fbpx
Wikipedia

Paratuberkulyoz

Avqust 03, 2021

Paratuberkulyoz, Johne's disease - gövşəyənlərin xronikigedişli infeksion xəstəliyi olub diareya, enterit və kəskin arıqlıq ilə səciyyələnir.

Paratuberkulyoz
DiseasesDB 33739
MeSH D010283
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi məlumat

Xəstəliyin törədicisini ilk dəfə 1895-ci ildə X.Yone və Q.Frotinqem müəyyən etmişdir. 1906-cı ildə Danimarka alimi B.Banq xəstəlik törədicisi ilə buzovları yoluxduraraq eksperimental paratuberkulyoz almışdır. Xəstəliyi Rusiyada ilk dəfə başqa ölkələrdən gətirilən qaramal arasında, 1911-ci ildə I.I.Qordzyalkovski müəyyən etmişdir.

Azərbaycanda paratuberkulyozu ilk dəfə camışlar arasında K.M.Səfərov, qaramal və davarlar arasında M.Q.Qəniyev müəyyən etmişlər.

Iqtisadi zərər. Xəstə heyvanların həddən artıq arıqlığı, onların məhsuldarlı-ğının aşağı düşməsi, məcburi kəsim, məhdudlaşdırıcı tədbirlərin yerinə yetirilməsi nəticəsində təsərrüfatlara müəyyən dərəcədə iqtisadi zərər dəyir.

Törədicisi

Paratuberkulyozun törədicisi turşuya, spirtə və antiforminə davamlı Mycobacterium paratuberculosis-dir. Amil uzunluğu 0,5-1,5 eni 0,2-0,5 mkm aerob, hərəkətsiz, spor və kapsula əmələ gətirməyən, polimorf çöplərdir. Amil bağırsaq şöbəsinin selikli qişasından hazırlanmış yaxmada topa şəklində, kokkobakteriya formasında müşahidə edilir. Xəstəlik törədicisinin yetişdirilməsi üçün kazein əlavə edilmiş Dyubo-Smit, Dankin, Ranjer, Qenli, eləcə də yumurta zülalı və qliserin qarışdırılmış-Dorset, Levenşteyn, Qona, Soton və Nurəliyev qida mühitlərindən istifadə edilir. Müəyyən olunmuşdur ki, qida mühitinə tuberkulin əlavə etdikdə xəstəlik törədicisi daha yaxşı inkişaf edir. Amil qida mühitlərində boy vermir, Sil-Nilsen və Qram-Muxa üsulu ilə yaxşı boyanır.

Davamlılıq

Mycobacterium paratuberculosis xarici mühit təsirlərinə müəyyən qədər dözümlüdür. Belə ki, torpaqda və peyində 10-12 ay, suda və yemlərdə 8-10 ay sağ qalır. Xəstəlik terodicisinə 85°C istilik 5 dəqiqəyə, günəş işığı 10 aya öldürücü təsir edir. Amil sidikdə-7 kün, sınaq şüşəsində 10-15%-li qliserin məhlulunda 10 ay öz virulentliyini saxlayır. Dezinfeksiyaedici maddələrdən 3%-li formaldehidi, 3%-li natrium qələvisi, 20%-li söndürülmüş əhəng məhlulları, 1:500 süleymani, 5%-li naften turşusu, 5%-li karbol turşusu, 5%-li kreolin məhlulları, eləcə də pasterizasiya amilə öldürücü təsir edir.

Epizootoloji xüsusiyyətləri

Paratuberkulyoza təbii halda, əsasən, qaramal və qoyunlar həssasdır. Camışlar, dəvələr nisbətən az, keçilər, marallar, yaklar nadir hallarda isə atlar həssasdırlar. Xəstəlik başlıca olaraq qaramalda 4 aylıqdan başla-yaraq 2-3 yaşda daha şiddətli keçir. Paratuberkulyozda birinci və ikinci doğumdan sonra daha çox təsadüf edilir. Xəstəliyin mənbəyi xəstə və bakteriyagəzdirən hey-vanlardır. Belə heyvanlar öz ifrazatları ilə (nəcis, sidik, süd, doğum yolu axıntısı) yemi, torpağı, döşənəkləri, otlaqları və su mənbələrini çirkləndirir. Xəstəlik törə-dicisi təbii halda sağlam orqanizmə alimentar yolla daxil olaraq gizli dövr keçirir. Təcrübəyə əsaslanaraq körpələrin ana bətnində, eləcə də eksperimental olaraq xəstə qaramaldan nümunə götürərək quzu və qoyunları ağız vasitəsilə yoluxdurulması qeyd edilir. Xəstəliyin baş verməsi və yayılmasında yemin tərkibinin keyfiyyətsiz olması, birtərəfli yemləmə, uzunmüdətli turş yemlərdə (silos, üzüm cecəsi) yemlədikdə, mineral və vitamin çatışmazlığı, helmintlərlə yoluxma. istiyə və soyuğadüşmə, orqanizmin rezistentliyinin azalmasının rolu böyükdür. Xəstəlik ilin bütün fəsillərində müşahidə edilməklə, turş bataqlıq və duzlu torpaqlarda-tərkibində fosfor və kalsium az olan yemlərdən istifadə edildikdə baş verir. Paratuberkulyozun yayılmasında xəstəlik törədicisi ilə çirklənmiş xidmət vasitələrinin, eləcə də xəstə saxlanan binaların rolu böyükdür. Xəstəlikdən ölüm faizinin miqdarı şəraitdən asılı olaraq müxtəlif ola bilər.

Patogenez

Xəstəlik törədicisi həzm sisteminə düşdükdən sonra bağırsaqda əlverişli şəraitdə inkişaf edərək selikli qişanın epiteli və stroma qatının öz toksini ilə zədələyərək tədricən iltihablaşdırır. Xəstəlik törədicisi sonra retikuloendoteli hüceyrələrinin köməyi ilə foqositoza uğrayır. Bu zaman mikrobun qlafı steorin turşusu və mumaoxşar maddə ilə örtülür və nəticədə faqositoza tam uğramır və ya faq tərəfindən amil həll edilmir, beləliklə də amil hüceyrə daxilində çoxalmağa başlayır. Tədricən foqositlor böyüyur, nəticədə bağırsaq selik qişası sərtləşir, qalınlaşır, onun elastikliyi itir və orada qırışlar əmələ gəlir. Iltihab selikli qişanın çox hissəsini əhatə etdiyi üçün mədə-bağırsaqların normal fəaliyyəti pozulur, xəstə ardıcıl ishala tutulur, şiddətli arıqlıq baş verir, iltihablaşmış selikli qişalara infiltrasiya toplanır. Beləliklə orqanizm xəstəlik törədicisinin toksininə qarşı limfoid, epitelioid və başqa hüceyrələrin artması ilə cavab verir. Bağırsaq sistemində patoloji prosesin dərinləşməsi nəticəsində bakteriya qana keçərək bakteremiyaya səbəb olur. Bundan əlavə bağırsaqlarda fermentativ, sekretor və sorulma prosesi, eləcə də mineral su mübadiləsi pozulur. Bütün bunlar orqanizmin intoksiyaya uğramasına səbəb rdur. Xəstəliyin kəskin dövründə amil limfa düyünlərinə, parenximatoz orqanlarına, balalığa, balaya və yelin paycıqlarına keçir.

Gedişi və kliniki əlamətləri

Təbii yoluxmada xəstəliyin inkubasiya dövrü müxtəlif səbəblərlə əlaqədar olaraq 1-12 aya qədər davam edir. Lakin süni yoluxmada xırdabuynuzlu heyvanlarda inkubasiya dövrünün 1,5 aydan 3,5 aya qədər olması qeyd olunur. Paratuberkulyoz bir qayda olaraq xroniki keçdiyi üçün xəstəlik şərti olaraq iki dövrə bölünür. Birinci dövr klinik əlamətlər görünənə qədər olan dövr, ikinci dövr isə əlamətləri görünəndən sonrakı dövrdür. Qeyd etmək lazımdır ki, xəstədə kliniki əlamətlər olmadıqda xəstəliyi allergiki seroloji və bakterioloji üsulla müəyyən etmək mümkündür. Xəstəliyin açıq kliniki dövrü adətən birinci və ikinci doğumdan sonra başlayır. Xəstədə klinik əlamətlər tədricən, bəzən də birdən-birə kəskinləşir. Xəstədə iştahın olmasına baxmayaraq, arıqlamağa başlayır. Ümumi düşkünlük, çox yatmaq, çətin durmaq, südün azalması və kəsilməsi, orqanizmin ümumi temperaturunun normada olmaması kimi əlamət-lər müşahidə edilir. Xəstənin dərisi qabalaşır, tükləri pırpızlaşır və parlaqlığını itirir, xəstədə ishal başlayır. Ishal vaxtaşırı zəifləsə də get-gedə xroniki xarakter alır. Defikasiya əvvəl ağrısız və fasiləli olur. Sonralar xəstə şiddətlə gücənir, bel nahiyəsi donqarlaşır (lordoz), nəcis duru olmaqla aravermədən uzağa atılır. Anus sfinktoru uzunmüddotli qıcıq nəticəsində iflic olur. Bu səbəbdən də nəcis qeyri-ixtiyari axaraq arxa ətrafı və eləcə də quyruğu çirkləndirir. Nəcis duru olur, nəcis kutləsinin reaksiyası qələvi, rəngi göy-sarımtıl, qəhvəyi olmaqla içərisində qaz qabarcııqları olur. Bəzən nəcis qanla qarışır, selikli və pis iyli olur. Görünən selikli qişalar anemik olur. Bəzən xəstə heyvanların göz qapaqlarında, çənəarası sahədə, döş, qarınaltı, yelin nahiyəsində sulu şişlər müşahidə edilir. Xəstə arıqladıqca onun qabırğaları aydın görünür. Kütləli əzələlər (xüsusən arxa ətraf əzələləri) atrofiyalaşır və kiçilir. Xəstənin tənəffüsü normal, burun aynası və görünən selikli qişalar nəmli olur. Xəstə ishal nəticəsində çoxlu su itirdiyi üçün suya meyli artır. Sidiyi az-az xaric olunur və normada hiss edilir. Işkənbənin hərəkəti zəifləyir, bağırsaqların peristaltikası artır. Ishal əleyhinə dərman preparatları işlədilsə də onu dayandırmaq olmur. Bəzi xəstələrdə kliniki əlamətlər müşahidə edilməsə də uzunmüddətli bakteriya gəzdirməklə sağlam heyvanların yoluxması üçün qorxu törədir. Xəstələr həddindən artıq arıqladıqda tələf olurlar. Yaşlı heyvanlarda bir qayda olaraq xəstəliyin əlamətləri gizli keçir. Paratuberkulyoz qoyunlarda 85%-ə qədər latent formada keçir. Xəstələr arıqlayır, çənəarsı nahiyədə sulu şiş əmələ gəlir. Xəstənin yunu kobudlaşır, bəzi xəstələrin isə yunu tökülür. Xəstədə diareya başlayır. Paratuberkulyozun kliniki əlamətləri keçidə, maralda, dəvədə, camışda və qaramalda olduğu kimidir.

Patoloji-anatomik dəyişikliklər

Paratuberkulyozdan ölmüş cəmdəkdə gedən dəyişikliklər qaramalda daha yaxşı öyrənilmişdir. Cəmdək bir qayda olaraq arıq, selikli qişalar anemiki, duru qanlı olur. Əsas patoloji dəyişikliklər nazik bağırsaq sistemində və onun mezenteryal limfa düyünlərində müşahidə edilir. Patoloji pro-sesə tutulmuş bağırsaq sisteminin divarları normaya nisbətən 5-20 dəfə qalınlaşır. Bunun nətiçəsi olaraq bağırsaq yolu daralır, bəzən də tutulur. Bağırsağın selikli qişası üzərində qatı-boz rəngdə çöküntü əmələ gəlir ki, bunun səthini selik kütləsi örtür. Çox hallarda patoloji dəyişiklik nazik bağırsaqdan başlayaraq qalça-bağırsaq sisteminə qədər müşahidə edilir. Bağırsaq divarlarının belə şiddətli prosesə tutulması nəticəsində onun səthi beyin qırışlarını və ya qaragül quzusu dərisinin tük qıvrımlarını xatırladır. Qırışıqların səthində qan sağıntılarına təsadüf edilir. Korbağırsağın selikli qişası boz-göyümtül rəngdə olmaqla müəyyən qədər dəyişir. Çənbər və düzbağırsaqda belə dəyişikliyə təsadüf olunur. Xəstəlikdən ölmüş cəmdəyin üzvlərində mədə-bağıraqda gedən patoloji dəyişiklik K.Səfərova görə şirdanda 50%, onikibarmaq bağırsaqda-13,6%, nazik bağırsaqda-68%, qalça bağırsaqda-31,8%, korbağırsaqda-36,8%, çənbər və düzba-ğırsaqda-31,3%, müsaqirə düyümlərində 68,6% ola bilər. Bundan əlavə cəmdəyin müsaqirə limfa düyünlərşşn şişməsi kəsdikdə onun içərisindən sulu maye axması, səthlərində hiperemiya olması görünür. Ürək əzələsi solmuş (anemiki) və ya yumşalmış olur. Qan pis laxtalanmaqla, açıq-qırmızı və sarımtıl olur. Döş və qarın boşluğuna, eləcə ürək kisəsinə qanlı maye toplanır. Bir çox hallarda patoloji dəyişikliklər qaraciyərdə, böyrəklərdə, sidik kisəsinin selikli qişasında qan sağıntıları kimi dəyişikliyə rast gəlmək olur. Camışda, maralda və qoyunda patoloji dəyişiklik demək olar ki, qaramalda olduğu kimidir. Dəvədə patoloji dəyişikliyi göstərilənlərdən əlavə, ürəkdə ziyilli endokard, nefroz, eyni zamanda udlaq, qırtlaq, baş nahiyəsinin limfa düyünlərində görmək olar. Müayinə zamanı bağırsaq xovları üzərində ocaqvarı və ya diffuz formada epitelioid, limfoid, histosid və makrofaqların olması müşahidə edilir.

Diaqnoz

Paratuberkulyoza diaqnoz qoymaq üçün xəstəliyin epizootoloji, kliniki əlamətlərinə, patoloji-anatomik dəyişikliklərinə, laborator, seroloji və allergik müayinəsinə əsasən qoyulur. Laborator müayinə üçün patoloji nümunə xəstə heyvanın düzbağırsağının selikli qişasından qaşıntı, şişmiş limfa düyünlərindən punktat ölmüş cəmdəkdən isə nazik bağırsaq şöbəsinin 4-5 yerindən götürülərək 30%-li qliserin məhlulunda göndərmək olar. Lakin histoloji müayinə üçün göndərilən nümunə 10%-li formalin məhlulunda göndərilməlidir. Bundan əlavə KBR (komplementin birləşməsi reaksiyası) qoymaq üçün qan alıb laboratoriyaya göndərilir. Laboratoriyaya göndərilmiş nümunələrin xarakterindən asılı olaraq yaxma hazırlanır. Yaxma Sil-Nilson üsulu ilə boyanıb bakteriyanın morfoloji quruluşuna nəzər yetirilir. Ancaq xəstəlik törədicisinin təmiz kulturasını almaq lazım gələrsə, bu vaxtı gətirilmiş nümunələrdə müvafiq qida mühitlərinə əkilir və termostatda yetişdirilir. Xəstəlik törədicisi termostatda 15-20 gün müddətində yetişdirilir. Sonra qida mühitində əmələgələn koloniyalardan yaxma hazırlanıb mikroskopiya edilir. Xəstəlik törədicisi laborator heyvanları üçün patogenliyi zəif olduğuna görə onları yoluxdurmaq məsləhət deyildir. Paratuberkulyoza görə qeyri-sağlam təsərrüfatlarda 10 aylıqdan yuxarı xəstəliyə şübhəli heyvanları quş tuberkulini ilə, 18 aylıqdan yuxarı yaşda isə KBR-in köməyi ilə müayinə etmək olar. Tuberkulin qaramala boynun üçdə bir hissəsinə dərialtına 2 yaşa qədər olan heyvanlara 0,2 ml, 3 yaşdan yuxarı olanlara-0,4 ml vurulur. Tuberkulinə qarşı reaksiya bir qayda olaraq 48 saat fasilə ilə iki dəfə eyni nahiyəyə və eyni dozada tətbiq edilir. Reaksiyanın nəticəsi 24 saatdan sonra yoxlanır.Əgər inyeksiya yerində dağınıq, xəmirvarı, ağrılı, yerli temperaturlu şiş əmələ gəlirsə reaksiya müsbət və heyvan xəstə sayılır. Göstərilən əlamətlər müşahidə olunursa, heyvan şübhəli, lakin göstərilən əlamətlər olmasa heyvan sağlam sayılır. Arıq heyvanlar doğuma bir həftə qalmış və doğumdan bir həftə keçənə qədər vaksinasiya edilmir, eləcə də vaksinasiyadan iki həfqə keçməmiş allergiya reaksiyası qoyulur. Qoyunlarda paratuberkulyozun allergik diaqnozu quş tipinə aid olan təmiz tuberkulinlə aparılması məsləhət görülür. Tuberkulin bir dəfəlik 0,2 ml doza ilə alt göz qapağının dibinə dərialtına vurulur. Reaksiyanın nəticəsi 48 saatdan sonra yoxlanır, əgər inyeksiya yerində iltihablı şiş əmələ gəlirsə, heyvan xəstə sayılır. Başqa növ heyvanlarda diaqnoz xəstəliyin epizootoloji, kliniki, patoloji-anatomik, histoloji və bakterioloji müayinəsinə əsasən qoyulur.

Təfriqi diaqnoz

Paratuberkulyozu qeyri-infeksion enteritdən, tuberkulyozdan, stronqlidiozdan, koksidiozdan, mis çatışmazlığı və molibdenlə zəhərlənmədən təfriq etmək lazımdır. Qeyri-infeksion enteritli heyvanların şəraitini yaxşılaşdırdıqda və müalicəvi dərman preparatları tətbiq etdikdə heyvan sağalmağa başlayır. Stronqlidioz və koksidioz paratuberkulyozdan, kaproloji müayinəyə əsasən təfriq edilir. Paratuberkulyozu tuberkulyozdan təfriq etmək üçün allergiya və patoloji-anatomik müayinə əsas sayılır. Molibdenlə zəhərlənən və mis çatışmazlığı olan heyvanda gözətrafı tüklər tokülür, hərəkət koordinasiyasi pozulur və şiddətli arıqlıq görünür. Lakin yem payına çatışmayan maddələri əlavə etdikdə xəstəlik prosesi davam etmir.

Müalicə

Xəstəlik əleyhinə hələlik yaxşı təsir edən müalicə vasitəsi öyrənilməmişdir.

Immunitet

Təbii və süni yoluxmuş heyvanda allergik və seroloji reaksiyanın müsbət nəticə verməsi xəstəliyə qarşı orqanizmin cavab reaksiyası və immunitetii olmasını göstərir. Bundan əlavə 1926-cı ildə Valle və Rejer tərəfindən təklif olunan diri vaksinin Fransada və Ingiltərədə müsbət nəticə verməsi qeyd olunur. Lakin bu preparat inyeksiyadan sonra heyvanlarda sensibilizasiyaya səbəb olduquna görə spesifik vasitə (vaksin) kimi tətbiq edilməsi odəsləhət görülmür.

Profilaktika və mübarizə tədbirləri

Təsərrüfatı paratuberkulyozdan qorumaq üçün sağlam təsərrüfatlardan heyvan və yem gətirilməsi qadağandır. Əgər təsərrüfata yeni heyvanlar gətirilərsə bir qayda olaraq 30 gün müddətində profilaktik karantində saxlanılmalıdır. Təsərrüfatda olan heyvanlar növünə görə bir-birinə qarışmamaq şərti ilə otlaq, suvarma, bina şəraitində ayrı saxlanmalıdır. Təsərrüfatda xəstəlik müəyyən edildikdə həmin təsərrüfat paratuberkulyoza görə qeyri-sğalam elan edilərək məhdudlaşma tədbiri aparılır və sağlamlaşdırma işi görülməlidir. Paratuberkulyoza görə kliniki xəstələr və allergik-seroloji müayinəyə müsbət cavab verən cavanların hamısı ümumi sürüdən təcrid edilib ət hazırlığına verilir. Bundan əlavə həmin təsərrüfatda 18 aydan yuxarı yaşda olan və seroloji reaksiyaya müsbət cavab verən heyvanlar izolə edilib 15-20 gündən sonra təkrar KBR-ə, iki dəfə alt tuberkulinə qarşı müsbət reaksiya verən heyvanlar isə izolə edilib ət üçün kəsilməyə verilir. Qalan heyvanlar ildə iki dəfə (yazda-paızda) seroloji və allergiki üsulla yoxlanılmalıdır. 10-18 aylıqlar iki dəfə quş tipi tuberkulini ilə dərialtına vurulur, yoxlanır, müsbət və şübhəli nəticə verənləri ət üçün kəsilməyə göndərilir və bu yolla süru sağlamlaşdırılır. Qalan heyvanlar isə sağlam sayılaraq ümumi sürüyə qaytarılır. Xəstə heyvanlardan doğulmuş buzovlar kəsilməyə verilir. Lakin qeyri-sağlam təsərrüfatdakı sağlam inəklərdən alınan buzovlar ayrı saxlanır və birinci 5 günlükdə ağızsüdü ilə yemlənir, sonra isə 10-12 aylığa qədər pasterizə edilmiş südlə saxlanmalıdır. Belə ki, həmin heyvanlar iki dəfə allergiya reaksiyası ilə yoxlanır. Sağlam olan cavan heyvanları başqa təsərrüfata keçirməyə icazə verilmir. Qeyri-sağlam təsərrüfatdan alınmış südu və istifadə edilən süd qablarını zərərsizləşdirmək lazımdır. Ferma ərazisi mexaniki təmizləndikdən sonra dezinfeksiya edilməlidir. Peyin biotermiki yolla zərərsizləşdirilməlidir. Kliniki xəstə heyvanlardan sağılan süd ləğv edilməlidir. Şübhəli heyvanlardan sağılan süd pasterilizasiya və ya qaynatma yolu ilə zərərsizləşdirilib istifadə edilir. Sağlam heyvanlardan sağılan süd tərəddüdsüz olaraq istifadəyə verilir. Arıq cəmdək utilə verilir. Orta və kök cəmdəklərin prosesə tutulmuş orqanları utilə verilir. Qalan hissə məhdudsuz olaraq istifadəyə verilir. Paratuberkulyoza görə qeyri-sağlam təsərrüfatda planlı olaraq allergik və seroloji reaksiyalar vasitəsi ilə yoxlanması məsləhət görülür. Xəstə heyvanlar otarılmış otlaqlar bir qayda olaraq mövsüm keçəndən sonra sağlam sayılır. Bundan əlavə, xəstəliyin qarşısını almaq üçün turş torpaqlarda qələviləşdirici tədbirlər aparmaq lazımdır. Cari dezinfeksiya məqsədilə 5%-li xlorlu əhəng məhlulu, 3%-li natrium qələvisi, 5%-li kreolin və 3%-li formaldehid məhlulu işlədilir. Axırıncı xəstə və ya müsbət reaksiya hadisəsindən 3 il sonra təsərrüfat paratuberkulyoza görə sağlam sayıla bilər. Dəvə, maral, qoyun-keçi və başqa heyvanlar arasında paratuberkulyozlu xəstə çıxanları kəsmək yolu ilə ləğv etmək məsləhətdir.

İstinadlar

  • AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZIRLIYI,AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AGRAR UNIVERSITETI
  • Mövzu:9 “KAMBİLOBAKTERİOZ, PARATUBERKULYOZ VƏ QOYUN-KEÇİLƏRİN İNFEKSİON AQALAKTİYASI” (Mühazirəçi: dos. Ələsgərov Z.Ə.)
  • R.A. Qədimov, İ.B. Məmmədov, S.Ə. Culfayev “Xüsusi epizootologiya”, “Azərnəşr”, Bakı, 1990.
  • Z.Ə.Ələsgərov, E.M.Ağayeva, Q.Ə.Dünyamalıqev “Baytarlıq virusologiyası”. Azərnəşr-2009
  • Z.Ə. Ələsgərov “İnsanlar üçün təhlükəli heyvan xəstəlikləri”, “Azərnəşr”, Bakı, 2006. A.A. Konopatkin və başqaları “Epizootologiya və k/t heyvanlarının infeksion xəstəlikləri”, Moskva, “Kolos”,1984.
  • R .A. Qədimov, M.Ə. Tağızadə “Baytarlıq mikrobiologiyası”, “Maarif”, Bakı, 1986.
  • R. A.Kadımov ,A.A. Kunakov, V.A. Sedov «İnfeküionnıe bolezni oveü», «Kolos», Moskva,1987. R.A. Qədimov, İ.B. Məmmədov, Z.Ə. Ələsgərov “Epizootologiya”, “Elm”, Bakı, 1998.

Istinadlar

  1. Sığırların İç Hastalıkları Semptomdan Tanıya Tanıdan Tedaviye (2. nəşr). Prof. Dr. H. BATMAZ
  2. OIE Terrestrial Manual 2014
  3. Geviş Getiren Hayvanların İç Hastalıkları, Editor: Y. GÜL

Avqust 03, 2021
paratuberkulyoz, johne, disease, gövşəyənlərin, xronikigedişli, infeksion, xəstəliyi, olub, diareya, enterit, kəskin, arıqlıq, ilə, səciyyələnir, diseasesdb, 33739mesh, d010283, vikianbarda, əlaqəli, mediafayllar, mündəricat, tarixi, məlumat, törədicisi, davam. Paratuberkulyoz Johne s disease govseyenlerin xronikigedisli infeksion xesteliyi olub diareya enterit ve keskin ariqliq ile seciyyelenir ParatuberkulyozDiseasesDB 33739MeSH D010283 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi melumat 2 Toredicisi 3 Davamliliq 4 Epizootoloji xususiyyetleri 5 Patogenez 6 Gedisi ve kliniki elametleri 7 Patoloji anatomik deyisiklikler 8 Diaqnoz 9 Tefriqi diaqnoz 10 Mualice 11 Immunitet 12 Profilaktika ve mubarize tedbirleri 13 Istinadlar 14 IstinadlarTarixi melumat RedakteXesteliyin toredicisini ilk defe 1895 ci ilde X Yone ve Q Frotinqem mueyyen etmisdir 1906 ci ilde Danimarka alimi B Banq xestelik toredicisi ile buzovlari yoluxduraraq eksperimental paratuberkulyoz almisdir Xesteliyi Rusiyada ilk defe basqa olkelerden getirilen qaramal arasinda 1911 ci ilde I I Qordzyalkovski mueyyen etmisdir Azerbaycanda paratuberkulyozu ilk defe camislar arasinda K M Seferov qaramal ve davarlar arasinda M Q Qeniyev mueyyen etmisler Iqtisadi zerer Xeste heyvanlarin hedden artiq ariqligi onlarin mehsuldarli ginin asagi dusmesi mecburi kesim mehdudlasdirici tedbirlerin yerine yetirilmesi neticesinde teserrufatlara mueyyen derecede iqtisadi zerer deyir Toredicisi RedakteParatuberkulyozun toredicisi tursuya spirte ve antiformine davamli Mycobacterium paratuberculosis dir Amil uzunlugu 0 5 1 5 eni 0 2 0 5 mkm aerob hereketsiz spor ve kapsula emele getirmeyen polimorf coplerdir Amil bagirsaq sobesinin selikli qisasindan hazirlanmis yaxmada topa seklinde kokkobakteriya formasinda musahide edilir Xestelik toredicisinin yetisdirilmesi ucun kazein elave edilmis Dyubo Smit Dankin Ranjer Qenli elece de yumurta zulali ve qliserin qarisdirilmis Dorset Levensteyn Qona Soton ve Nureliyev qida muhitlerinden istifade edilir Mueyyen olunmusdur ki qida muhitine tuberkulin elave etdikde xestelik toredicisi daha yaxsi inkisaf edir Amil qida muhitlerinde boy vermir Sil Nilsen ve Qram Muxa usulu ile yaxsi boyanir 1 Davamliliq RedakteMycobacterium paratuberculosis xarici muhit tesirlerine mueyyen qeder dozumludur Bele ki torpaqda ve peyinde 10 12 ay suda ve yemlerde 8 10 ay sag qalir Xestelik terodicisine 85 C istilik 5 deqiqeye gunes isigi 10 aya oldurucu tesir edir Amil sidikde 7 kun sinaq susesinde 10 15 li qliserin mehlulunda 10 ay oz virulentliyini saxlayir Dezinfeksiyaedici maddelerden 3 li formaldehidi 3 li natrium qelevisi 20 li sondurulmus eheng mehlullari 1 500 suleymani 5 li naften tursusu 5 li karbol tursusu 5 li kreolin mehlullari elece de pasterizasiya amile oldurucu tesir edir Epizootoloji xususiyyetleri RedakteParatuberkulyoza tebii halda esasen qaramal ve qoyunlar hessasdir Camislar develer nisbeten az keciler marallar yaklar nadir hallarda ise atlar hessasdirlar Xestelik baslica olaraq qaramalda 4 ayliqdan basla yaraq 2 3 yasda daha siddetli kecir Paratuberkulyozda birinci ve ikinci dogumdan sonra daha cox tesaduf edilir Xesteliyin menbeyi xeste ve bakteriyagezdiren hey vanlardir Bele heyvanlar oz ifrazatlari ile necis sidik sud dogum yolu axintisi yemi torpagi dosenekleri otlaqlari ve su menbelerini cirklendirir Xestelik tore dicisi tebii halda saglam orqanizme alimentar yolla daxil olaraq gizli dovr kecirir 2 Tecrubeye esaslanaraq korpelerin ana betninde elece de eksperimental olaraq xeste qaramaldan numune goturerek quzu ve qoyunlari agiz vasitesile yoluxdurulmasi qeyd edilir Xesteliyin bas vermesi ve yayilmasinda yemin terkibinin keyfiyyetsiz olmasi birterefli yemleme uzunmudetli turs yemlerde silos uzum cecesi yemledikde mineral ve vitamin catismazligi helmintlerle yoluxma istiye ve soyugadusme orqanizmin rezistentliyinin azalmasinin rolu boyukdur Xestelik ilin butun fesillerinde musahide edilmekle turs bataqliq ve duzlu torpaqlarda terkibinde fosfor ve kalsium az olan yemlerden istifade edildikde bas verir Paratuberkulyozun yayilmasinda xestelik toredicisi ile cirklenmis xidmet vasitelerinin elece de xeste saxlanan binalarin rolu boyukdur Xestelikden olum faizinin miqdari seraitden asili olaraq muxtelif ola biler Patogenez RedakteXestelik toredicisi hezm sistemine dusdukden sonra bagirsaqda elverisli seraitde inkisaf ederek selikli qisanin epiteli ve stroma qatinin oz toksini ile zedeleyerek tedricen iltihablasdirir Xestelik toredicisi sonra retikuloendoteli huceyrelerinin komeyi ile foqositoza ugrayir Bu zaman mikrobun qlafi steorin tursusu ve mumaoxsar madde ile ortulur ve neticede faqositoza tam ugramir ve ya faq terefinden amil hell edilmir belelikle de amil huceyre daxilinde coxalmaga baslayir Tedricen foqositlor boyuyur neticede bagirsaq selik qisasi sertlesir qalinlasir onun elastikliyi itir ve orada qirislar emele gelir Iltihab selikli qisanin cox hissesini ehate etdiyi ucun mede bagirsaqlarin normal fealiyyeti pozulur xeste ardicil ishala tutulur siddetli ariqliq bas verir iltihablasmis selikli qisalara infiltrasiya toplanir Belelikle orqanizm xestelik toredicisinin toksinine qarsi limfoid epitelioid ve basqa huceyrelerin artmasi ile cavab verir Bagirsaq sisteminde patoloji prosesin derinlesmesi neticesinde bakteriya qana kecerek bakteremiyaya sebeb olur Bundan elave bagirsaqlarda fermentativ sekretor ve sorulma prosesi elece de mineral su mubadilesi pozulur Butun bunlar orqanizmin intoksiyaya ugramasina sebeb rdur Xesteliyin keskin dovrunde amil limfa duyunlerine parenximatoz orqanlarina balaliga balaya ve yelin payciqlarina kecir Gedisi ve kliniki elametleri RedakteTebii yoluxmada xesteliyin inkubasiya dovru muxtelif sebeblerle elaqedar olaraq 1 12 aya qeder davam edir Lakin suni yoluxmada xirdabuynuzlu heyvanlarda inkubasiya dovrunun 1 5 aydan 3 5 aya qeder olmasi qeyd olunur Paratuberkulyoz bir qayda olaraq xroniki kecdiyi ucun xestelik serti olaraq iki dovre bolunur Birinci dovr klinik elametler gorunene qeder olan dovr ikinci dovr ise elametleri gorunenden sonraki dovrdur Qeyd etmek lazimdir ki xestede kliniki elametler olmadiqda xesteliyi allergiki seroloji ve bakterioloji usulla mueyyen etmek mumkundur Xesteliyin aciq kliniki dovru adeten birinci ve ikinci dogumdan sonra baslayir Xestede klinik elametler tedricen bezen de birden bire keskinlesir Xestede istahin olmasina baxmayaraq ariqlamaga baslayir Umumi duskunluk cox yatmaq cetin durmaq sudun azalmasi ve kesilmesi orqanizmin umumi temperaturunun normada olmamasi kimi elamet ler musahide edilir Xestenin derisi qabalasir tukleri pirpizlasir ve parlaqligini itirir xestede ishal baslayir Ishal vaxtasiri zeiflese de get gede xroniki xarakter alir Defikasiya evvel agrisiz ve fasileli olur Sonralar xeste siddetle gucenir bel nahiyesi donqarlasir lordoz necis duru olmaqla aravermeden uzaga atilir Anus sfinktoru uzunmuddotli qiciq neticesinde iflic olur Bu sebebden de necis qeyri ixtiyari axaraq arxa etrafi ve elece de quyrugu cirklendirir Necis duru olur necis kutlesinin reaksiyasi qelevi rengi goy sarimtil qehveyi olmaqla icerisinde qaz qabarciiqlari olur Bezen necis qanla qarisir selikli ve pis iyli olur Gorunen selikli qisalar anemik olur Bezen xeste heyvanlarin goz qapaqlarinda cenearasi sahede dos qarinalti yelin nahiyesinde sulu sisler musahide edilir Xeste ariqladiqca onun qabirgalari aydin gorunur Kutleli ezeleler xususen arxa etraf ezeleleri atrofiyalasir ve kicilir Xestenin teneffusu normal burun aynasi ve gorunen selikli qisalar nemli olur Xeste ishal neticesinde coxlu su itirdiyi ucun suya meyli artir Sidiyi az az xaric olunur ve normada hiss edilir Iskenbenin hereketi zeifleyir bagirsaqlarin peristaltikasi artir Ishal eleyhine derman preparatlari isledilse de onu dayandirmaq olmur Bezi xestelerde kliniki elametler musahide edilmese de uzunmuddetli bakteriya gezdirmekle saglam heyvanlarin yoluxmasi ucun qorxu toredir Xesteler heddinden artiq ariqladiqda telef olurlar Yasli heyvanlarda bir qayda olaraq xesteliyin elametleri gizli kecir Paratuberkulyoz qoyunlarda 85 e qeder latent formada kecir Xesteler ariqlayir cenearsi nahiyede sulu sis emele gelir Xestenin yunu kobudlasir bezi xestelerin ise yunu tokulur Xestede diareya baslayir Paratuberkulyozun kliniki elametleri kecide maralda devede camisda ve qaramalda oldugu kimidir Patoloji anatomik deyisiklikler RedakteParatuberkulyozdan olmus cemdekde geden deyisiklikler qaramalda daha yaxsi oyrenilmisdir Cemdek bir qayda olaraq ariq selikli qisalar anemiki duru qanli olur Esas patoloji deyisiklikler nazik bagirsaq sisteminde ve onun mezenteryal limfa duyunlerinde musahide edilir Patoloji pro sese tutulmus bagirsaq sisteminin divarlari normaya nisbeten 5 20 defe qalinlasir Bunun neticesi olaraq bagirsaq yolu daralir bezen de tutulur Bagirsagin selikli qisasi uzerinde qati boz rengde cokuntu emele gelir ki bunun sethini selik kutlesi ortur Cox hallarda patoloji deyisiklik nazik bagirsaqdan baslayaraq qalca bagirsaq sistemine qeder musahide edilir Bagirsaq divarlarinin bele siddetli prosese tutulmasi neticesinde onun sethi beyin qirislarini ve ya qaragul quzusu derisinin tuk qivrimlarini xatirladir Qirisiqlarin sethinde qan sagintilarina tesaduf edilir Korbagirsagin selikli qisasi boz goyumtul rengde olmaqla mueyyen qeder deyisir Cenber ve duzbagirsaqda bele deyisikliye tesaduf olunur Xestelikden olmus cemdeyin uzvlerinde mede bagiraqda geden patoloji deyisiklik K Seferova gore sirdanda 50 onikibarmaq bagirsaqda 13 6 nazik bagirsaqda 68 qalca bagirsaqda 31 8 korbagirsaqda 36 8 cenber ve duzba girsaqda 31 3 musaqire duyumlerinde 68 6 ola biler Bundan elave cemdeyin musaqire limfa duyunlerssn sismesi kesdikde onun icerisinden sulu maye axmasi sethlerinde hiperemiya olmasi gorunur Urek ezelesi solmus anemiki ve ya yumsalmis olur Qan pis laxtalanmaqla aciq qirmizi ve sarimtil olur Dos ve qarin bosluguna elece urek kisesine qanli maye toplanir Bir cox hallarda patoloji deyisiklikler qaraciyerde boyreklerde sidik kisesinin selikli qisasinda qan sagintilari kimi deyisikliye rast gelmek olur Camisda maralda ve qoyunda patoloji deyisiklik demek olar ki qaramalda oldugu kimidir Devede patoloji deyisikliyi gosterilenlerden elave urekde ziyilli endokard nefroz eyni zamanda udlaq qirtlaq bas nahiyesinin limfa duyunlerinde gormek olar Muayine zamani bagirsaq xovlari uzerinde ocaqvari ve ya diffuz formada epitelioid limfoid histosid ve makrofaqlarin olmasi musahide edilir Diaqnoz RedakteParatuberkulyoza diaqnoz qoymaq ucun xesteliyin epizootoloji kliniki elametlerine patoloji anatomik deyisikliklerine laborator seroloji ve allergik muayinesine esasen qoyulur Laborator muayine ucun patoloji numune xeste heyvanin duzbagirsaginin selikli qisasindan qasinti sismis limfa duyunlerinden punktat olmus cemdekden ise nazik bagirsaq sobesinin 4 5 yerinden goturulerek 30 li qliserin mehlulunda gondermek olar Lakin histoloji muayine ucun gonderilen numune 10 li formalin mehlulunda gonderilmelidir Bundan elave KBR komplementin birlesmesi reaksiyasi qoymaq ucun qan alib laboratoriyaya gonderilir Laboratoriyaya gonderilmis numunelerin xarakterinden asili olaraq yaxma hazirlanir Yaxma Sil Nilson usulu ile boyanib bakteriyanin morfoloji qurulusuna nezer yetirilir Ancaq xestelik toredicisinin temiz kulturasini almaq lazim gelerse bu vaxti getirilmis numunelerde muvafiq qida muhitlerine ekilir ve termostatda yetisdirilir Xestelik toredicisi termostatda 15 20 gun muddetinde yetisdirilir Sonra qida muhitinde emelegelen koloniyalardan yaxma hazirlanib mikroskopiya edilir Xestelik toredicisi laborator heyvanlari ucun patogenliyi zeif olduguna gore onlari yoluxdurmaq meslehet deyildir Paratuberkulyoza gore qeyri saglam teserrufatlarda 10 ayliqdan yuxari xesteliye subheli heyvanlari qus tuberkulini ile 18 ayliqdan yuxari yasda ise KBR in komeyi ile muayine etmek olar Tuberkulin qaramala boynun ucde bir hissesine derialtina 2 yasa qeder olan heyvanlara 0 2 ml 3 yasdan yuxari olanlara 0 4 ml vurulur Tuberkuline qarsi reaksiya bir qayda olaraq 48 saat fasile ile iki defe eyni nahiyeye ve eyni dozada tetbiq edilir Reaksiyanin neticesi 24 saatdan sonra yoxlanir Eger inyeksiya yerinde daginiq xemirvari agrili yerli temperaturlu sis emele gelirse reaksiya musbet ve heyvan xeste sayilir Gosterilen elametler musahide olunursa heyvan subheli lakin gosterilen elametler olmasa heyvan saglam sayilir Ariq heyvanlar doguma bir hefte qalmis ve dogumdan bir hefte kecene qeder vaksinasiya edilmir elece de vaksinasiyadan iki hefqe kecmemis allergiya reaksiyasi qoyulur Qoyunlarda paratuberkulyozun allergik diaqnozu qus tipine aid olan temiz tuberkulinle aparilmasi meslehet gorulur Tuberkulin bir defelik 0 2 ml doza ile alt goz qapaginin dibine derialtina vurulur Reaksiyanin neticesi 48 saatdan sonra yoxlanir eger inyeksiya yerinde iltihabli sis emele gelirse heyvan xeste sayilir Basqa nov heyvanlarda diaqnoz xesteliyin epizootoloji kliniki patoloji anatomik histoloji ve bakterioloji muayinesine esasen qoyulur Tefriqi diaqnoz RedakteParatuberkulyozu qeyri infeksion enteritden tuberkulyozdan stronqlidiozdan koksidiozdan mis catismazligi ve molibdenle zeherlenmeden tefriq etmek lazimdir Qeyri infeksion enteritli heyvanlarin seraitini yaxsilasdirdiqda ve mualicevi derman preparatlari tetbiq etdikde heyvan sagalmaga baslayir Stronqlidioz ve koksidioz paratuberkulyozdan kaproloji muayineye esasen tefriq edilir Paratuberkulyozu tuberkulyozdan tefriq etmek ucun allergiya ve patoloji anatomik muayine esas sayilir Molibdenle zeherlenen ve mis catismazligi olan heyvanda gozetrafi tukler tokulur hereket koordinasiyasi pozulur ve siddetli ariqliq gorunur Lakin yem payina catismayan maddeleri elave etdikde xestelik prosesi davam etmir Mualice RedakteXestelik eleyhine helelik yaxsi tesir eden mualice vasitesi oyrenilmemisdir Immunitet RedakteTebii ve suni yoluxmus heyvanda allergik ve seroloji reaksiyanin musbet netice vermesi xesteliye qarsi orqanizmin cavab reaksiyasi ve immunitetii olmasini gosterir Bundan elave 1926 ci ilde Valle ve Rejer terefinden teklif olunan diri vaksinin Fransada ve Ingilterede musbet netice vermesi qeyd olunur Lakin bu preparat inyeksiyadan sonra heyvanlarda sensibilizasiyaya sebeb olduquna gore spesifik vasite vaksin kimi tetbiq edilmesi odeslehet gorulmur Profilaktika ve mubarize tedbirleri RedakteTeserrufati paratuberkulyozdan qorumaq ucun saglam teserrufatlardan heyvan ve yem getirilmesi qadagandir Eger teserrufata yeni heyvanlar getirilerse bir qayda olaraq 30 gun muddetinde profilaktik karantinde saxlanilmalidir Teserrufatda olan heyvanlar novune gore bir birine qarismamaq serti ile otlaq suvarma bina seraitinde ayri saxlanmalidir 3 Teserrufatda xestelik mueyyen edildikde hemin teserrufat paratuberkulyoza gore qeyri sgalam elan edilerek mehdudlasma tedbiri aparilir ve saglamlasdirma isi gorulmelidir Paratuberkulyoza gore kliniki xesteler ve allergik seroloji muayineye musbet cavab veren cavanlarin hamisi umumi suruden tecrid edilib et hazirligina verilir Bundan elave hemin teserrufatda 18 aydan yuxari yasda olan ve seroloji reaksiyaya musbet cavab veren heyvanlar izole edilib 15 20 gunden sonra tekrar KBR e iki defe alt tuberkuline qarsi musbet reaksiya veren heyvanlar ise izole edilib et ucun kesilmeye verilir Qalan heyvanlar ilde iki defe yazda paizda seroloji ve allergiki usulla yoxlanilmalidir 10 18 ayliqlar iki defe qus tipi tuberkulini ile derialtina vurulur yoxlanir musbet ve subheli netice verenleri et ucun kesilmeye gonderilir ve bu yolla suru saglamlasdirilir Qalan heyvanlar ise saglam sayilaraq umumi suruye qaytarilir Xeste heyvanlardan dogulmus buzovlar kesilmeye verilir Lakin qeyri saglam teserrufatdaki saglam ineklerden alinan buzovlar ayri saxlanir ve birinci 5 gunlukde agizsudu ile yemlenir sonra ise 10 12 ayliga qeder pasterize edilmis sudle saxlanmalidir Bele ki hemin heyvanlar iki defe allergiya reaksiyasi ile yoxlanir Saglam olan cavan heyvanlari basqa teserrufata kecirmeye icaze verilmir Qeyri saglam teserrufatdan alinmis sudu ve istifade edilen sud qablarini zerersizlesdirmek lazimdir Ferma erazisi mexaniki temizlendikden sonra dezinfeksiya edilmelidir Peyin biotermiki yolla zerersizlesdirilmelidir Kliniki xeste heyvanlardan sagilan sud legv edilmelidir Subheli heyvanlardan sagilan sud pasterilizasiya ve ya qaynatma yolu ile zerersizlesdirilib istifade edilir Saglam heyvanlardan sagilan sud tereddudsuz olaraq istifadeye verilir Ariq cemdek utile verilir Orta ve kok cemdeklerin prosese tutulmus orqanlari utile verilir Qalan hisse mehdudsuz olaraq istifadeye verilir Paratuberkulyoza gore qeyri saglam teserrufatda planli olaraq allergik ve seroloji reaksiyalar vasitesi ile yoxlanmasi meslehet gorulur Xeste heyvanlar otarilmis otlaqlar bir qayda olaraq movsum kecenden sonra saglam sayilir Bundan elave xesteliyin qarsisini almaq ucun turs torpaqlarda qelevilesdirici tedbirler aparmaq lazimdir Cari dezinfeksiya meqsedile 5 li xlorlu eheng mehlulu 3 li natrium qelevisi 5 li kreolin ve 3 li formaldehid mehlulu isledilir Axirinci xeste ve ya musbet reaksiya hadisesinden 3 il sonra teserrufat paratuberkulyoza gore saglam sayila biler Deve maral qoyun keci ve basqa heyvanlar arasinda paratuberkulyozlu xeste cixanlari kesmek yolu ile legv etmek meslehetdir Istinadlar RedakteAZERBAYCAN RESPUBLIKASI KEND TESERRUFATI NAZIRLIYI AZERBAYCAN DOVLET AGRAR UNIVERSITETI Movzu 9 KAMBILOBAKTERIOZ PARATUBERKULYOZ VE QOYUN KECILERIN INFEKSION AQALAKTIYASI Muhazireci dos Elesgerov Z E R A Qedimov I B Memmedov S E Culfayev Xususi epizootologiya Azernesr Baki 1990 Z E Elesgerov E M Agayeva Q E Dunyamaliqev Baytarliq virusologiyasi Azernesr 2009 Z E Elesgerov Insanlar ucun tehlukeli heyvan xestelikleri Azernesr Baki 2006 A A Konopatkin ve basqalari Epizootologiya ve k t heyvanlarinin infeksion xestelikleri Moskva Kolos 1984 R A Qedimov M E Tagizade Baytarliq mikrobiologiyasi Maarif Baki 1986 R A Kadimov A A Kunakov V A Sedov Infekuionnie bolezni oveu Kolos Moskva 1987 R A Qedimov I B Memmedov Z E Elesgerov Epizootologiya Elm Baki 1998 Istinadlar Redakte Sigirlarin Ic Hastaliklari Semptomdan Taniya Tanidan Tedaviye 2 nesr Prof Dr H BATMAZ OIE Terrestrial Manual 2014 Gevis Getiren Hayvanlarin Ic Hastaliklari Editor Y GULMenbe https az wikipedia org w index php title Paratuberkulyoz amp oldid 4940258, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.