fbpx
Wikipedia

Musa Cəlil

Avqust 05, 2021

Musa Cəlil (tat. Муса Җәлил, Musa Cəlil, موسا ﺟﮫليل; Муса Мостафа улы Җәлилев, Musa Mostafa ulı Cəlilev; 2 (15) fevral 1906 - 25 avqust 1944) - XX əsr tatar ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1956).

Musa Cəlil
Musa Mustafa oğlu Cəlilev
Doğum tarixi
Doğum yeri Orenburq, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Berlin, III Reyx
Vəfat səbəbi Gilyotində edam olunmuşdur
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti hərbi müxbir[d], şair, müəllif, tərcüməçi, yazıçı
Mükafatları
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Musa Cəlil Rusiyanın Orenburq şəhərində anadan olmuşdur. Uşaqlıqdan atasını itirmiş, anasının himayəsində yaşamışdır. Keçən əsrin 20-ci illərindən bədii yaradıcılığa başlamış, şeirlərini vətən, xalq, ayrılıq mövzularında yazmışdır. 1919-cu ildə komsomol təşkilatına qoşulmuş və Rusiyada vətəndaş müharibəsinin iştirakçısı olmuşdur. 1931-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat fakültəsini bitirən Musa Cəlil əvvəl tatar dilində nəşr olunan bəzi uşaq jurnallarının redaktoru, sonralar isə yenə tatar dilindəki "Kommunist" qəzetinin redaktor müavini olmuşdur. Tatar gənclər təşkilatına rəhbərlik edən Musa Cəlil, İkinci dünya müharibəsi illərində sovet ordusunun tərkibində vuruşmuş, 1942-ci ildə almanlara əsir düşərək Şpandau toplama düşərgəsinə göndərilmişdir.

Əsirlikdə də fəallıq göstərmiş, almanların tatarlardan təşkil etdiyi İdil-Ural Legionunun üzvləri arasında antifaşist qüvvələrin yaradıcılarından olmuşdur. 1944-cü ilin avqustunda əsirlərin kütləvi şəkildə qaçışını təşkil etmişdir. Lakin onları satmışlar və Musa Cəlil tutularaq 25 avqust 1944-cü ildə Berlindəki Plötzenzee həbsxanasında digər məşhur tatar yazıçısı Abdulla Alişlə birlikdə edam edilmişdir. Sovet hökuməti ona Vətən xaini damğası "vurmuş", ailəsini isə sürgün etdirmişdir. 1949-cu ildə Musa Cəlilin belçikali əsir yoldaşı SSRİ-nin Brüsseldəki konsulluğuna gələrək onun əsirlikdə olarkən antifaşist qüvvələrinin döyünən ürəyi və düşünən beyni olduğunu söyləmiş, əvvəlcə onun bir neçə şeirini, bir müddət sonra isə iki kitabını konsulluğa təqdim etmişdir. Bu kitablar tezliklə çap olunmuş, 1956-cı ildə şairə bəraət verilmiş və onun əsərlərinin çapına qoyulan qadağa birdəfəlik aradan qaldırılmışdır. Həmin il Musa Cəlilə ölümündən sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı, 1957-ci ildə isə Lenin mükafatı verilmişdir. Kazan şəhərində onun heykəli ucaldılmış, tatar milli dram teatrına onun adı verilmiş, adına ədəbi mükafat təsis olunmuşdur. 1954-cü ildə böyük Azərbaycan şairi Səməd Vurğun Musa Cəlilin xatirəsinə həsr olunmuş "Musa Cəlilə" şeirini yazıb.

XX əsr tatar ədəbiyyatının tanınmış nümayəndəsi Musa Cəlil(Zalilov) 2 fevral 1906-cı ildə Orenburq vilayətinin Şarlık rayonunun Mustafin kəndində anadan olmuşdur.Əvvəlcə Mustafin kənd ibtidai məktəbində,1913-1918-ci illərdə isə Orenburq şəhərində fəaliyyət göstərən Hüseyn mədrəsəsində təhsil almışdır.O,uşaq yaşlarında ikən atadan yetim qalmış,ailəni dolandırmaq məqsədi ilə ağır zəhmətə qatlaşmağa məcbur olmuşdur.Musa Cəlil ilk şeirini 8 yaşında yazmışdır.Şeirlərini ilk dəfə 1919-cu ildə dərc olunmuşdur.M.Cəlil 1919-cu ildə komsomol sıralarına daxil olmuş,komsomol fəalı kimi tanınmışdır.O,Rusiyanı  bürüyən vətəndaş müharibəsinin faciələrini gözləri ilə görmüş,gənc olmasına baxmayaraq,siyasi proseslərin önündə getmişdir.1921-ci ildə ölkədə kütləvi aclığın başlaması nəticəsində M.Cəlil doğma kəndini tərk edir və Kazanşəhərinə köçür.O,1923-cü ildə Kazanda rabfaka(fəhlə fakültəsi) daxil olur,1927-ci ilə qədər Orsk və Orenburq komsomol təşkilatlarında çalışır.M.Cəlil 1927-1931-ci illərdə Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində təhsil almışdır.Universiteti bitirdikdən sonra əvvəlcə Balaca dostlar adlı tatar uşaq jurnalının redaktoru,daha sonra Kommunist qəzetinin redaktor müavini olmuşdur.Bu dövrdə o, intensiv şəkildə yaradıcılıqla məşğul olmuş,müəyyən sayda şeir,poema,mahnı mətni,ballada,opera librettosu və publisistik əsərlər yazmışdır.M.Cəlil 1935-1938-ci illərdə Tatarıstan Dövlət Opera Studiyasında,1939-cu ildən 1941-ci ilə qədər Tatarıstan yazıçılar İttifaqının sədri vəzifəsində işləmişdir.Böyük Vətən müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar 1941-ci ildə cəbhəyə getmiş,Volkov cəbhəsinin orqanı olan [[Otvaqa qəzetində cəbhə müxbiri vəzifəsində çalışmışdır.M.Cəlil  25 iyun 1942-ci ildə Volkov cəbhəsinin Qluxar-Krest çayı sahilində partlayış dalğası nəticəsində ayağından yaralanmış və faşistlərə əsir düşmüşdür.Vətənpərvər şair 1942-ci ildə Çuss,1943-cü ildə Radom-Yedlina,1944-cü ildə Tegel və s. düşərgələrində məhbəs həyatı keçirsə də,işgəncələrdən qorxmayaraq Qumerov familiyası altında gizli şəkildə fəaliyyət göstərmiş,əsirlərin düşərgədən qaçmasına kömək göstərmişdir.Moabit zindanxanası Musa Cəlil üçün daha çox işgəncə və sınaq meydanı olmuşdur.Müharibədən sonra onun kamera yoldaşlarının Moabit ölüm zindanında şairin işgəncələr qarşısında qeyri-adi dözümlüyü və iradə möhkəmliyi haqqında dediklərinə heyrət doğurmamaq qeyri-mümkündür.Musa Cəlil antifaşist təbliğatı aparmasına və əsirlərin kütləvi şəkildə düşərgədən qaçmasını təşkil etdiyinə görə ölüm cəzasına məhkum edilmiş,25 avqust 1944-cü ildə Pletenze həbisxanasında gilyotin üsulu ilə onun başı kəsilmişdir.Lakin müharibədən sonra ona vətən xaini damğası vurulmuş,ailə üzvləri Tatarıstandan sürgün edilmişdir.Xoşbəxtlikdən Musa Cəlilin ölüm düşərgələrində yazdığı şeirləri itməmiş,onların bir qismi məhbəs yoldaşları tərəfindən qorunub saxlanılmışdır.1946-cı ildə şəxsiyyəti haqqında məlumat verməyən bir şəxs onun şeirlərini Tatarıstan Yazıçılar İttifaqına təqdim etmişdir.1949-cu ildə M.Cəlilin belçikalı əsir yoldaşı Andre Timmermans şairin ərəb əlifbası ilə yazılmış şeirlərini (M.Cəlil bu şəxsə bir neçə şeir həsr etmişdir) SSR-nin Brüsseldəki səfirliyinə çatdırmış,onun anti-faşist fəaliyyəti barədə məlumat vermişdir.1956-cı ildə Musa Cəlilə bəraət verildiyi üçün vətən xaini damğası üzərindən götürülmüş,əsərlərinin çapına,bədii irsinin tədqiqinə qoyulan qadağalar ləğv edilmişdir.Musa Cəlilin əsirlikdə bir yerdə olduğu həmyerlisi Qimran Təlqətov 1956-cı ildə onun şeirlər kitabını çap etdirmişdir.Musa Cəlil 1956-cı ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına, Moabit zindanxanasında yazdığı şeirlər əsasında 1957-ci ildə çap olunmuş kitabına görə isə Lenin mükafatına layiq görülmüşdür.

Yaradıcılığı

Musa Cəlilin ilk əsəri 1919-cu ildə dərc olunmuşdur. 1925-ci ildə onun "Biz gəlirik" adlı şeir və poemalar toplusu işıq üzü görmüşdür. 1941-ci ildə "Altun çeç" və "İldar" operaları üçün 4 libretto yazmışdır.

Alman əsirliyində yazdığı "Moabit gündəliyi" adlı şeirlər toplusuna görə ölümündən sonra Lenin mükafatına layiq görülmüşdür 1957.

Musa Cəlil XX əsr tatar ədəbiyyatında lirik şeirlər,epik poemalar,librettolar,felyetonlar və publisistik əsərlər və s. müəllifi kimi şöhrət tapmış,əməlləri ilə qəhrəmanlıq,dözüm və Vətənə sədaqət simvoluna çevrilmişdir.Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycanın xalq şairi S.Vurğun M.Cəlilin qəhrəmanlıq taleyini Bayronun,Petefinin və Yulis Fuçikin taleyi ilə eyniləşdirmiş, yaradıcılığı və hünərpərvər ölümü ilə ölməzliyə qovuşduğunu qeyd etmişdir.

M.Cəlilin lirikası tatar poeziyasının zirvəsi hesab olunur.Onun lirikasının siyasi tutumu olduqca böyükdür.Uşaqlıq dövrünün keşməkeşləri, vətəndaş və Böyük Vətən müharibəsinin faciələri Musa Cəlil yaradıcılığında ağrı qatı əmələ gətirmiş, siyasi pafosunu gücləndirmiş, onu tribun şairinə çevirmişdir.

Mənim həyatım-xalqın nəğməsi,
Mənim ölümüm-döyüş cəngəsi.

Demək olar ki, şairin əksər əsərləri onun bioqrafiyasından xəbər verir.Çünki Musa Cəlil istər vətəndaş müharibəsi(20-ci illər),istər Moskvada oxuduğu(30-cu illər), istərsə də Böyük Vətən müharibəsi illərində(1941-1944) yazdığı şeirlərində mövzudan asılı olmayaraq(müharibə, sevgi və s. şeirlərində) hadisələri öz taleyi ilə bağlaya bilmiş, lirik hiss və siyasi baxışlarını əks etdirmişdir.

Öldür! Diz çökmərəm qarşında, qatil!
Dustağam, ürəyim sənə qul deyil?
Başımı baltanla üzə bilərsən,
Fəqət ayaq üstə öləcəyəm, bil!
("Qatilə", 1949)

M.Cəlil böyük amal şairidir.O, özünü insanlığın əsgəri hesab edir.Azadlıq yolunda mübarizə aparmaqdan qorxmayan şair qul olmaqdansa, ölməyi üstün tutur.M.Cəlilin 15 yaşında yazdığı “Müqəddəs diləklər” şeirində üsyankar şairin ictimai-siyasi baxışlarının yetkinliyi açıq-aşkar hiss olunur.

Azad bir qüvvətik, Qalxıb uçarıq,
Ən uca, ən parlaq zirvələrdə biz,
Bütün xalqlar üçün yollar açarıq.
Bütün diləklərə yetərik Şəksiz.

Ölüm-dirim cəngi getdiyi yerdə
Səmum da, tufan da bizi saxlamaz,
Assalar, kəssələr, öldürsələr də
Bizi heç bir zaman qul etmək olmaz.

"Moabit dəftəri" şeirlər silsiləsi Musa Cəlil yaradıcılığının zirvəsi və şairin qəhrəmanlıq ruhunun təcəssümüdür. 1942-1944-illərdə həyatla ölüm arasında qələmə alınmış bu silsilədə vətənə sədaqət, qələbəyə inam, düşmənə nifrət hissləri poetik ümumiləşmədə əksini tapa bilmişdir.Bu silsiləyə daxil olan “Yaz gələr”, “Elim-obam” , “Oğluma” , “Yaz iməcliyi” və s. kimi onlarla şeirlərində vətən gözəlliklərinin tərənnümü ilə yanaşı, yurd həsrəti, vətənə qovuşmaq istəyi özünəməxsus ifadədə diqqəti cəlb edir, oxucunu təsirləndirə bilir.

Səninçün burnumun ucu göynəyir,
Yarı canım qalıb o bağça-bağda.
Doğma yurd!
Qar altda yatan güllərin
Bahar günəşını arzulamaqda...

"Moabit dəftəri" şeirlər silsiləsində şair qəlbinin dərinliklərində yer alan vətən sevgisini görməmək mümkün deyil.Qəribədir ki, Musa Cəlil bu gündən sabah yaşamaq ümidini itirsə də, qələbəyə olan inamını itirmir, düşmənin məğlub olacağına şübhəsiz yanaşır.Düşmən önündə əyilməməyi, vətən andına sadiq qalmağı, yurd üçün qurban getməyi hər şeydən üstün tutan şair “Quşcuğaz”, “Yalnız, yalnız azadlıq”, “Mənim nəğmələrim”, “Azadlıq” və s. şeirlərində əsl vətəndaş mövqeyini nümayiş etdirir, bir növ “nəğmələri ilə düşməni məhv etməyi” bacarır: Azad yaşamağı öyrətdi nəğməm Ölərkən əyilmə!-söylədi təkrar Qəmli bir nəğməydi həyatım mənim, Elə ölümüm də bir nəğmə olar.

1943-cü ilin may ayında yazılmış “Aşiq və inək” şeirinin məzmununda sanki “Leyli və Məcnun” əfsanəsi yatır: Oğlanın sevdiyi qıza hədiyyə etdiyi gül dəstəsi pəncərədən aşağı atılır.Bu zaman bir qaşqa inək gülləri yeyir.Bunu görən oğlan əsəbləşir.Amma biləndə ki, sevdiyi qız həmin inəyin südündən, qaymağından istifadə edir, öz nəfəsi və gülün ətri inəyin südünə qarışsın deyə inəyə yemək üçün gül dəstəsi gətirir:

İnəyə baxdıqca təsəlli tapdım,
Yığdım təzə çiçək-təzə hədiyyə,
Qızın yox, inəyin yanına çapdım,
Öpdüm qaşqasından:-Buyur,-dedim, ye!

Musa Cəlil poeziyasının mövzu dairəsi genişdir.Zindanda ölümün qaşla göz arasındakı məsafəsi şairin sevib-sevilmək, yaşamaq duyğularının ahəngini poza bilməmişdir. Ona görə də bu poeziyada onun belçikalı dostu Andre Timmermansa ( “Yeni il dəftərləri”, “Hədiyyəm”), yuxularında, xəyallarında görüşdüyü, bağrına basdığı övladlarına (“Zindanda yuxu”, “Ana bayramı” və s.), məhəbbətin tərənnümünə (“Sevgilimə”, “Əzizim”, “Bəla”, “Qızın sevib-seçdiyi”, “Sevgi”, “Bir qıza”, “Aşiq və inək” ) və s. həsr etdiyi şeirlərində həyatdan zövq alan, yaşamaq eşqi ilə çırpınan ürəyinin döyüntülərini nəinki hiss edir, həm də insanlara təsirinin şahidinə çevrilirik.

Həyatda hər şeydən əzizdir mənə
Sənin məhəbbətin, sənin ülfətin.
Əgər gözləməsən, unutsan, gülüm,
Çətin yaşayaram cahanda, çətin!

Eşqin qarşısında diz çökür ölüm,
Üzmə ümidini, məni gözlə sə
Sudan, oddan çıxıb gələrəm, gülüm,
Əgər məni sevsən,məni gözləsən.

Musa Cəlilin bədii irsi tatar xalqının milli-mənəvi dəyərlərini zənginləşdirmiş, əbədiyaşar sənət nümunəsinə çevrilmışdir.

Xarici keçidlər

  Vikimənbədə Müəllif:Musa Cəlil ilə əlaqəli məlumatlar var.
  • Satqınlıqdan Sovet İttifaqı Qəhrəmanlığına yüksələn tatar şairi 2015-09-26 at the Wayback Machine
  • Musa Cəlilin tərcümeyi-halı
  • Рафаэль Мустафин. Муса Джалиль — поэт-воин, поэт-герой
  • Поверь мне, Родина
  • Kazanda Musa Cəlilin ev-muzeyi 2007-08-13 at the Wayback Machine
  • Musa Cəlilin şeirləri
  • Musa Cəlilin şeirləri 2007-09-27 at the Wayback Machine (tatar.)
  • Musa Cəlilin şeirləri 2011-10-11 at the Wayback Machine (tatar.) (rus.)

İstinadlar

Avqust 05, 2021
musa, cəlil, Муса, Җәлил, موسا, ﺟﮫليل, Муса, Мостафа, улы, Җәлилев, musa, mostafa, ulı, cəlilev, fevral, 1906, avqust, 1944, əsr, tatar, ədəbiyyatının, görkəmli, nümayəndəsi, sovet, ittifaqı, qəhrəmanı, 1956, musa, mustafa, oğlu, cəlilevdoğum, tarixi, 1906doğu. Musa Celil tat Musa Җәlil Musa Celil موسا ﺟﮫليل Musa Mostafa uly Җәlilev Musa Mostafa uli Celilev 2 15 fevral 1906 25 avqust 1944 XX esr tatar edebiyyatinin gorkemli numayendesi Sovet Ittifaqi Qehremani 1956 Musa CelilMusa Mustafa oglu CelilevDogum tarixi 1906Dogum yeri Orenburq Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 1944Vefat yeri Berlin III ReyxVefat sebebi Gilyotinde edam olunmusdurVetendasligi Rusiya Imperiyasi RSFSR d SSRIFealiyyeti herbi muxbir d sair muellif tercumeci yaziciMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Yaradiciligi 3 Xarici kecidler 4 IstinadlarHeyati RedakteMusa Celil Rusiyanin Orenburq seherinde anadan olmusdur Usaqliqdan atasini itirmis anasinin himayesinde yasamisdir Kecen esrin 20 ci illerinden bedii yaradiciliga baslamis seirlerini veten xalq ayriliq movzularinda yazmisdir 1919 cu ilde komsomol teskilatina qosulmus ve Rusiyada vetendas muharibesinin istirakcisi olmusdur 1931 ci ilde Moskva Dovlet Universitetinin edebiyyat fakultesini bitiren Musa Celil evvel tatar dilinde nesr olunan bezi usaq jurnallarinin redaktoru sonralar ise yene tatar dilindeki Kommunist qezetinin redaktor muavini olmusdur Tatar gencler teskilatina rehberlik eden Musa Celil Ikinci dunya muharibesi illerinde sovet ordusunun terkibinde vurusmus 1942 ci ilde almanlara esir duserek Spandau toplama dusergesine gonderilmisdir Esirlikde de fealliq gostermis almanlarin tatarlardan teskil etdiyi Idil Ural Legionunun uzvleri arasinda antifasist quvvelerin yaradicilarindan olmusdur 1944 cu ilin avqustunda esirlerin kutlevi sekilde qacisini teskil etmisdir Lakin onlari satmislar ve Musa Celil tutularaq 25 avqust 1944 cu ilde Berlindeki Plotzenzee hebsxanasinda diger meshur tatar yazicisi Abdulla Alisle birlikde edam edilmisdir Sovet hokumeti ona Veten xaini damgasi vurmus ailesini ise surgun etdirmisdir 1949 cu ilde Musa Celilin belcikali esir yoldasi SSRI nin Brusseldeki konsulluguna gelerek onun esirlikde olarken antifasist quvvelerinin doyunen ureyi ve dusunen beyni oldugunu soylemis evvelce onun bir nece seirini bir muddet sonra ise iki kitabini konsulluga teqdim etmisdir Bu kitablar tezlikle cap olunmus 1956 ci ilde saire beraet verilmis ve onun eserlerinin capina qoyulan qadaga birdefelik aradan qaldirilmisdir Hemin il Musa Celile olumunden sonra Sovet Ittifaqi Qehremani adi 1957 ci ilde ise Lenin mukafati verilmisdir Kazan seherinde onun heykeli ucaldilmis tatar milli dram teatrina onun adi verilmis adina edebi mukafat tesis olunmusdur 1954 cu ilde boyuk Azerbaycan sairi Semed Vurgun Musa Celilin xatiresine hesr olunmus Musa Celile seirini yazib XX esr tatar edebiyyatinin taninmis numayendesi Musa Celil Zalilov 2 fevral 1906 ci ilde Orenburq vilayetinin Sarlik rayonunun Mustafin kendinde anadan olmusdur Evvelce Mustafin kend ibtidai mektebinde 1913 1918 ci illerde ise Orenburq seherinde fealiyyet gosteren Huseyn medresesinde tehsil almisdir O usaq yaslarinda iken atadan yetim qalmis aileni dolandirmaq meqsedi ile agir zehmete qatlasmaga mecbur olmusdur Musa Celil ilk seirini 8 yasinda yazmisdir Seirlerini ilk defe 1919 cu ilde derc olunmusdur M Celil 1919 cu ilde komsomol siralarina daxil olmus komsomol feali kimi taninmisdir O Rusiyani buruyen vetendas muharibesinin facielerini gozleri ile gormus genc olmasina baxmayaraq siyasi proseslerin onunde getmisdir 1921 ci ilde olkede kutlevi acligin baslamasi neticesinde M Celil dogma kendini terk edir ve Kazanseherine kocur O 1923 cu ilde Kazanda rabfaka fehle fakultesi daxil olur 1927 ci ile qeder Orsk ve Orenburq komsomol teskilatlarinda calisir M Celil 1927 1931 ci illerde Moskva Dovlet Universitetinin edebiyyat fakultesinde tehsil almisdir Universiteti bitirdikden sonra evvelce Balaca dostlar adli tatar usaq jurnalinin redaktoru daha sonra Kommunist qezetinin redaktor muavini olmusdur Bu dovrde o intensiv sekilde yaradiciliqla mesgul olmus mueyyen sayda seir poema mahni metni ballada opera librettosu ve publisistik eserler yazmisdir M Celil 1935 1938 ci illerde Tataristan Dovlet Opera Studiyasinda 1939 cu ilden 1941 ci ile qeder Tataristan yazicilar Ittifaqinin sedri vezifesinde islemisdir Boyuk Veten muharibesinin baslanmasi ile elaqedar 1941 ci ilde cebheye getmis Volkov cebhesinin orqani olan Otvaqa qezetinde cebhe muxbiri vezifesinde calismisdir M Celil 25 iyun 1942 ci ilde Volkov cebhesinin Qluxar Krest cayi sahilinde partlayis dalgasi neticesinde ayagindan yaralanmis ve fasistlere esir dusmusdur Vetenperver sair 1942 ci ilde Cuss 1943 cu ilde Radom Yedlina 1944 cu ilde Tegel ve s dusergelerinde mehbes heyati kecirse de isgencelerden qorxmayaraq Qumerov familiyasi altinda gizli sekilde fealiyyet gostermis esirlerin dusergeden qacmasina komek gostermisdir Moabit zindanxanasi Musa Celil ucun daha cox isgence ve sinaq meydani olmusdur Muharibeden sonra onun kamera yoldaslarinin Moabit olum zindaninda sairin isgenceler qarsisinda qeyri adi dozumluyu ve irade mohkemliyi haqqinda dediklerine heyret dogurmamaq qeyri mumkundur Musa Celil antifasist tebligati aparmasina ve esirlerin kutlevi sekilde dusergeden qacmasini teskil etdiyine gore olum cezasina mehkum edilmis 25 avqust 1944 cu ilde Pletenze hebisxanasinda gilyotin usulu ile onun basi kesilmisdir Lakin muharibeden sonra ona veten xaini damgasi vurulmus aile uzvleri Tataristandan surgun edilmisdir Xosbextlikden Musa Celilin olum dusergelerinde yazdigi seirleri itmemis onlarin bir qismi mehbes yoldaslari terefinden qorunub saxlanilmisdir 1946 ci ilde sexsiyyeti haqqinda melumat vermeyen bir sexs onun seirlerini Tataristan Yazicilar Ittifaqina teqdim etmisdir 1949 cu ilde M Celilin belcikali esir yoldasi Andre Timmermans sairin ereb elifbasi ile yazilmis seirlerini M Celil bu sexse bir nece seir hesr etmisdir SSR nin Brusseldeki sefirliyine catdirmis onun anti fasist fealiyyeti barede melumat vermisdir 1956 ci ilde Musa Celile beraet verildiyi ucun veten xaini damgasi uzerinden goturulmus eserlerinin capina bedii irsinin tedqiqine qoyulan qadagalar legv edilmisdir Musa Celilin esirlikde bir yerde oldugu hemyerlisi Qimran Telqetov 1956 ci ilde onun seirler kitabini cap etdirmisdir Musa Celil 1956 ci ilde Sovet Ittifaqi Qehremani adina Moabit zindanxanasinda yazdigi seirler esasinda 1957 ci ilde cap olunmus kitabina gore ise Lenin mukafatina layiq gorulmusdur Yaradiciligi RedakteMusa Celilin ilk eseri 1919 cu ilde derc olunmusdur 1925 ci ilde onun Biz gelirik adli seir ve poemalar toplusu isiq uzu gormusdur 1941 ci ilde Altun cec ve Ildar operalari ucun 4 libretto yazmisdir Alman esirliyinde yazdigi Moabit gundeliyi adli seirler toplusuna gore olumunden sonra Lenin mukafatina layiq gorulmusdur 1957 Musa Celil XX esr tatar edebiyyatinda lirik seirler epik poemalar librettolar felyetonlar ve publisistik eserler ve s muellifi kimi sohret tapmis emelleri ile qehremanliq dozum ve Vetene sedaqet simvoluna cevrilmisdir Tesadufi deyildir ki Azerbaycanin xalq sairi S Vurgun M Celilin qehremanliq taleyini Bayronun Petefinin ve Yulis Fucikin taleyi ile eynilesdirmis yaradiciligi ve hunerperver olumu ile olmezliye qovusdugunu qeyd etmisdir M Celilin lirikasi tatar poeziyasinin zirvesi hesab olunur Onun lirikasinin siyasi tutumu olduqca boyukdur Usaqliq dovrunun kesmekesleri vetendas ve Boyuk Veten muharibesinin facieleri Musa Celil yaradiciliginda agri qati emele getirmis siyasi pafosunu guclendirmis onu tribun sairine cevirmisdir Menim heyatim xalqin negmesi Menim olumum doyus cengesi Demek olar ki sairin ekser eserleri onun bioqrafiyasindan xeber verir Cunki Musa Celil ister vetendas muharibesi 20 ci iller ister Moskvada oxudugu 30 cu iller isterse de Boyuk Veten muharibesi illerinde 1941 1944 yazdigi seirlerinde movzudan asili olmayaraq muharibe sevgi ve s seirlerinde hadiseleri oz taleyi ile baglaya bilmis lirik hiss ve siyasi baxislarini eks etdirmisdir Oldur Diz cokmerem qarsinda qatil Dustagam ureyim sene qul deyil Basimi baltanla uze bilersen Feqet ayaq uste oleceyem bil Qatile 1949 M Celil boyuk amal sairidir O ozunu insanligin esgeri hesab edir Azadliq yolunda mubarize aparmaqdan qorxmayan sair qul olmaqdansa olmeyi ustun tutur M Celilin 15 yasinda yazdigi Muqeddes dilekler seirinde usyankar sairin ictimai siyasi baxislarinin yetkinliyi aciq askar hiss olunur Azad bir quvvetik Qalxib ucariq En uca en parlaq zirvelerde biz Butun xalqlar ucun yollar acariq Butun dileklere yeterik Seksiz Olum dirim cengi getdiyi yerde Semum da tufan da bizi saxlamaz Assalar kesseler oldurseler de Bizi hec bir zaman qul etmek olmaz Moabit defteri seirler silsilesi Musa Celil yaradiciliginin zirvesi ve sairin qehremanliq ruhunun tecessumudur 1942 1944 illerde heyatla olum arasinda qeleme alinmis bu silsilede vetene sedaqet qelebeye inam dusmene nifret hissleri poetik umumilesmede eksini tapa bilmisdir Bu silsileye daxil olan Yaz geler Elim obam Ogluma Yaz imecliyi ve s kimi onlarla seirlerinde veten gozelliklerinin terennumu ile yanasi yurd hesreti vetene qovusmaq isteyi ozunemexsus ifadede diqqeti celb edir oxucunu tesirlendire bilir Senincun burnumun ucu goyneyir Yari canim qalib o bagca bagda Dogma yurd Qar altda yatan gullerin Bahar gunesini arzulamaqda Moabit defteri seirler silsilesinde sair qelbinin derinliklerinde yer alan veten sevgisini gormemek mumkun deyil Qeribedir ki Musa Celil bu gunden sabah yasamaq umidini itirse de qelebeye olan inamini itirmir dusmenin meglub olacagina subhesiz yanasir Dusmen onunde eyilmemeyi veten andina sadiq qalmagi yurd ucun qurban getmeyi her seyden ustun tutan sair Quscugaz Yalniz yalniz azadliq Menim negmelerim Azadliq ve s seirlerinde esl vetendas movqeyini numayis etdirir bir nov negmeleri ile dusmeni mehv etmeyi bacarir Azad yasamagi oyretdi negmem Olerken eyilme soyledi tekrar Qemli bir negmeydi heyatim menim Ele olumum de bir negme olar 1943 cu ilin may ayinda yazilmis Asiq ve inek seirinin mezmununda sanki Leyli ve Mecnun efsanesi yatir Oglanin sevdiyi qiza hediyye etdiyi gul destesi pencereden asagi atilir Bu zaman bir qasqa inek gulleri yeyir Bunu goren oglan eseblesir Amma bilende ki sevdiyi qiz hemin ineyin sudunden qaymagindan istifade edir oz nefesi ve gulun etri ineyin sudune qarissin deye ineye yemek ucun gul destesi getirir Ineye baxdiqca teselli tapdim Yigdim teze cicek teze hediyye Qizin yox ineyin yanina capdim Opdum qasqasindan Buyur dedim ye Musa Celil poeziyasinin movzu dairesi genisdir Zindanda olumun qasla goz arasindaki mesafesi sairin sevib sevilmek yasamaq duygularinin ahengini poza bilmemisdir Ona gore de bu poeziyada onun belcikali dostu Andre Timmermansa Yeni il defterleri Hediyyem yuxularinda xeyallarinda gorusduyu bagrina basdigi ovladlarina Zindanda yuxu Ana bayrami ve s mehebbetin terennumune Sevgilime Ezizim Bela Qizin sevib secdiyi Sevgi Bir qiza Asiq ve inek ve s hesr etdiyi seirlerinde heyatdan zovq alan yasamaq esqi ile cirpinan ureyinin doyuntulerini neinki hiss edir hem de insanlara tesirinin sahidine cevrilirik Heyatda her seyden ezizdir mene Senin mehebbetin senin ulfetin Eger gozlemesen unutsan gulum Cetin yasayaram cahanda cetin Esqin qarsisinda diz cokur olum Uzme umidini meni gozle se Sudan oddan cixib gelerem gulum Eger meni sevsen meni gozlesen Musa Celilin bedii irsi tatar xalqinin milli menevi deyerlerini zenginlesdirmis ebediyasar senet numunesine cevrilmisdir Xarici kecidler Redakte Vikimenbede Muellif Musa Celil ile elaqeli melumatlar var Satqinliqdan Sovet Ittifaqi Qehremanligina yukselen tatar sairi Arxivlesdirilib 2015 09 26 at the Wayback Machine Musa Celilin tercumeyi hali Rafael Mustafin Musa Dzhalil poet voin poet geroj Pover mne Rodina Kazanda Musa Celilin ev muzeyi Arxivlesdirilib 2007 08 13 at the Wayback Machine Musa Celilin seirleri Musa Celilin seirleri Arxivlesdirilib 2007 09 27 at the Wayback Machine tatar Musa Celilin seirleri Arxivlesdirilib 2011 10 11 at the Wayback Machine tatar rus Istinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Musa Celil amp oldid 5825884, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.