Optimallıq meyarı (optimallaşdırma meyarı) — tapılan həll yolunun optimallığının dəyərinə görə qiymətləndirilən problemin həllinin xarakterik göstəricisi, yəni müəyyən edilmiş tələblərin maksimum dərəcədə ödənilməsi. Bir tapşırıqda bir neçə optimallıq meyarı müəyyən edilə bilər.
Optimizasiya tapşırıqları
Optimizasiya — verilən kriteriyalar üçün problemin (parametrlər dəsti) ən yaxşı və ya optimal həll yolunu tapmaqdır. Bir obyekti xarakterizə edərkən tələblərin bütövlüyünü təmin edəcək belə meyarı seçmək çətindir. Və hərtərəfli bir həll yolu tapmaq və çox sayda meyar təyin etmək vəzifəni çox çətinləşdirir. Bu səbəbdən fərqli tapşırıqlarda meyarların sayı fərqli ola bilər. Tək meyarlı optimallaşdırma problemləri (bir optimallaşdırma meyarı ilə) bəzən skaler, çox meyarlı isə vektor optimallaşdırması adlanır. Bundan əlavə, optimallaşdırılan obyekti (tapşırığı) xarakterizə edən parametrlərin sayı da fərqli ola bilər və parametrlər davamlı və ya diskret olaraq dəyişə bilər (diskret optimallaşdırma).
Məhdud halda praktik problemlərin həlli meyarları "qiymət" və "keyfiyyət" (sözdə "qiymət-keyfiyyət") olan iki meyarlı optimallaşdırma probleminə endirilə bilər. Bu açıq şəkildə həm iqtisadi (qiymət), həm də istehsal və texniki (məhsul keyfiyyəti) tələbləri nəzərə almağa imkan verir. Problemin tək bir meyara endirilməsi əhəmiyyətli fərziyyələrin gətirilməsini tələb edir, lakin son seçimi asanlaşdırır.
Optimallaşdırma tapşırıqları, məsələn, iqtisadiyyat, texnologiya və kompüter elmində yüksək effektiv nəticə əldə etmək vacib olduğu yerlərdə fəal şəkildə istifadə olunur. Texniki və iqtisadi optimallaşdırma probleminin ən sadə nümunəsi nasosun maye ilə vurulduğu boru kəmərinin diametrinin seçimi ola bilər. Borunun diametrində azalma ilə onun dəyəri azalır, lakin hidravlik müqavimətinin artması səbəbindən maye vurmaq üçün enerji istehlakı artır.
Çox parametrli (iki parametrli) optimallaşdırma probleminin bir nümunəsi boru kəmərinin diametri və istilik izolyasiyasının qalınlığı eyni vaxtda seçildiyi üçün qalan hissəsi sabit olduğu üçün isti bir maye və ya buxar ilə boru kəmərinin diametrini seçmək problemi olacaqdır. Üstəlik, hər iki parametr ayrıdır, çünki həm bir sıra borular, həm də hazır istilik izolyasiya edən seqmentlərin tipik parametrləri var. Bir çox texnoloji prosesin parametrləri, müəssisələrin istehsal həcmləri, məhsulun etibarlılıq səviyyəsi və bir çox digərləri optimallaşdırmaya məruz qalır. Bir qayda olaraq, optimallaşdırma probleminin həlli aşağıdakı mərhələlərə bölünür:
vəziyyətin təhlili və problemin formalaşdırılması;
Optimize ediləcək həll parametrlərinin təyin edilməsi (yəni həll zamanı dəyişdirilə bilənlər);
parametrlərin mövcudluğunun icazə verilən bölgəsinin, yəni parametrlərə və onların birləşmələrinə qoyulmuş məhdudiyyətlərin yaradılması;
qərar qəbul edilərkən nəzərə alınan xarici amillərin təsirinin seçilməsi və qiymətləndirilməsi;
optimallıq meyarlarının seçilməsi;
seçilmiş meyarlara cavab verən göstəricilər istehsal edəcək bir obyektiv funksiyanın (riyazi model) qurulması;
optimallaşdırma hesablamaları üçün riyazi metodun seçilməsi;
seçilmiş meyarlara uyğun hesablamalar aparmaq və əldə olunan həlləri qiymətləndirmək;
qeyri-müəyyənlik və risk nəzərə alınmaqla son qərar qəbul edilməsi.
Vurğulanmalıdır ki, seçimlərin adi müqayisəsindən fərqli olaraq optimallaşdırma, qəbul edilə bilən parametr dəyərləri aralığına daxil olan bütün həllərin nəzərdən keçirilməsini əhatə edir. Prosesində mümkün variantların tam nəzərdən keçirilmədiyi bu həll yollarına ümumiyyətlə "rasional" deyilir.
Optimallıq meyarları
Kriteriyaların düzgün seçilməsi optimal həll seçimində mühüm rol oynayır. Qərar qəbul etmə nəzəriyyəsində optimallıq meyarlarının seçilməsi üçün ümumi bir metod tapılmamışdır. Çoğunlukla təcrübə və ya tövsiyələrə istinad edirlər. Ən çox araşdırılan məsələ, tək bir meyarın tez-tez istifadə edildiyi maliyyə və iqtisadi problemlər üçündür - maksimum səmərəlilik göstəricisi, mənfəət və ya maksimum gəlirlilik və ya minimum geri ödəmə müddəti və s. enerji istehlakı, minimum ətraf mühitə dəyən zərər) əksər hallarda məqbul həllər sahəsindən kənarda absurd nəticələrə gətirib çıxarır, buna görə ümumiyyətlə iqtisadi meyarlarla birləşdirilir (məsələn, minimum xərc və ya maksimum gəlir).
Məsələn, humanitar məsələlər, bədii təəssürat, mənzərə dəyişikliyi və s. (məsələn, maksimum rahatlıq, gözəllik) ilə əlaqəli olan “saysız-hesabsız” optimal meyarlar böyük çətinliklərə səbəb olur. Bu cür meyarları nəzərə almaq üçün ekspert qiymətləndirmələri tətbiq edilə bilər.
Tək kriteriyalı optimallaşdırmanın ən inkişaf etmiş üsulları, əksər hallarda birmənalı həll yolu tapmağa imkan verir. Çox ölçülü optimallaşdırma problemlərində, ən yaxşı həlli seçmək mümkün deyil (xüsusi hallar istisna olmaqla), çünki bir variantdan digərinə keçərkən, bir qayda olaraq, bəzi meyarların dəyərləri yaxşılaşır, digərlərinin dəyərləri isə pisləşir. Bu cür meyarların tərkibi ziddiyyətli adlanır və seçilən son həll həmişə kompromis olacaqdır. Kompromis müəyyən əlavə məhdudiyyətlər və ya subyektiv fərziyyələr tətbiq etməklə həll olunur. Buna görə də belə bir problemin obyektiv tək həlli barədə danışmaq mümkün deyil.
İstinadlar
Управление надежностью изделия
[www.xumuk.ru/encyklopedia/2/3119.html Оптимизация в химической технологии]
Оптимальные размеры производства
Хорошев А.Н. (1999). Введение в управление проектированием механических систем: Учебное пособие. Белгород. ISBN5-217-00016-3. Электронная версия 2011 г.
Avqust 02, 2021
optimallıq, meyarı, optimallaşdırma, meyarı, tapılan, həll, yolunun, optimallığının, dəyərinə, görə, qiymətləndirilən, problemin, həllinin, xarakterik, göstəricisi, yəni, müəyyən, edilmiş, tələblərin, maksimum, dərəcədə, ödənilməsi, tapşırıqda, neçə, optimallı. Optimalliq meyari optimallasdirma meyari tapilan hell yolunun optimalliginin deyerine gore qiymetlendirilen problemin hellinin xarakterik gostericisi yeni mueyyen edilmis teleblerin maksimum derecede odenilmesi Bir tapsiriqda bir nece optimalliq meyari mueyyen edile biler Optimizasiya tapsiriqlari RedakteOptimizasiya verilen kriteriyalar ucun problemin parametrler desti en yaxsi ve ya optimal hell yolunu tapmaqdir Bir obyekti xarakterize ederken teleblerin butovluyunu temin edecek bele meyari secmek cetindir Ve herterefli bir hell yolu tapmaq ve cox sayda meyar teyin etmek vezifeni cox cetinlesdirir Bu sebebden ferqli tapsiriqlarda meyarlarin sayi ferqli ola biler Tek meyarli optimallasdirma problemleri bir optimallasdirma meyari ile bezen skaler cox meyarli ise vektor optimallasdirmasi adlanir Bundan elave optimallasdirilan obyekti tapsirigi xarakterize eden parametrlerin sayi da ferqli ola biler ve parametrler davamli ve ya diskret olaraq deyise biler diskret optimallasdirma Mehdud halda praktik problemlerin helli meyarlari qiymet ve keyfiyyet sozde qiymet keyfiyyet olan iki meyarli optimallasdirma problemine endirile biler Bu aciq sekilde hem iqtisadi qiymet hem de istehsal ve texniki mehsul keyfiyyeti telebleri nezere almaga imkan verir Problemin tek bir meyara endirilmesi ehemiyyetli ferziyyelerin getirilmesini teleb edir lakin son secimi asanlasdirir Optimallasdirma tapsiriqlari meselen iqtisadiyyat texnologiya ve komputer elminde yuksek effektiv netice elde etmek vacib oldugu yerlerde feal sekilde istifade olunur Texniki ve iqtisadi optimallasdirma probleminin en sade numunesi nasosun maye ile vuruldugu boru kemerinin diametrinin secimi ola biler Borunun diametrinde azalma ile onun deyeri azalir lakin hidravlik muqavimetinin artmasi sebebinden maye vurmaq ucun enerji istehlaki artir Cox parametrli iki parametrli optimallasdirma probleminin bir numunesi boru kemerinin diametri ve istilik izolyasiyasinin qalinligi eyni vaxtda secildiyi ucun qalan hissesi sabit oldugu ucun isti bir maye ve ya buxar ile boru kemerinin diametrini secmek problemi olacaqdir Ustelik her iki parametr ayridir cunki hem bir sira borular hem de hazir istilik izolyasiya eden seqmentlerin tipik parametrleri var Bir cox texnoloji prosesin parametrleri 1 muessiselerin istehsal hecmleri 2 mehsulun etibarliliq seviyyesi 3 ve bir cox digerleri optimallasdirmaya meruz qalir Bir qayda olaraq optimallasdirma probleminin helli asagidaki merhelelere bolunur veziyyetin tehlili ve problemin formalasdirilmasi Optimize edilecek hell parametrlerinin teyin edilmesi yeni hell zamani deyisdirile bilenler parametrlerin movcudlugunun icaze verilen bolgesinin yeni parametrlere ve onlarin birlesmelerine qoyulmus mehdudiyyetlerin yaradilmasi qerar qebul edilerken nezere alinan xarici amillerin tesirinin secilmesi ve qiymetlendirilmesi optimalliq meyarlarinin secilmesi secilmis meyarlara cavab veren gostericiler istehsal edecek bir obyektiv funksiyanin riyazi model qurulmasi optimallasdirma hesablamalari ucun riyazi metodun secilmesi secilmis meyarlara uygun hesablamalar aparmaq ve elde olunan helleri qiymetlendirmek qeyri mueyyenlik ve risk nezere alinmaqla son qerar qebul edilmesi Vurgulanmalidir ki secimlerin adi muqayisesinden ferqli olaraq optimallasdirma qebul edile bilen parametr deyerleri araligina daxil olan butun hellerin nezerden kecirilmesini ehate edir Prosesinde mumkun variantlarin tam nezerden kecirilmediyi bu hell yollarina umumiyyetle rasional deyilir Optimalliq meyarlari RedakteKriteriyalarin duzgun secilmesi optimal hell seciminde muhum rol oynayir Qerar qebul etme nezeriyyesinde optimalliq meyarlarinin secilmesi ucun umumi bir metod tapilmamisdir Cogunlukla tecrube ve ya tovsiyelere istinad edirler 4 En cox arasdirilan mesele tek bir meyarin tez tez istifade edildiyi maliyye ve iqtisadi problemler ucundur maksimum semerelilik gostericisi menfeet ve ya maksimum gelirlilik ve ya minimum geri odeme muddeti ve s enerji istehlaki minimum etraf muhite deyen zerer ekser hallarda meqbul heller sahesinden kenarda absurd neticelere getirib cixarir buna gore umumiyyetle iqtisadi meyarlarla birlesdirilir meselen minimum xerc ve ya maksimum gelir Meselen humanitar meseleler bedii teessurat menzere deyisikliyi ve s meselen maksimum rahatliq gozellik ile elaqeli olan saysiz hesabsiz optimal meyarlar boyuk cetinliklere sebeb olur Bu cur meyarlari nezere almaq ucun ekspert qiymetlendirmeleri tetbiq edile biler Tek kriteriyali optimallasdirmanin en inkisaf etmis usullari ekser hallarda birmenali hell yolu tapmaga imkan verir Cox olculu optimallasdirma problemlerinde en yaxsi helli secmek mumkun deyil xususi hallar istisna olmaqla cunki bir variantdan digerine kecerken bir qayda olaraq bezi meyarlarin deyerleri yaxsilasir digerlerinin deyerleri ise pislesir Bu cur meyarlarin terkibi ziddiyyetli adlanir ve secilen son hell hemise kompromis olacaqdir Kompromis mueyyen elave mehdudiyyetler ve ya subyektiv ferziyyeler tetbiq etmekle hell olunur Buna gore de bele bir problemin obyektiv tek helli barede danismaq mumkun deyil Istinadlar Redakte Upravlenie nadezhnostyu izdeliya www xumuk ru encyklopedia 2 3119 html Optimizaciya v himicheskoj tehnologii Optimalnye razmery proizvodstva Horoshev A N 1999 Vvedenie v upravlenie proektirovaniem mehanicheskih sistem Uchebnoe posobie Belgorod ISBN 5 217 00016 3 Elektronnaya versiya 2011 g Menbe https az wikipedia org w index php title Optimalliq meyari amp oldid 5610485, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
