Qatil dalğaları (doqquzuncu dalğa, gəzən dalğalar, canavar dalğaları, ağ dalğa, ing.rogue wave — yaramaz dalğa, freak wave — dəli dalğa; fr.onde scélérate — cani dalğa, galéjade — pis zarafat) — 20-30 metr hündürlüyündə (və bəzən daha da çox) okeanda yaranan, dəniz dalğalarına xas olmayan davranışa sahib nəhəng tək dalğalar. "Qatil dalğaları" gəmilər və dəniz strukturları üçün ən çox təhlükə yaradır: belə bir dalğaya rast gəlmiş bir gəminin gövdəsi, üzərinə düşən suyun (1000 kPa ya da 10 atm-a qədər) böyük təzyiqinə dözə bilməz və gəmi bir neçə dəqiqə ərzində batacaq.
Dalğa hovuzunda qatil dalğanın yaranma və dağıdıcı təsirlərinin eksperimental nümayişi
Yaramaz dalğalar fenomenini ayrı bir elmi və praktik mövzu olaraq ayırmağa və anormal dərəcədə böyük amplituda (məsələn, sunami) dalğaları ilə əlaqəli digər fenomenlərdən ayırmağa imkan verən vacib bir vəziyyət, görünüşlərinin qəfil olmasıdır.
Sualtı zəlzələlər və ya torpaq sürüşmələri nəticəsində meydana gələn və yalnız dayaz sularda böyük bir hündürlük əldə edən sunamilərdən fərqli olaraq, "yaramaz dalğalar" ın görünüşü fəlakətli geofiziki hadisələrlə əlaqəli deyil. Göründüyü kimi yaramaz dalğaların tək bir səbəbi olmasa da, səth dalğalarının suda qeyri-xətti dinamikası okeanda yaramaz dalğaların meydana gəlməsinin xarakterik səbəblərindən biridir.
Uzun müddət gəzişən dalğalar o dövrdə mövcud olan dəniz dalğalarının görünüşü və davranışının heç bir riyazi modelinə sığmadığı üçün qondarma sayılırdı və kifayət qədər etibarlı dəlil də yox idi. Ancaq 1 yanvar 1995-ci ildə Norveç sahillərində Şimal dənizindəki Dropner neft platformasında 25,5 metr yüksəklikdə Dropner dalğası adlandı. Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) ERS-1 və ERS-2 radar peyklərindən istifadə edərək okeanların səthinin izlənilməsini nəzərdə tutan MaxWave layihəsi ("Maksimum Dalğa") çərçivəsində daha çox iş, 10-dan çox tək nəhəng qeyd etdi hündürlüyü 25 metrdən artıq olan dünyanın dörd həftəsində dalğalar. Bu tədqiqatlar, son iyirmi ildə konteyner gəmiləri və supertankerlər qədər olan gəmilərin ölüm səbəbləri, mümkün səbəblərdən qatil dalğaları daxil olmaqla yeni fikirlər verir.
Biskay körfəzində ticarət gəmisinə yaxınlaşan böyük bir dalğanın fotoşəkili. Təxminən 1940-cı illər
Yaranma səbəbləri
Həddindən artıq dalğaların səbəbləri barədə bir neçə fərziyyə var. Onların çoxunun sağlam düşüncəsi yoxdur. Ən sadə izahatlar fərqli dalğa uzunluğundakı dalğaların sadə bir superpozisiyasının analizinə əsaslanır. Ancaq təxminlər göstərir ki, belə bir sxemdə həddindən artıq dalğaların meydana gəlmə ehtimalı çox aşağıdır. Digər bir diqqətəlayiq fərziyyə, səth cərəyanlarının bəzi strukturlarında dalğa enerjisinin fokuslanması ehtimalını nəzərdə tutur. Bu quruluşlar, həddindən artıq dalğaların sistematik şəkildə meydana gəlməsini izah etmək üçün enerji mərkəzləşdirmə mexanizmi üçün çox spesifikdir.
Maraqlıdır ki, bu cür dalğalar həm şahidlər tərəfindən təsdiqlənən həm zirzəmilər, həm də çuxurlar ola bilər. Əlavə tədqiqatlar külək dalğalarındakı qeyri-xətti təsirlərini ehtiva edir ki, bu da kiçik dalğalar qruplarının (paketlər) və ya quruluşlarında əhəmiyyətli dəyişikliklər olmadan uzun məsafələrə gedə bilən fərdi dalğaların (solitonlar) meydana gəlməsinə səbəb ola bilər. Bənzər paketlər praktikada dəfələrlə müşahidə edilmişdir. Bu nəzəriyyəni təsdiqləyən bu cür dalğa qruplarının xarakterik xüsusiyyətləri, digər dalğalardan asılı olmayaraq hərəkət etmələri və kiçik bir eni (1 km-dən az) olması və yüksəkliklərin kənarları boyunca kəskin şəkildə enməsidir.
Təcrübə müşahidəsi
Qatil dalğalarının bir dalğasının ədədi simulyasiyası
Qatil dalğaların öyrənilməsindəki problemlərdən biri də onları laboratoriyada əldə etmək çətinliyidir. Əsasən tədqiqatçılar müşahidələr nəticəsində əldə edilmiş məlumatlarla işləmək məcburiyyətində qalırlar və bu cür məlumatlar yaramaz dalğanın gözlənilməz təbiəti səbəbindən çox məhduddur.
2010-cu ildə Pereqrinin tənəffüs-solitonları ilk dəfə eksperimental olaraq əldə edildi, bu da bir çox elm adamlarına görə yaramaz dalğaların mümkün prototipidir. Doğrusal olmayan Şrödinger tənliyinin müəyyən bir həlli olan bu solitonlar optik sistem üçün əldə edilmişdir , lakin artıq 2011-ci ildə su dalğaları üçün eyni solitonlar əldə edilmişdir . 2012-ci ildə, başqa bir təcrübədə, alimlər amplitüdünün arxa dalğanın amplitüdündən beş qat daha yüksək olduğu daha yüksək səviyyəli bir tənəffüs solitonu istehsalını nümayiş etdirə bildilər.
Gəmilərin dağılması
Alman yandıran daşıyıcı gəmi MS München, 13 dekabr 1978-ci ildə fırtına zamanı itdi. Axtarışlar nəticəsində gəminin ayrı-ayrı qırıntıları tapıldı. Ehtimal olunur ki, gəmi bir və ya bir neçə qatil dalğasının qurbanı oldu.
İngilis neft daşıyıcısı MV Derbyshire, 9 sentyabr 1980-ci ildə Yaponiya sahillərində Orkide tayfunu zamanı itdi. Dağıntılar 1994-cü ildə aşkar edilmiş və hərtərəfli araşdırılmışdır. Sonrakı təhlillər göstərdi ki, hava şəraiti nəzərə alınmaqla, Derbyshire demək olar ki, ən azı 28 metr hündürlükdə dalğalarla qarşılaşdı və hətta daha kiçik bir qatil dalğasının da gəminin yük bölməsi lyuk örtüklərindən birini və ya bir neçəsini asanlıqla qopararaq sürətli ölümə səbəb olacağını göstərdi.
Sovet trauel "Kartli" 1991-ci ilin dekabrında Şotlandiya Guia adasının sahillərində bir qatil dalğasının qurbanı oldu. Gəmi əvvəl quruya qaçdı, sonra batdı. 4 heyət üzvü öldürüldü. Qalanları sahil xilasetmə xidmətləri tərəfindən xilas edildi.
İstinadlar
Rogue heat and diffusion waves, Cihan Bayindir, Chaos, Solitons & Fractals 139, 110047, October 2020
"Rogue Waves – Monsters of the deep: Huge, freak waves may not be as rare as once thought". Economist Magazine. September 17, 2009. İstifadə tarixi: 2009-10-04.
"What Is A Sneaker Wave?". WorldAtlas. İstifadə tarixi: 2020-07-29.
Dynamics of nonautonomous rogue waves in Bose–Einstein condensate, Li-Chen Zhao, Annals of Physics 329, 73-79, 2013
Rogue quantum harmonic oscillations, Cihan Bayindir, Physica A 547, 124462, 1 June 2020
Financial rogue waves, Yan Zhen-Ya, Communications in Theoretical Physics 54, 5, 2010
"Freak waves spotted from space". BBC News. July 22, 2004. İstifadə tarixi: May 22, 2010.
Benetazzo, Alvise; Barbariol, Francesco; Bergamasco, Filippo; Torsello, Andrea; Carniel, Sandro; Sclavo, Mauro (2015-06-22). "Observation of Extreme Sea Waves in a Space–Time Ensemble". Journal of Physical Oceanography. 45 (9): 2261–2275. Bibcode:2015JPO....45.2261B. doi:10.1175/JPO-D-15-0017.1. hdl:10278/3661049. ISSN 0022-3670.
Holliday, Naomi P. (March 2006). "Were extreme waves in the Rockall Trough the largest ever recorded?". Geophysical Research Letters. 33 (5): L05613. Bibcode:2006GeoRL..33.5613H. doi:10.1029/2005GL025238.
"Physics of Tsunamis". NOAA.gov. United States Department of Commerce. 27 January 2016. İstifadə tarixi: 29 January 2016. They cannot be felt aboard ships, nor can they be seen from the air in the open ocean.
Laird, Anne Marie (December 2006). "Observed Statistics of Extreme Waves". Doctoral Dissertation, Monterey, California Naval Postgraduate School: 2.
«Freak Wave — programme summary»www.bbc.co.uk/. BBC. 14 November 2002. Retrieved 15 January 2016.
"An Independent Assessment of the Sinking of the MV DERBYSHIRE" (PDF). Royal Institution of Naval Architects. İstifadə tarixi: 10 October 2017.
Xarici keçidlər
Пелиновский Е. Н., Слюняев А. В. «Фрики» — морские волны-убийцы // Природа. — № 3. — 2007.
Бадулин С., Иванов А., Островский А.
Куркин А. А., Пелиновский Е. Н. Волны-убийцы: факты, теория и моделирование. Н. Новгород. — Нижегород. гос. тех. ун-т. — 2004.
Шамин Р. В. Математические вопросы волн-убийц. М.: Ленанд/URSS, 2016
Космические исследования океана
Лекции Р. В. Шамина по курсу «Математические вопросы волн-убийц» в МИАН, 2018
Ученые воссоздали «волну-убийцу» в лаборатории // РИА Новости, янв 2019
Волны-убийцы. Морская байка, оказавшаяся реальностью // Свобода, 26 февраля 2021.
September 19, 2021
qatil, dalğaları, doqquzuncu, dalğa, gəzən, dalğalar, canavar, dalğaları, dalğa, rogue, wave, yaramaz, dalğa, freak, wave, dəli, dalğa, onde, scélérate, cani, dalğa, galéjade, zarafat, metr, hündürlüyündə, bəzən, daha, çox, okeanda, yaranan, dəniz, dalğalarına. Qatil dalgalari doqquzuncu dalga gezen dalgalar canavar dalgalari ag dalga ing rogue wave yaramaz dalga freak wave deli dalga fr onde scelerate cani dalga galejade pis zarafat 20 30 metr hundurluyunde ve bezen daha da cox okeanda yaranan 1 deniz dalgalarina xas olmayan davranisa sahib neheng tek dalgalar Qatil dalgalari gemiler ve deniz strukturlari ucun en cox tehluke yaradir bele bir dalgaya rast gelmis bir geminin govdesi uzerine dusen suyun 1000 kPa ya da 10 atm a qeder boyuk tezyiqine doze bilmez ve gemi bir nece deqiqe erzinde batacaq 2 Mediani oxut Dalga hovuzunda qatil dalganin yaranma ve dagidici tesirlerinin eksperimental numayisi Yaramaz dalgalar fenomenini ayri bir elmi ve praktik movzu olaraq ayirmaga ve anormal derecede boyuk amplituda meselen sunami dalgalari ile elaqeli diger fenomenlerden ayirmaga imkan veren vacib bir veziyyet gorunuslerinin qefil olmasidir 3 Sualti zelzeleler ve ya torpaq surusmeleri neticesinde meydana gelen ve yalniz dayaz sularda boyuk bir hundurluk elde eden sunamilerden ferqli olaraq yaramaz dalgalar in gorunusu felaketli geofiziki hadiselerle elaqeli deyil Gorunduyu kimi yaramaz dalgalarin tek bir sebebi olmasa da 4 seth dalgalarinin suda qeyri xetti dinamikasi okeanda yaramaz dalgalarin meydana gelmesinin xarakterik sebeblerinden biridir 5 Uzun muddet gezisen dalgalar o dovrde movcud olan deniz dalgalarinin gorunusu ve davranisinin hec bir riyazi modeline sigmadigi ucun qondarma sayilirdi ve kifayet qeder etibarli delil de yox idi Ancaq 1 yanvar 1995 ci ilde Norvec sahillerinde Simal denizindeki Dropner neft platformasinda 25 5 metr yukseklikde Dropner dalgasi adlandi 6 Avropa Kosmik Agentliyinin ESA ERS 1 ve ERS 2 radar peyklerinden istifade ederek okeanlarin sethinin izlenilmesini nezerde tutan MaxWave layihesi Maksimum Dalga cercivesinde daha cox is 10 dan cox tek neheng qeyd etdi hundurluyu 25 metrden artiq olan dunyanin dord heftesinde dalgalar Bu tedqiqatlar son iyirmi ilde konteyner gemileri ve supertankerler qeder olan gemilerin olum sebebleri mumkun sebeblerden qatil dalgalari daxil olmaqla yeni fikirler verir 7 Biskay korfezinde ticaret gemisine yaxinlasan boyuk bir dalganin fotosekili Texminen 1940 ci iller Mundericat 1 Yaranma sebebleri 2 Tecrube musahidesi 3 Gemilerin dagilmasi 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerYaranma sebebleri RedakteHeddinden artiq dalgalarin sebebleri barede bir nece ferziyye var Onlarin coxunun saglam dusuncesi yoxdur En sade izahatlar ferqli dalga uzunlugundaki dalgalarin sade bir superpozisiyasinin analizine esaslanir Ancaq texminler gosterir ki bele bir sxemde heddinden artiq dalgalarin meydana gelme ehtimali cox asagidir Diger bir diqqetelayiq ferziyye seth cereyanlarinin bezi strukturlarinda dalga enerjisinin fokuslanmasi ehtimalini nezerde tutur Bu quruluslar heddinden artiq dalgalarin sistematik sekilde meydana gelmesini izah etmek ucun enerji merkezlesdirme mexanizmi ucun cox spesifikdir 8 Maraqlidir ki bu cur dalgalar hem sahidler terefinden tesdiqlenen hem zirzemiler hem de cuxurlar ola biler Elave tedqiqatlar kulek dalgalarindaki qeyri xetti tesirlerini ehtiva edir ki 9 bu da kicik dalgalar qruplarinin paketler ve ya quruluslarinda ehemiyyetli deyisiklikler olmadan uzun mesafelere gede bilen ferdi dalgalarin solitonlar meydana gelmesine sebeb ola biler Benzer paketler praktikada defelerle musahide edilmisdir Bu nezeriyyeni tesdiqleyen bu cur dalga qruplarinin xarakterik xususiyyetleri diger dalgalardan asili olmayaraq hereket etmeleri ve kicik bir eni 1 km den az olmasi ve yuksekliklerin kenarlari boyunca keskin sekilde enmesidir 10 Tecrube musahidesi Redakte Qatil dalgalarinin bir dalgasinin ededi simulyasiyasi Qatil dalgalarin oyrenilmesindeki problemlerden biri de onlari laboratoriyada elde etmek cetinliyidir Esasen tedqiqatcilar musahideler neticesinde elde edilmis melumatlarla islemek mecburiyyetinde qalirlar ve bu cur melumatlar yaramaz dalganin gozlenilmez tebieti sebebinden cox mehduddur 2010 cu ilde Pereqrinin teneffus solitonlari ilk defe eksperimental olaraq elde edildi bu da bir cox elm adamlarina gore yaramaz dalgalarin mumkun prototipidir Dogrusal olmayan Srodinger tenliyinin mueyyen bir helli olan bu solitonlar optik sistem ucun elde edilmisdir 11 lakin artiq 2011 ci ilde su dalgalari ucun eyni solitonlar elde edilmisdir 12 2012 ci ilde basqa bir tecrubede alimler amplitudunun arxa dalganin amplitudunden bes qat daha yuksek oldugu daha yuksek seviyyeli bir teneffus solitonu istehsalini numayis etdire bildiler Gemilerin dagilmasi RedakteAlman yandiran dasiyici gemi MS Munchen 13 dekabr 1978 ci ilde firtina zamani itdi Axtarislar neticesinde geminin ayri ayri qirintilari tapildi Ehtimal olunur ki gemi bir ve ya bir nece qatil dalgasinin qurbani oldu 13 Ingilis neft dasiyicisi MV Derbyshire 9 sentyabr 1980 ci ilde Yaponiya sahillerinde Orkide tayfunu zamani itdi Dagintilar 1994 cu ilde askar edilmis ve herterefli arasdirilmisdir Sonraki tehliller gosterdi ki hava seraiti nezere alinmaqla Derbyshire demek olar ki en azi 28 metr hundurlukde dalgalarla qarsilasdi ve hetta daha kicik bir qatil dalgasinin da geminin yuk bolmesi lyuk ortuklerinden birini ve ya bir necesini asanliqla qopararaq suretli olume sebeb olacagini gosterdi 14 Sovet trauel Kartli 1991 ci ilin dekabrinda Sotlandiya Guia adasinin sahillerinde bir qatil dalgasinin qurbani oldu Gemi evvel quruya qacdi sonra batdi 4 heyet uzvu olduruldu Qalanlari sahil xilasetme xidmetleri terefinden xilas edildi Istinadlar Redakte Rogue heat and diffusion waves Cihan Bayindir Chaos Solitons amp Fractals 139 110047 October 2020 Rogue Waves Monsters of the deep Huge freak waves may not be as rare as once thought Economist Magazine September 17 2009 Istifade tarixi 2009 10 04 What Is A Sneaker Wave WorldAtlas Istifade tarixi 2020 07 29 Dynamics of nonautonomous rogue waves in Bose Einstein condensate Li Chen Zhao Annals of Physics 329 73 79 2013 Rogue quantum harmonic oscillations Cihan Bayindir Physica A 547 124462 1 June 2020 Financial rogue waves Yan Zhen Ya Communications in Theoretical Physics 54 5 2010 Haver Sverre 2003 Freak wave event at Draupner jacket January 1 1995 PDF Hesabat Statoil Tech Rep PTT KU MA Istifade tarixi 2015 06 03 Freak waves spotted from space BBC News July 22 2004 Istifade tarixi May 22 2010 Benetazzo Alvise Barbariol Francesco Bergamasco Filippo Torsello Andrea Carniel Sandro Sclavo Mauro 2015 06 22 Observation of Extreme Sea Waves in a Space Time Ensemble Journal of Physical Oceanography 45 9 2261 2275 Bibcode 2015JPO 45 2261B doi 10 1175 JPO D 15 0017 1 hdl 10278 3661049 ISSN 0022 3670 Holliday Naomi P March 2006 Were extreme waves in the Rockall Trough the largest ever recorded Geophysical Research Letters 33 5 L05613 Bibcode 2006GeoRL 33 5613H doi 10 1029 2005GL025238 Physics of Tsunamis NOAA gov United States Department of Commerce 27 January 2016 Istifade tarixi 29 January 2016 They cannot be felt aboard ships nor can they be seen from the air in the open ocean Laird Anne Marie December 2006 Observed Statistics of Extreme Waves Doctoral Dissertation Monterey California Naval Postgraduate School 2 Freak Wave programme summary www bbc co uk BBC 14 November 2002 Retrieved 15 January 2016 An Independent Assessment of the Sinking of the MV DERBYSHIRE PDF Royal Institution of Naval Architects Istifade tarixi 10 October 2017 Xarici kecidler RedaktePelinovskij E N Slyunyaev A V Friki morskie volny ubijcy Priroda 3 2007 Badulin S Ivanov A Ostrovskij A Vliyanie gigantskih voln na bezopasnost morskoj dobychi i transportirovki uglevodorodov Kurkin A A Pelinovskij E N Volny ubijcy fakty teoriya i modelirovanie N Novgorod Nizhegorod gos teh un t 2004 Shamin R V Matematicheskie voprosy voln ubijc M Lenand URSS 2016 Kosmicheskie issledovaniya okeana Lekcii R V Shamina po kursu Matematicheskie voprosy voln ubijc v MIAN 2018 Uchenye vossozdali volnu ubijcu v laboratorii RIA Novosti yanv 2019 Volny ubijcy Morskaya bajka okazavshayasya realnostyu Svoboda 26 fevralya 2021 Menbe https az wikipedia org w index php title Qatil dalgalari amp oldid 5937114, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
