fbpx
Wikipedia

Naxçıvan sancağı

Avqust 12, 2021

Naxçıvan sancağı - Liva-i Naxçıvan (Naxçıvan livası) Osmanlı İmperiyasının İrəvan əyalətində inzibati–ərazi vahidi.

Naxçıvan sancağı (Naxçıvan hakimliyi)
Naxçıvan sancağı (Naxçıvan ölkəsi)
Ölkə Osmanlı dövləti Azərbaycan
Daxildir 1. Ağcaqala
2. Məvaziyi-xatın
3. Mülki-Arslanlı,
4. Qarabağ,
5. Dərəşam,
6. Dərəşahbuz,
7. Bazarçayı,
8. Şərur,
9. Zar,
10. Zəbil,
11. Əlincə,
12. Sisyan,
13. Azadciran,
14. Ordubad,
15. Şorlut
16. Dərənürgüt
İnzibati mərkəz Naxçıvan
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 15881724
Ləğv edilib 16031736
Müasir dövrdə Azərbaycan
Ermənistan
  1. Dəqiq yeri məlum deyil.

1590 Osmanlı dövlətində inzibati ərazi vahidi olmuşdur. Sancaq əyalətin və ya digər iri inzibati vahidin, nahiyə isə sancağın bölündüyü inzibati ərazi bölgüsü olmuşdur. Osmanlı-Səfəvi müharibələri nəticəsində iki dəfə 1588-1603 və 1724-1736-cı illərdə Səfəvi torpaqları Osmanlı dövləti tərəfindən tutularaq idarə edilmişdir. Bu illərdə tarixi Naxçıvan bölgəsinin ərazisi iki dəfə Osmanlı idarəçəliyində Naxçıvan sancağı inzibati vahidində birləşmişdir.

Naxçıvan sancağının ərazisi və inzibati bölgüsü

Naxçıvan sancağının XVI-XVIII əsrlərdəki ərazisi və eyni zamanda inzibati bölgüsü haqqında dəqiq məlumatlar Osmanlı təhrir dəftərlərindən əldə edilmişdir.

Osmanlı dövləti tərəfindən 1590-1595-ci illər arasında təsdiq edilmiş “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri” (həmin vaxt Naxçıvan sancağı bu əyalətin tabeçiliyində idi) və 1727-ci il "Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri" həmin təhrir dəftərlərindəndir. Akademik Z.Büyadov və H.Məmmədov tərəfindən işlənmiş bu mənbələrdə Naxçıvan sancağının hüdudları haqqında verilən məlumatlar bu diyarın ərazicə böyüklüyü ilə yanaşı, eyni zamanda inzibati bölgüsü, ərazi-inzibati vahidlərinin sərhədləri, yaşayış məskənlərinin tipləri və sayları barədə tam məlumatı əhatə edir.

XVI əsrin sonlarında Naxçıvan sancağı Ağcaqala, Məvaziyi-Xatun, Mülki-Arslanlı, Qarabağ, Dərəşam, Dərəşahbuz, Bazarçayı, Şərur, Zar, Zəbil, Əlincə, Sisyan, Azadciran, Ordubad, Şorlut və Dərənürgüt adlı 16 nahiyədən, Naxçıvan və Ordubad adlı 2 qəzadan və ibarət olmuşdur . XVIII əsrin 20-ci illərində isə osmanlılar Naxçıvan sancağı ərazisində Naxçıvan sancağı ilə yanaşı Ordubad sancağını da yaratmışdılar. Lakin bu sancaq müvəqqəti olaraq 1724-1726-cı illərdə mövcud olmuş və Naxçıvanın “müfəssəl dəftər”inin tərtibinin başa çatması ərəfəsində Ordubad sancağının saxlanılması məqsədəuyğun hesab edilməmiş, onun əhatə etdiyi ərazi isə Naxçıvan sancağının tərkibinə qatılmışdır. Bundan əlavə osmanlılar Naxçıvan sancağı üçün ayrıca bir “müfəssəl dəftər” tərtib edərkən Zar, Zəbil və Şərur nahiyələri Naxçıvan sancağının tərkibindən çıxarılmış və İrəvan əyalətinə birləşdirilmişdir. Bununla bərabər, Ordubad, Bazarçayı və Ağcaqala nahiyələri ləğv olunmuş, Sair Məvazi, Qışlağat və Dərələyəz adlı yeni nahiyələr yaradılmışdır. Beləliklə, osmanlıların Naxçıvan sancağının ərazisi və inzibati bölgüsündə apardıqları dəyişikliklər nəticəsində bu diyarın inzibati bölgüsündə 14 nahiyə (Naxçıvan, Əlincə, Sair Məvazi, Dərəşahbuz, Mülki-Arslan, Məvaziyi-Xatun, Qarabağ, Qışlağat, Dərələyəz) qalmışdır.

Müqayisə

Naxçıvan sancağının ərazisi XVI-XVIII əsrlərdə müasir Naxçıvan MR-in ərazisindən xeyli böyük olmuş, indiki Ermənistan Respublikasının Ararat rayonunun cənub-şərq hissəsi, Yexeqnadzor rayonu bütünlüklə, Cermuk rayonunun yarısı, Sisyan rayonunun böyük bir hissəsi və Mehri daxil olmaqla rayonun bir neçə yaşayış mən¬təqəsinin ərazisini əhatə etmişdir. Bu zaman Naxçıvan şərqdə Ordubad nahiyəsi, qərbdə Şərur nahiyəsi, şimalda Dərələyəz, Zar, Zəbil nahiyələri, şimal-şərqdə Sisyan nahiyəsi, cənubda və cənub qərbdə Araz çayı, müəyyən vaxtlarda isə Arazın sağ sahilindəki torpaqların bir qismini özündə birləşdirən Qışlağat nahiyəsi daxil olmaqla böyük tarixi bir əraziyə malik olmuşdur. Səfəvi hökmdarları və Osmanlı hakim dairələri tərəfindən bölgənin tutulması zamanı bəzi vaxtlarda dövlətin inzibati ərazi bölgüsünə edilən müəyyən dəyişikliklər Naxçıvan sancağının sərhədlərinə də təsir etmişdir. Belə ki, Şərur, Dərələyəz, Zar, Zəbil və Qışlağat kimi nahiyələr bəzi hallarda bölgənin tərkibindən müəyyən müddətə çıxarıl¬dığından və ya daxil edildiyindən onun sərhədləri dəyişməli olmuşdur.

Naxçıvan sancağının əhalisi

Osmanlı-Səfəvi müharibələri nəticəsində yaranmış məcburi köçlər bu dövrün ən ağır problemlərindən biri olmuşdur. XVI əsr boyunca davam etmiş müharibələr Naxçıvan diyarının demoqrafik vəziyyətinə mənfi təsir göstərmişdir. Hətta məcburi köçlər elə böyük miqyasda bas vermişdir ki, 1590-cı il tarixli “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri”nə görə, Naxçıvan sancağının tərkib hissəsi olmuş Bazarçayı, Zar və Zəbil nahiyələrinin əhalisi öz yurdlarını tərk etmiş və “müfəssəl dəftəri” tərtib edən məmurlar boş qalmış kəndlərin adını dəftərə qeyd etdikdən sonra, onlar üçün “heç kim yaşamır” deyə yazmışdılar. Təkcə yuxarıda göstərdiyimiz nahiyələr üzrə 74 kənd və 1 məzrəə (sakinləri olmayan kəndlərin əkin sahələri) kimsəsiz qalmışdır. Digər nahiyələrdə də xeyli sayda boşalmış kəndlər var idi.

Məcburi köçlərdən sonra tərtib olunmuş 1590-cı il tarixli “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri”nə əsasən Naxçıvan sancağı üzrə 6.037 nəfər vergi mükəlləfiyyəti daşıyan şəxsin (20 yaşdan yuxarı kişilərin) adı qeydə alınmışdır. Bunların da 28.6 %-i (1.728 nəfər) şəhərlərdə, 71,4 %-i (4.309) kəndlərdə yaşayanlar olmuşdular. 1727-ci ildə isə Naxçıvan sancağında 9.788 vergi mükəlləfiyyəti daşıyan şəxs (20 yaşdan yuxarı kişilər) qeydə alınmışdır. Əgər Şərur və yeni yaradılmış Sədərək nahiyəsindəki vergi mükəlləfiyyəti daşıyanlar da (müvafiq olaraq 204 və 1.800-2.004 nəfər) buraya əlavə edilsə, XVIII əsrdə Naxçıvan sancağının öz tarixi hüdudları daxilində 11.792 nəfər vergi mükəlləfiyyəti daşıyanların olduğunu görərik. Bu isə, qeyri-təbi ölüm və məcburi köç hallarını nəzərə almasaq, Naxçıvan sancağının əhalisinin sayında təqribən iki dəfə artım olduğunu göstərir. Eyni zamanda XVI əsrin sonlarından fərqli olaraq, XVIII əsrin 20-ci illərində Naxçıvan sancağının əhalisinin tərkibində şəhər əhalisinin nisbəti xeyli aşağı düşmüş və 10,2 % (1.196 nəfər) olmuşdur .

“Müfəssəl dəftər”lərin vergi mükəlləfiyyəti daşıyanlarla bağlı verdiyi məlumatlar bir qayda olaraq statik xarakter daşıyır və məhz tərtib edildiyi qısa dövrün vəziyyətini əks etdirir.

Osmanlıların Naxçıvan sancağı uğrunda apardıqları döyüşlər vaxtı yerli dinc əhali kütləvi şəkildə öz kəndlərini tərk edərək, osmanlılar ələ keçirmədikləri qonşu əyalətlərə köç etmişdilər. 1590-cı il tarixli “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri” kütləvi köçlərin əsasən Naxçıvan sancağından olduğunu göstərir. Bu dövrdə Naxçıvan sancağının 16 nahiyəsində olan 393 yaşayış məskənindən 269-nun əhalisi (yəni 68,5 %) öz yerlərini tərk etmişdi. Bəzi nahiyələrdə (Bazarçayı, Şərabxana, Zar, Zəbil) isə ümumiyyətlə heç bir adam belə qalmamışdır. Digər nahiyələrdə də vəziyyət buna bənzər idi. Misal üçün, Mülki-Arslanlı nahiyəsinin 7 kəndindən 6-nın, Ağçaqala nahiyəsinin 64 kəndindən 60-nın, Sisyan nahiyəsinin 34 kəndindən 28-nin, Məvaziyi-Xatun nahiyəsinin 20 kəndindən 8-nin, Qarabağ nahiyəsinin 8 kəndindən 5-nin, Dərəşahbuz nahiyəsinin 30 kəndindən 22-nin, Əlincə nahiyəsinin 42 kəndindən 25-nin əhalisi köç etməyə məcbur olmuşdur.

1727-ci ildəki vəziyyət isə XVI əsrin sonundakı vəziyyətdən xeyli fərqlənirdi. Doğrudur, bu dövrdə də kənd əhalisi məcburi köçlərə məruz qalsa da, bu proses XVI əsrin sonunda olduğu kimi kütləvi şəkildə baş verməmişdir. “Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri” üzrə Naxçıvan sancağının bu dövrdə olan 331 yaşayış məskənindən yalnız 95-nin əhalisi öz yerlərini tərk etmişdi .

XVI əsrdə Naxçıvan sancağındakı kəndlərin 68,5 %-nin əhalisi öz yerlərini tərk etməklə yanaşı, "İrəvan əyələtinin müfəssəl dəftəri"nə görə, bu köçlərin istiqaməti əyalət daxilinə deyil, qonşu əyalətlərə tərəf yönəlmişdir. Əhalisi köç etmiş 269 kəndin, demək olar ki, hamısı adlarına görə (məsələn, İtqıran, Almalıq, Qızılca, Hacı Laləli, Qaraquş, Biçənək, Qaraboyalıq, Tülkütəpəsi və yüzlərlə başqaları) müsəlmanların yaşadığı kəndlər olmuşdur.

Yerli müsəlman əhalinin məcburən köçməsi ilə yanaşı Naxçıvan sancağı osmanlılar tərəlindən tam ələ keçirilənə qədər buralarda gedən döyüşlərdə xeyli sayda insanın əsir aparılması da demoqrafik dəyişikliyin səbəblərindən biri olmuşdur. Aparılan araşdırmalardan məlum olmuşdur ki, təkcə 1579-cu ildə osmanlılar tərəfindən Naxçıvan şəhəri və onun ətraf yerlərindən 40 mindən artıq əsir aparılmışdır . Əsir götürmələri sünni osmanlıların icra etdiyini, əsas hədəfin də qeyri-müsəlmanlar deyil (sultan fərmanına görə onlara toxunulmaması buyurulurdu) , şiə əhalisinin oldıığunu nəzərə alsaq, əsir aparılanların (şiə) müsəlman əhalisi olduğu anlaşılacaqdır. Bu isə öz növbəsində Naxçıvan sancağının əhalisinin etnik tərkibinə də təsir etməyə bilməzdi.

İstər 1590-cı və 1727-ci illərin "müfəssəl dəftər"lərinin, istərsə də dövrün narrativ mənbələrinin məlumatlarından aydın olmuşdur ki, XVI-XVIII əsrlər boyunca Naxçıvan sancağında müsəlmanlar əhalinin əksər hissəsini təşkil etmişdir .

Naxçıvan sancağının şəhərləri

Baxmayaraq ki, bəhs edilən dövrdə Naxçıvan böl¬gəsinin ərazisində Naxçıvan, Culfa, Əylis, Qarabağlar, Azadabad, Ordubad və s. şəhərlər olmuşdur Naxçıvan sancağı üzrə yalnız Naxçıvan və Ordubadın adı sancağın şəhərləri sırasında göstərilmişdir .

1590-cı il tarixli “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri”nə görə Naxçıvan şəhərində bu dövrdə 848 nəfər vergi mükəlləfiyyəti daşıyan şəxsin adı qeyd olunmuşdur. Vergi mükəlləfiyyəti daşıyanların ailə vəziyyəti nəzərə alınaraq, aparılmış hesablamalara görə, Naxçıvan şəhərində 4.208 nəfər, hərbçilərin və idarəçilərin sayını da bura əlavə etsək, şəhər əhalisinin sayının 5.000-dən çox olduğu aydın olur . Bu isə Naxçıvan şəhərinin əhalisinin sayının hətta İrəvan əyalətinin mərkəzi şəhəri olan İrəvan şəhərinin əhalisindən təqribən iki dəfə çox olduğunu göstərir.

1727-ci ildə isə Naxçıvan şəhərində əhalinin sayının 4.000-ə yaxın оlması müəyyən edilmişdir. Bu isə qeyri-təbii ölüm və məcburi köçlərin də nəzərə alınması ilə şəhər əhalisinin sayında və ümumiyyətlə şəhərin demoqrafik inkişafında ciddi geriləmənin bas verdiyini göstərir. Naxçıvan sancağının “icmal” və “müfəssəl”dəftərlərinin məlumatlarına görə, Ordubad şəhərində 1590-cı ildə 281 nəfər, 1727-ci ildə isə 598 nəfər vergi mükəlləfiyyəti daşıyan şəxs olmuşdur. Aparılan hesablamalara görə Ordubad şəhərində XVI əsrin sonunda təqribən 1.500 adamın, XVIII əsrin əvvəllərində isə təqribən 3.000 adamın yaşadığını söyləyə bilərik.

“Müfəssəl dəftər”lərdə Naxçıvan şəhərinin məhəllələri barədə də dolğun məlumat vardır. 11 məhəlləsi (Qaziyi-cahan /başqa adı Xacə Mirixan, Seyid Hüseyn, Molla Əhməd, Mirzəbəy, Şahab, Günbəz başqa adı Nuri-Kamanlar, Bala, Hacıbəy, Xuzəmərək, Tizxiran, Qala, məhəlleyi-gebran) olan Naxçıvan şəhəri XVIII əsrin 20-ci illərində artıq iki məhəlləli (Aşağı və Yuxarı məhəllələr) şəhər olmusdur. XVI əsrin sonunda 5 məhəlləli (Mingis, Anbaras, Sərşəhər, Kürdətal /başqa adı Meydan idi və müsəlmanlarla qeyri-müsəlmanların birgə yaşadıqları məhəlleyi-əraminə) şəhər olan Ordubadda 1727-ci ildə 4 məhəllənin (Mingis, Anbaras, Sərsəhər və İçtərəngə) olduğu qeyd edilir. XVI-XVIII əsrlərdə Naxçıvan şəhəri tipik bir müsəlman şəhəri, hərbi-inzibati, ticarət, sənətkarlıq mərkəzi olmuşdur. Bu dövrdə Naxçıvan şəhərində 3 came (cameyi-Qızıl Arslan, cameyi-Məhmad kətxuda, cameyi-şərif (bu came sultan III Muradın şərəfinə ucaldılmışdı) və 10 məscid (Ağa məscidi, Hacı Xəlil məscidi, Keçəçi məscidi, Molla Əhməd məhəlləsinin məscidi, Sultan Mahmud məscidi, Hacı Sani məscidi, Bəsri məscidi, Şeyx Əminəddin məscidi, Ətməlik (?) məscidi, İsmayilan məscidi) var idi. 1727-ci ilə olan məlumata görə isə Naxçıvan şəhərində sultan Murad camesi və Həzrətpaşa camesi adlı iki came olmuşdur. XVI əsrin sonunda Ordubad şəhərində olan came və məscidlər haqqında məlumatlar olmasa da, 1727-ci ildə burada sultan Murad camesinin fəaliyyət göstərməsi dəftərdə qeyd edilir

İstər XVI əsrin sonunda, istərsə də XVIII əsrin 20-ci illərində Naxçıvan şəhəri hərbi-inzibati funksiyanı yerinə yetirən mərkəz kimi sancaqbəyinin iqamətgahının yerləşdiyi şəhər idi. Sancaqbəyi həbi işlərlə yanaşı, inzibati işləri təşkil edir və onların yerinə yetirilməsinə nəzarət edirdi. O, şəhərlərdə və eyni zamanda bütün Naxçıvan sancağında siyasi sabitliyə, onun əmin-amanlığın qorunub saxlanılmasına cavabdeh idi . Məhkəmə işləri, eyni zamanda ticarət və sənətkarlıq sahəsində qaydalara əməl olunması, bazarlarda qiymətlərin və rüsumların müəyyənləşdirilməsi işini qazı və onun aparatı həyata keçirirdi (bu barədə İravan əyalətinin 1590-cı il tarixli qanunnaməsində ətraflı məlumat verilmişdir) . Sənətkarlıq və ticarət barədə “müfəssəl dəftər”lərdə məlumat az olsa da, Naxçıvan və Ordubad şəhərlərinin ticarət mərkəzı olmasını söyləməyə kifayət qədər əsas vardır. XVI əsrin sonunda Naxçıvan və Ordubadda boyaxana, sabunxana, şamxana və qəssabxanalar olmuş, böyük bazarlar fəaliyyət göstərmişdir. Şəhər sakinləri eyni zamanda əkinçilik, üzümçülük və arıçılıqla da məşğul olmuşdur. XVIII əsrin 20-ci illərində Naxçıvan və Ordubad şəhərlərinin ticarət həyatında böyük canlanma nəzərə çarpırdı. "Müfəssəl dəftər"ə görə, bu dövrdə Naxçıvan şəhərində 5 bazar (Xətib bazarı, Şeytanbazar, Çanaq, Türangi, Meydan çarşıları), 191 dükan, 21 dəyirman olmuşdur. Sabunxana və boyaxanaların da fəaliyyət göstərməsi 1727-ci il tarixli "Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri"ndə yazılmışdır. Buna bənzər vəziyyət Ordubad şəhərində də olmuşdur. Bir böyük bazarı olan Ordubadda 210 dükan, 2 bəzirxana, 2 sabunxana, 5 dəyirman, 5 karvansara və Araz çayında bir iskələ fəaliyyət göstərmişdir . İstər XVI əsrin sonlarında, istərsə də XVIII əsrin 20-ci illərində Naxçıvan sancağının şəhərlərinin ınkişafina müsbət təsir edən amillərdən biri də şəhərlərdə vəqflərin fəaliyyət göstərməsi olmuşdur .

Naxçıvan sancağının kənd təsərrüfatı

1590-cı il “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri” və 1727-ci il "Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri" Naxçıvan sancağının XVI-XVIII əsrlərdə kənd təsərrüfatının vəziyyətinin öyrənilməsi baxımından da çox qiymətli mənbələrdir. Naxçıvan sancağında kənd təsərrüfatının ən geniş yayılmış sahəsi taxılçılıq olmuşdur. İstət XVI əsrin sonunda, istərsə də XVIII əsrin 20-ci illərində Naxçıvan sancağının elə bir nahiyəsi olmamışdır ki, orada taxılçılıqla məşğul olunmasın. Buğda, arpa, darı, demək olar ki, bütün kəndlərdə əkilmişdir. Dənli bitkilərdən düyü, mərcimək, maş və noxudun əkilib-becərilməsinə də xüsusi fikir verilmişdir.

Arıçılıq, pambıqçılıq və qoyunçuluğun da çox inkişaf etmiş sahələr olduğunu göstərə bilərik. Bağçılıq və üzümçülük isə bütün Naxçıvan sancağında, о cümlədən Naxçıvan və Ordubad şəhər əhalisinin də məşğuliyyət sahəsi olmuşdur. Naxçıvan sancağında əkin üçün yararlı torpaqların və eyni zamanda digər obyektlərin gəlirləri, illik gəlirinin həcmindən asılı olaraq "xass", "zəamət" və "timar" şəklində sultan, bəylərbəyilər, sancaqbəyilər, hərbçilər və digər əyalət məmurları arasında bölüşdürülmüşdür . 1590-cı il "İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri”nə görə о dövrün sultanı III Muradın xasslarına Naxçıvan, Əlincə, Ordubad, Şərur və digər nahiyələrin 21 kəndi, eyni zamanda şəhərlərdə olan boyaxana və şamxanaların, Naxçıvan duz mədənlərinin gəliri, bazar rüsumları və b. aid edilmişdir. Bəylərbəyi xaslarına İrəvan, Naxçıvan və Şərur nahiyələrinin 6 kəndinin və 3 məzrəəsinin gəlirinin verildiyi aydın olur. Gəliri baxımından geri qalan, lakin sayı baxımından çox olan zəamat və timarlar idi. Bu dövrdə Naxçıvan sancağında 135 zəamət və 543 timar qeydə alınmışdır.

Tamamilə başqa vəziyyətlə XVIII əsrin 20-ci illərində qarşılaşırıq. Zəamət olmayan Naxçıvan sancağında 30 timar təşkil edilmişdir. Naxçıvan nahiyəsinin Xaçaparaq kəndinin gəlirinin bəylərbəyi xassına aid edilməsi faktını çıxmaq şərti ilə Naxçıvan sancağının gəlirlərinin hamısı sultan III Əhmədin xassının gəliri kimi müəyyən edilmişdir .

Naxçıvan sancağında vergi mükəlləfiyyəti daşıyanlardan vergilər iki şəkildə - nəqd pulla və natural məhsul şəklində alınırdı. Dənli bitkilərdən natural şəkildə məhsulun 1/10-i ("üşr"), məhsulun toplanıb xırmana yığılmasından sonra ödənilirdi. Pambıq üçün vergi də eyni qayda ilə ödənilirdi. Ümumiyyətlə, "müfəssəl dəftər"də göstərilən vergilər ilin eyni fəslində deyil, əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş dövrlərdə ödənilirdi. Bu isə əkinçilərin müəyyən dərəcədə işini asanlaşdırırdı. Nəqd ödənən vergilər bir qayda olaraq torpaqdan istifadə ilə bağlı idi. Əkinçinin əkin yerinin sahəsi və ailə vəziyyətindən asılı olaraq, onu müəyyən kateqoriyaya aid edir və о əkin yeri üçün vergisini də kateqoriyası üçün müəyyən edilmiş həcmdə ödəyirdi. Qoyun vergisi, gəlinlik vergisi, dəyirman vergisi, badi-hava qrupuna daxil olan vergilər də nəqd ödənilirdi.

Bundan əlavə, əgər kənd və ya şəhər sakini öz həyətyanı sahəsində satış üçün deyil, özünün istifadəsi üçün meyvə, bostan məhsulları əkib-becərirdisə, о bunlar üçün vergi ödəmirdi.

Mənbə

  1. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s.
  2. Əliyev İ.N. Naxçıvan bölgəsi Səfəvilər dövründə. Bakı: Elm və təhsil, 2014, 224 s.
  3. Aliyev İ.N. Osmanlı yönetimi zamanında Azerbaycanın Nahçıvan bölgesi // II. Uluslararası Aras havzası sempozyumu, Erzurum: Zafer Ofset Ltd., 2012, s. 338-343
  4. Буниятов З.М., Мамедов Г.М. Пространный дефтер санджака Нахичевань 1727 года / Средневековый Восток: история и культура, Баку: Элм, 1990, с.112-123

İstinadlar

  1. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s.
  2. Əliyev İ.N. Naxçıvan bölgəsi Səfəvilər dövründə. Bakı: Elm və təhsil, 2014, 224 s., s. 167
  3. Əliyev İ.N. Osmanlı işğalı zamanı Naxçıvanın inzibati ərazi bölgüsü (Səfəvilər dövrü) // Tarix İnstitutunu elmi əsərləri. Bakı: 2008, 26-cı c., s. 72-78, s. 74
  4. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri akademik Z.Bünyadov və t.e.n. H.Məmmədov. Bakı: Elm, 1996, 184 s.
  5. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s.
  6. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri akademik Z.Bünyadov və t.e.n. H.Məmmədov. Bakı: Elm, 1996, 184 s.; 36
  7. Əliyev İ.N. Naxçıvan bölgəsi Səfəvilər dövründə. Bakı: Elm və təhsil, 2014, 224 s., s. 168
  8. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 11
  9. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 12
  10. Əliyev İ.N. Naxçıvan bölgəsi Səfəvilər dövründə. Bakı: Elm və təhsil, 2014, 224 s., s. 149-150
  11. Məmmədov R.A.. Naxçıvan şəhərinin tarixi oçerki. Bakı, 1977. s. 127., s. 127
  12. Kırzıoğlu F.M. Osmanlılarının Kafkas ellerini fethi (1451-1590). Ankara, 1993, s. 281 (dipnot 83)., s. 281
  13. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 13.
  14. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 15
  15. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 15
  16. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 16.
  17. Aliyev İ. Osmanlı yönetimi zamanında Azerbaycanın Nahçıvan bölgesi // II. Uluslararası Aras havzası sempozyumu, Erzurum: Zafer Ofset Ltd., 2012, s. 338-343, s. 339-340
  18. İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri, N-633, s. 4-12., s. 4-12
  19. Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri. Araşdırma, qeyd və şərhlərin müəllifi t.e.n. H.Məmmədov. Tərcümə edənlər akademik Z. Bünyadov və t.e.n. H. Məmmədov. Bakı: Elm, 2001, 376 s., s. 17
  20. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri akademik Z.Bünyadov və t.e.n. H.Məmmədov. Bakı: Elm, 1996, 184 s., s. 21
  21. Aliyev İ. Osmanlı yönetimi zamanında Azerbaycanın Nahçıvan bölgesi // II. Uluslararası Aras havzası sempozyumu, Erzurum: Zafer Ofset Ltd., 2012, s. 338-343, s. 339-340
  22. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri akademik Z.Bünyadov və t.e.n. H.Məmmədov. Bakı: Elm, 1996, 184 s., s. 138-151

Avqust 12, 2021
naxçıvan, sancağı, liva, naxçıvan, naxçıvan, livası, osmanlı, imperiyasının, irəvan, əyalətində, inzibati, ərazi, vahidi, naxçıvan, hakimliyi, naxçıvan, ölkəsi, ölkə, osmanlı, dövləti, azərbaycandaxildir, ağcaqala, məvaziyi, xatın, mülki, arslanlı, qarabağ, də. Naxcivan sancagi Liva i Naxcivan Naxcivan livasi Osmanli Imperiyasinin Irevan eyaletinde inzibati erazi vahidi Naxcivan sancagi Naxcivan hakimliyi Naxcivan sancagi Naxcivan olkesi Olke Osmanli dovleti AzerbaycanDaxildir 1 Agcaqala 2 Mevaziyi xatin 3 Mulki Arslanli 4 Qarabag 5 Deresam 6 Deresahbuz 7 Bazarcayi 8 Serur 9 Zar 10 Zebil 11 Elince 12 Sisyan 13 Azadciran 14 Ordubad 15 Sorlut 16 DerenurgutInzibati merkez Naxcivan q 1 Tarixi ve cografiyasiYaradilib 15881724Legv edilib 16031736Muasir dovrde Azerbaycan Ermenistan Deqiq yeri melum deyil 1590 Osmanli dovletinde inzibati erazi vahidi olmusdur Sancaq eyaletin ve ya diger iri inzibati vahidin nahiye ise sancagin bolunduyu inzibati erazi bolgusu olmusdur Osmanli Sefevi muharibeleri neticesinde iki defe 1588 1603 ve 1724 1736 ci illerde Sefevi torpaqlari Osmanli dovleti terefinden tutularaq idare edilmisdir Bu illerde tarixi Naxcivan bolgesinin erazisi iki defe Osmanli idareceliyinde Naxcivan sancagi inzibati vahidinde birlesmisdir 1 Mundericat 1 Naxcivan sancaginin erazisi ve inzibati bolgusu 1 1 Muqayise 2 Naxcivan sancaginin ehalisi 3 Naxcivan sancaginin seherleri 4 Naxcivan sancaginin kend teserrufati 5 Menbe 6 IstinadlarNaxcivan sancaginin erazisi ve inzibati bolgusu RedakteNaxcivan sancaginin XVI XVIII esrlerdeki erazisi ve eyni zamanda inzibati bolgusu haqqinda deqiq melumatlar Osmanli tehrir defterlerinden elde edilmisdir Osmanli dovleti terefinden 1590 1595 ci iller arasinda tesdiq edilmis 2 3 Irevan eyaletinin icmal defteri 4 hemin vaxt Naxcivan sancagi bu eyaletin tabeciliyinde idi ve 1727 ci il Naxcivan sancaginin mufessel defteri 5 hemin tehrir defterlerindendir Akademik Z Buyadov ve H Memmedov terefinden islenmis bu menbelerde 6 Naxcivan sancaginin hududlari haqqinda verilen melumatlar bu diyarin erazice boyukluyu ile yanasi eyni zamanda inzibati bolgusu erazi inzibati vahidlerinin serhedleri yasayis meskenlerinin tipleri ve saylari barede tam melumati ehate edir XVI esrin sonlarinda Naxcivan sancagi Agcaqala Mevaziyi Xatun Mulki Arslanli Qarabag Deresam Deresahbuz Bazarcayi Serur Zar Zebil Elince Sisyan Azadciran Ordubad Sorlut ve Derenurgut adli 16 nahiyeden Naxcivan ve Ordubad adli 2 qezadan ve ibaret olmusdur 7 XVIII esrin 20 ci illerinde ise osmanlilar Naxcivan sancagi erazisinde Naxcivan sancagi ile yanasi Ordubad sancagini da yaratmisdilar Lakin bu sancaq muveqqeti olaraq 1724 1726 ci illerde movcud olmus 8 ve Naxcivanin mufessel defter inin tertibinin basa catmasi erefesinde Ordubad sancaginin saxlanilmasi meqsedeuygun hesab edilmemis onun ehate etdiyi erazi ise Naxcivan sancaginin terkibine qatilmisdir Bundan elave osmanlilar Naxcivan sancagi ucun ayrica bir mufessel defter tertib ederken Zar Zebil ve Serur nahiyeleri Naxcivan sancaginin terkibinden cixarilmis ve Irevan eyaletine birlesdirilmisdir Bununla beraber Ordubad Bazarcayi ve Agcaqala nahiyeleri legv olunmus Sair Mevazi Qislagat ve Dereleyez adli yeni nahiyeler yaradilmisdir Belelikle osmanlilarin Naxcivan sancaginin erazisi ve inzibati bolgusunde apardiqlari deyisiklikler neticesinde bu diyarin inzibati bolgusunde 14 nahiye Naxcivan Elince Sair Mevazi Deresahbuz Mulki Arslan Mevaziyi Xatun Qarabag Qislagat Dereleyez qalmisdir Muqayise Redakte Naxcivan sancaginin erazisi XVI XVIII esrlerde muasir Naxcivan MR in erazisinden xeyli boyuk olmus indiki Ermenistan Respublikasinin Ararat rayonunun cenub serq hissesi Yexeqnadzor rayonu butunlukle Cermuk rayonunun yarisi Sisyan rayonunun boyuk bir hissesi ve Mehri daxil olmaqla rayonun bir nece yasayis men teqesinin erazisini ehate etmisdir Bu zaman Naxcivan serqde Ordubad nahiyesi qerbde Serur nahiyesi simalda Dereleyez Zar Zebil nahiyeleri simal serqde Sisyan nahiyesi cenubda ve cenub qerbde Araz cayi mueyyen vaxtlarda ise Arazin sag sahilindeki torpaqlarin bir qismini ozunde birlesdiren Qislagat nahiyesi daxil olmaqla boyuk tarixi bir eraziye malik olmusdur Sefevi hokmdarlari ve Osmanli hakim daireleri terefinden bolgenin tutulmasi zamani bezi vaxtlarda dovletin inzibati erazi bolgusune edilen mueyyen deyisiklikler Naxcivan sancaginin serhedlerine de tesir etmisdir Bele ki Serur Dereleyez Zar Zebil ve Qislagat kimi nahiyeler bezi hallarda bolgenin terkibinden mueyyen muddete cixaril digindan ve ya daxil edildiyinden onun serhedleri deyismeli olmusdur Naxcivan sancaginin ehalisi RedakteOsmanli Sefevi muharibeleri neticesinde yaranmis mecburi kocler bu dovrun en agir problemlerinden biri olmusdur XVI esr boyunca davam etmis muharibeler Naxcivan diyarinin demoqrafik veziyyetine menfi tesir gostermisdir Hetta mecburi kocler ele boyuk miqyasda bas vermisdir ki 1590 ci il tarixli Irevan eyaletinin mufessel defteri ne gore Naxcivan sancaginin terkib hissesi olmus Bazarcayi Zar ve Zebil nahiyelerinin ehalisi oz yurdlarini terk etmis ve mufessel defteri tertib eden memurlar bos qalmis kendlerin adini deftere qeyd etdikden sonra onlar ucun hec kim yasamir deye yazmisdilar Tekce yuxarida gosterdiyimiz nahiyeler uzre 74 kend ve 1 mezree sakinleri olmayan kendlerin ekin saheleri kimsesiz qalmisdir Diger nahiyelerde de xeyli sayda bosalmis kendler var idi Mecburi koclerden sonra tertib olunmus 1590 ci il tarixli Irevan eyaletinin mufessel defteri ne esasen Naxcivan sancagi uzre 6 037 nefer vergi mukellefiyyeti dasiyan sexsin 20 yasdan yuxari kisilerin adi qeyde alinmisdir Bunlarin da 28 6 i 1 728 nefer seherlerde 71 4 i 4 309 kendlerde yasayanlar olmusdular 1727 ci ilde ise Naxcivan sancaginda 9 788 vergi mukellefiyyeti dasiyan sexs 20 yasdan yuxari kisiler qeyde alinmisdir Eger Serur ve yeni yaradilmis Sederek nahiyesindeki vergi mukellefiyyeti dasiyanlar da muvafiq olaraq 204 ve 1 800 2 004 nefer buraya elave edilse XVIII esrde Naxcivan sancaginin oz tarixi hududlari daxilinde 11 792 nefer vergi mukellefiyyeti dasiyanlarin oldugunu gorerik Bu ise qeyri tebi olum ve mecburi koc hallarini nezere almasaq Naxcivan sancaginin ehalisinin sayinda teqriben iki defe artim oldugunu gosterir Eyni zamanda XVI esrin sonlarindan ferqli olaraq XVIII esrin 20 ci illerinde Naxcivan sancaginin ehalisinin terkibinde seher ehalisinin nisbeti xeyli asagi dusmus ve 10 2 1 196 nefer olmusdur 9 Mufessel defter lerin vergi mukellefiyyeti dasiyanlarla bagli verdiyi melumatlar bir qayda olaraq statik xarakter dasiyir ve mehz tertib edildiyi qisa dovrun veziyyetini eks etdirir Osmanlilarin Naxcivan sancagi ugrunda apardiqlari doyusler vaxti yerli dinc ehali kutlevi sekilde oz kendlerini terk ederek osmanlilar ele kecirmedikleri qonsu eyaletlere koc etmisdiler 1590 ci il tarixli Irevan eyaletinin mufessel defteri kutlevi koclerin esasen Naxcivan sancagindan oldugunu gosterir Bu dovrde Naxcivan sancaginin 16 nahiyesinde olan 393 yasayis meskeninden 269 nun ehalisi yeni 68 5 oz yerlerini terk etmisdi Bezi nahiyelerde Bazarcayi Serabxana Zar Zebil ise umumiyyetle hec bir adam bele qalmamisdir Diger nahiyelerde de veziyyet buna benzer idi Misal ucun Mulki Arslanli nahiyesinin 7 kendinden 6 nin Agcaqala nahiyesinin 64 kendinden 60 nin Sisyan nahiyesinin 34 kendinden 28 nin Mevaziyi Xatun nahiyesinin 20 kendinden 8 nin Qarabag nahiyesinin 8 kendinden 5 nin Deresahbuz nahiyesinin 30 kendinden 22 nin Elince nahiyesinin 42 kendinden 25 nin ehalisi koc etmeye mecbur olmusdur 1727 ci ildeki veziyyet ise XVI esrin sonundaki veziyyetden xeyli ferqlenirdi Dogrudur bu dovrde de kend ehalisi mecburi koclere meruz qalsa da bu proses XVI esrin sonunda oldugu kimi kutlevi sekilde bas vermemisdir Naxcivan sancaginin mufessel defteri uzre Naxcivan sancaginin bu dovrde olan 331 yasayis meskeninden yalniz 95 nin ehalisi oz yerlerini terk etmisdi 10 XVI esrde Naxcivan sancagindaki kendlerin 68 5 nin ehalisi oz yerlerini terk etmekle yanasi Irevan eyeletinin mufessel defteri ne gore bu koclerin istiqameti eyalet daxiline deyil qonsu eyaletlere teref yonelmisdir Ehalisi koc etmis 269 kendin demek olar ki hamisi adlarina gore meselen Itqiran Almaliq Qizilca Haci Laleli Qaraqus Bicenek Qaraboyaliq Tulkutepesi ve yuzlerle basqalari muselmanlarin yasadigi kendler olmusdur Yerli muselman ehalinin mecburen kocmesi ile yanasi Naxcivan sancagi osmanlilar terelinden tam ele kecirilene qeder buralarda geden doyuslerde xeyli sayda insanin esir aparilmasi da demoqrafik deyisikliyin sebeblerinden biri olmusdur Aparilan arasdirmalardan melum olmusdur ki tekce 1579 cu ilde osmanlilar terefinden Naxcivan seheri ve onun etraf yerlerinden 40 minden artiq esir aparilmisdir 11 Esir goturmeleri sunni osmanlilarin icra etdiyini esas hedefin de qeyri muselmanlar deyil sultan fermanina gore onlara toxunulmamasi buyurulurdu 12 sie ehalisinin oldiigunu nezere alsaq esir aparilanlarin sie muselman ehalisi oldugu anlasilacaqdir Bu ise oz novbesinde Naxcivan sancaginin ehalisinin etnik terkibine de tesir etmeye bilmezdi Ister 1590 ci ve 1727 ci illerin mufessel defter lerinin isterse de dovrun narrativ menbelerinin melumatlarindan aydin olmusdur ki XVI XVIII esrler boyunca Naxcivan sancaginda muselmanlar ehalinin ekser hissesini teskil etmisdir 13 Naxcivan sancaginin seherleri RedakteBaxmayaraq ki behs edilen dovrde Naxcivan bol gesinin erazisinde Naxcivan Culfa Eylis Qarabaglar Azadabad Ordubad ve s seherler olmusdur Naxcivan sancagi uzre yalniz Naxcivan ve Ordubadin adi sancagin seherleri sirasinda gosterilmisdir 14 1590 ci il tarixli Irevan eyaletinin mufessel defteri ne gore Naxcivan seherinde bu dovrde 848 nefer vergi mukellefiyyeti dasiyan sexsin adi qeyd olunmusdur Vergi mukellefiyyeti dasiyanlarin aile veziyyeti nezere alinaraq aparilmis hesablamalara gore Naxcivan seherinde 4 208 nefer herbcilerin ve idarecilerin sayini da bura elave etsek seher ehalisinin sayinin 5 000 den cox oldugu aydin olur 15 Bu ise Naxcivan seherinin ehalisinin sayinin hetta Irevan eyaletinin merkezi seheri olan Irevan seherinin ehalisinden teqriben iki defe cox oldugunu gosterir 1727 ci ilde ise Naxcivan seherinde ehalinin sayinin 4 000 e yaxin olmasi mueyyen edilmisdir Bu ise qeyri tebii olum ve mecburi koclerin de nezere alinmasi ile seher ehalisinin sayinda ve umumiyyetle seherin demoqrafik inkisafinda ciddi gerilemenin bas verdiyini gosterir Naxcivan sancaginin icmal ve mufessel defterlerinin melumatlarina gore Ordubad seherinde 1590 ci ilde 281 nefer 1727 ci ilde ise 598 nefer vergi mukellefiyyeti dasiyan sexs olmusdur Aparilan hesablamalara gore Ordubad seherinde XVI esrin sonunda teqriben 1 500 adamin XVIII esrin evvellerinde ise teqriben 3 000 adamin yasadigini soyleye bilerik Mufessel defter lerde Naxcivan seherinin mehelleleri barede de dolgun melumat vardir 11 mehellesi Qaziyi cahan basqa adi Xace Mirixan Seyid Huseyn Molla Ehmed Mirzebey Sahab Gunbez basqa adi Nuri Kamanlar Bala Hacibey Xuzemerek Tizxiran Qala mehelleyi gebran olan Naxcivan seheri XVIII esrin 20 ci illerinde artiq iki mehelleli Asagi ve Yuxari mehelleler seher olmusdur XVI esrin sonunda 5 mehelleli Mingis Anbaras Serseher Kurdetal basqa adi Meydan idi ve muselmanlarla qeyri muselmanlarin birge yasadiqlari mehelleyi eramine seher olan Ordubadda 1727 ci ilde 4 mehellenin Mingis Anbaras Serseher ve Icterenge oldugu qeyd edilir XVI XVIII esrlerde Naxcivan seheri tipik bir muselman seheri herbi inzibati ticaret senetkarliq merkezi olmusdur Bu dovrde Naxcivan seherinde 3 came cameyi Qizil Arslan cameyi Mehmad ketxuda cameyi serif bu came sultan III Muradin serefine ucaldilmisdi ve 10 mescid Aga mescidi Haci Xelil mescidi Kececi mescidi Molla Ehmed mehellesinin mescidi Sultan Mahmud mescidi Haci Sani mescidi Besri mescidi Seyx Emineddin mescidi Etmelik mescidi Ismayilan mescidi var idi 1727 ci ile olan melumata gore ise Naxcivan seherinde sultan Murad camesi ve Hezretpasa camesi adli iki came olmusdur XVI esrin sonunda Ordubad seherinde olan came ve mescidler haqqinda melumatlar olmasa da 1727 ci ilde burada sultan Murad camesinin fealiyyet gostermesi defterde qeyd edilir 16 Ister XVI esrin sonunda isterse de XVIII esrin 20 ci illerinde Naxcivan seheri herbi inzibati funksiyani yerine yetiren merkez kimi sancaqbeyinin iqametgahinin yerlesdiyi seher idi Sancaqbeyi hebi islerle yanasi inzibati isleri teskil edir ve onlarin yerine yetirilmesine nezaret edirdi O seherlerde ve eyni zamanda butun Naxcivan sancaginda siyasi sabitliye onun emin amanligin qorunub saxlanilmasina cavabdeh idi 17 Mehkeme isleri eyni zamanda ticaret ve senetkarliq sahesinde qaydalara emel olunmasi bazarlarda qiymetlerin ve rusumlarin mueyyenlesdirilmesi isini qazi ve onun aparati heyata kecirirdi bu barede Iravan eyaletinin 1590 ci il tarixli qanunnamesinde etrafli melumat verilmisdir 18 Senetkarliq ve ticaret barede mufessel defter lerde melumat az olsa da Naxcivan ve Ordubad seherlerinin ticaret merkezi olmasini soylemeye kifayet qeder esas vardir XVI esrin sonunda Naxcivan ve Ordubadda boyaxana sabunxana samxana ve qessabxanalar olmus boyuk bazarlar fealiyyet gostermisdir Seher sakinleri eyni zamanda ekincilik uzumculuk ve ariciliqla da mesgul olmusdur XVIII esrin 20 ci illerinde Naxcivan ve Ordubad seherlerinin ticaret heyatinda boyuk canlanma nezere carpirdi Mufessel defter e gore bu dovrde Naxcivan seherinde 5 bazar Xetib bazari Seytanbazar Canaq Turangi Meydan carsilari 191 dukan 21 deyirman olmusdur Sabunxana ve boyaxanalarin da fealiyyet gostermesi 1727 ci il tarixli Naxcivan sancaginin mufessel defteri nde yazilmisdir Buna benzer veziyyet Ordubad seherinde de olmusdur Bir boyuk bazari olan Ordubadda 210 dukan 2 bezirxana 2 sabunxana 5 deyirman 5 karvansara ve Araz cayinda bir iskele fealiyyet gostermisdir 19 Ister XVI esrin sonlarinda isterse de XVIII esrin 20 ci illerinde Naxcivan sancaginin seherlerinin inkisafina musbet tesir eden amillerden biri de seherlerde veqflerin fealiyyet gostermesi olmusdur 20 Naxcivan sancaginin kend teserrufati Redakte1590 ci il Irevan eyaletinin icmal defteri ve 1727 ci il Naxcivan sancaginin mufessel defteri Naxcivan sancaginin XVI XVIII esrlerde kend teserrufatinin veziyyetinin oyrenilmesi baximindan da cox qiymetli menbelerdir Naxcivan sancaginda kend teserrufatinin en genis yayilmis sahesi taxilciliq olmusdur Istet XVI esrin sonunda isterse de XVIII esrin 20 ci illerinde Naxcivan sancaginin ele bir nahiyesi olmamisdir ki orada taxilciliqla mesgul olunmasin Bugda arpa dari demek olar ki butun kendlerde ekilmisdir Denli bitkilerden duyu mercimek mas ve noxudun ekilib becerilmesine de xususi fikir verilmisdir Ariciliq pambiqciliq ve qoyunculugun da cox inkisaf etmis saheler oldugunu gostere bilerik Bagciliq ve uzumculuk ise butun Naxcivan sancaginda o cumleden Naxcivan ve Ordubad seher ehalisinin de mesguliyyet sahesi olmusdur Naxcivan sancaginda ekin ucun yararli torpaqlarin ve eyni zamanda diger obyektlerin gelirleri illik gelirinin hecminden asili olaraq xass zeamet ve timar seklinde sultan beylerbeyiler sancaqbeyiler herbciler ve diger eyalet memurlari arasinda bolusdurulmusdur 21 1590 ci il Irevan eyaletinin mufessel defteri ne gore o dovrun sultani III Muradin xasslarina Naxcivan Elince Ordubad Serur ve diger nahiyelerin 21 kendi eyni zamanda seherlerde olan boyaxana ve samxanalarin Naxcivan duz medenlerinin geliri bazar rusumlari ve b aid edilmisdir Beylerbeyi xaslarina Irevan Naxcivan ve Serur nahiyelerinin 6 kendinin ve 3 mezreesinin gelirinin verildiyi aydin olur Geliri baximindan geri qalan lakin sayi baximindan cox olan zeamat ve timarlar idi Bu dovrde Naxcivan sancaginda 135 zeamet ve 543 timar qeyde alinmisdir Tamamile basqa veziyyetle XVIII esrin 20 ci illerinde qarsilasiriq Zeamet olmayan Naxcivan sancaginda 30 timar teskil edilmisdir Naxcivan nahiyesinin Xacaparaq kendinin gelirinin beylerbeyi xassina aid edilmesi faktini cixmaq serti ile Naxcivan sancaginin gelirlerinin hamisi sultan III Ehmedin xassinin geliri kimi mueyyen edilmisdir 22 Naxcivan sancaginda vergi mukellefiyyeti dasiyanlardan vergiler iki sekilde neqd pulla ve natural mehsul seklinde alinirdi Denli bitkilerden natural sekilde mehsulun 1 10 i usr mehsulun toplanib xirmana yigilmasindan sonra odenilirdi Pambiq ucun vergi de eyni qayda ile odenilirdi Umumiyyetle mufessel defter de gosterilen vergiler ilin eyni feslinde deyil evvelceden mueyyenlesdirilmis dovrlerde odenilirdi Bu ise ekincilerin mueyyen derecede isini asanlasdirirdi Neqd odenen vergiler bir qayda olaraq torpaqdan istifade ile bagli idi Ekincinin ekin yerinin sahesi ve aile veziyyetinden asili olaraq onu mueyyen kateqoriyaya aid edir ve o ekin yeri ucun vergisini de kateqoriyasi ucun mueyyen edilmis hecmde odeyirdi Qoyun vergisi gelinlik vergisi deyirman vergisi badi hava qrupuna daxil olan vergiler de neqd odenilirdi Bundan elave eger kend ve ya seher sakini oz heyetyani sahesinde satis ucun deyil ozunun istifadesi ucun meyve bostan mehsullari ekib becerirdise o bunlar ucun vergi odemirdi Menbe RedakteNaxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s Eliyev I N Naxcivan bolgesi Sefeviler dovrunde Baki Elm ve tehsil 2014 224 s Aliyev I N Osmanli yonetimi zamaninda Azerbaycanin Nahcivan bolgesi II Uluslararasi Aras havzasi sempozyumu Erzurum Zafer Ofset Ltd 2012 s 338 343 Buniyatov Z M Mamedov G M Prostrannyj defter sandzhaka Nahichevan 1727 goda Srednevekovyj Vostok istoriya i kultura Baku Elm 1990 s 112 123Istinadlar Redakte Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s Eliyev I N Naxcivan bolgesi Sefeviler dovrunde Baki Elm ve tehsil 2014 224 s s 167 Eliyev I N Osmanli isgali zamani Naxcivanin inzibati erazi bolgusu Sefeviler dovru Tarix Institutunu elmi eserleri Baki 2008 26 ci c s 72 78 s 74 Irevan eyaletinin icmal defteri Arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 1996 184 s Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s Irevan eyaletinin icmal defteri Arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 1996 184 s 36 Eliyev I N Naxcivan bolgesi Sefeviler dovrunde Baki Elm ve tehsil 2014 224 s s 168 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 11 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 12 Eliyev I N Naxcivan bolgesi Sefeviler dovrunde Baki Elm ve tehsil 2014 224 s s 149 150 Memmedov R A Naxcivan seherinin tarixi ocerki Baki 1977 s 127 s 127 Kirzioglu F M Osmanlilarinin Kafkas ellerini fethi 1451 1590 Ankara 1993 s 281 dipnot 83 s 281 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 13 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 15 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 15 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 16 Aliyev I Osmanli yonetimi zamaninda Azerbaycanin Nahcivan bolgesi II Uluslararasi Aras havzasi sempozyumu Erzurum Zafer Ofset Ltd 2012 s 338 343 s 339 340 Irevan eyaletinin mufessel defteri N 633 s 4 12 s 4 12 Naxcivan sancaginin mufessel defteri Arasdirma qeyd ve serhlerin muellifi t e n H Memmedov Tercume edenler akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 2001 376 s s 17 Irevan eyaletinin icmal defteri Arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 1996 184 s s 21 Aliyev I Osmanli yonetimi zamaninda Azerbaycanin Nahcivan bolgesi II Uluslararasi Aras havzasi sempozyumu Erzurum Zafer Ofset Ltd 2012 s 338 343 s 339 340 Irevan eyaletinin icmal defteri Arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri akademik Z Bunyadov ve t e n H Memmedov Baki Elm 1996 184 s s 138 151Menbe https az wikipedia org w index php title Naxcivan sancagi amp oldid 5626362, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.