Qabdrəhim Utız İməni əl-Bulqari (əsl adı - Qabdrəhim Osman; başq. Ğәbdеrəhim әl-Bolğari, tat. Qаbderəhim Qosman uqılı Utız-İməni əl-Bulqari; d.1752 — ö.1836 (bəzi mənbələrə görə 1754—1834) — tatar və başqırd şairi, alim, din xadimi və maarifçi. İslam dünyasında həmçinin qədim Quranın itirilmiş hissələrinin bərpaçısı kimi tanınan alim (Xəlifə Osmanın yazdığı Quranı).
Bioqrafik məlumatlar ziddiyyətlidir. Belə ki, Q. Qaziz, K. Nasıri, Q. Rahim və Q. Saqdinin fikrincə Qabdrəhim Utız İməni 1730-cu ildə anadan olub, və 1815-ci (yaxud 1816-cı) ildə vəfat edib. Lakin ənənəvi versiyalara inansaq Qabdrəhim 1754-cü ildə anadan olub. Atası Osman, onun anadan olmasına qədər vəfat edib və anası Qafifa Qabdrəhimin də anadan olduğu doğma kəndi Utız-İmənə qayıtmağa məcbur olmuşdu. Qabdrəhim in 2-3 yaşı olanda anası da vəfat edir. O, qohumlarının himayəsində böyüyüb başa çatır. Erkən yaşda aulun mədrəsəsində və Molla Vildanın yanında təhsil almağa başlayır.
Qabdraxim təlimdə (təhsildə) böyük müvəffəqiyyətlərə nail olur və zamanla mədrəsənin müəllimi də olur. Əldə etdiyi biliklə kifayətlənməyərək Orenburq quberniyasının Tatar Karqalası kəndinə gedir. Bu kənddə o vaxt Cənubi Uraldakı ən böyük müsəlman təhsil müəssisələri kompleksi yaranmışdı. Bu kompleksin mədrəsəsində Valid ibn Məhəmməd əl-Əmindən dərs almışdır (Valid ibn Məhəmməd Əmin əl-Kaybiçi əl-Karqali). Valid işan sufi qardaşlığı cəmiyyəti olan nəqşbəndiyyə-mücəddidiyyənin şeyxi idi. Bu cəmiyyət Şeyx Faizxan ibn Xozırxandan öz başlanğıcı götürür. Onun məşhur tələbələri arasında Abdulcabbar ibn Abdürrəhman ət-Taysuqani, Əhməd ibn Həsən əl-Məstəki, Qubaydulla ibn Cəfər əl-Kizlevi, Caqfar ibn İmay əl-Bikməti, Qutluəhməd ibn Zahid əd-Dusmati, Maqaz ibn Begməhəmməd əl-Karamali, Nemətulla ibn Quumar əl-Utarinin adlarını qeyd edə bilərik.
Elmi və yaradıcılıq fəaliyyəti
Qabdrəhim Utız İməninin təxminən 60 əsəri qorunub saxlanılmışdır. Onlardan yarıdan çoxu poeziya, digər qismi isə linqvistika, fəlsəfə və din üzrə elmi əsərlərdir. Qabdrəhim Usman başqırd poeziyasını qəzəl, hikmət, mərsiyə, bayatı kimi janrlarla zənginləşdirmişdir. Məhəmməd Qəzəlinin "İhya əl-qoluməd əd-din" (Din haqqında elmlərin yenidən can verilməsi") kitabına, Cəmi ər-rumuz" (İşarələrin cəmi") dərsliyinə və digər əsərlərə dair şərhləri-lüğətləri tərtib etmişdir.
Qabdrəhimin poetik əsərlərinə misal olaraq "Qavarif əz-zaman" (Dövrün təhsilli insanları"), "Əbyati türkifi-fəziləti giləm" ("Biliyin meyarlaı haqqında türk bayatıları") "Tənzih əl-əfkar fi nəsihət əl-əhyar" ("Düşüncəni təmizləyən təlimlər") və başqa əsərlərini qeyd edə bilərik. Qabdrəhim Usman öz əsərlərində varlıları, hiyləgər mollaları və acgöz işanları mühakimə edir.
Биография Утыз-Имяни и его труд «Жемчужины разъяснений»
Мирзагитов Р.Х. Татарское лингвистическое образование: истоки и перспективы развития / Филология и культура, 2012. - № 3 (29). - С. 65-69
М.М. Марданшин. Метаморфозы души[ölü keçid]
İstinadlar
Хусаинов Г. Б. Габдрахим Усман. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 1996. — 672 с. — С. 218.
М. Усманов. Габдерәхим Утыз Имәни әл-Болгари: чор, иҗат һәм мирас // Габдерәхим Утыз-Имәни әл Болгари. Шигырьләр, поэмалар. Казан, 1986.
Литературный энциклопедический словарь / М.: Советской энциклопедии, 1987.[ölü keçid]
Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М.: Сов. Энцикл., 1962—1978.
Харисов А. И. Литературное наследие башкирского народа. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1973. — с. 223
Абдуллин Я. Г. Татарская просветительская мысль [Текст] / Я. Г. Абдуллин. — Казань: Тат. кн. изд-во, 1976. — 320 с.
Хусаинов Г. Б. Габдрахим Усман. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 1996. — 672 с. — С. 218.
Духовная жизнь мусульман Поволжья и Урала в 70-е гг. XVIII—XIX вв.
История башкирского народа. Т. III./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2011. — 476 с. — С. 423.
September 18, 2021
qabdrəhim, utız, iməni, bulqari, əsl, adı, qabdrəhim, osman, başq, ğәbdеrəhim, bolğari, qаbderəhim, qosman, uqılı, utız, iməni, bulqari, 1752, 1836, bəzi, mənbələrə, görə, 1754, 1834, tatar, başqırd, şairi, alim, xadimi, maarifçi, islam, dünyasında, həmçinin, . Qabdrehim Utiz Imeni el Bulqari esl adi Qabdrehim Osman 1 basq Gәbderehim әl Bolgari tat Qabderehim Qosman uqili Utiz Imeni el Bulqari 2 d 1752 o 1836 bezi menbelere gore 1754 1834 tatar 3 4 5 6 ve basqird 7 sairi alim din xadimi ve maarifci Islam dunyasinda hemcinin qedim Quranin itirilmis hisselerinin berpacisi kimi taninan alim Xelife Osmanin yazdigi Qurani 8 Qabdrehim OsmanQabdrehim Utiz Imeni el BulqariDogum tarixi 1752 1754Dogum yeri Utiz ImenVefat tarixi 1834 1836Vetendasligi Rusiya imperiyasiFealiyyeti sairIstiqamet Din ve FelsefeMundericat 1 Heyati 2 Elmi ve yaradiciliq fealiyyeti 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidler 5 IstinadlarHeyati RedakteBioqrafik melumatlar ziddiyyetlidir Bele ki Q Qaziz K Nasiri Q Rahim ve Q Saqdinin fikrince Qabdrehim Utiz Imeni 1730 cu ilde anadan olub ve 1815 ci yaxud 1816 ci ilde vefat edib Lakin enenevi versiyalara inansaq Qabdrehim 1754 cu ilde anadan olub Atasi Osman onun anadan olmasina qeder vefat edib ve anasi Qafifa Qabdrehimin de anadan oldugu dogma kendi Utiz Imene qayitmaga mecbur olmusdu Qabdrehim in 2 3 yasi olanda anasi da vefat edir O qohumlarinin himayesinde boyuyub basa catir Erken yasda aulun medresesinde ve Molla Vildanin yaninda tehsil almaga baslayir Qabdraxim telimde tehsilde boyuk muveffeqiyyetlere nail olur ve zamanla medresenin muellimi de olur Elde etdiyi bilikle kifayetlenmeyerek Orenburq quberniyasinin Tatar Karqalasi kendine gedir Bu kendde o vaxt Cenubi Uraldaki en boyuk muselman tehsil muessiseleri kompleksi yaranmisdi Bu kompleksin medresesinde Valid ibn Mehemmed el Eminden ders almisdir Valid ibn Mehemmed Emin el Kaybici el Karqali Valid isan sufi qardasligi cemiyyeti olan neqsbendiyye muceddidiyyenin seyxi idi Bu cemiyyet Seyx Faizxan ibn Xozirxandan oz baslangici goturur Onun meshur telebeleri arasinda Abdulcabbar ibn Abdurrehman et Taysuqani Ehmed ibn Hesen el Mesteki Qubaydulla ibn Cefer el Kizlevi Caqfar ibn Imay el Bikmeti Qutluehmed ibn Zahid ed Dusmati Maqaz ibn Begmehemmed el Karamali Nemetulla ibn Quumar el Utarinin adlarini qeyd ede bilerik Elmi ve yaradiciliq fealiyyeti RedakteQabdrehim Utiz Imeninin texminen 60 eseri qorunub saxlanilmisdir Onlardan yaridan coxu poeziya diger qismi ise linqvistika felsefe ve din uzre elmi eserlerdir Qabdrehim Usman basqird poeziyasini qezel hikmet mersiye bayati kimi janrlarla zenginlesdirmisdir Mehemmed Qezelinin Ihya el qolumed ed din Din haqqinda elmlerin yeniden can verilmesi kitabina Cemi er rumuz Isarelerin cemi dersliyine ve diger eserlere dair serhleri lugetleri tertib etmisdir Qabdrehimin poetik eserlerine misal olaraq Qavarif ez zaman Dovrun tehsilli insanlari Ebyati turkifi fezileti gilem Biliyin meyarlai haqqinda turk bayatilari Tenzih el efkar fi nesihet el ehyar Dusunceni temizleyen telimler ve basqa eserlerini qeyd ede bilerik Qabdrehim Usman oz eserlerinde varlilari hiyleger mollalari ve acgoz isanlari muhakime edir 9 Hemcinin bax RedakteMecid Qafuri QulserifAbdulla Tuqay Musa CelilXarici kecidler RedakteBiografiya Utyz Imyani i ego trud Zhemchuzhiny razyasnenij Mirzagitov R H Tatarskoe lingvisticheskoe obrazovanie istoki i perspektivy razvitiya Filologiya i kultura 2012 3 29 S 65 69 M M Mardanshin Metamorfozy dushi olu kecid Istinadlar Redakte Husainov G B Gabdrahim Usman Bashkortostan kratkaya enciklopediya Ufa Nauchnoe izdatelstvo Bashkirskaya enciklopediya 1996 672 s S 218 M Usmanov Gabderәhim Utyz Imәni әl Bolgari chor iҗat һәm miras Gabderәhim Utyz Imәni әl Bolgari Shigyrlәr poemalar Kazan 1986 Literaturnyj enciklopedicheskij slovar M Sovetskoj enciklopedii 1987 olu kecid Kratkaya literaturnaya enciklopediya V 9 t M Sov Encikl 1962 1978 Harisov A I Literaturnoe nasledie bashkirskogo naroda Ufa Bashkirskoe knizhnoe izdatelstvo 1973 s 223 Abdullin Ya G Tatarskaya prosvetitelskaya mysl Tekst Ya G Abdullin Kazan Tat kn izd vo 1976 320 s Husainov G B Gabdrahim Usman Bashkortostan kratkaya enciklopediya Ufa Nauchnoe izdatelstvo Bashkirskaya enciklopediya 1996 672 s S 218 Duhovnaya zhizn musulman Povolzhya i Urala v 70 e gg XVIII XIX vv Istoriya bashkirskogo naroda T III gl red M M Kulsharipov In t istorii yazyka i literatury UNC RAN Ufa Gilem 2011 476 s S 423 Menbe https az wikipedia org w index php title Qabdrehim Utiz Imeni amp oldid 5739168, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
