Vikipediya azad ensiklopediya əl Həriri illüstrasiya Yəhya ibn Mahmud əl Vasiti 1237 əlyazmasından BNF ms Arabe 5847 Məq

Vikipediya azad ensiklopediya El Heriri illustrasiya Yehya ibn Mahmud el Vasiti 1237 elyazmasindan BNF ms Arabe 5847 Meqame ereb مقامة cemde مقامات meqamat herfi menada meclisler saj kimi taninan ereb qafiyeli nesrin seir intervallari ile novbelesdiyi ereb prozimetrik edebi janrdir XIII XIV esrlere aid meqamatin yalniz on bir tesvirli varianti gunumuze qeder gelib catmisdir Onlardan dordu hazirda Londondaki Britaniya Kitabxanasinda ucu ise Parisde Fransa Milli Kitabxanasindadir Bir nusxesi asagidaki kitabxanalardadir Oksforddaki Istanbuldaki Vyanadaki Avstriya Milli Kitabxanasi ve Sankt Peterburqdaki Rusiya Elmler Akademiyasi Meqamatlarin bu elyazmalari ehtimal ki Bagdad Qahire ve Sam kimi seherlerde ixtisaslasmis kitab bazarlari ucun yaradilmis ve tesvir edilmisdir hec bir xususi himayedar ucun deyil Bu elyazmalarin auditoriyasini zadeganlar ve ya alimler kimi elit ve savadli tebeqeler teskil edirdi cunki meqamat esasen elyazma illustrasiyalarindan daha cox ince poeziyasi ve dil secimi ile teqdir edilir ve qiymetlendirilirdi El Heririnin Meqamati hemcinin Seferin Meqamati adlanir el Vasiti terefinden tesvir edilmisdir ve en cox illustrasiyani ehtiva edir ve eyni zamanda alimler terefinden en cox oyrenilmisdir Terminologiya span Bu sozun janr etiketi kimi istifadesinin menseyi muzakire olunur Meqame sozunun menasi adamin dik durdugu yer ve buna gore de her an oldugu yerden gelir Daha sonra istenilen yerde toplanan insanlar ve nehayet basqa bir tercumede her hansi bele bir toplantida aparilan sohbetler menasinda metonim sekilde islenir Meqamat sozunun bu mecazi istifadesi ancaq Heriri ve onun selefi Hemedani terefinden tam uslubda tertib edilmis ve yalniz muxtelif nov belaget numunelerini numayis etdirmek meqsedi ile neql olunan sohbetlerle mehdudlasdi Strukturu span C Hemin Anttilaya gore tipik bir meqamet umumi muqeddime istinad epizodun ozu kimi sxemlesdirile biler Ailin Qian bu sxemi Bediuzzaman Hemedaninin meqamatina istinad ederek tesvir etmisdir Menseyi span Makama ilk defe edebi bir forma olaraq X esrde ortaya cixdi Makama kollektiv olaraq edeb kimi taninan nesr janrlari qrupundan boyudu Elmi dairelerde makama janrinin menseyi ile bagli hele de coxlu mubahiseler var X esr muellifi Bediuzzaman Hemedani Makamat Bediuzzaman Hemedani ile umumiyyetle janrin yaradicisi hesab edilse de bezi alimler Ehmed Ibn el Farsini vefati 383 1004 hesab edirler Bir esr sonra Besreli el Heriri janri genislendirdi ve populyarligini temin ederek onu edebi senet novune cevirdi Hetta el Heririnin sagliginda maqamatlar ezberlenmeye oxunmaga baslandi Her iki muellifin Makamati bu dunyanin qudretli adamlarinin meclisi ile sohbetde gezen ve istismar edenlerin dastanci terefinden catdirilan aldadici fiqurlarina diqqet yetirir Bir qayda olaraq bir biri ile elaqeli olmayan 50 epizod var ki burada tez tez maskalanan bir aldadici personaj pulunun danisanini aldadir ve onu muxtelif mehdud yondemsiz ve hetta qeddar veziyyetlere getirir Bu serial zorakiligina baxmayaraq hiyleger revayetci onun ritorik axini ile heyran olan hiylegeri axtarmaga davam edir En qedim meqamlarda xususen de el Hemedani meqamlarinda IX esrde el Cahiz ve el Sanihihi kimi evvelki muellifler terefinden toplanmis letifelerden istifade edilirdi lakin letifeni teqdim etmek ucun revayetciden istifade edilirdi Meqam janrinin sohreti tez bir zamanda butun Serqe yayildi fars ivrit ve suriya dillerinde versiyalar meydana cixdi El Heririnin Makamat eserinden bir nece il sonra janr kicik bir qrup sairler sayesinde El Endelusde indiki Endelus Ispaniya yayildi 1111 ci ilin aprelinde Endeluslu sair ve alim Ebu el Hecac Yusif ibn Eli el Qudai Bagdad baginda el Heririnin qiraetinde istirak etdi ve o qeder tesirlendi ki o kicik bir qrup Endelus ziyalisini Bagdada getmeye tesviq etdi ustadin eserini oxudugunu esidin Bu sairler janri El Endeluse getirseler de meqame maraq nisbeten kicik bir yazici qrupu ile mehdudlasirdi Bu janr Qerb auditoriyasinin diqqetini yalniz XVII XVIII esrlerde el Heririnin eseri latin diline tercume olunduqdan sonra celb etmis lakin yalniz 1982 ci ilde el Heririnin Makamat eserinin tam ingilis diline tercumesi meydana cixmisdir XI ve XII esrlerde makamatlar yigilmis tamasacilar qarsisinda oxunurdu ve tez tez dogaclama ve bezekli olurdu Belelikle eserin illustrasiyaya ehtiyaci yox idi lakin XIII esrin evvellerinden elyazmanin illustrasiyali nesrleri meydana cixmaga basladi Uzun illerdir on ferqli illustrasiyali nesr melumdur En erken ve en meshur tesvirli nesrlerden biri el Vaisiti nesridir El Hariri janr novatoru El Hemedaninin ritorik uslubunu cox usteleyerek makamatinin ritorika ve leksikoqrafiya dersliyi 7 8 esrlerde bedevi nitqinden nadir sozlerin kataloqu ve hetta mekteb kimi istifade edildiyi noqteye catdi Illustrasiyalari span el Heriri Meqamat burada muxtelif heyvanlarin oldugu bir mescid tesvir edilmisdir XIII esre qeder meqamatin melum tesvirleri yox idi Bununla bele metn adeten tek oxunmaqdansa boyuk qruplar seklinde sifahi sekilde ifa olunsa da elyazmalara ezemet ve maraq artirmaq ucun meqamata illustrasiyalar elave edilirdi Muxtelif meqamat metnlerindeki umumi tesvirlere musiqi ve ickiler ile mohtesem ziyafetler toplanan boyuk qruplar ve Ebu Zayidin aldadilmasi elece de El Harisin meyuslugu ile bagli umumi sehneler daxildir Xususen de Sankt Peterburq makamati nda bu sehneler cox vaxt obrazin bagli oldugu seirle zeif elaqelendirildiyi ucun metni oxuyanlar ucun yumoristik olmali idi Bu komik obrazlar hemcinin sert dirsekler ve dizler kimi heddinden artiq sisirdilmis jestlerle Vyana Makamatinda gosterildiyi kimi insan fiqurlari ile gosterilmisdir Bu illustrasiyalarda tesvir olunan insan fiqurlari tutduqlari arxitektura ile muqayisede adeten kifayet qeder boyuk idi ve adeten bos ag fonda idi Bu sekillerin ekseriyyeti tam ve ya yarim sehife uzunlugunda idi lakin butovlukde metne daxil edilmemisdir Iki sehifelik nusxeden istifade bu dovrde meshurlasdi ve bu elyazmalarda genis istifade olundu Reng palitralari dovr ucun xarakterik idi ve Quranda tez tez istifade olunurdu Bezi sekiller elyazmadaki evvelki metne istinad etse de alimler bir biri ile elaqeli olmadiqlari teqdirde sekil ve metn arasindaki elaqeni teyin ede bilmezler Illustrasiyalar metnle aydin sekilde elaqeli olsa da metnin meqsedini yerine yetirmek ucun bu tesvirlere ehtiyaci yoxdur Belelikle bu sekiller oxucuya komekden cox diqqeti yayindira biler Metn ve sekiller arasindaki ferq de muxtelif insan qruplarinin zovqune uygun olaraq istifade olunur Meselen metni ereb dilini ve edebiyyatini bilen auditoriya oxuyur ve tesvirler daha az resmi tehsili olan insanlar ucun faydali ola biler Altyazilar span El Vasiti Ebu Zayed El Harit ve bir nufuzlu sexsle qarsiliqli elaqeni gosterir Qivrilmis basliq sekli cerciveye salir Imzalar makamat elyazmalarinda genis istifade olunurdu lakin qeyd etmek vacibdir ki onlar elyazmanin tamamlanmasi zamani deyil movcud oldugu muddetde ya sonuncu ya da belke de sonradan elave edilmisdir Bu illustrasiyalara elave edilen basliqlar heqiqeten metne uygun gelse de onlar cox vaxt sadelesdirilmis ve ya yalniz sekildeki reqemlere istinad edilmisdir Kolge oyunu span XIII esrde hazirlanmis makamatlarin illustrasiya edilmis elyazmalari kolgeler oyunu ideyasini ozunde birlesdirir Bu konturun vurgulanmasinda fiqurlarin dramatik davranisinda ve hereketli jestlerinde fiqurlarla fon arasinda guclu kontrastda ve fiqurlarin nizamlanmamis seraitde movcud olma meylinde ozunu gosterir Bununla bele Meqametin tesvirleri yalniz kolgeni vurgulamir eksine canli renglerle doludur ve kolgeler yalniz fiqurlarin etrafindaki muhiti teferruatlandirmaq ucun istifade olunur Makamata illustrasiyalari ile kolgeler oyunu arasindaki bu oxsarliq bu illustrasiyalari izleyenlere mueyyen tesir gostere biler Basqa sozle bu tesvirler izleyicilere metn ve resm arasindaki dramatik ferqin sebebini anlamaga komek ede biler ve bu tesvirlerin metne komek kimi deyil ayri ayri resmler kimi yaradildigini demeye esas verir Tesirler span el Vasiti Meqamet tesvirleri xristianliq ve yehudilik kimi diger dinlerin uslub xususiyyetlerine malikdir Xristian ilhaminin esas numunelerinden biri ilk orta esr xristian elyazmalarinda adeten muqeddesleri ifade etmek ucun istifade edilen fiqurun basinin etrafinda qizili dairelerin onun muqeddesliyini ifade etmesidir Bununla bele o muqeddes bir reqemi ifade etmek ucun nezerde tutulmamisdir eksine butun tesvirlerde umumi fiqurlar ucun umumi istifade edildiyi ucun bos bir fondan ferq yaratdigina inanilir Bu elyazmalarda istifade edilen basqa bir xristian motivi bezi Bizans elyazmalarinda da rast gelinen goye xususi bir munasibetdir Vyana Makamati ve bir nece evvelki maqamat elyazmalarina ozunemexsus mezar dasinin daxil edilmesi kimi orta esr yehudi medeniyyetinden bezi goruntuler de daxil edilmisdir O dovrde tipik Islam mezar daslari minimalist idi coxlu yazilari yox idi kicik pilleli das qebir daslari bir nece yehudi qebiristanliginda istifade olunurdu Bu yehudi qebir daslari kicik Islam qebir daslarinda deyil bu elyazmalarda tesvir edilmisdir lakin meqamet elyazmalarinda olan tesvirler de Islam dunyasinin xususen de Bagdad seherinin tesirini eks etdirir Xususile Istanbul Meqamatinda bir nece bina heqiqeten de seherin memarliq uslubuna ve formasina benzeyir ki bu da butun illustrasiyalarda tekrarlanan Mustansiriya kompleksinde xususile nezere carpir Gorkemli eksponatlar span Abu l Ḥusayn Aḥmad b Faris d 1004 10th century poet and intellectual who some scholars suggest developed the maqamat genre even before Hamadani Badi al Zaman al Hamadani 11th century Arabo Persian writer generally credited as the originator of the maqamat genre Abu Muhammad b Malik al Qururrubi 11th century Amerian poet Al Hariri of Basra 11th century Arab scholar poet and writer who elevated the maqamat to a major literary art Ibn Sharaf Ibn Sharaf al Qairawani 11th century Amerian poet Abu Myhammad b Malik al Qururrubi 11th century Amerian poet Abu al Hajjaj Yusuf ibn Ali al Qudai Al Andalus Andalus poet and writer who after witnessing a reading by Al Hariri in April 1111 took the genre back to al Andalus now Andalusia Spain Al Saraqusti Abu al Tahir Muhammad ibn Yusuf al Tamimi al Saraqusti known simply as Al Saraqusti d 1143 a leading intellectualfrom Cordoba Spain Cordoba al Andalus who imitated al Hariri and whose work Maqamat Al luzumiyah has been described as a masterpiece Abu Abd Allah ibn Abi al Khisal Al Andalus scholar who wrote in the al Hariri tradition Lisan al Din ibn al KhatibAndalusian scholar who wrote in the al Hariri tradition Al Farthibsn Khaqan Andalusian scholar who wrote in the al Hariri tradition Attar of Nishapur Qadhi Hamid al Din Abu Bakr 12th century Persian poet and writer Saadi Shirazi Shayk Muslih al Din Sadi 13th century Persian poet and writer Yehuda Alharizi Judah al Harizi Medieval rabbi and poet active in Spain who wrote a Hebrew version of the maqama and translated al Hariri s Maqamat into Hebrew entitled Tahkemoni Joseph Zabara Joseph ibn Zabara 1140 1200 Spanish Jewish poet and satirist who composed a Hebrew maqamat Judah ibn Shabbethai Judah ibn Shabbetai late 12th century Jewish Spanish poet who composed several Hebrew versions of maqamatBiblioqrafiya span al Hamadhani Badi al Zaman Maqamat Ed Muhammad Abduh Beirut al Maktaba al kathulikiyya s a The Maqamat of Badi al zaman al hamadhani Translated from the Arabic with an Introduction and Notes Trans W J Prendergast London Curzon Press 1915 al Hariri Abu Muhammad al Qasim ibn Ali Maqamat al Hariri Ed Isa Saba Beirut Dar Sadr Dar Beirut 1970 Sharh Maqamat al Hariri Beirut Dar al Turath 1968 al Saraqusti Abu l Tahir Muhammad ibn Yusuf Al Maqamat al Luzumiya Trans James T Monroe Leiden Brill 2002 Al Maqamat al luzumiyah li l Saraqusti Ed Ibrahim Badr Ahmad Dayf Alexandria al Hay at al Misriyat al Ammah li l Kitab 2001 al Maqamat al Luzumiyya Ed Hasan al Waragli Tetuan Mansurat Ukaz 1995 al Maqamat al Luzumiyya li l Saraqusti Ed Ibrahim Badr Ahmad Dayf Alexandria al Hay a al Misriyya al amma li l Kitab 1982 Las sesiones del Zaragoci Relatos picarescos maqamat Trans Ignacio Ferrando Saragossa U Zaragoza P 1999 Arie R Notes sur la maqama andalouse Hesperis Tamuda 9 2 1968 204 05 de la Granja F La maqama de la fiesta de Ibn al Murabi al Azdi Etudes d Orientalisme Dediees a la memoire de Levi Provencal Vol 2 Paris Maisonneuve et Larose 1962 591 603 Drory Rina The maqama The Literature of Al Andalus Eds Maria Rosa Menocal Michael Sells and Raymond P Scheindlin Cambridge Cambridge University 2000 190 210 Habermann Abraham Meir Maqama EJ Jaakko Hameen Anttila Hameen Anttila Jaakko Maqama A History of a Genre Wiesbaden Harrassovitz 2002 Hamilton Michelle M Poetry and Desire Sexual and Cultural Temptation in the Hebrew Maqama Tradition Wine Women and Song Hebrew and Arabic Literature of Medieval Iberia Eds Michelle M Hamilton Sarah J Portnoy and David A Wacks Estudios de Literature Medieval Number 2 Juan de la Cuesta Hispanic Monographs Newark DE 2004 59 73 Ibn Shabbetai Judah ben Isaac Minhat Yehudah Ezrat ha nashim ve En mishpat Ed Matti Huss Vol 1 2 vols Jerusalem Hebrew University 1991 Ibn Zabara Joseph ben Meir Libre d ensenyaments delectables Sefer Xaaixuim Trans Ignasi Gonzalez Llubera Barcelona Editorial Alpha 1931 Ignasi Gonzalez Llubera Sepher Shaashuim Ed Israel Davidson New York Jewish Theological Seminary 1914 Katsumata Naoya The Style of the Maqama Arabic Persian Hebrew Syriac Arabic and Middle Eastern Literatures 5 2 2002 117 37 Mirsky Aharon al Harizi Judah ben Solomon Encyclopaedia Judaica CD ROM Edition Version 1 0 Ed Geoffrey Wigoder Jerusalem Judaica Multimedia 1997 Wacks David Framing Iberia Maqamat and Frametale Narratives in Medieval Spain Leiden Brill 2007 The Performativity of Ibn al MuqaffasKalila wa Dimna and Al Maqamat al Luzumiyya of al Saraqusti Journal of Arabic Literature34 1 2 2003 178 89 Reading Jaume Roig s Spill and the Libro de buen amor in the Iberian maqama tradition Bulletin of Spanish Studies 83 5 2006 597 616 Young Douglas C Rogues and Genres Generic Transformation in the Spanish Picaresque and Arabic Maqama Newark DE Juan de la Cuesta Hispanic Monographs 2004 Young Douglas C Wine and Genre Khamriyya in the Andalusi Maqama Wine Women and Song Hebrew and Arabic Poetry of Medieval Iberia Eds Michelle M Hamilton Sarah J Portnoy and David A Wacks Newark DE Juan de la Cuesta Hispanic Monographs 2004 Istinadlar span Baba Babazade Edebiyyatda lirik nov PDF Baki 2008 seh 26 Arxivlesdirilib 2022 07 07 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret PDF Archived from the original on 7 iyul 2022 Istifade tarixi 26 fevral 2023 Tamimʹdari A The Book of Iran A History of Persian Literature Schools Periods Styles and Literary Genres UK Alhoda 2002 p 108 Hameen Anttila J Maqama A History of a Genre Otto Harrassowitz Verlag 2002 pp 16 20 Beeston A F L The Genesis of the Maqamat Genre Journal of Arabic Literature Vol 2 1971 DOI 10 7813 jll 2014 5 1 5https www jstor org stable 4182866 pp 1 12 Nemah H Andalusian Maqamat Journal of Arabic Literature Vol 5 1974 p 83 28 oktyabr 2021 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 oktyabr 2021 Nemah H Andalusian Maqamat Journal of Arabic Literature Vol 5 1974 p 83 28 oktyabr 2021 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 oktyabr 2021 Al Astarkuwi M Y Maqamat Al luzumiyah BRILL 2002 p 43 Al Astarkuwi M Y Maqamat Al luzumiyah BRILL 2002 pp 42 45 Decter J P Iberian Jewish Literature Between al Andalus and Christian Europe Indiana University Press 2007 pp 109 110 Hamilton M M Representing Others in Medieval Iberian Literature Springer 2007 pp 149 169 Hamilton M M Representing Others in Medieval Iberian Literature Springer 2007 p 160 Hamilton M Representing Others in Medieval Iberian Literature Springer 2007 p 160 Tamimʹdari A The Book of Iran A History of Persian Literature Schools Periods Styles and Literary Genres UK Alhoda 2002 p 108 Wacks D Toward a History of Hispano Hebrew Literature in its Romance Context eHumanista Volume 14 2010 pp 185 187 Wacks D Toward a History of Hispano Hebrew Literature in its Romance Context eHumanista Volume 14 2010 p 185 Leviant C Masterpieces of Hebew Literature Selections from 2000 Years of Jewish Creativity Jewish Publication Society 2008 p 389 Wacks D Toward a History of Hispano Hebrew Literature in its Romance Context eHumanista Volume 14 2010 p 185 Lugetler ve ensiklopediyalarLaruss ensiklopediyasi Britannica onlayn UniversalisNormativ yoxlamaGND 4221217 0 LCCN sh85080878 NKC ph908446 Kateqoriyalar EdebiyyatsunasliqSeir formalari