fbpx
Wikipedia

Naxçıvanın çayları

Fevral 29, 2024

Naxçıvan MR ərazisi kiçik dağ çayları ilə zəngindir. Burada çayların ümumi sayı 400-ə çatır. Onlardan 334-nün uzunluğu 5 km-ə qədər, 31-ninki isə 6–10 km, 24-nünkü 11–25 km, 7-ninki 26–50 km, 3-nünkü (Naxçıvançay, Əlincəçay, Gilançay) 51–100 km, 1-ninki (Şərqi Arpaçay) isə 100 km-dən artıqdır. Ərazidə çay şəbəkəsi bərabər inkişaf etməmişdir. Belə ki, Naxçıvançaydan qərbə çay şəbəkəsi son dərəcə zəifdir. Ondan şərqdə, Zəngəzur silsiləsindən axan çaylar isə sıx şəbəkə təşkil edir. Ərazinin şimal-qərbindən cənub-şərqinə doğru dağlar Araz çayına yaxınlaşdığından bu istiqamətdə çayların uzunluğu, sutoplayıcı sahələri və axımları azalır.

Morfometrik ünsürləri redaktə

Naxçıvan MR çaylarının morfometrik ünsürləri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (S. H. Rüstəmov görə):

Çayların adı Çayların uzunluğu (km-lə) Su toplayıcı sahə (km2

-lə)

Mütləq yüksəklik (m-lə) Orta meyilliyi

(%-lə)

Hövzənin orta yüsksəkliyi

(m-lə)

Çay şəbəkə sıxlığı əmsalı

km2 -lə

Mənbəyi Mənsəbi
Çanaqçıçay 36,4 1888 2520 797 47,3 1630 0,56
Arpaçay 126,0 2630 2985 780 17,4 1968 0,54
Naxçıvançay 81,2 1630 2720 748 24,3 1625 0,48
Əlincəçay 61,6 599,2 2800 695 34,2 1610 0,50
Qaradərəçay 40,0 311,8 2100 686 35,4 1260 0,56
Gilançay 53,4 425,9 2700 678 37,9 2015 0,52
Düylünçay 29,6 123,5 3000 660 79,1 1740 0,59
Vənəndçay 29,4 91,4 3500 650 96,9 1962 0,53
Əylisçay 21.0 57,9 3600 634 141,2 1759 0,60
Ordubadçay 19,0 42,2 3575 630 155,0 2027 0,71
Gənzəçay 15,6 44,6 2700 621 133,3 1781 0,51
Kotamçay 7,8 22,3 2842 617 285,3 1805 0,55
Kilitçay 4,8 9,15 2373 600 369,4 1384 0,53

Dağlıq hissədə çay şəbəkəsi daha çox inkişaf etmişdir ki, bu da yağıntının artıq olması ilə əlaqədardır. 1000–2500 m yüksəklikdəki sahələrdə rütubətlilik daha artıq olduğundan çay şəbəkəsi qismən yaxşı inkişaf etmişdir. 2500 m-dən yüksək sahələrdə yağıntıların azalması, bitki və torpaq örtüyünün zəif inkişaf etməsi burada çay şəbəkəsinin azalmasına səbəb olur. Bu zonada yeraltı sular çoxlu bulaqlar şəklində üzə çıxır. 3000 m və daha yüksək sahələrdə relyef əsasən çılpaq və qayalıq, atmosfer çöküntüləri isə nisbətən az olduğundan, çay şəbəkəsi zəif inkişaf etmişdir. Bəzi çay hövzələrinin (Naxçıvançay, Əlincəçay, Gilançay) 2500 m-dən yüksək sahələrdə çay şəbəkəsinin sıxlığı 0.10 km/kv. km-ə qədər azalır. 1000 m-dən aşağıda yerləşən dağətəyi və düzənlik sahədə çay şəbəkəsinin zəif inkişaf etməsinin başlıca səbəbi bu zonada yağıntının azlığı, buxarlanmanın intensiv getməsi və çay sularının çökmə süxurlara tez hopmasıdır. Naxçıvan MR-in bütün çayları Araz hövzəsinə daxildir. Ərazinin mərkəzi və cənub-şərq hissəsində çaylar öz başlanğıcını Zəngəzur və Dərələyəz silsilələrinin dik yamaclarından götürür.

Axım davamiyyətinə görə Naxçıvan MR-də çayların üç qrupa bölmək olar (S. H. Rüstəmova görə):

  1. Daimi fəaliyyətdə olan çaylar — axım il ərzində mövcuddur.
  2. Quruyan çaylar – axım yazda qarların əriməsi və yağışlar zamanı, həm də qismən yeraltı sular hesabına olur.
  3. Müvəqqəti çaylar – axım yalnız güclü yağışlar zamanı olur.

Bu çaylar arasında əsas fərq onların yeraltı sularla qidalanmasıdır. Birinci qrup çayların yeraltı sulardan qidalanması sabitdir, ikinci qrupda 1–2 ay olur, üçüncü qrupda isə yox dərəcəsindədir. Muxtar respublikada çayların su toplayıcılarının yüksəklik vəziyyəti qidalanma şəraitini və axımın əmələ gəlməsini müəyyən edir və onun dəyişməsindən asılı olaraq çaylar bir qrupdan digərinə keçir.

Su toplayıcıları redaktə

Su toplayıcıların yüksəklik vəziyyəti prinsipindən asılı olaraq, ərazinin çaylarını iki qrupa bölmək olar:

  1. Yüksək sutoplayıcı çaylar — su ayırıcı xəttin ən böyük yüksəkliyi bu çaylarda 2500–3000 metrdən artıq olur.
  2. Alçaq su toplayıcı çaylar — su ayırıcı xəttin ən böyük yüksəkliyi 2500 m-dən azdır. Relyef və geoloji şəraitdən asılı olaraq, çay dərələri eninə və uzununa müxtəlif profillərə malirkdir. Çay dərələrinin plan görünüşləri nadir hallarda düz xətli profilləri xatırladır, əksər hallarda isə əyrintilidir.

Axımı redaktə

Naxçıvan MR ərazisində axımın il ərzində paylanmasını üç fazaya ayırmaq olar:

I faza: Payız-qış fəsli, yaxud sentyabr-fevral ayları daxildir. Bu fazada su sərfləri nisbətən davamlıdır. Təsadüfi hallarda zəif daşqınlar olur. Dövr ərzində çaylarda illik axımın 10–15%-ə qədəri axır.

II faza: Bu faza mart-iyun aylarını, yaxud yaz fəslini əhatə edir. Qarların əriməsindən və yağışların yağmasından əmələ gələn daşqınlar baş verir. Martın ikinci yarısında temperaturun artması nəticəsində çaylarda suyun miqdarı da çoxalır . Həmin dövrdə çaylarda 3–5 daşqın müşahidə edilir. May – iyun aylarında ən böyük su sərfləri olur (illik axımın 60–70%-i), sonra isə azalmağa başlayır.

III faza: Yayın az sulu dövrünü (iyun-avqust) əhatə edir. Bu dövrdə leysan yağışlar nəticəsində şərq hissədə daşqınlar olur. Yağıntı olmadıqda çayların su sərfi fasiləsiz olaraq azalır. Bu fazanın axımı illik axım həcminin 10–15%-ni təşkil edir.

Payız-qış dövründə (noyabr-mart) yay dövrünə nisbətən çayların suyu qar əriməsi hesabına bir qədər artır. Aşağıdakı cədvəldə axımın fəsillər üzrə paylanması verilmişdir:

Çayların adı Məntəqənin adı Axımın fəsillər üzrə bölgüsü(illik axımın ümumi həcminə nisbətən faizlə) İntensiv suvarma dövrü (%-lə) Axımın illik həcmi (mln.m)
yaz

IV-VI

yay

VII-IX

payız

X-XII

qış

I-III

Şərqi Arpaçay Arpa 49,8 26,9 12,0 11,3 2,5 630
Naxçıvançay Qarababa 60,4 20,1 8,8 10,7 8,2 164,7
Əlincəçay Xanağa 40,8 36,2 12,0 8,0 7,9 51,7
Gilançay Başdizə 45,8 34,1 10,4 9,7 14,8 97,7
Vənəndçay Danakert 37,1 37,8 13,7 11,4 16,2 18,0
Ordubadçay Nüsnüs 37,7 29,0 17,1 15,6 16 10,9

Muxtar Respublikanın çaylarını eyni zamanda yerli və tranzit çaylara bölmək olar. Çay suları ehtiyatın ümumi balansında tranzit çayların axımı 52%, yerli çaylarınkı isə 48% təşkil edir. Araşdırmalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, orta sulu dövr üçün çayların ümumi su ehtiyatı 1,27 km3 –ə bərabərdir. Ərazinin yerli su ehtiyatı çox azdır. Bu ehtiyat 0,61 km3 təşkil edir.

Naxçıvanda hövzəsinin böyüklüyünə görə aşağıdakı çaylar fərqlənir:

  1. Araz çayı — hövzəsi 1.072 km, sahəsi 102.000 km², üzərində 1971-ci ildən tikilmiş Araz dəryaçası vardır. Kür çayının qoludur (Mənbəyi 3.000 m yüksəklikdən başlanır).
  2. Arpaçay — hövzəsi 126 km, sahəsi 2.630 km², üzərində 1977-ci ildən istifadəyə verilmiş Arpaçay dəryaçası vardır. Araz çayının qoludur (Mənbəyi 3.100 m yüksəklikdən başlanır). Sululuğu və təsərrüfat əhəmiyyətinə görə Naxçıvan MR-in müstəsna çayı hesab edilir. 2630 km² sutoplayıcı sahəyə malik olan Arpaçay başlanğıcını Ermənistan ərazisində 3000 m yüksəklikdə alp çəmənliklərii zonasından götürüb, 780 m yüksəklikdə Araza tökülür. Uzunluğu 126 km, orta çoxillik su sərfi 25.7 kub metr/san-dir. Bu sahədə çayın yatağı 150–200 m-ə qədərdir. Ümumiyyətlə, Şərur rayonunda əkin sahələrinin 60 faizə qədəri Şərqi Arpaçayın suyu ilə suvarılır.
  3. Naxçıvançay — hövzəsi 81 km, sahəsi 1.630 km², üzərində 1999-cu ildən istifadəyə verilmiş Vayxır dəryaçası vardır. Araz çayının qoludur (Mənbəyi 3.150 m yüksəklikdən başlanır). Naxçıvançay ərazidə ikinci böyük çaydır. Dərələyəz və Zəngəzur silsilələrinin cənub yamaclarındakı bulaqlardan və qar sularından əmələ gələn Naxçıvançayın sağ qolları sol qollarına nisbətən daha çox inkişaf etmişdir. Naxçıvançayın 26 iri qolu vardır (Cəhriçay, Şahbuzçay, Küküçay, Sələsüzçay, Qahabçay və b.). Naxçıvançay və onun qolları yuxarı axınlarında, o cümlədən Keçəldağın yamaclarında, Batabatda, Salvartıda, Küküdağın ətəkələrində (Dərəboğazda), Qaraquşda və s. sahələrdə bir çox yüksək debitli bulaqların suyunu qəbul edir. Bu hissədə çay qolları dik yamaclı dar dərələrlə axır. Biçənəkdən cənuba Zərnətünçayın töküldüyü yerdən başlayaraq Naxçıvançayın yatağı genişlənir. Lakin Kolanı kəndindən yuxarı, Gömürçayla Qışlaqçayın arasında yataq yenidən daralır. Qızılboğazdan aşağıda isə yataq xeyli genişlənir. Naxçıvançay və onun qolları yuxarı axınlarından başlayaraq suvarmada geniş istifadə edilir. Odur ki, vegetasiya dövründə onun suyu Araza çatmadan quruyur. Naxçıvançayın axımını tənzimləmək üçün süni göllər yaradılmışdır. Ümumiyyətlə, Naxçıvançay Babək və Şahbuz rayonlarının başlıca suvarma mənbəyi olub, 15000 hektara yaxın əkin sahəsini su ilə təmin edir.
  4. Əlincəçay — hövzəsi 62 km, sahəsi 599 km². Araz çayının qoludur. Naxçıvan MR-in üçüncü əsas çayıdır. Xəzinədərə və Ləkətağsu çaylarının birləşməsindən əmələ gəlir. Başlanğıcını Qırxlar dağından şimal-qərbdə, 2800 metr yüksəklikdən götürüb 695 m yüksəklikdə Gülüstan kəndi yaxınlığında Araza tökülür. Uzunluğu 61 km, sutoplayıcı sahəsi isə 600 kv.km-dir. Əlincəçay əsasən yeraltı, qar və qismən yağış suları ilə qidalanır. Onun dərəsi yuxarı axında bir qədər dar və dərin, orta və aşağı axında isə genişdir. Əlincəçay Araza qovuşduğu yerdə dayaz yarğanla axır. Əsas qolları Xoşkeşin, Zoğalçay, Xəzinədərə və Gevikçaydır.
  5. Gilançay — hövzəsi 53 km, sahəsi 426 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 2.700 m yüksəklikdən başlanır). Başlıca qolları Saqqarsu, Nəsirvazçay, Xırdaçay və Parağaçaydır. Çayın dərəsi yuxarı və orta axınında dar, aşağı axında isə genişdir. Gilançayın əsas qida mənbəyi qar və yağış sularıdır. Yeraltı sular da az rol oynamır. Gilançayın suyu ilə Ordubad və Culfa rayonlarında 2000 hektara qədər sahə suvarılır. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, Dəstə, Əylis və Ordubad maili düzənliklərində salınmış yüz hektarlarla meyvə bağları son illər baxımsızlıq üzündən suvarılmadığından tamamilə sıradan çıxmışdır.
  6. Bağırsaqdərəçay — hövzəsi 33 km, sahəsi 117 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 1.086 m yüksəklikdən başlanır).
  7. Düyülünçay — hövzəsi 30 km, sahəsi 124 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 2.400 m yüksəklikdən başlanır).
  8. Vənəndçay — hövzəsi 29 km, sahəsi 91 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 3.400 m yüksəklikdən başlanır).
  9. Axuraçay — hövzəsi 25 km, sahəsi 112 km². Arpa çayının qoludur (Mənbəyi 2.460 m yüksəklikdən başlanır).
  10. Əyilisçay — hövzəsi 24 km, sahəsi 58 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 3.100 m yüksəklikdən başlanır).
  11. Ordubadçay — hövzəsi 24 km, sahəsi 42 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 3.200 m yüksəklikdən başlanır).
  12. Parağaçay — hövzəsi 21 km, sahəsi 49 km². Gilan çayının qoludur (Mənbəyi 3.580 m yüksəklikdən başlanır).
  13. Küküçay — hövzəsi 20 km, sahəsi 105 km². Naxçıvan çayının qoludur. (Mənbəyi 3120 m yüksəklikdən başlanır).
  14. Salvartıçay — hövzəsi 10 km, sahəsi 19 km². Naxçıvan çayının qoludur (Mənbəyi 2.849 m yüksəklikdən başlanır).
  15. Kotamçay — hövzəsi 8 km, sahəsi 22 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 1.640 m yüksəklikdən başlanır).
  16. Kilitçay — hövzəsi 7 km, sahəsi 13 km². Araz çayının qoludur (Mənbəyi 2.340 m yüksəklikdən başlanır).
  17. Ayçınqılçay — hövzəsi 7 km, Vənənd çayının qoludur (Mənbəyi 3.362 m hündürlükdən başlayır).

İstinadlar redaktə

  1. ↑ Səfərəli Babayev. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. Elm-1999
  2. Feyruz Bağırov. Naxçıvanın təbii sərvətləri. Naxçıvan-2008.

Həmçinin bax redaktə

Fevral 29, 2024
naxçıvanın, çayları, naxçıvan, ərazisi, kiçik, dağ, çayları, ilə, zəngindir, burada, çayların, ümumi, sayı, çatır, onlardan, nün, uzunluğu, qədər, ninki, isə, nünkü, ninki, nünkü, naxçıvançay, əlincəçay, gilançay, ninki, şərqi, arpaçay, isə, dən, artıqdır, əra. Naxcivan MR erazisi kicik dag caylari ile zengindir Burada caylarin umumi sayi 400 e catir Onlardan 334 nun uzunlugu 5 km e qeder 31 ninki ise 6 10 km 24 nunku 11 25 km 7 ninki 26 50 km 3 nunku Naxcivancay Elincecay Gilancay 51 100 km 1 ninki Serqi Arpacay ise 100 km den artiqdir Erazide cay sebekesi beraber inkisaf etmemisdir Bele ki Naxcivancaydan qerbe cay sebekesi son derece zeifdir Ondan serqde Zengezur silsilesinden axan caylar ise six sebeke teskil edir Erazinin simal qerbinden cenub serqine dogru daglar Araz cayina yaxinlasdigindan bu istiqametde caylarin uzunlugu sutoplayici saheleri ve aximlari azalir Mundericat 1 Morfometrik unsurleri 2 Su toplayicilari 3 Aximi 4 Istinadlar 5 Hemcinin bax Morfometrik unsurleri redakte Naxcivan MR caylarinin morfometrik unsurleri asagidaki cedvelde verilmisdir S H Rustemov gore 1 Caylarin adi Caylarin uzunlugu km le Su toplayici sahe km2 le Mutleq yukseklik m le Orta meyilliyi le Hovzenin orta yusksekliyi m le Cay sebeke sixligi emsali km2 leMenbeyi MensebiCanaqcicay 36 4 1888 2520 797 47 3 1630 0 56Arpacay 126 0 2630 2985 780 17 4 1968 0 54Naxcivancay 81 2 1630 2720 748 24 3 1625 0 48Elincecay 61 6 599 2 2800 695 34 2 1610 0 50Qaraderecay 40 0 311 8 2100 686 35 4 1260 0 56Gilancay 53 4 425 9 2700 678 37 9 2015 0 52Duyluncay 29 6 123 5 3000 660 79 1 1740 0 59Venendcay 29 4 91 4 3500 650 96 9 1962 0 53Eyliscay 21 0 57 9 3600 634 141 2 1759 0 60Ordubadcay 19 0 42 2 3575 630 155 0 2027 0 71Genzecay 15 6 44 6 2700 621 133 3 1781 0 51Kotamcay 7 8 22 3 2842 617 285 3 1805 0 55Kilitcay 4 8 9 15 2373 600 369 4 1384 0 53Dagliq hissede cay sebekesi daha cox inkisaf etmisdir ki bu da yagintinin artiq olmasi ile elaqedardir 1000 2500 m yukseklikdeki sahelerde rutubetlilik daha artiq oldugundan cay sebekesi qismen yaxsi inkisaf etmisdir 2500 m den yuksek sahelerde yagintilarin azalmasi bitki ve torpaq ortuyunun zeif inkisaf etmesi burada cay sebekesinin azalmasina sebeb olur Bu zonada yeralti sular coxlu bulaqlar seklinde uze cixir 3000 m ve daha yuksek sahelerde relyef esasen cilpaq ve qayaliq atmosfer cokuntuleri ise nisbeten az oldugundan cay sebekesi zeif inkisaf etmisdir Bezi cay hovzelerinin Naxcivancay Elincecay Gilancay 2500 m den yuksek sahelerde cay sebekesinin sixligi 0 10 km kv km e qeder azalir 1000 m den asagida yerlesen dageteyi ve duzenlik sahede cay sebekesinin zeif inkisaf etmesinin baslica sebebi bu zonada yagintinin azligi buxarlanmanin intensiv getmesi ve cay sularinin cokme suxurlara tez hopmasidir Naxcivan MR in butun caylari Araz hovzesine daxildir Erazinin merkezi ve cenub serq hissesinde caylar oz baslangicini Zengezur ve Dereleyez silsilelerinin dik yamaclarindan goturur Axim davamiyyetine gore Naxcivan MR de caylarin uc qrupa bolmek olar S H Rustemova gore Daimi fealiyyetde olan caylar axim il erzinde movcuddur Quruyan caylar axim yazda qarlarin erimesi ve yagislar zamani hem de qismen yeralti sular hesabina olur Muveqqeti caylar axim yalniz guclu yagislar zamani olur Bu caylar arasinda esas ferq onlarin yeralti sularla qidalanmasidir Birinci qrup caylarin yeralti sulardan qidalanmasi sabitdir ikinci qrupda 1 2 ay olur ucuncu qrupda ise yox derecesindedir Muxtar respublikada caylarin su toplayicilarinin yukseklik veziyyeti qidalanma seraitini ve aximin emele gelmesini mueyyen edir ve onun deyismesinden asili olaraq caylar bir qrupdan digerine kecir Su toplayicilari redakte Su toplayicilarin yukseklik veziyyeti prinsipinden asili olaraq erazinin caylarini iki qrupa bolmek olar Yuksek sutoplayici caylar su ayirici xettin en boyuk yuksekliyi bu caylarda 2500 3000 metrden artiq olur Alcaq su toplayici caylar su ayirici xettin en boyuk yuksekliyi 2500 m den azdir Relyef ve geoloji seraitden asili olaraq cay dereleri enine ve uzununa muxtelif profillere malirkdir Cay derelerinin plan gorunusleri nadir hallarda duz xetli profilleri xatirladir ekser hallarda ise eyrintilidir Aximi redakte Naxcivan MR erazisinde aximin il erzinde paylanmasini uc fazaya ayirmaq olar I faza Payiz qis fesli yaxud sentyabr fevral aylari daxildir Bu fazada su serfleri nisbeten davamlidir Tesadufi hallarda zeif dasqinlar olur Dovr erzinde caylarda illik aximin 10 15 e qederi axir II faza Bu faza mart iyun aylarini yaxud yaz feslini ehate edir Qarlarin erimesinden ve yagislarin yagmasindan emele gelen dasqinlar bas verir Martin ikinci yarisinda temperaturun artmasi neticesinde caylarda suyun miqdari da coxalir Hemin dovrde caylarda 3 5 dasqin musahide edilir May iyun aylarinda en boyuk su serfleri olur illik aximin 60 70 i sonra ise azalmaga baslayir III faza Yayin az sulu dovrunu iyun avqust ehate edir Bu dovrde leysan yagislar neticesinde serq hissede dasqinlar olur Yaginti olmadiqda caylarin su serfi fasilesiz olaraq azalir Bu fazanin aximi illik axim hecminin 10 15 ni teskil edir Payiz qis dovrunde noyabr mart yay dovrune nisbeten caylarin suyu qar erimesi hesabina bir qeder artir Asagidaki cedvelde aximin fesiller uzre paylanmasi verilmisdir 1 Caylarin adi Menteqenin adi Aximin fesiller uzre bolgusu illik aximin umumi hecmine nisbeten faizle Intensiv suvarma dovru le Aximin illik hecmi mln m yaz IV VI yay VII IX payiz X XII qis I IIISerqi Arpacay Arpa 49 8 26 9 12 0 11 3 2 5 630Naxcivancay Qarababa 60 4 20 1 8 8 10 7 8 2 164 7Elincecay Xanaga 40 8 36 2 12 0 8 0 7 9 51 7Gilancay Basdize 45 8 34 1 10 4 9 7 14 8 97 7Venendcay Danakert 37 1 37 8 13 7 11 4 16 2 18 0Ordubadcay Nusnus 37 7 29 0 17 1 15 6 16 10 9Muxtar Respublikanin caylarini eyni zamanda yerli ve tranzit caylara bolmek olar Cay sulari ehtiyatin umumi balansinda tranzit caylarin aximi 52 yerli caylarinki ise 48 teskil edir Arasdirmalar neticesinde melum olmusdur ki orta sulu dovr ucun caylarin umumi su ehtiyati 1 27 km3 e beraberdir Erazinin yerli su ehtiyati cox azdir Bu ehtiyat 0 61 km3 teskil edir 2 Naxcivanda hovzesinin boyukluyune gore asagidaki caylar ferqlenir Araz cayi hovzesi 1 072 km sahesi 102 000 km uzerinde 1971 ci ilden tikilmis Araz deryacasi vardir Kur cayinin qoludur Menbeyi 3 000 m yukseklikden baslanir Arpacay hovzesi 126 km sahesi 2 630 km uzerinde 1977 ci ilden istifadeye verilmis Arpacay deryacasi vardir Araz cayinin qoludur Menbeyi 3 100 m yukseklikden baslanir Sululugu ve teserrufat ehemiyyetine gore Naxcivan MR in mustesna cayi hesab edilir 2630 km sutoplayici saheye malik olan Arpacay baslangicini Ermenistan erazisinde 3000 m yukseklikde alp cemenliklerii zonasindan goturub 780 m yukseklikde Araza tokulur Uzunlugu 126 km orta coxillik su serfi 25 7 kub metr san dir Bu sahede cayin yatagi 150 200 m e qederdir Umumiyyetle Serur rayonunda ekin sahelerinin 60 faize qederi Serqi Arpacayin suyu ile suvarilir Naxcivancay hovzesi 81 km sahesi 1 630 km uzerinde 1999 cu ilden istifadeye verilmis Vayxir deryacasi vardir Araz cayinin qoludur Menbeyi 3 150 m yukseklikden baslanir Naxcivancay erazide ikinci boyuk caydir Dereleyez ve Zengezur silsilelerinin cenub yamaclarindaki bulaqlardan ve qar sularindan emele gelen Naxcivancayin sag qollari sol qollarina nisbeten daha cox inkisaf etmisdir Naxcivancayin 26 iri qolu vardir Cehricay Sahbuzcay Kukucay Selesuzcay Qahabcay ve b Naxcivancay ve onun qollari yuxari axinlarinda o cumleden Keceldagin yamaclarinda Batabatda Salvartida Kukudagin etekelerinde Derebogazda Qaraqusda ve s sahelerde bir cox yuksek debitli bulaqlarin suyunu qebul edir Bu hissede cay qollari dik yamacli dar derelerle axir Bicenekden cenuba Zernetuncayin tokulduyu yerden baslayaraq Naxcivancayin yatagi genislenir Lakin Kolani kendinden yuxari Gomurcayla Qislaqcayin arasinda yataq yeniden daralir Qizilbogazdan asagida ise yataq xeyli genislenir Naxcivancay ve onun qollari yuxari axinlarindan baslayaraq suvarmada genis istifade edilir Odur ki vegetasiya dovrunde onun suyu Araza catmadan quruyur Naxcivancayin aximini tenzimlemek ucun suni goller yaradilmisdir Umumiyyetle Naxcivancay Babek ve Sahbuz rayonlarinin baslica suvarma menbeyi olub 15000 hektara yaxin ekin sahesini su ile temin edir Elincecay hovzesi 62 km sahesi 599 km Araz cayinin qoludur Naxcivan MR in ucuncu esas cayidir Xezinedere ve Leketagsu caylarinin birlesmesinden emele gelir Baslangicini Qirxlar dagindan simal qerbde 2800 metr yukseklikden goturub 695 m yukseklikde Gulustan kendi yaxinliginda Araza tokulur Uzunlugu 61 km sutoplayici sahesi ise 600 kv km dir Elincecay esasen yeralti qar ve qismen yagis sulari ile qidalanir Onun deresi yuxari axinda bir qeder dar ve derin orta ve asagi axinda ise genisdir Elincecay Araza qovusdugu yerde dayaz yarganla axir Esas qollari Xoskesin Zogalcay Xezinedere ve Gevikcaydir Gilancay hovzesi 53 km sahesi 426 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 2 700 m yukseklikden baslanir Baslica qollari Saqqarsu Nesirvazcay Xirdacay ve Paragacaydir Cayin deresi yuxari ve orta axininda dar asagi axinda ise genisdir Gilancayin esas qida menbeyi qar ve yagis sularidir Yeralti sular da az rol oynamir Gilancayin suyu ile Ordubad ve Culfa rayonlarinda 2000 hektara qeder sahe suvarilir Teessufle qeyd etmek lazimdir ki Deste Eylis ve Ordubad maili duzenliklerinde salinmis yuz hektarlarla meyve baglari son iller baximsizliq uzunden suvarilmadigindan tamamile siradan cixmisdir Bagirsaqderecay hovzesi 33 km sahesi 117 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 1 086 m yukseklikden baslanir Duyuluncay hovzesi 30 km sahesi 124 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 2 400 m yukseklikden baslanir Venendcay hovzesi 29 km sahesi 91 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 3 400 m yukseklikden baslanir Axuracay hovzesi 25 km sahesi 112 km Arpa cayinin qoludur Menbeyi 2 460 m yukseklikden baslanir Eyiliscay hovzesi 24 km sahesi 58 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 3 100 m yukseklikden baslanir Ordubadcay hovzesi 24 km sahesi 42 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 3 200 m yukseklikden baslanir Paragacay hovzesi 21 km sahesi 49 km Gilan cayinin qoludur Menbeyi 3 580 m yukseklikden baslanir Kukucay hovzesi 20 km sahesi 105 km Naxcivan cayinin qoludur Menbeyi 3120 m yukseklikden baslanir Salvarticay hovzesi 10 km sahesi 19 km Naxcivan cayinin qoludur Menbeyi 2 849 m yukseklikden baslanir Kotamcay hovzesi 8 km sahesi 22 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 1 640 m yukseklikden baslanir Kilitcay hovzesi 7 km sahesi 13 km Araz cayinin qoludur Menbeyi 2 340 m yukseklikden baslanir Aycinqilcay hovzesi 7 km Venend cayinin qoludur Menbeyi 3 362 m hundurlukden baslayir Istinadlar redakte 1 2 Sefereli Babayev Naxcivan Muxtar Respublikasinin cografiyasi Elm 1999 Feyruz Bagirov Naxcivanin tebii servetleri Naxcivan 2008 Hemcinin bax redakteNaxcivanin iqlimi Menbe https az wikipedia org w index php title Naxcivanin caylari amp oldid 6699720, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.