Prionlar (ing. proteinaceous infectious particle - yoluxucu zülalvari hissəcik) – İnsan və heyvanların ali nümayəndələrində mərkəzi sinir sistemində ağır xəstəliklərə səbəb olan, tərkibində nuklein turşuları olmayan zülalların xüsusi sinifi. Prionlar sahibin normal zülalının dəyişmiş formasıdır.
1982-ci ildə amerikalı molekulyar bioloq, Stenli Prussner tibbin və biologiyanın inkşafının yeni mərhələsini qoydu. O, yeni tip infeksiyon agent, prionları kəşf etdi. Bu təkcə molekulyar biologiyanın nailiyyəti deyildi, həm də tibbin inkişafında yeni bir era idi. Prinsipial olaraq digər infeksiyon xəstəliklərdən baş verməsinə və səbəbinə görə fərqlənən yeni tip infeksiyon xəstəlik aşkar olunmuşdu.
Həkimlər üçün
Həkim praktikasında prion xəstəlikləri haqqında məlumatlı olmaq və onlari digər somatik sinir və əzələ sistemi xəstəliklərindən ayırmaq üçün differensial-diaqnostıkasını bilmək cox vacibdir. Bunun üçün prion xəstəliklərini makroskopik və mikroskopik səviyyədə öyrənmək, xəstəliyin inkşafını, səbəbini, orqanizm üçün ağırlaşmalarını bilmək lazımdır:
•Morfoloji cəhətdən prion xəstəliklərini virus xəstəliklərindən ayırmaq
Onlar submikroskopik infeksion hissəcik olub heç bir genetik materialı yoxdur (DNT və RNT). Prionları bütün mikroorqanizmlərdən: viruslar, bakteriyalar, göbələklərdən fərqləndirən əsas cəhət də budur. Prion ingilis sözü olub mənası proteinaceous – zülal, infective-infeksion, on-sonluq olub hissəcik mənasını bildırir.
Prion zülalı 2 formada ola bilər: PrPC (Cell- hüceyrə forması) və PrPSC(Scrapie-ökuz xəstəliyi). Prionlar fiziki-kimyəvi amillərə qarşı cox dözümlüdürlər. Prionların muxtəlif təsirlərə dözümlüyünün xarakteristikası:
Reaktivlər Doza Təsir effekti
Fiziki-Kimyəvi təsir
NH2OH 0,1-0,5 мM dözümlü
Psoralen 10-500 мг/мл dözümlü
Fenol 100% İnaktivləşmə
SDS 1-10% İnaktivləşmə
Zn2+ 2 мM dözümlü
Sidik turşusu 3-8 M İnaktivləşmə
Soda 1N 1 saat ərzində 20 °C İnaktivləşmə
Natrium hipoxlorid 2,5% 1 saat ərzində 20 °C Inaktivləşmə
Ferment təsiri
DNT-aza A 0,1-100 мг/мл dözümlü
DNT-aza 100 мг/мл dözümlü
Proteinkinaza K 100 мг/мл Inaktivləşmə
Tripsin 100 мг/мл Inaktivləşmə
Fiziki təsir
Avtoklavlaşdirma 136 °C 18 dəqiqə ərzində Inaktivləşmə
Quru isti 160 °C 24 saat ərzində Inaktivləşmə
UB Güclü doza dözümlü
Təsnifatı
Hazırda prionların törətdiyi xəstəliklər 2 əsas qrupa bölünür:
Transmissiv Süngərvari Ensefalopatiya (TSE)
Süngərvari miozit prion asosasiya olunmuş əlavələrlə
TSE daha ətraflı öyrənilib.
Prion ensefalopatiyasının patogenezi. Prion xəstəliyi genetik və infeksion nöqteyi nəzərdən unikaldır, çünki həm genetik həm də infeksion xəstəlikdir. Stenli Prussner 1991-ci ildə TSE-nın patogenezinin muasir konsepsiyasini təklif etdi. Bu sahədə dağ siçanı və siçovullar üzərində apardığı tədqiqat işlərinə görə 1997-ci ildə Prussner molekulyar-biologiya sahəsində nobel mükafatı almışdir.
Prussnerə görə insan bu xəstəliyə 2 yolla yoluxa bilər:
İrsiyyətin Mendel qanunlarına görə ötürülməsi (autosom-dominant tip irsiyyət)
İnfeksiyon agentin transmissiyası (alimentar və ya yatrogen)
Prion xəstəlikləri eyni zamanda həm infeksion, həm də irsi ola bilər M uasir biliklərə görə yoluxma 3 faktordan aslıdır: infeksiya dozası, yoluxma yolu və növ baryerlərindən.
Prionla yoluxma yolları xəstəliyin inkşafinda mühüm rol oynayır:
İntraserebral
İntravenoz
İntraperitonal
Dərialtı
Oral
İnfeksion dozanın və daxil olma yolunun eksprementdə mühum əhəmiyyəti vardır. Belə ki, sıçovulları oral yolla yoluxdurmaq üçüç intraserebral yoluxdurmadan 200 000 dəfə artıq doza tələb olunur.
Növ baryerləri müxtəlif canlılar üçün müxtəlifdir. Labarator heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, xəstəliyin inkubasiya dövrü çox uzundur. Belə ki, birinci dəfə infeksiyon doza ilə yoluxdurduqdan sonra nəticə almaq üçün çox gözləməli olursan, lakin təkrar yeridildikdən sonra inkubasiya dövrü hər dəfə azalır. Bu da müxtəlif canlılar üçün müxtəlif olduğuna görə buna növ baryeri deyirlər.
Alimentar yoluxmada prionlar Peyer düyüncüklərindən limfoid hüceyrənin daxilinə keçir. Oradan isə digər retikuloendotelial sistemin hüceyrələrinə (limfa düyünlərinə, dalağa və udlaq badamcıqlarına) daxil olur. Bu orqanlarda prionların az da olsa replikasiyası baş verir. İmmunogenez orqanlarıdan prionlar yaxınlıqdaki sinir hüceyrələrinin aksonlarına keçir. Akson olan sahədə onlarin əhəmiyyətli dərəcədə replikasiyası baş verir. Kritik konsentrasiyada onlar sinir çıxıntıları ilə onurğa beyninə oradan isə baş beyinə daxil olur. Dəri altına daxil edildikdən sonra 1 həftəyə dalağa, dalağdan limfa düyünlərinə 5-13 həftəyə, oradan onurğa beyninə 13-17 həftəyə, baş beyinə 17-19 həftəyə çatır. Baş beyində patoloji dəyişikliklər 25 həftədən, kliniki əlamətlər isə 34 həftədən sonra baş verir. Bütün zədələnmiş orqanlarda infeksion hissəcik 10 milyona qədər ola bilər, bu da 1q edir.
Ekspremental yolla subut edilmişdir ki, prion agentləri neyronlarla bərabər həm də qlial elementlərdə də replikasiya edə bilər. Bəzi müəlliflərin astrositləri və digər qlial elementləri xəstəliyin patogenezində açar rolu oynadığını hesab edirlər.
PrPSC orqanizimə daxil olduqdan sonra endositoz prosesin ilə hüceyrə daxilinə toplanır. İmmunoelektron-mikroskopik tədqiqatlar göstərir ki, PrPSc-nin hüceyrədə toplanması ikincili lizosom səviyyəsində baş verir, burada da coxlu fosfolipidlər olur. PrPSC-nin lizosomda yığılması onu zədələyir. Zədələnmiş lizosomda olan fermentlər sitozola cıxdıqda hüceyrənin digər strukturlarıni zədələyir bu da hüceyrənin məhv olması ilə nəticələnir. Məhv olmuş hüceyrədən çıxmış PrPSc yenidən digər hüceyrələrdə olan PrPC-ləri konfarmasiyon dəyişikliyə uğradaraq onların daxilində toplanir. PrPSc-hüceyrədaxili toplanması neyronların süngərvari distrofiyasına, sinir hüceyrələrinin ölməsinə, astrositoza gətirib çıxarır. Bu da prion xəstəliklərinin neyromorfologiyasınin əsasını təşkil edir.
Prion xəstəliklərinin patomorfologiyası mikroskopik olaraq 4 yerə bölünür:
Süngərvari dəyişikliklər.
Neyronlarin itirilməsi
Astrositoz
Amiloid ərpin əmələ gəlməsi
Makroskopik olaraq isə beyin kütləsinin əhəmiyyətsiz dərəcədə azalmasi müşahidə olunur. TSE mikroskopik əsasinda boz maddə neyronlarının çıxıntılarında vakuollaşma, astroqlioz (astrositoz) və beyində aqreqatların çökməsi, mielinsizləşmə durur. PrP-nin neyronal itirilməsi sinir toxumasının apaptozu (hüceyrənin proqramlaşdırılmış ölümü) ilə nəticələnir. Bu da MSS-nin funksiyalarin pozulmasına gətirib çixarir. Mikroskopla baxdıqda coxlu oval vakuollar görünür.(1-50 mkm ölçüdə). Onlar ayrı-ayrı və qrup halında ola bilər. Parafinli toxumanın kəsiyində mikroskopik olaraq boşluqlar görünür. Hemotoksilin-eozinlə rəngləndikdə isə kiçik dənələr formasında görünə bilir. Prion xəstəlikləri zamanı beyində əsas zədələnən hissə qabiq nahiyyəni 3-4-cü qati olur. Adi halda onlar eozonofil dairələr formasında görünür. Bəzən onurağa beynində də motoneyronlarin azalması da müşahidə olunur.
Klinikası
Prion xəstəliklərinin klinikasi zədələnmə nahisindən aslı olaraq müxtəlif ola bilər:
Hissi sahədə dəyişiklik: müxtəlif səviyyələrdə amneziya, həssasliğın itməsi, hissiyyat orqanlarının funksional pozğunluğu
Prion xəstəliklərinə diaqnoz qoymaq çox çətindir. Çünki qanın və onurğa beyin mayesində heç bir əhəmiyyətli dəyişiklik olmur, iltihab reaksiyası baş vermir. Elektroensefaloqram da normadan fərqlənmir. Kliniki diaqnozu ancaq MSS-nin histopataloji müayinəsində təstiqləmək olar. (neyronların süngərvarı vakuollaşması, iltihab əlamətləri olmadan astrositlərin və qliyaların proloferasiyası).
TSE xəstəlikləri qrupuna aşağıdakılar aid edilir:
Kraytsfeld-Yakob xəstəliyi
Hersman-Straussler-Şeynker sindromu
"Fatal ailə yuxusuzluğu" sindromu
Kuru xəstəliyi
Alpers xəstəliyi
Xəstəlik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 04, 2021
prionlar, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, proteinaceous, infectious, particle, yoluxucu, zülalvari, hissəcik, insan, heyvanların, nümayəndələrində, mərkəzi, sinir, sistemi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Prionlar ing proteinaceous infectious particle yoluxucu zulalvari hissecik Insan ve heyvanlarin ali numayendelerinde merkezi sinir sisteminde agir xesteliklere sebeb olan terkibinde nuklein tursulari olmayan zulallarin xususi sinifi Prionlar sahibin normal zulalinin deyismis formasidir 1982 ci ilde amerikali molekulyar bioloq Stenli Prussner tibbin ve biologiyanin inksafinin yeni merhelesini qoydu O yeni tip infeksiyon agent prionlari kesf etdi Bu tekce molekulyar biologiyanin nailiyyeti deyildi hem de tibbin inkisafinda yeni bir era idi Prinsipial olaraq diger infeksiyon xesteliklerden bas vermesine ve sebebine gore ferqlenen yeni tip infeksiyon xestelik askar olunmusdu Hekimler ucun RedakteHekim praktikasinda prion xestelikleri haqqinda melumatli olmaq ve onlari diger somatik sinir ve ezele sistemi xesteliklerinden ayirmaq ucun differensial diaqnostikasini bilmek cox vacibdir Bunun ucun prion xesteliklerini makroskopik ve mikroskopik seviyyede oyrenmek xesteliyin inksafini sebebini orqanizm ucun agirlasmalarini bilmek lazimdir Morfoloji cehetden prion xesteliklerini virus xesteliklerinden ayirmaq Transmissiv Sungervari Ensefalopatiyanin morfogenezini Transmissiv Sungervari Miopatiyanin morfogenezini Insanda agirlasmani ve olumun sebebiniOnlar submikroskopik infeksion hissecik olub hec bir genetik materiali yoxdur DNT ve RNT Prionlari butun mikroorqanizmlerden viruslar bakteriyalar gobeleklerden ferqlendiren esas cehet de budur Prion ingilis sozu olub menasi proteinaceous zulal infective infeksion on sonluq olub hissecik menasini bildirir Prion zulali 2 formada ola biler PrPC Cell huceyre formasi ve PrPSC Scrapie okuz xesteliyi Prionlar fiziki kimyevi amillere qarsi cox dozumludurler Prionlarin muxtelif tesirlere dozumluyunun xarakteristikasi Reaktivler Doza Tesir effekti Fiziki Kimyevi tesir NH2OH 0 1 0 5 mM dozumlu Psoralen 10 500 mg ml dozumlu Fenol 100 Inaktivlesme SDS 1 10 Inaktivlesme Zn2 2 mM dozumlu Sidik tursusu 3 8 M Inaktivlesme Soda 1N 1 saat erzinde 20 C Inaktivlesme Natrium hipoxlorid 2 5 1 saat erzinde 20 C Inaktivlesme Ferment tesiri DNT aza A 0 1 100 mg ml dozumlu DNT aza 100 mg ml dozumlu Proteinkinaza K 100 mg ml Inaktivlesme Tripsin 100 mg ml Inaktivlesme Fiziki tesir Avtoklavlasdirma 136 C 18 deqiqe erzinde Inaktivlesme Quru isti 160 C 24 saat erzinde Inaktivlesme UB Guclu doza dozumluTesnifati RedakteHazirda prionlarin toretdiyi xestelikler 2 esas qrupa bolunur Transmissiv Sungervari Ensefalopatiya TSE Sungervari miozit prion asosasiya olunmus elavelerleTSE daha etrafli oyrenilib Prion ensefalopatiyasinin patogenezi Prion xesteliyi genetik ve infeksion noqteyi nezerden unikaldir cunki hem genetik hem de infeksion xestelikdir Stenli Prussner 1991 ci ilde TSE nin patogenezinin muasir konsepsiyasini teklif etdi Bu sahede dag sicani ve sicovullar uzerinde apardigi tedqiqat islerine gore 1997 ci ilde Prussner molekulyar biologiya sahesinde nobel mukafati almisdir Prussnere gore insan bu xesteliye 2 yolla yoluxa biler Irsiyyetin Mendel qanunlarina gore oturulmesi autosom dominant tip irsiyyet Infeksiyon agentin transmissiyasi alimentar ve ya yatrogen Prion xestelikleri eyni zamanda hem infeksion hem de irsi ola biler M uasir biliklere gore yoluxma 3 faktordan aslidir infeksiya dozasi yoluxma yolu ve nov baryerlerinden Prionla yoluxma yollari xesteliyin inksafinda muhum rol oynayir Intraserebral Intravenoz Intraperitonal Derialti OralInfeksion dozanin ve daxil olma yolunun eksprementde muhum ehemiyyeti vardir Bele ki sicovullari oral yolla yoluxdurmaq ucuc intraserebral yoluxdurmadan 200 000 defe artiq doza teleb olunur Nov baryerleri muxtelif canlilar ucun muxtelifdir Labarator heyvanlar uzerinde aparilan tedqiqatlar gosterir ki xesteliyin inkubasiya dovru cox uzundur Bele ki birinci defe infeksiyon doza ile yoluxdurduqdan sonra netice almaq ucun cox gozlemeli olursan lakin tekrar yeridildikden sonra inkubasiya dovru her defe azalir Bu da muxtelif canlilar ucun muxtelif olduguna gore buna nov baryeri deyirler Alimentar yoluxmada prionlar Peyer duyuncuklerinden limfoid huceyrenin daxiline kecir Oradan ise diger retikuloendotelial sistemin huceyrelerine limfa duyunlerine dalaga ve udlaq badamciqlarina daxil olur Bu orqanlarda prionlarin az da olsa replikasiyasi bas verir Immunogenez orqanlaridan prionlar yaxinliqdaki sinir huceyrelerinin aksonlarina kecir Akson olan sahede onlarin ehemiyyetli derecede replikasiyasi bas verir Kritik konsentrasiyada onlar sinir cixintilari ile onurga beynine oradan ise bas beyine daxil olur Deri altina daxil edildikden sonra 1 hefteye dalaga dalagdan limfa duyunlerine 5 13 hefteye oradan onurga beynine 13 17 hefteye bas beyine 17 19 hefteye catir Bas beyinde patoloji deyisiklikler 25 hefteden kliniki elametler ise 34 hefteden sonra bas verir Butun zedelenmis orqanlarda infeksion hissecik 10 milyona qeder ola biler bu da 1q edir Ekspremental yolla subut edilmisdir ki prion agentleri neyronlarla beraber hem de qlial elementlerde de replikasiya ede biler Bezi muelliflerin astrositleri ve diger qlial elementleri xesteliyin patogenezinde acar rolu oynadigini hesab edirler PrPSC orqanizime daxil olduqdan sonra endositoz prosesin ile huceyre daxiline toplanir Immunoelektron mikroskopik tedqiqatlar gosterir ki PrPSc nin huceyrede toplanmasi ikincili lizosom seviyyesinde bas verir burada da coxlu fosfolipidler olur PrPSC nin lizosomda yigilmasi onu zedeleyir Zedelenmis lizosomda olan fermentler sitozola cixdiqda huceyrenin diger strukturlarini zedeleyir bu da huceyrenin mehv olmasi ile neticelenir Mehv olmus huceyreden cixmis PrPSc yeniden diger huceyrelerde olan PrPC leri konfarmasiyon deyisikliye ugradaraq onlarin daxilinde toplanir PrPSc huceyredaxili toplanmasi neyronlarin sungervari distrofiyasina sinir huceyrelerinin olmesine astrositoza getirib cixarir Bu da prion xesteliklerinin neyromorfologiyasinin esasini teskil edir Prion xesteliklerinin patomorfologiyasi mikroskopik olaraq 4 yere bolunur Sungervari deyisiklikler Neyronlarin itirilmesi Astrositoz Amiloid erpin emele gelmesiMakroskopik olaraq ise beyin kutlesinin ehemiyyetsiz derecede azalmasi musahide olunur TSE mikroskopik esasinda boz madde neyronlarinin cixintilarinda vakuollasma astroqlioz astrositoz ve beyinde aqreqatlarin cokmesi mielinsizlesme durur PrP nin neyronal itirilmesi sinir toxumasinin apaptozu huceyrenin proqramlasdirilmis olumu ile neticelenir Bu da MSS nin funksiyalarin pozulmasina getirib cixarir Mikroskopla baxdiqda coxlu oval vakuollar gorunur 1 50 mkm olcude Onlar ayri ayri ve qrup halinda ola biler Parafinli toxumanin kesiyinde mikroskopik olaraq bosluqlar gorunur Hemotoksilin eozinle renglendikde ise kicik deneler formasinda gorune bilir Prion xestelikleri zamani beyinde esas zedelenen hisse qabiq nahiyyeni 3 4 cu qati olur Adi halda onlar eozonofil daireler formasinda gorunur Bezen onuraga beyninde de motoneyronlarin azalmasi da musahide olunur Klinikasi RedaktePrion xesteliklerinin klinikasi zedelenme nahisinden asli olaraq muxtelif ola biler Hissi sahede deyisiklik muxtelif seviyyelerde amneziya hessasligin itmesi hissiyyat orqanlarinin funksional pozgunlugu Hereki sahede ataksiya ezelelerin atrofiyasi teneffus ezeleleri hereki mehdudlugu qicolma Psixiki pozgunluq depresiyya intelektin zeyiflemesi yuxusuzluq aqressivlikPrion xesteliklerine diaqnoz qoymaq cox cetindir Cunki qanin ve onurga beyin mayesinde hec bir ehemiyyetli deyisiklik olmur iltihab reaksiyasi bas vermir Elektroensefaloqram da normadan ferqlenmir Kliniki diaqnozu ancaq MSS nin histopataloji muayinesinde testiqlemek olar neyronlarin sungervari vakuollasmasi iltihab elametleri olmadan astrositlerin ve qliyalarin proloferasiyasi TSE xestelikleri qrupuna asagidakilar aid edilir Kraytsfeld Yakob xesteliyi Hersman Straussler Seynker sindromu Fatal aile yuxusuzlugu sindromu Kuru xesteliyi Alpers xesteliyi Xestelik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Prionlar amp oldid 3753607, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
