Qay — Altay xalq ədəbiyyatında sinə və qırtlaqdan çıxarılan səslərlə oxunan dastan.
Xüsusiyyətləri
Altay türklerinde qəhrəmanlıq dastanlarına "qay" (qaylab) adı verilər. Dastan izahçısına da "qayçı" deyilir. Bu terminlərin törədiyi 'qay' sözü isə insanın sinəsindən çıxan səs deməkdir. Tuvaların Kömey (Hömey) (Monqol: Хөөмэй) adı verilən qırtlaq mahnılarını xatırladır. Dastan söyləmək də "qaylamaq" feliylə istifadə edilər. Qaylar iki min ilə səkkiz min misra arasında dəyişən mənzum əsərlərdir. Deyilmələri bəzən dörd, beş gün və ya bir həftə qədər sürər. Qayçılar xüsusilə; uzun ov gecələri, bayramlar, toylar və əyləncələrdə qay söyləyərlər. Altay qayçıları dastan danışarkən üz ifadələrini və davranışlarını da istifadə edərlər. Yəni bir mənada izah etdikləri qəhrəmana çəvrilərlər. Qayçılar izah etdikləri dastanda insanlarla bərabər at, maral və quş kimi müxtəlif heyvanların yerinə də keçə bilərlər. Bundan başqa müxtəlif vasitələri istifadə edərək döyüş səhnələrini birlik qarşısında təqdim edərlər. Hətta qayçı nümayişinin inandırıcı olmasını artırmaq üçün makiyaj belə edə bilər.
Qayçılık ənənəsi iki yerə ayrılır;
Altay, tuba və tələngit qayçıları səsi sinələrindən çıxararlar,
Qumandu, çalqandı və bayat qayçıları isə səsi damaqlarından çıxararlar.
Hər varlığın "eye" (iye) adı verilən bir qoruyucu ruhu olduğuna inanan altay türkləri dastanın da "qay iyesi" deyilən bir qoruyucu ruhu olduğunu söyləyərlər. Bu iye izahçıyı, uzun müddət qaylamadığında çağırar.
Qayçı dastanı söylərkən oğurladığı musiqi alətinin və özünün səsini qay iyesinin və bunlarla birlikdə "Altay Quday"ın dinlədiyine inanar.
Qayçı ümumiyyətlə dastana başlamadan əvvəl giriş qisimində özünü dinlədiyinə inandığı Altay iyesine minnetlerini təqdim edər, oxuyacağı qay üçün ondan kömək diləyər. Altay qayçıları, eynilə Anadolu aşiqləri kimi bu sənəti ümumiyyətlə bir ustanın yanında öyrənirlər.
Qayçı olmanın bir başqa yolu da yuxu ilədir. Türkiyədəki aşiq ənənəsində gördüyü bir yuxuda Pir, Xıdır və ya Yar əlindən badə içilər. Altaylarda isə gördüyü bir yuxu ilə qayçı olanlara "eyelü kayçı" adı verilər. Qayçının yuxusunda "Arjan Eyezi" (su iyesi) və ya "Tayga Eyezi" (dağ iyesi) özünə görüner. Altay dastan izahçıları tarixi müddət içində xalqın və əsgərlərin əfvallarını yüksəltmək kimi funksiyaları da yerinə yetirmişlər. Eynilə aşiq kimi qayçı da eyni gəzintiçi bir sənətçidir. Bundan başqa keçmişdə yalnız sənətlərini icra etmək surətiylə dolanışığını təmin edən qayçıların var olduğu bilinməkdədir. Qaylar musiqi alətlərinin hər hansı biriylə (ki bu ümumiyyətlə topşurdur) və mütləq musiqi ilə icra edilir. Qayçı dastana başlamadan əvvəl bir müddət topşur çalar. Qaylar ezgi (melodiya) ilə birlikdə Kojon (Koşon) adı verilən mənzum mətnlərdən (şeirlərdən) ibarətdir.
Mənbə
İki Destan, Saim Sakaoğlu[ölü keçid](türk.)
Maaday Kara Destanı, Ahmet Dağlı (türk.)
Dünden Bugüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları, Çiğdem Akyüz (türk.)
Altay, Tıva ve Şor Destanlarında Dağ, Seniha Sönmez[ölü keçid](türk.)
September 18, 2021
dastan, altay, xalq, ədəbiyyatında, sinə, qırtlaqdan, çıxarılan, səslərlə, oxunan, dastan, xüsusiyyətləri, redaktəaltay, türklerinde, qəhrəmanlıq, dastanlarına, qaylab, adı, verilər, dastan, izahçısına, qayçı, deyilir, terminlərin, törədiyi, sözü, isə, insanın. Qay Altay xalq edebiyyatinda sine ve qirtlaqdan cixarilan seslerle oxunan dastan Xususiyyetleri RedakteAltay turklerinde qehremanliq dastanlarina qay qaylab adi veriler Dastan izahcisina da qayci deyilir Bu terminlerin torediyi qay sozu ise insanin sinesinden cixan ses demekdir Tuvalarin Komey Homey Monqol Hoomej adi verilen qirtlaq mahnilarini xatirladir Dastan soylemek de qaylamaq feliyle istifade ediler Qaylar iki min ile sekkiz min misra arasinda deyisen menzum eserlerdir Deyilmeleri bezen dord bes gun ve ya bir hefte qeder surer Qaycilar xususile uzun ov geceleri bayramlar toylar ve eylencelerde qay soyleyerler Altay qaycilari dastan danisarken uz ifadelerini ve davranislarini da istifade ederler Yeni bir menada izah etdikleri qehremana cevrilerler Qaycilar izah etdikleri dastanda insanlarla beraber at maral ve qus kimi muxtelif heyvanlarin yerine de kece bilerler Bundan basqa muxtelif vasiteleri istifade ederek doyus sehnelerini birlik qarsisinda teqdim ederler Hetta qayci numayisinin inandirici olmasini artirmaq ucun makiyaj bele ede biler Qaycilik enenesi iki yere ayrilir Altay tuba ve telengit qaycilari sesi sinelerinden cixararlar Qumandu calqandi ve bayat qaycilari ise sesi damaqlarindan cixararlar Her varligin eye iye adi verilen bir qoruyucu ruhu olduguna inanan altay turkleri dastanin da qay iyesi deyilen bir qoruyucu ruhu oldugunu soyleyerler Bu iye izahciyi uzun muddet qaylamadiginda cagirar Qayci dastani soylerken ogurladigi musiqi aletinin ve ozunun sesini qay iyesinin ve bunlarla birlikde Altay Quday in dinlediyine inanar Qayci umumiyyetle dastana baslamadan evvel giris qisiminde ozunu dinlediyine inandigi Altay iyesine minnetlerini teqdim eder oxuyacagi qay ucun ondan komek dileyer Altay qaycilari eynile Anadolu asiqleri kimi bu seneti umumiyyetle bir ustanin yaninda oyrenirler Qayci olmanin bir basqa yolu da yuxu iledir Turkiyedeki asiq enenesinde gorduyu bir yuxuda Pir Xidir ve ya Yar elinden bade iciler Altaylarda ise gorduyu bir yuxu ile qayci olanlara eyelu kayci adi veriler Qaycinin yuxusunda Arjan Eyezi su iyesi ve ya Tayga Eyezi dag iyesi ozune goruner Altay dastan izahcilari tarixi muddet icinde xalqin ve esgerlerin efvallarini yukseltmek kimi funksiyalari da yerine yetirmisler Eynile asiq kimi qayci da eyni gezintici bir senetcidir Bundan basqa kecmisde yalniz senetlerini icra etmek suretiyle dolanisigini temin eden qaycilarin var oldugu bilinmekdedir Qaylar musiqi aletlerinin her hansi biriyle ki bu umumiyyetle topsurdur ve mutleq musiqi ile icra edilir Qayci dastana baslamadan evvel bir muddet topsur calar Qaylar ezgi melodiya ile birlikde Kojon Koson adi verilen menzum metnlerden seirlerden ibaretdir Menbe RedakteIki Destan Saim Sakaoglu olu kecid turk Maaday Kara Destani Ahmet Dagli turk Dunden Bugune Turk Dunyasi Destan Anlaticilari Cigdem Akyuz turk Altay Tiva ve Sor Destanlarinda Dag Seniha Sonmez olu kecid turk Menbe https az wikipedia org w index php title Qay dastan amp oldid 5682726, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
