Proteza — Azərbaycan dilinin əlamətdar xüsusiyyətlərindən biri budur ki, söz daxilində saitlər, sözün başında və sonunda isə samitlər yanaşı gəlməz. Buna görə də qrammatik dəyişmədə və alınma sözlərdə səs yanaşmaları olduqda yanaşı həmcins səsləri bitişdirmək üçün müəyyən səs əlavə olunur. Beləliklə də, dilin fonetik sistemində səsartımı adlanan hadisə yaranır.
Təsnifatıredaktə
Səsartımı hadisəsi məqamına və vasitəsinə görə 2 cür formalaşır:
Müxtəlif məqamda yanaşı düşən saitləri bitişdirmək üçün vasitəçi halında saitlər arasına müəyyən samit əlavə olunur. Samitartımı iki cürdür: Yazıda sabitləşən, yazıda sabitləşməyən.
Yazıda sabitləşən samitartımı əsasən saitlə bitən sözə saitlə başlanan şəkilçinin bitişdirilməsi üçün istifadə olunan səsartımıdır. Yazıda sabitləşmiş samitartımı qanununun formalaşmasında, əsasən, üç bitişdirici samitdən istifadə olunur.
N:aşağıdakı məqamlarda işlənir:
1)Saitlə bitən sözlərə təsirlik və yiyəlik hal şəkilçiləri bitişdiriləndə: ata-n-ı, ata-n-ın, güzgü-n-ü, güz-gü-n-ün və s.
2)Üçüncü şəxs mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş sözlərə hal şəkilçiləri bitişdiriləndə: onun qardaşı-n-a onun qardaşı-n-ı və s.
3)Bu, o əvəzliklərinə hər cür şəkilçi bitişdirildikdə: bu-n-a, o-n-a, bu-n-dan, o-n-da və s.
S:Bitişdirici s saitlə bitən sözlərə üçüncü şəxsin təkini bildirən mənsubiyyət şəkilçisi bitişdirildikdə işlənir: onun baba-s-ı, evin qapı-s-ı və s.
Y:Saitlə bitən sözə saitlə başlanan şəkilçi bitişdirildikdə işlənir. Məsələn, ana-y-a, din-lə-yər və s.
Müasir Azərbaycan ədəbi dilində bir sıra alınma sözlər var ki, tələffüzdə saitlər arasına heç bir samit artırılmır: müasir, müavin, müalicə, müəllim və s.
Saitartımı. Bir sıra alınma sözlərin başındakı, ya da sonundakı samitin əvvəlinə müəyyən bir saitin əlavə edilməsi saitartımı adlanır. Saitartımı daha çox şivələrdə, canlı danışıqda işlənir. 1)Yanaşı samitlər kardırsa,sözün başında sadə danışıqda və şivələrdə i artırılır: şkaf-işkaf, stəkan-istəkan və s.
2)Yanaşı samitlərdən biri və ya hər ikisi cingiltilidirsə, birinci samitdən sonra ahəng qanunu əsasında sonrakı saitlə uyuşan bir sait artırılır: qram-qıram, qrip-qirip və s.
3)Sözün başında r samiti olduqda, sadə danışıqda və şivələrdə sözün əvvəlinə i saiti artırılır: rəhm-rəhim, rahat-irahat və s.
4)Söz sonunda yanaşı samitlə bitən sözlərin axırıncı samiti r olduqda: sədr-sədir, dövr-dövür və s.
İstinadlarredaktə
Əbdüləzəl Dəmirçizadə. Müasir Azərbaycan Dili
Xarici keçidlərredaktə
Dilçilik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Dekabr 05, 2023
proteza, azərbaycan, dilinin, əlamətdar, xüsusiyyətlərindən, biri, budur, söz, daxilində, saitlər, sözün, başında, sonunda, isə, samitlər, yanaşı, gəlməz, buna, görə, qrammatik, dəyişmədə, alınma, sözlərdə, səs, yanaşmaları, olduqda, yanaşı, həmcins, səsləri, . Proteza Azerbaycan dilinin elametdar xususiyyetlerinden biri budur ki soz daxilinde saitler sozun basinda ve sonunda ise samitler yanasi gelmez Buna gore de qrammatik deyismede ve alinma sozlerde ses yanasmalari olduqda yanasi hemcins sesleri bitisdirmek ucun mueyyen ses elave olunur Belelikle de dilin fonetik sisteminde sesartimi adlanan hadise yaranir Tesnifati redakteSesartimi hadisesi meqamina ve vasitesine gore 2 cur formalasir Muxtelif meqamda yanasi dusen saitleri bitisdirmek ucun vasiteci halinda saitler arasina mueyyen samit elave olunur Samitartimi iki curdur Yazida sabitlesen yazida sabitlesmeyen Yazida sabitlesen samitartimi esasen saitle biten soze saitle baslanan sekilcinin bitisdirilmesi ucun istifade olunan sesartimidir Yazida sabitlesmis samitartimi qanununun formalasmasinda esasen uc bitisdirici samitden istifade olunur N asagidaki meqamlarda islenir 1 Saitle biten sozlere tesirlik ve yiyelik hal sekilcileri bitisdirilende ata n i ata n in guzgu n u guz gu n un ve s 2 Ucuncu sexs mensubiyyet sekilcisi qebul etmis sozlere hal sekilcileri bitisdirilende onun qardasi n a onun qardasi n i ve s 3 Bu o evezliklerine her cur sekilci bitisdirildikde bu n a o n a bu n dan o n da ve s S Bitisdirici s saitle biten sozlere ucuncu sexsin tekini bildiren mensubiyyet sekilcisi bitisdirildikde islenir onun baba s i evin qapi s i ve s Y Saitle biten soze saitle baslanan sekilci bitisdirildikde islenir Meselen ana y a din le yer ve s Muasir Azerbaycan edebi dilinde bir sira alinma sozler var ki teleffuzde saitler arasina hec bir samit artirilmir muasir muavin mualice muellim ve s Saitartimi Bir sira alinma sozlerin basindaki ya da sonundaki samitin evveline mueyyen bir saitin elave edilmesi saitartimi adlanir Saitartimi daha cox sivelerde canli danisiqda islenir 1 Yanasi samitler kardirsa sozun basinda sade danisiqda ve sivelerde i artirilir skaf iskaf stekan istekan ve s 2 Yanasi samitlerden biri ve ya her ikisi cingiltilidirse birinci samitden sonra aheng qanunu esasinda sonraki saitle uyusan bir sait artirilir qram qiram qrip qirip ve s 3 Sozun basinda r samiti olduqda sade danisiqda ve sivelerde sozun evveline i saiti artirilir rehm rehim rahat irahat ve s 4 Soz sonunda yanasi samitle biten sozlerin axirinci samiti r olduqda sedr sedir dovr dovur ve s 1 Istinadlar redakte Ebdulezel Demircizade Muasir Azerbaycan DiliXarici kecidler redakte nbsp Dilcilik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Proteza amp oldid 6610899, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
