün mineral və üzvi maddələr ion və ya hidrat halında olur. Canlı orqanizmin 10%-ə qədərini mineral maddələr təşkil edir. Orqanizmin əsas hissəsini zülallar (40–50%), karbohidratlar, nuklein turşuları, lipidlər və s. 50–60% təşkil edir. Hüceyrə canlıları cansızlardan fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərə malikdir. Hüceyrə canlıların əsas quruluş və funksional vahididir. Ayrı-ayrı orqan və toxumaların hər birinin özünə məxsus hüceyrə quruluşu vardır. Hüceyrənin tərkibində üzvi və qeyri-üzvi birləşmələr müxtəlif miqdardadır. 2-ci cədvəldən göründüyü kimi orqanizmin əsas kütləsini su təşkil edir. Belə ki, dərinin 58%, əzələnin 70%, qaraciyərin 71%, beynin isə 75%-ni su təşkil edir. Həmçinin zülal, lipid, karbohidratlar və mineral maddələr bütün orqan və toxumalarda müxtəlif miqdarda yayılmışdır.

Ədəbiyyat

  1. Həşimov X.M, Həsənova S.Ə, Qida kimyasi, Bakı 2010, 478 c.
  2. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. Bioloji kimya. Bakı 1989.
  3. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 2008.

Avqust 10, 2021
qida, kimyası, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, canlı, materiyanın, kimyəvi, tərkibini, insan, heyvan, bitki, mikroorqanizmlərin, həyat, fəaliyyətini, təşkil, edən, kimyəvi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Qida kimyasi canli materiyanin kimyevi terkibini insan heyvan bitki ve mikroorqanizmlerin heyat fealiyyetini teskil eden kimyevi cevrilmeleri ve bu cevrilmeler zamani orqanizmde bas veren deyisiklikleri oyrenen elmdir Mundericat 1 Tarixi 2 Mexanizmi 3 Canli orqanizmin kimyevi terkibi 4 EdebiyyatTarixi RedakteQida kimyasi musteqil elm kimi XIX esrin ortalarinda yaranmisdir Onun bir elm kimi formalasmasinda uzvi kimyanin fiziologiyanin ve anatomiyanin boyuk rolu olmusdur Lakin onun suretle inkisafi XX esrden baslayir XX esrin baslangicinda bioloji kimyanin kimyevi esaslari yaranmsdir Bu dovrde canli materiyanin terkibine daxil olan birlesmelerin esas tipleri ayird edilmisdir XX esrin ortalarindan sonra bioloji kimya suretle inkisaf etdi Molekulyar biologiya gen muhendisliyi biotexnologiya bioqeyri uzvi ve biouzvi kimya kimi elm sahelerinin yaranmasi ve inkisafi bioloji kimyanin suretli inkisafina stimul yaratdi Mexanizmi RedakteBiokimyevi prosesler termodinamikanin termokimyanin qanunlari ile six baglidir Biokimyevi reaksiyalar ani vaxtda millisaniye ml san mikrosaniye mk san erzinde sulu muhitde basa catir Su molekulasinda olan hidrogen rabitesi biomolekullarda emele gelen hidrogen hidrofob rabitelerinin yaranmasina bir stimul verir Biomolekullar esasen kovalent rabite hesabina emele gelmisler Ion rabitesi ile emele gelen birlesmeler esasen biouzvi birlesmelerin qurulusunun saxlanmasinda ve biokimyevi reaksiya larin getmesinde muhum rol oynayir Teqdim etdiyimiz derslikde statik biokimyanin esas bolmeleri canli materiyanin kimyevi terkibini karbohidratlarin lipidlerin zulallarin nuklein tursularinin fermentlerin vitaminlerin hormonlarin qurulusu xasseleri ve onlarin muxtelif bioloji obyektlerde yayilmasi miqdarini oyrenir Dinamik biokimya maddeler mubadilesi ve enerji mubadilesi karbohidratlarin lipidlerin zulallarin mubadilesi mineral maddeler mubadilesi maddeler mubadileinin elaqesi ve vehdeti oyrenilir Qida kimyasindan Azerbaycan dilinde latin qrafikasi ile yazilmis dersliyin az olmasi bu sahede fennin ali mekteblerin telebeleri terefinden oyredilmesini olduqca cetinlesdirir Mehz bu cetinliyi aradan qaldirmaq ucun bu derslik yazilmisdir Kitabin yazilmasina esas sebeblerden biri de movcud edebiyyatlarin kohnelmesi ve biokimyanin suretle inkisaf etmesidir Bele ki biomolekullarinelektron mikroskopiya rentgenospektroskopiya nuve maqnit rezonansi N M R xromatoqrafiya ve elektroforezin yeni usullari ile tedqiqi bu kitabda nezere alinmisdir Kitabda mueyyen noqsanlari da gelecekde aradan qaldirmaq ucun oz meslehetleri ile komek eden oxuculara muellifler evvelceden semimi tesekkurunu bildirir Canli orqanizmin kimyevi terkibi RedakteCanli orqanizmin muxtelif novlerinin orqan ve toxumalarinda melum olan kimyevi elementlerin coxusuna tesaduf edilir Onlardan 20 elemente butun canlilarin orqan ve toxumalarinda rast gelinir Bunlar C N H O S P K Na Ca Mg Mn Zn Fe Cu Co az miqdarda Mo B CI I Se olur Bunlar insan ve heyvan orqanizminde yayilma miqdarina gore 2 qrupa ayrilir makroelementlere miqdari 0 001 den artiq olanlar C N H O S P K Na Ca mikroelementlere miqdari 0 001 den az olanlar B Mn Zn Cu Mo Co B Se Ba I Sr ve s aiddir Orqanizmin umumi kutlesinin 96 den coxunu huceyrenin 99 ni esas 4 element O C H ve N teskil edir Onlar canli orqanizmin esasini teskil eden esas uzvi maddelerin zulallarin lipidlerin karbohidratlarin ve suyun terkibine daxildir Bunlar orqanogen elementler adlanirlar Canli orqanizmin 70 den coxunu su teskil edir Su orqanizmde az da olsa dissosiasiya edir H ve OHionlarina Su orqanizmde butun toxuma ve orqanlarda olur az bir hissesi huceyrede birlesmis haldadir Suda butun mineral ve uzvi maddeler ion ve ya hidrat halinda olur Canli orqanizmin 10 e qederini mineral maddeler teskil edir Orqanizmin esas hissesini zulallar 40 50 karbohidratlar nuklein tursulari lipidler ve s 50 60 teskil edir Huceyre canlilari cansizlardan ferqlendiren esas xususiyyetlere malikdir Huceyre canlilarin esas qurulus ve funksional vahididir Ayri ayri orqan ve toxumalarin her birinin ozune mexsus huceyre qurulusu vardir Huceyrenin terkibinde uzvi ve qeyri uzvi birlesmeler muxtelif miqdardadir 2 ci cedvelden gorunduyu kimi orqanizmin esas kutlesini su teskil edir Bele ki derinin 58 ezelenin 70 qaraciyerin 71 beynin ise 75 ni su teskil edir Hemcinin zulal lipid karbohidratlar ve mineral maddeler butun orqan ve toxumalarda muxtelif miqdarda yayilmisdir Edebiyyat RedakteHesimov X M Hesenova S E Qida kimyasi Baki 2010 478 c Hesenov E C Rzayev N A Islamzade F Q Efendiyev A M Bioloji kimya Baki 1989 Kovalevskij N I Biologicheskaya himiya Moskva Akademiya 2008 Menbe https az wikipedia org w index php title Qida kimyasi amp oldid 5966105, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.