Qabriel Qarsiya Markes
Qabriel Xose de la Konkordiya "Qabo" Qarsiya Markes (isp. Gabriel José de la Concordia «Gabo» García Márquez; 6 mart 1927[…], Arakataka[d], Maqdalena departamenti – 17 aprel 2014[…], Mexiko) — Kolumbiyalı romançı, jurnalist, ssenarist, qıssa-hekayə yazıçısı, Latın Amerikasında Qabo və ya Qabito adı ilə məhşur idi. 20-ci əsrin, xüsusən də ispan dilində yazan ən görkəmli müəlliflərindən biri hesab olundu, 1972-ci ildə Neyştadt Beynəlxalq Ədəbiyyat Mükafatına və 1982-ci ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatına layiq görüldü. O, öztəhsilin tərəfini tuturdu, bu da onun hüquq məktəbini tərk etməsi və jurnalistikada karyera qurması ilə nəticələndi. 1958-ci ildə Mersedes Barça ilə evləndi; onların Rodriqo və Qonzalo adlı iki oğlu var idi.
| Qabriel Qarsiya Markes | |
|---|---|
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Arakataka, Kolumbiya |
| Vəfat tarixi | (87 yaşında) |
| Vəfat yeri | Mexiko, Meksika |
| Vəfat səbəbi | limfoma, ağciyər iltihabı |
| Vətəndaşlığı | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | roman yazıçısı, hekayə yazıçısı, jurnalist, dramaturq, yazıçı, naşir, şair-vəkil[d], avtobioqraf[d], ssenarist, nasir |
| Fəaliyyət illəri | 1947-ci ildən |
| Əsərlərinin dili | ispanca |
| İstiqamət | magik realizm |
| Janr | roman |
| Tanınmış əsərləri | |
| Mükafatları | Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı (1982) |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qarsiya Markes bir jurnalist kimi fəaliyyətə başladığı müddət ərzində bir çox qeyri-fantastik əsərlər və qısa hekayələr yazdı, lakin o, Yüz ilin tənhalığı (1967), Patriarxın payızı (1975) və Vəba günlərində eşq (1985) kimi romanları ilə məşhurlaşdı. Onun əsərləri, xüsusən magik elementlərin dünyanın realist mənzərəsinə daxil edildiyi sehrli realizm kimi tanınan ədəbi üslubun populyarlaşması üçün əhəmiyyətli tənqid və geniş kommersiya uğuru qazandı. Bəzi əsərlərindəki hadisələr Makondo (əsasən doğulduğu yer olan Arakatakadan ilham almışdır) adlı uydurma bir kənddə cərəyan edir və əksəriyyəti tənhalıq mövzusuna toxunur.
2014-cü ilin aprel ayında Qarsiya Markesin ölümündən sonra Kolumbiya prezidenti Xuan Manuel Santos onu "indiyə qədər yaşamış ən böyük kolumbiyalı" adlandırdı.
Həyatı və fəaliyyəti
Qabriel Qarsiya Markes 6 mart 1927–ci ildə Kolumbiyanın Arakataka şəhərində teleqrafçı ailəsində anadan olmuşdur. Ailədə olan 16 uşaqdan ən böyüyü idi. Markes balaca olarkən valideynləri başqa şəhərə köçmüş, nəticədə onlar öz övladlarını babası polkovnik Nikolas Rikardo Markes Mexia İquaranın yanında qoymuşlar. 1899-1903-cü illərdə vətəndaş müharibəsində iştirak etmiş bu şəxs artıq təqaüd alırdı.
1936–cı ildə 18 yaşlı gənc babası öldükdən sonra Arakataka şəhərini tərk edir və internatda oxumaq üçün Sapakiri şəhərinə gedir. Sapakiridə olarkən o, ilk dəfə yazmağa başlayır. 1940–1942–ci illərdə Barrankiledə San Xose adlanan məktəbdə təhsilini davam etdirir. İlk əsərini isə məktəbin qəzeti üçün qələmə alır.
1943–cü ildə təhsilini Sikapiredə yerləşən milli kollecdə davam etdirir. Poeziyaya olan marağı onu "Daş və səma" adlanan qrupa gətirir. 1947-ci ildə "El Espektador" adlı qəzetdə Qarsiya Markesin ilk yazıçılıq qabiliyyəti ilə qələmə aldığı əsər işıq üzü görür. "Üçüncü sadəlik" (isp. La tercera resignacion) adlanan əsər Kafkinin təsiri ilə yazılmışdı. Həmin ildə Qarsiya Markes məktəbi bitirərək Boqotoda yerləşən Milli Universitetin Hüquq fakültəsinə daxil olur.
1948–ci ildə demokratik şəxs Xorxe Eliesera Qaytananın ölümündən sonra ölkədə çox güclü vətəndaş müharibəsi başlayarkən, Qarsiya Markes Boqotodan Kartaxena-de-las-İndias adlanan şəhərə gəlir. O, buradakı yerli universitetdə oxumağa davam edir və "Universal" adlanan qəzetdə işləyir. 1950–ci ildə Markes Barrankiloya köçür və buradakı "El Eraldo" qəzetində çalışır və həmin qəzetdə "Jiraf" adlanan rubrikanın sahibinə çevrilir. Bütün bunlarla yanaşı "Xronika" adlanan həftəlik qəzetin də redaksiyasına tez-tez baş çəkir. Beləliklə Markes tamamilə hüquq fakültəsini tərk edir və jurnalistika sahəsi üzərində fəaliyyət göstərməyə başlayır. Onun böyük romanı olan "Ev" fikrinə düşür, hansı ki, həmin roman 16 il sonra "100 ilin tənhalığı" adlanır. 1954-cü ildə Boqotaya qayıdır və "El Espektador" qəzetində işləməyə davam edir.
1950-ci illərin əvvəllərində Markes Boqotada çıxan "El Espectador" qəzeti üçün oçerklərdən ibarət "Mənim macəralarım haqqında həqiqətlər" adlı seriyaları yazmağa başlayır. Bu oçerklərdən birində Kolumbiyanın hərbi gəmisində xilas olunmuş ekipaj üzvlərindən söhbət açılır. Hökumət xilas olmuş dənizçini qəhrəman kimi qələmə verir. Markes isə Kolumbiyanın hərbi gəmilərində olan qaçaqmalçılıq haqqında faktlardan danışaraq bu mifi dağıdır, həmin gəminin qaçaq mal daşıdığını qeyd edir və bu biabırçı faktı aşkara çıxarır. O dövrdə hakimiyyətdə olan diktator Qustavo Roxas Pinilyo bu oçerki oxuyub qəzəblənir və Markes vətənini tərk etməli olur.
Daha sonra Markes Avropaya gəlir. O, İtaliyanın paytaxtı Romada işləyir, eyni zamanda Eksperimantal kinematoqrafiya mərkəzi adlanan yerdə rejissorluq kurslarında iştirak edir. Markes Romadan Parisə gəlir. Vətənində baş verən hadisələr onun fransız şəhərində qalmasına məcbur edir. Məhz burada Markes "Polkovnikə heç kim yazmır" adlanan povestini qələmə alır. İlk variantını 1956-cı ildə bitirdikdən sonra Markes həm yazıçılıq, həm də psixoloji formaları daha dərindən öyrənərək əsəri 11 dəfə yenidən işləyir.
1955-ci illərdə Boqotda Markesin dostları ilə yığışması olur, buradaca onun ilk şəxsi kitabı "Düşmüş yarpaq" (isp. La hojarasca) nəşr edilir. Bu povestdə ilk dəfə Makondo şəhəri haqqında danışılır. Makonda şəhəri ilə birlikdə yalnızlıq haqqında mətnlərə də yer verilir, bu da Markes sənətinin əsasını təşkil etməyə başlayır. 1956-cı ildə Kolumbiya diktatoru Roxas Pinilya "El Espektador" qəzetini ifşa edir. Qarsiya Markes Parisdə yaşayır, bir neçə qəzet üçün çalışır, eyni zamanda yaradıcılıqla məşğul olur. 1957-ci ildə Markes "Polkovnikə heç kim yazmır" (isp. El colonel no tiene quien le escriba) povestini tamamilə bitirir. Tezlikdə Venesuelanın paytaxtı Karakasa gəlir, hansı ki, bu zaman Peres Himenesa adlı diktatorun zamanı idi. Bu müddətdə o, "Momento" adlanan jurnalda fəaliyyətə başlayır.
1958-ci ildə Meksikanın çox az tanınmış juranlı olan "Mito"da onun "Polkovnikə heç kim yazmır" povesti dərc olunur. Povestdəki hadisələr 1956-cı ildə baş verir, bütün hadisələr bilinməyən şəhərdə cərayan edir. Yalnız qəhrəmanın – polkovnikin yuxularında və xatirələrində vətəndaş müharibəsində iştirak edənlər də vardır və bütün bunlardan məlum olur ki, o, Makondo şəhərində məskunlaşıb. Yalnız hazırda başqa yerdədir və bura artıq neçə illərdir köçüb. Məhz Makondodan real və əfsanəvi hadisələr baş qaldırmağa başlayır.
Məhz bu il Markes Barrankiledə Mersedes Barça ilə ailə həyatı qurur. 1959-ci ildə Kolumbiya festivalı çərçivəsində "Düşmüş yarpaq" povesti yaranır, "Arzuolunmaz saat" (isp. La mala hora) romanı bitirilir. Markesin bədii yaradıcılığında daha çox güc tətbiqi və onun insanlara təsiri özünü göstərir. Beləliklə müxtəlif səhifələrdə Aureliana Buendia, Rebekka və Makonda obrazları yaradılır. Həmin il də Qarsiya Markes Kuba informasiya agentliyi ilə işləməyə başlayır. Onu Havay, Boqota, daha sonra isə Nyu-Yorkda tanıdır. 1961-ci ildə Markes jurnalistikanı tərk edərək özünün daima yaşaya biləcəyi Mexikoya gəlməyi qərarlaşdırır. Bura o, ABŞ-dan gəlir.
1962-ci ildə "Arzuolunmaz saat" romanı İspaniyada "Esso" mükafatına layiq görülür, buna görə yazıçının əlehinə şüarlar qalxır. "Böyük ananın dəfni" (isp. Los funerales de la Mama Grande) adlanan məcmuə işıq üzü görür, burada 8 nağıl vardır və 1955-ci ildən hazırlanırdı. 1962-1965-ci illərdə Markes Mexikoda jurnal rəhbərinə çevrilir, agentlikdə möhür vuran şəxs kimi işləyir. Həmçinin meksikan yazıçı Karlos Fuenteslə birlikdə kinossenari yazır. Bununla yanaşı Huan Rulfonun "Qızıl xoruz" adlı nağılına və bu müəllifin "Pedro Paramo" romanına da ssenari yazılır. Beləliklə gələcək roman olan "100 illərcə yalnızlıq" üzərində işə başlanılır.
1967–ci ildə cəmiyyətə "100 ilin tənhalığı" (isp. Cien anos de soledad) romanı təqdim edilir. Bu romanda Makonda kəndi (Arakataka şəhərinin Markes uşaqlığını keçirtdiyi kəndidir.) özündə Latın Amerikasını simvollaşdırır, onun yaradıcısı Buendina isə özünün kökünü və dünyanın tarixini əks etidirir. Romanı ilk dəfədən demək olar ki, dünyanın bütün dillərinə çevirməyə başlayırlar. Həmçinin bütün tənqidçilər, oxucular ədəbiyyatın müasir şah əsərini açıq ürəklə qəbul edir. Latın Amerikasında sanki partlayış olur və Markesi realizmin banisi adlandırırlar. Tezlikdə Markes Barselonaya köçür. Ona Nyu Yorkda Kolimbiya Universitetinin fəxri doktoru adı verilir.
1972-ci ildə nağıllar məcmuəsi olan "Sadəqəlbli Erendiranın inanılmaz, kədərli tarixi və onun qəlbsiz nənəsi" (isp. La increíble y triste historia de la cándida Eréndira y de su abuela desalmada) işıq üzü görür. Bundan sonra Markesin bütün yazıları üzərində güclü tədqiqatlar aparılır və həmin il də Markes beynəlxalq Romulo Qaleqosa adlı mükafatın sahibinə çevrilir. 1974-cü ildə Markes Boqotoda "Alternariv" adlı qəzetin yaradıcısı qoyur.
1975–ci ildə xalqa "Patriarx payızı" (isp. El otono del patriarca) romanını təqdim edir, hansı ki, əsasında güclü şəkildə şəxsi məsələlər dayanırdı. Həmçinin qayda qanunların mövcudluğu və Amerikan diktaturasının obrazı bu əsərdə yaradılmışdır. Məhz bu roman güc müqavimətinin əsas faktı və despotizmin nümayişçisi sayılır. 1975-1981-ci illərdə Çili diktatoru Pinoçetin dövründə Markes yaradıcılığa yer vermir, daha çox siyasi baxışları dərgiləyən yazılara yer verir.
1981–ci ildə "Bir ölümün əvvəlcədən məlumu" digər adı da "Elan edilmiş ölümün xronikası" (isp. Cronica de una muerte anunciada) adlanan roman yazılır. Bu novator formasındadır, ölümdən danışılır, hansı ki, müxtəlif istiqamətlərə yozulur və məsələ aydınlaşmır. Elə bu il Markes Fransanın fəxri ordeni olan Legionla təltif edilir. 1982-ci ildə Markes ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı alır ("Bütöv qitənin həyatının və konfliktlərinin fantaziya və reallığın qarışdığı roman və hekayələrində əks olunmasına görə"). Romanlarında və nağıllarında fantastika və reallığa verdiyi yer, onların bir-biri ilə güclü birləşdirilməsi, eyni zamanda dünya baxışının güclü təsviri, insani həyatın əksi və müxtəlif kontinentlərin konfliktlərini nümayiş etdirilməsi.
1985–ci ildə "Taun xəstəliyi zamanı sevgi" (isp. El amor en los tiempos de cólera) romanı, 1989-cu ildə "Öz labirintində olan general" (isp. El general en su laberinto) romanı, 1992-ci ildə "On iki səyyahın nağılı" (isp. Doce cuentos pergrinos) məcmuəsi, 1994-cü ildə "Sevgi və başqa şeytanlar" (isp. Diatriba de amor contra un hombre sentado y Del amor y otros demonios), 1996-cı ildə "Qaçırılma haqqında məlumat" (isp. Noticia de un secuestro) işıq üzü görür.
1999–cu ildə Markes Kolumbiyanın həftəlik juranlı olan "Cambio"nu alır. 1999-2000-ci illərdə ABŞ və Meksikada limfasında olan xərçəng xəstəliyindən müalicə alır. 2002-ci ildə yazıçının ilk memuarları işıq üzü görür. "Bunu danışmaq üçün yaşamaq" (isp. Vivir Para Contarla) adlanan memuarlar maraq doğurur. Həmçinin Markes iki ədəd nağıl məcmuəsi üzərində də işləyir. 2004-cü ildə "Qəmgin fahişələrimdən qalan xatirələr" (isp. Memoria de mis putas tristes) romanı yaranır. Bu melanxolik memuardır, hansı ki, bütün qadınların ən yaxını olaraq xatirəsində qalır. Beləliklə realizm yaradıcı insanların həmişə düşünməsinə yol açır. Romanın dərc olunması biyabırçılıqla nəticələnir, çünki rəsmi çıxışdan əvvəl qanunsuz nüsxələr işıq üzü görür. Beləliklə Markes piratları aldatmaq üçün romanın son qəhrəmanı üzərində bir neçə dəyişiklik edir.
Yazıçının sözlərinə görə hazırda o, iki kitab üzərində işləyir, həmçinin çoxdan başladığı "Avqusta görüşərik" kitabını da bitirmək üzrədir. Bu kitab dörd nağıldan ibarətdir.
Qabriel Qarsiya Markes 17 aprel 2014-cü ildə Mexikoda vəfat etmişdir.
Romanları
- Arzuedilməz saat (isp. La mala hora) (1959)
- Yüz ilin tənhalığı(isp. Cien años de soledad) (1967)
- Patriarxın payızı (isp. El otono del patriarca) (1975)
- Gözlənilən bir qətlin tarixçəsi (isp. Cronica de una muerte anunciada) (1981)
- Vəba günlərində eşq (isp. El amor en los tiempos del cólera) (1985)
- Öz labirintində olan general (isp. El general en su laberinto) (1989)
- Hüznlü Fahişələrim (isp. Memoria de mis putas tristes) (2004)
Povest və hekayələri
- Üçüncü sadəlik (isp. La tercera resignacion) (1947)
- Ölümün digər tərəfi (isp. La otra costilla de la muerte) (1948)
- Yeva öz pişiyinin daxilində (isp. Eva está dentro de su gato) (1948)
- Tuvalkain ulduzlarda (isp. Tubal-Caín forja una estrella) (1948)
- Üç somnambulun əsəbi (isp. Amargura para tres sonánbulos) (1949)
- Güzgü ilə dialoq (isp. Diálogo del espejo) (1949)
- Düz saat altıda gələn qadın (isp. La mujer que llegaba a las seis) (1950)
- Mavi itin gözləri (isp. Ojos de perro azul) (1950)
- Natanael vizit gətirdi (isp. De cómo Natanael hace una)
- Mələkləri gözləməyə məcbur edən qaraca – Nabo (isp. Nabo, el negro que hizo esperar a los ángeles) (1951)
- Kim bu qızılgülləri dağıtsa o (isp. Alguien desordena estas rosas) (1952)
- İçkinin rəhbərlik etdiyi gecə (isp. La noche de los alcaravanes) (1953)
- Yağış yağanda gələn kişi (isp. Un hombre viene bajo la lluvia) (1954)
- Düşmüş yarpaq (isp. La hojarasca) (1955)
- İsabel yağışa Makondada baxır (isp. Monólogo de Isabel viendo llover en Macondo) (1955)
- Şənbədən sonrakı gün (isp. Un día despues del sábado) (1955)
- Polkovnikə məktub yoxdur (isp. El coronel no tiene quien le escriba) (1957)
- Zamanla itən dənizlər (isp. El mar del tiempo perdido) (1961)
- Dul qadın Montel (isp. La viuda de Montiel) (1961)
- Qızılgün incəsənəti (isp. Rosas artificiales) (1961)
- Böyük ananın dəfni (isp. Los funerales de la Mama Grande) (1961)
- Bizim şəhərdə oğrular yoxdur (isp. En este pueblo no hay ladrones) (1962)
- Baltasararın həyatında unudulmaz gün (isp. La prodigiosa tarde de Baltazar) (1962)
- Çərşənbə axşamı Siesta (isp. La siesta del martes) (1962)
- Bu günlərdən biri (isp. Un día de éstos) (1962)
- Nəhəng qanadlarla çox yaşlı insan (isp. Un señor muy viejo con unas alas enormes) (1968)
- Möcüzələr satan xeyirxah Blakaman (isp. Blacamán el bueno vendedor de milagros) (1968)
- Dünyada ən gözəl suda boğulmuş adam (isp. El ahogado más hermoso del mundo) (1968)
- Ruhlar gəmisində sonuncu səyahət (isp. El último viaje del buque fantasma) (1968)
- Açıq dənizdə batmayanların nağılı (isp. Relato de un náufrago) (1970)
- Sevgi ölümdən qaçmağa səbəb deyil (isp. Muerte constante más allá del amor) (1970)
- Sadəqəlbli Erendiranın inanılmaz, kədərli tarixi və onun qəlbsiz nənəsi (isp. La increíble y triste historia de la cándida Eréndira y de su abuela desalmada) (1972)
- Senyor Forbesin xoşbəxt yayı (isp. El verano feliz de la señora Forbes) (1982)
- Qarda sənin qan izlərin (isp. El verano feliz de la señora Forbes) (1982)
- Mariya dos Prazeres (isp. María dos Prazeres) (1992)
- Yaxşı yol, möhtərəm prezident! (isp. Bon Voyage, Mr President) (1992)
- Tramontana (isp. Tramontana) (1992)
- Avqust qorxuları (isp. Espantos de agosto) (1992)
- Müqəddəs (isp. La Santa) (1992)
- İşıq – su kimidir (isp. La luz es como el agua) (1992)
- Yatmış gözəlin təyyarəsi (isp. El avión de la bella durmiente) (1992)
- Mən yalnız telefondan zəng etməyə gəlmişəm (isp. Solo vine a hablar por teléfono) (1992)
- On yeddi göndərilmiş ingilis (isp. Diecisiete ingleses envenenados) (1992)
- Oğlumu görmək üçün kirayəşinəm (isp. Me alquilo para soñar) (1992)
- Sevgi və başqa şeytanlar (isp. Diatriba de amor contra un hombre sentado y Del amor y otros demonios) (1994)
- Qaçırılma haqqında məlumat (isp. Noticia de un secuestro) (1996)
Sənədli əsərləri
- Bunu danışmaq üçün yaşamaq (isp. Vivir Para Contarla) (2002)
Ssenariləri
- Juego Peligroso (1966)
- El secuestro (1982)
- El Rastro de tu Sangre en la Nieve: El Verano Feliz de la Señora Forbes (1982)
- El olor de la guayaba (1982)
- María de mi Corazón (1983)
- Erendira (1983)
- Tiempo de Morir (1985)
- Diatriba de Amor para un Hombre Sentado (1987)
- Fábula de la Bella Palomera (1988)
- Edipo Alcalde (1996)
Azərbaycanca tərcümə edilmiş əsərləri
- Gözlənilən bir qətlin tarixçəsi (Tərcümə edən: Əkrəm Əylisli)
- Patriarxın payızı (Tərcümə edən: Afaq Məsud)
- Sənin qar üzərindəki izinlə (Tərcümə edən: Nəriman Əbdülrəhmanlı)
- Polkovnikə heç kim yazmır (Tərcümə edən: İshaq İbrahimov)
- Bizlərdə oğru yoxdur (Tərcümə edən: Mahir N. Qarayev)
- Bu günlərdən biri (Tərcümə edən: Mehman Musabəyli)
- Üç somnambul üçün kədər (Tərcümə edən: Mehman Musabəyli)
- Nəhəng qanadlı senyor (Tərcümə edən: Mehman Musabəyli)
Markesin Azərbaycanca çap edilmiş kitablarının üz qabığları
İstinadlar
- ↑ Gabriel García Márquez
- ↑ Encyclopædia Britannica
- ↑ Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ http://www.latintimes.com/gabriel-garcia-marquez-dies-famed-colombian-author-and-nobel-laureate-dead-87-pneumonia-166280
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
- "The Nobel Prize in Literature 1982". NobelPrize.org. Nobel Media AB 2014. İstifadə tarixi: 18 April 2014.
- "Author Gabriel Garcia Marquez dies". BBC News. 18 April 2014. İstifadə tarixi: 2 April 2020.
- Vulliamy, Ed (2014-04-19). "Gabriel García Márquez: 'The greatest Colombian who ever lived' | Books". The Guardian. İstifadə tarixi: 2017-07-18.
- Первый после Библии: 5 побед Габриэля Гарсии Маркеса
- (rus). риановости.рф. 18.04.2014 00:04. 2016-03-05 tarixində orijinalından (#bad_url) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-18.
Xarici keçidlər
- Qarsiya Markes