Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Linqvistikada proto insan dili və ya birinci insan dili Yer üzündəki bütün dillərin əcdadı olan hipotetik proto-dildir. Dilin mənşəyinin unikal olması, bütün təbii dillərin (ehtimal ki, Orta Paleolitdə) bir mənbədən (monogenetik) formalaşdığı fərziyyəsinə əsaslanır. Bu konsepsiya hələ də mübahisəlidir və tarixi linqvistika tərəfindən təsdiqlənməmişdir.
Bu gün mövcud olan dillərin əcdadı olduğu iddia edilən bu dilin hipotetik Neandertal dilindən əvvəl olduğu iddia edilmir.
Terminologiya
Bu konsepsiya üçün ümumi qəbul edilmiş termin yoxdur. Bu mövzunu öyrənən tədqiqatların əksəriyyəti haqqında danışdıqları dil üçün bir ad təklif etmirlər. Bəzən Proto-World (Proto dünya) və ya Proto-human (Proto insan) terminlərindən istifadə olunur. Merritt Ruhlen Proto-Sapiens terminindən istifadə etmişdir.
Tarix
Dilin monogenetik mənşəyinə dair ilk ciddi və elmi tədqiqat Alfredo Trombettinin 1905-ci ildə nəşr olunan L'unità d'origine del linguaggio kitabı olmuşdur. Trombetti mümkün ümumi əcdadın yüz min ilə iki yüz min il əvvəl arasında danışıldığını təxmin edirdi.
Monogenezm insan növünün və dillərinin çox mənşəli (poligenezi) olması ideyasının populyar olduğu XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində, bir çox linqvistiklər tərəfindən rədd edilmişdir.
Monogenizmin ən tanınmış müdafiəçilərindən biri XX əsrin ortalarında işləmiş amerikalı linqvistik Morris Swadeshdir. O, dillər arasında mövcud olan dərin əlaqələri öyrənmək üçün iki üsul təklif etmişdir: leksik statistika (İngilis: lexicostatistics) və qlottoxronologiya.
Onların ardınca gələn monogenezmin tanınmış tərəfdarlarından Merritt Ruhlen, Con Benqtson və Harold Fleminqi göstərmək olar.
Lüğət
| cərgə | Proto insan dili | Azərbaycanca |
|---|---|---|
| 1 | **aja | ana |
| 2 | **bu(n)ka | diz; əymək |
| 3 | **bur | kül, toz |
| 4 | **čun(g)a | burun; iyi vermək |
| 5 | **kama | tutmaq |
| 6 | **kano | qol |
| 7 | **kati | sümük |
| 8 | **kolo | deşik |
| 9 | **kuan | it, köpək |
| 10 | **ku(n) | kim |
| 11 | **kuna | qadın |
| 12 | **mako | uşaq |
| 13 | **maliqa | döş, əmmək |
| 14 | **mana | əyləşmək |
| 15 | **mano | insan, adam |
| 16 | **mena | fikirləşmək |
| 17 | **mi(n) | nə |
| 18 | **pal | iki |
| 19 | **par | uçmaq |
| 20 | **poko | qol |
| 21 | **puti | vulva |
| 22 | **teku | qıç, ayaq |
| 23 | **tik | barmaq; bir |
| 24 | **tika | torpaq |
| 25 | **tsaku | qıç, ayaq |
| 26 | **tsuma | saç |
| 27 | **ʔaqwa | su |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Linqvistikada proto insan dili ve ya birinci insan dili Yer uzundeki butun dillerin ecdadi olan hipotetik proto dildir Dilin menseyinin unikal olmasi butun tebii dillerin ehtimal ki Orta Paleolitde bir menbeden monogenetik formalasdigi ferziyyesine esaslanir Bu konsepsiya hele de mubahiselidir ve tarixi linqvistika terefinden tesdiqlenmemisdir Bu gun movcud olan dillerin ecdadi oldugu iddia edilen bu dilin hipotetik Neandertal dilinden evvel oldugu iddia edilmir TerminologiyaBu konsepsiya ucun umumi qebul edilmis termin yoxdur Bu movzunu oyrenen tedqiqatlarin ekseriyyeti haqqinda danisdiqlari dil ucun bir ad teklif etmirler Bezen Proto World Proto dunya ve ya Proto human Proto insan terminlerinden istifade olunur Merritt Ruhlen Proto Sapiens termininden istifade etmisdir TarixDilin monogenetik menseyine dair ilk ciddi ve elmi tedqiqat Alfredo Trombettinin 1905 ci ilde nesr olunan L unita d origine del linguaggio kitabi olmusdur Trombetti mumkun umumi ecdadin yuz min ile iki yuz min il evvel arasinda danisildigini texmin edirdi Monogenezm insan novunun ve dillerinin cox menseli poligenezi olmasi ideyasinin populyar oldugu XIX esrin sonu ve XX esrin evvellerinde bir cox linqvistikler terefinden redd edilmisdir Monogenizmin en taninmis mudafiecilerinden biri XX esrin ortalarinda islemis amerikali linqvistik Morris Swadeshdir O diller arasinda movcud olan derin elaqeleri oyrenmek ucun iki usul teklif etmisdir leksik statistika Ingilis lexicostatistics ve qlottoxronologiya Onlarin ardinca gelen monogenezmin taninmis terefdarlarindan Merritt Ruhlen Con Benqtson ve Harold Fleminqi gostermek olar Lugetcerge Proto insan dili Azerbaycanca1 aja ana2 bu n ka diz eymek3 bur kul toz4 cun g a burun iyi vermek5 kama tutmaq6 kano qol7 kati sumuk8 kolo desik9 kuan it kopek10 ku n kim11 kuna qadin12 mako usaq13 maliqa dos emmek14 mana eylesmek15 mano insan adam16 mena fikirlesmek17 mi n ne18 pal iki19 par ucmaq20 poko qol21 puti vulva22 teku qic ayaq23 tik barmaq bir24 tika torpaq25 tsaku qic ayaq26 tsuma sac27 ʔaqwa su