Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Perekop divarı (Perekop bəndi, Perekop xəndəyi, türk divarı, Or, Tafros) — Krımı Ukraynanın materik hissəsinə birləşdirən Or bərzəxində yerləşən bir sıra istehkamlara verilmiş addır. Qara dənizin Karkinitski körfəzindən Azov dənizinin Sivaş körfəzinə kimi 8475 metr uzunluğunda olan Perekop divarının bünövrəsinin eni 15 metrdən çoxdur. Xəndəyin dibindən hündürlüyü isə 18-20 metrə qədərdir. Divara bitişik eni 20 metr, dərinliyi isə 10 metr olan xəndək vardır.
Tarixi
Perekop xəndəkli qala divarlarının tikilmə vaxtı ilə əlaqədar iki əsas fikir mövcuddur. Bu fikirlərdən birincisinə görə, müdafiə divarları təxminən eramızdan əvvəl V əsrdə skiflərin genişlənməsindən qorxuya düşmüş kimmerlər tərəfindən tikilmişdir. Herodot Krım ərazisində yerləşən müdafiə divarlarına malik olan bir xəndəkdən bəhs edir, lakin bu mənbəyə əsaslanaraq onun dəqiq olaraq yerini təsvir etmək çox çətindir.
İkinci versiyaya əsasən isə, Perekop divarları eramızdan əvvəl II əsrdə bu ərazidə yaşamış skiflər tərəfindən tikilmişdir. Lakin müasir dövrdə bu istehkamların kim tərəfindən və nə vaxt tikildiyi barədə dəqiq elmi məlumatlar mövcud deyildir. XV əsrin ortalarında bu torpaqlarda Krım xanlığı yaradılmış və I Məngli Gəray xanın hakimiyyəti dövründə Krım və ona bitişik torpaqlarda yeni və köhnə istehkamların tikinti və təmiri işlərinə başlanılmışdır. Bu işlər o dövrdə lazım olmayan Perekop divarına da təsir etmişdir. XVIII əsrə kimi divarlar Krım xanlığının sərhədləri daxilində yerləşmişdir. Bundan əlavə, səkkiz kilometr uzunluğa malik olan bu istehkam xəttinin yenidən inşa edilməsi bərabər Or Qapı qalası da bərpa edilmişdir.
İstehkamın strukturu
XVIII əsrdə Perekop müdafiə xətti on beş kilometr uzunluğunda xəndəklə möhkəmləndirilmişdi. Səkkiz kilometr uzunluğunda müdafiə divarları (xəndək təxminən 20 metr dərinliyində idi) və Or-Qapı qalası istehkamın əsas elementlərini təşkil edirdi. Qərb hissədə Karkinitski körfəzinin sahilləri (burada yerləşən qüllə müasir dövrə qədər qismən də olsa mühafizə edilib saxlanılmışdır) və şərq hissədə Sivaş da daxil olmaqla, sahil boyu bütün ərazilərdə altı qala (müxtəlif mənbələrdə bu say dörddən yeddiyə qədər göstərilmişdir) ucaldılmışdı. Divarın şimal tərəfi və xəndəyin cənub tərəfi bütün uzunluğu boyunca daşlarla əhatə edilmişdir. Qala və darvaza Sivaşa daha yaxın ərazidə yerləşirdi. Darvazaya çatmaq üçün xəndəyin üstündə açıla bilən körpü düzəldilmişdi. Tikinti prosesində istifadə edilmiş daşlar ilk növbədə Tərxan Qut yarımadasından (Krımın qərb hissəsi) dəniz yolu ilə gətirilmişdi. Sonradan bu ərazidə yerləşdirilmiş türk qarnizonun tərkibinə iki min yeniçəri və 184 odlu silah daxil idi. İstehkamların cənub hissələrində, müxtəlif zamanlarda Krım xanı I Qaplan Gərayın ordusunun ümumi sayı 100 min əsgərə qədər yüksəlmişdir.
Nasist-Sovet müharibəsi zamanı bu ərazi 26 sentyabr 1941-ci ildə alman qoşunları tərəfindən ələ keçirilmişdir.
Digər
Perekop müdafiə divarları aşağıda göstərilən xüsusiyyətlərinə görə də əhəmiyyətli bir dəyərə malikdir:
- Vətəndaş müharibəsi və Böyük Vətən müharibəsi illərində Perekop divarlarını müdafiə edərkən həlak olmuş Qırmızı Ordu və Sovet əsgərlərinin məzarları yerləşir.
- Sovet İttifaqının marşalı A.M.Vasilevski və ordu generalı Fyodor Tolbuxin Krımın faşistlərdən azad edilməsi əməliyyatına burada rəhbərlik etmişdilər.
- 36-cı Süvari alayının əsgərlərinin şərəfinə xatirə lövhəsi ucaldılmışdır.
- Qələbənin 40-cı ilinin şərəfinə xatirə lövhəsi ucaldılmışdır.
Ədəbiyyat
- Wortman D.I. Perekop xəndəyi və divarları Arxivləşdirilib 2016-10-30 at the Wayback Machine // Енциклопедія історії України : у 10 t. / redaktor: V. VE. Smoliy (direktor) və başqaları.; Ukrayna Tarix İnstitutu, Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası . - К. : Наукова думка, 2011. - Т. 8: Pa - Prik. - İLE. 122. - 520 ile. : il. - ISBN 978-966-00-1142-7 .
İstinadlar
- "Перекопский ров и вал". 19 yanvar 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 may 2021.
- Книга IV Мельпомена // История в 9 кн. / Пер., предисл. и указатель Ф. Г. Мищенко. В 2 т.. — переиздание 2008. — М.: Эксмо, 1885—1886.
- "Апрель 1944-го: последний штурм Перекопа". 17 aprel 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 may 2021.
Xarici keçidlər
- Perekop isthmus - Krım və materik arasındakı sərhəd Arxivləşdirilib 2021-05-09 at the Wayback Machine
- Marine Chronicle (Rusca). Arxivləşdirilib 2021-05-10 at the Wayback Machine ) Arxivləşdirilib 2021-05-10 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Perekop divari Perekop bendi Perekop xendeyi turk divari Or Tafros Krimi Ukraynanin materik hissesine birlesdiren Or berzexinde yerlesen bir sira istehkamlara verilmis addir Qara denizin Karkinitski korfezinden Azov denizinin Sivas korfezine kimi 8475 metr uzunlugunda olan Perekop divarinin bunovresinin eni 15 metrden coxdur Xendeyin dibinden hundurluyu ise 18 20 metre qederdir Divara bitisik eni 20 metr derinliyi ise 10 metr olan xendek vardir Perekop divarlarinin muasir veziyyetiTarixiPerekop xendekli qala divarlarinin tikilme vaxti ile elaqedar iki esas fikir movcuddur Bu fikirlerden birincisine gore mudafie divarlari texminen eramizdan evvel V esrde skiflerin genislenmesinden qorxuya dusmus kimmerler terefinden tikilmisdir Herodot Krim erazisinde yerlesen mudafie divarlarina malik olan bir xendekden behs edir lakin bu menbeye esaslanaraq onun deqiq olaraq yerini tesvir etmek cox cetindir Ikinci versiyaya esasen ise Perekop divarlari eramizdan evvel II esrde bu erazide yasamis skifler terefinden tikilmisdir Lakin muasir dovrde bu istehkamlarin kim terefinden ve ne vaxt tikildiyi barede deqiq elmi melumatlar movcud deyildir XV esrin ortalarinda bu torpaqlarda Krim xanligi yaradilmis ve I Mengli Geray xanin hakimiyyeti dovrunde Krim ve ona bitisik torpaqlarda yeni ve kohne istehkamlarin tikinti ve temiri islerine baslanilmisdir Bu isler o dovrde lazim olmayan Perekop divarina da tesir etmisdir XVIII esre kimi divarlar Krim xanliginin serhedleri daxilinde yerlesmisdir Bundan elave sekkiz kilometr uzunluga malik olan bu istehkam xettinin yeniden insa edilmesi beraber Or Qapi qalasi da berpa edilmisdir Ferh Kermen Perekop divarlarinin qerb hissesinde yerlesen istehkam Istehkamin strukturuXVIII esrde Perekop mudafie xetti on bes kilometr uzunlugunda xendekle mohkemlendirilmisdi Sekkiz kilometr uzunlugunda mudafie divarlari xendek texminen 20 metr derinliyinde idi ve Or Qapi qalasi istehkamin esas elementlerini teskil edirdi Qerb hissede Karkinitski korfezinin sahilleri burada yerlesen qulle muasir dovre qeder qismen de olsa muhafize edilib saxlanilmisdir ve serq hissede Sivas da daxil olmaqla sahil boyu butun erazilerde alti qala muxtelif menbelerde bu say dordden yeddiye qeder gosterilmisdir ucaldilmisdi Divarin simal terefi ve xendeyin cenub terefi butun uzunlugu boyunca daslarla ehate edilmisdir Qala ve darvaza Sivasa daha yaxin erazide yerlesirdi Darvazaya catmaq ucun xendeyin ustunde acila bilen korpu duzeldilmisdi Tikinti prosesinde istifade edilmis daslar ilk novbede Terxan Qut yarimadasindan Krimin qerb hissesi deniz yolu ile getirilmisdi Sonradan bu erazide yerlesdirilmis turk qarnizonun terkibine iki min yeniceri ve 184 odlu silah daxil idi Istehkamlarin cenub hisselerinde muxtelif zamanlarda Krim xani I Qaplan Gerayin ordusunun umumi sayi 100 min esgere qeder yukselmisdir Nasist Sovet muharibesi zamani bu erazi 26 sentyabr 1941 ci ilde alman qosunlari terefinden ele kecirilmisdir DigerPerekop mudafie divarlari asagida gosterilen xususiyyetlerine gore de ehemiyyetli bir deyere malikdir Vetendas muharibesi ve Boyuk Veten muharibesi illerinde Perekop divarlarini mudafie ederken helak olmus Qirmizi Ordu ve Sovet esgerlerinin mezarlari yerlesir Sovet Ittifaqinin marsali A M Vasilevski ve ordu generali Fyodor Tolbuxin Krimin fasistlerden azad edilmesi emeliyyatina burada rehberlik etmisdiler 36 ci Suvari alayinin esgerlerinin serefine xatire lovhesi ucaldilmisdir Qelebenin 40 ci ilinin serefine xatire lovhesi ucaldilmisdir EdebiyyatWortman D I Perekop xendeyi ve divarlari Arxivlesdirilib 2016 10 30 at the Wayback Machine Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redaktor V VE Smoliy direktor ve basqalari Ukrayna Tarix Institutu Ukrayna Milli Elmler Akademiyasi K Naukova dumka 2011 T 8 Pa Prik ILE 122 520 ile il ISBN 978 966 00 1142 7 Istinadlar Perekopskij rov i val 19 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 may 2021 Kniga IV Melpomena Istoriya v 9 kn Per predisl i ukazatel F G Mishenko V 2 t pereizdanie 2008 M Eksmo 1885 1886 Aprel 1944 go poslednij shturm Perekopa 17 aprel 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 may 2021 Xarici kecidlerPerekop isthmus Krim ve materik arasindaki serhed Arxivlesdirilib 2021 05 09 at the Wayback Machine Marine Chronicle Rusca Arxivlesdirilib 2021 05 10 at the Wayback Machine Arxivlesdirilib 2021 05 10 at the Wayback Machine