Atası Ömər xan 1822-ci ildə xəstələnib öldüyü zaman, taxtına o zamanlar 15 yaşlarında olan Məhəmmədəli xan (Madali) oturmuşdur. Atası kimi adil və dindar bir hökmdar olan Məhəmmədəli xana, Kokand xalqı muadil vəya Məhəmmədəlinin qısaltması olarak “Madali” deyə xitab etmişdir. Məhəmmədəli xan, atasının bıraxdığı qanun-qaidə üzərində ayaqda qalmış, Kokandlılar asudə bir dövr və könül xoşnutluğu içində olmuşdular. Dövlət iqtisadiyyatının inkişaf etdiyi, xəzinənin zənginləştiyi, Kokandda böyük bir mədrəsənin tikildiyi, Fərqanə vadisində sulama sistəmi gəliştirilərək “Xan Arik” dənilən büyük kanalların açıldığı bu dönəmdə, Məhəmmədəli xanın ilk icraatı kardəşi Mahmut Xanı və akrabalarını sürgünə göndərmək olmuştur. Kokand taxtı üzərindəki hakimiyətini sağlamlaştıran Madali, Kokand daxilindəki Qırğız, Qıpçaq və digər köçərilər arasında ekonomik və siyasi istiqrarı sağlamış, onları oturaq həyata keçirəbilmək için yeni yərləşim alanları və xəstəxanalar qurmuşdur.
Kokand xanlığının ən güclü olduğu və ən geniş sınırlara çatdığı Məhəmmədəli xan dönəmində öncəliklə Pamir, Bədaxşan, Xocənd, Daşkənd, Cənubi Qazaxıstan, Qaşqar ilə Qırğızistanın tamamı Kokand xanlığının hakimiyəti altına girmiştir. Ardından Çin üzərinə yönələn Madali, 1826-cı ildə Qaşqar əski hökmdarlarının soyundan olan Cahangir Xocanın dəvəti üzərinə Şərqi Türksitana qüvvə göndərmiş və Gülbağ deyilən mövqedə Çinlilər (Hıtay) ilə savaşarak qazi ləqəbini almışdır. İbrətinin vərmiş olduğu bilgilərə görə, o zamana qədər Kokand xanlarından heç kimsə küffar ilə muharibə qılmamış və qazilik lakabına nail olmamıştır. Çindəki Hocalar və Qırğızların isyanına dəstək verən Məhəmmədəli xan, Minyol, Qaşqar, Yarkənt, Xotan və Aksu kimi şəhərləri də ələ keçirməyi başarmıştır. Məhəmmədəli xan, Buxara xanlığının təhdidi üzərinə ölkəsinə gəri dönmək zorunda kalmış və gəri dönərkən də bərabərində 70 min Müslümanı Kokanda gətirmiştir. Məhəmmədəli Xanın bu harəkəti Orta Asya Müslümanları tarafından məmnuniyətlə qarşılanmıştır. Məhəmmədəli xanın təsirli xarici siyasəti qarşısında Çin, Kokand ilə anlaşmaq məcburiyyətində qalmışdır. 1831-ci ildə qəbul edilən və Altı Şəhər andlaşması olaraq bilinən andlaşmada Çin, Qaşqar, Aksu, Uç Turfan, Yəngişəhir, Yarkənd və Xotan üçün Kokand xanlığına vergi ödəməyi qəbul etmişdir. Kokand xanlığı almış olduğu vergilər qarşılığında Çindəki üsyanları dəstəkləməktən vaz keçmiş və Kokand topraklarındaki Qaşqar taxtı iddiacılarını nəzarət altında tutmuştur. Kokand xanlığının bu bacarığını, Osmanlı dövlətinin maddi və manəvi dəstəyini qazanmaq amacıyla İstanbula göndərmiş olduğu elçilər sıx-sıx dilə gətirmişdilər.
Kokand xanlığının Çin ilə olan mücadələsi Məhəmmədəli xan, Çindən daha da təhlikəli olan bir digər qonşu Rusiya ilə görüşmələrə davam etmişdir. Kokand xanlığı, ona tabe olmayan Kazak göçəbələri və sınır sorununu çözmək için Rusya ilə görüşməyə başlamıştır. Bu amaçla 1827-ci və ya 1828-ci ildə Orenburqdan hərəkət ədən Rus elçisi, bərabərində gətirmiş olduğu tüfənk, tabança, müzikli saat və böyük aynalarla ilə birliktə Məhəmmədəli xanın hüzuruna çıxmıştır. Elçinin gəlməsindən məmnun olan Kokand xanı, eyni il ruslarla bir sınır antlaşması imzalamıştır. Bu antlaşmaya görə Kok Su Nəhri iki ülkə arasında sınır kabul ədilmiş və nəhrin kuzəyinin Rusya, günəyinin isə Kokand hâkimiyətində olması kararlaştırılmıştır26. Fəqət aradan çok gəçmədən Rusyanın bu antlaşmaya uymamaya başladığı görülmüştür. Rusya, Kok Su Nəhrinin günəy tarafında sınır ihlallərində bulunmuş və birkaç qala inşa əttirmiştir. Bu gəlişmə üzərinə sorunu çözmək istəyən Məhəmmədəli Xan, Rus İmparatoruna vərilmək üzərə bir fil və birkaç Çinli kölə ilə birliktə bir əlçilik həyətini St. Pətərsburga göndərmiştir. Ancak Məhəmmədəli Xanın əlçiləri iki dövlət arasındaki sınır ihtilafını ortadan kaldıramamıştır. Rusya ilə sorunlarını çözəməyən Məhəmmədəli Xan, 1835 yılına kadar günəydə Buxara Xanlığına ait Karatigin, Külab və Darvaz bölgələrini ələ gəçirmiş, kuzəy-doğuda Kulcaya kadar Qırğız topraklarını hâkimiyət altına almıştır. Kokand xanlığının Çini vergiyə bağladığı və onlara qarşı üstünlük qurduğu bu dönəmdə, Buxara xanlığı ilə stratəji bir nöqtəd bulunan Aşgar Qalasi üzərindəki hakimiyət mücadələsi davam etməktədir. Buxara ilə mücadələnin davam etdiyi, sınır probləmlərinin çözüləmədiği, Rusyanın günəyə inmək için fırsat kolladığı bu dönəmdə, Məhəmmədəli xan Osmanlı dövlətinin maddi və manəvi dəstəğini sağlamaya çalışmıştır. 1838-ci və 1839-ci illərdə İstanbula göndərmiş olduğu elçilər vasıtasıyla gənəl olarak Dərsaadətə bağlılığını sunmuş, Sultanın kəndisinə göndərəcəği bəlgə, tuğ və kılıçla bölgədəki diğər xanlıklara qarşı üstünlük kurmayı planlamıştır. Kokandda kəndisinə qarşı oluşabiləcək muhaləfətə yönəlik girişimlərdə bulunan Məhəmmədəli Xan, sultandan kəndisinə “Xanlar Xanı”, oğlu Muhamməd Əminə də “İllər Xanı” unvanlarını təvcih ətməsini rica ətmiştir. Məhəmmədəli Xanın siyasi istəklərinin yanında rakiplərinə qarşı üstünlük kurmak amacıyla əsgərî alanda və sanayi alanında başqa istəkləri olmuştur. Kokand ordusunun əğitimi için Osmanlı dövlətindən uzmanlar və muharəbə kitapları istirham ətmiştir. Aynı amaçla Kokand əkonomisini gəliştirmək için də özəlliklə Fərgana bölgəsindəki madənlərin təspiti və gəliştirilməsi amacıyla, İstanbuldan uzman və kitap ricasında bulunmuştur.
Osmanlı dövlətinin dəstəğini sağlamaya çalışan Məhəmmədəli xanın bu kritik dönəmdə vəziri Hakkulu ilə yaşadığı dartışma sonucu Onu edam etdirməsi, kəndisinə qarşı gizli bir muhaləfətin oluşmasına zəmin hazırlamıştır. Hakkulunun tarafını tutan Uləma və Daşkənd Kuşbəyi Gazi Kalian və Komutan İsa Hoca kimi iləri gələnlər Məhəmmədəli xan aləyhində məmləkəttə propaganda yapmaya və Onu taxttan indirip yərinə Alim xanın oğlu Şir Əlini çıxarmak için planlar hazırlamaya başlamışlardır. Gizli olarak yaptıkları bu girişimdən sonuç alamayan muhaliflər, Buxara Əmiri Nasrullaha habər göndərərək, Onu Kokandı ələ gəçirməsi için təşvik ətməyə başlamışlardır. Müxaliflərin yardımı ilə Məhəmmədəli xanın məmləkəti idarə edərkən zalimcə tövr sərgiləməsi, atasının nikahlısını alması və səfihliği propaqandası aparan Əmir Nasrullah, Kokand xalqında hüzursuzluğun ortaya çıxmasına səbəbiyət vərmiştir. Kokand daxilində uygun ortamı oluşduran Əmir Nasrullah, 18.000 əsgərdən ibarət olan bir orduyla harəkətə keçmiş və Kokanda təqribən 25 km² uzaqda ordusunu konuşlandırmıştır. Buxaralıların üzərinə gəldiğini duyan Məhəmmədəli xan, müxaliflərin planı nəticəsində Əmir Nasrullah ilə qarşı-qarşıya gəlməkdən çəkinmiş, Kokandı tərk edərək Oşa çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır. Ancak Məhəmmədəli xan, qaçmağın fayda verməyəcəğini görərək təslim olmaya qərar vermiş və Əmir Nasrullaha elçilər göndərərək istədiyi şərtlərdə muahədə imzalamaya hazır olduğunu bildirib, Ondan sulh taləbində bulunmuştur (1841). Ayrıca Buxara xanlığının hakimiyətini qəbul etdiyini göstərmək için oğlu Muhamməd Əmini, Əmir Nəsrullaha göndərmişdir. Fəqət Əmir Nasrullah, müşkül durumda yaxaladığı rəqibinin təklifini rədd etdiyi kimi, ordusunu hücuma gəçirərək az sayıdaki Kokand kuvvətlərini yənmiş və şəhri əsgərlərinə yağmalatmıştır. Şəhərin zənginliklərini Buxaraya daşıyan Əmir Nasrullah, Kokandda xütbəni öz adına oxutmuş və sikkələri öz adına bastırmıştır. Əmir Nasrullah, vəzirlərindən Abdüssaməd Naibin “Halən Kokand zaptoldu. Fərgana böyük məmləkətdir. Nicə əsgər, sipah və hazinə harcanarak alındı. Burası Rusyanın gəlməsindən korkulan yərdir. Əğər Məhəmmədəli xan and vərip, tövbə kılarsa Onu Kokandda koyup Buxaranın tabisi yapsak, bu bəy bizə qarşı gələn düşmanlara bir kalkan vazifəsi görürdü.” şəklindəki uyarısını Kokandlı muhaliflərin müdahaləsi sonucu dinləməmiş və kəndinə tutuklu olarak gətirilən Məhəmmədəli Xan və ricalinin öldürülməsinə karar vərmiştir. Ming xanədanı təhlikəsini tam olarak ortadan kaldırmak istəyən Əmir Nasrullah, Madali, oğlu Muhamməd Əmin, kardəşi Mahmud Xan və Şair Nadirə Xanım olarak bilinən anasi Mahlar Ayımı katlətmiştir. Kokand xanlığının başına isə kəndi yandaşı durumunda olan Manqıtlardan İbrahim Hayali gəçirmiştir (1842). Əmir Nasrullahın yapmış olduğu bu katliam Kokand xalqının kəndisinə duyduğu nəfrəti artırmaktan başqa bir işə yaramamıştır. Nəticədə Kokand xanlığı, Əmir Nasrullahtan yədiği bu ağır darbənin təsirlərindən kurtulamamış və birkaç sənə sonra başlayacak olan Rus istilasına qarşı kəndini koruyamamıştır.
İstinadlar
Ziyaev Hamid, Türkistanda Rus Hakimiyətinə Qarşı Mücadələ (XVIII.-XX. Asır Başları), Çəv: Ayxan Çəlikbay, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007. səh.25
Bartold W., “Kokand”, İslam Ansiklopədisi, C.5/I, Milli Əğitim Basıməvi, İstanbul 1977. səh.553
Howorth Həry H., History of thə Mongols: From Thə 9thə To Thə 19thə Cəntury, Part II, Longmans Grən And Co, London 1890. pag.824.
Bulduk Üçlər, Kokand Xanlığı və İbrətin Fərgana Tarihi, Bərikan Yayınları, Ankara 2006. səh.113
Konukçu Ənvər, “Kokand Xanlığı”, Türkiyə Diyanət Vakfı İslam Ansiklopədisi, C.18, İstanbul 1998. səh.215
Howorth Həry H., History of thə Mongols: From Thə 9thə To Thə 19thə Cəntury, Part II, Longmans Grən And Co, London 1890. pag.824
Ziyaev Hamid, Türkistanda Rus Hakimiyətinə Qarşı Mücadələ (XVIII.-XX. Asır Başları), Çəv: Ayxan Çəlikbay, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007. səh.26
məhəmmədəli, kokand, xanı, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, məhəmmədəli, məhəmmədəli, 1808, 1842, 1822, 1842, illərdə, kokand, xanlığını, idarə, etmiş, hakim, məhəmmədəli, xanşəxsi, məlumatlardoğum, tarixi, 1808doğum, yeri, kokand, ssrivəfat, tarixi, 18. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Mehemmedeli xan Mehemmedeli xan 1808 1842 1822 1842 ci illerde Kokand xanligini idare etmis hakim Mehemmedeli xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1808Dogum yeri Kokand SSRIVefat tarixi 1842Vefat yeri Kokand SSRIHeyati RedakteAtasi Omer xan 1822 ci ilde xestelenib olduyu zaman taxtina o zamanlar 15 yaslarinda olan Mehemmedeli xan Madali oturmusdur Atasi kimi adil ve dindar bir hokmdar olan Mehemmedeli xana Kokand xalqi muadil veya Mehemmedelinin qisaltmasi olarak Madali deye xitab etmisdir Mehemmedeli xan atasinin biraxdigi qanun qaide uzerinde ayaqda qalmis Kokandlilar asude bir dovr ve konul xosnutlugu icinde olmusdular 1 Dovlet iqtisadiyyatinin inkisaf etdiyi xezinenin zenginlestiyi Kokandda boyuk bir medresenin tikildiyi Ferqane vadisinde sulama sistemi gelistirilerek Xan Arik denilen buyuk kanallarin acildigi bu donemde Mehemmedeli xanin ilk icraati kardesi Mahmut Xani ve akrabalarini surgune gondermek olmustur 2 Kokand taxti uzerindeki hakimiyetini saglamlastiran Madali Kokand daxilindeki Qirgiz Qipcaq ve diger koceriler arasinda ekonomik ve siyasi istiqrari saglamis onlari oturaq heyata kecirebilmek icin yeni yerlesim alanlari ve xestexanalar qurmusdur 3 Kokand xanliginin en guclu oldugu ve en genis sinirlara catdigi Mehemmedeli xan doneminde oncelikle Pamir Bedaxsan Xocend Daskend Cenubi Qazaxistan Qasqar ile Qirgizistanin tamami Kokand xanliginin hakimiyeti altina girmistir 4 Ardindan Cin uzerine yonelen Madali 1826 ci ilde Qasqar eski hokmdarlarinin soyundan olan Cahangir Xocanin deveti uzerine Serqi Turksitana quvve gondermis ve Gulbag deyilen movqede Cinliler Hitay ile savasarak qazi leqebini almisdir 5 Ibretinin vermis oldugu bilgilere gore o zamana qeder Kokand xanlarindan hec kimse kuffar ile muharibe qilmamis ve qazilik lakabina nail olmamistir 6 Cindeki Hocalar ve Qirgizlarin isyanina destek veren Mehemmedeli xan Minyol Qasqar Yarkent Xotan ve Aksu kimi seherleri de ele kecirmeyi basarmistir Mehemmedeli xan Buxara xanliginin tehdidi uzerine olkesine geri donmek zorunda kalmis ve geri donerken de beraberinde 70 min Muslumani Kokanda getirmistir Mehemmedeli Xanin bu hareketi Orta Asya Muslumanlari tarafindan memnuniyetle qarsilanmistir 7 Mehemmedeli xanin tesirli xarici siyaseti qarsisinda Cin Kokand ile anlasmaq mecburiyyetinde qalmisdir 1831 ci ilde qebul edilen ve Alti Seher andlasmasi olaraq bilinen andlasmada Cin Qasqar Aksu Uc Turfan Yengisehir Yarkend ve Xotan ucun Kokand xanligina vergi odemeyi qebul etmisdir 8 Kokand xanligi almis oldugu vergiler qarsiliginda Cindeki usyanlari desteklemekten vaz kecmis ve Kokand topraklarindaki Qasqar taxti iddiacilarini nezaret altinda tutmustur 9 Kokand xanliginin bu bacarigini Osmanli dovletinin maddi ve manevi desteyini qazanmaq amaciyla Istanbula gondermis oldugu elciler six six dile getirmisdiler Kokand xanliginin Cin ile olan mucadelesi Mehemmedeli xan Cinden daha da tehlikeli olan bir diger qonsu Rusiya ile gorusmelere davam etmisdir Kokand xanligi ona tabe olmayan Kazak gocebeleri ve sinir sorununu cozmek icin Rusya ile gorusmeye baslamistir Bu amacla 1827 ci ve ya 1828 ci ilde Orenburqdan hereket eden Rus elcisi beraberinde getirmis oldugu tufenk tabanca muzikli saat ve boyuk aynalarla ile birlikte Mehemmedeli xanin huzuruna cixmistir Elcinin gelmesinden memnun olan Kokand xani eyni il ruslarla bir sinir antlasmasi imzalamistir Bu antlasmaya gore Kok Su Nehri iki ulke arasinda sinir kabul edilmis ve nehrin kuzeyinin Rusya guneyinin ise Kokand hakimiyetinde olmasi kararlastirilmistir26 Feqet aradan cok gecmeden Rusyanin bu antlasmaya uymamaya basladigi gorulmustur Rusya Kok Su Nehrinin guney tarafinda sinir ihlallerinde bulunmus ve birkac qala insa ettirmistir Bu gelisme uzerine sorunu cozmek isteyen Mehemmedeli Xan Rus Imparatoruna verilmek uzere bir fil ve birkac Cinli kole ile birlikte bir elcilik heyetini St Petersburga gondermistir Ancak Mehemmedeli Xanin elcileri iki dovlet arasindaki sinir ihtilafini ortadan kaldiramamistir Rusya ile sorunlarini cozemeyen Mehemmedeli Xan 1835 yilina kadar guneyde Buxara Xanligina ait Karatigin Kulab ve Darvaz bolgelerini ele gecirmis kuzey doguda Kulcaya kadar Qirgiz topraklarini hakimiyet altina almistir 10 Kokand xanliginin Cini vergiye bagladigi ve onlara qarsi ustunluk qurdugu bu donemde Buxara xanligi ile strateji bir noqted bulunan Asgar Qalasi uzerindeki hakimiyet mucadelesi davam etmektedir Buxara ile mucadelenin davam etdiyi sinir problemlerinin cozulemedigi Rusyanin guneye inmek icin firsat kolladigi bu donemde Mehemmedeli xan Osmanli dovletinin maddi ve manevi destegini saglamaya calismistir 1838 ci ve 1839 ci illerde Istanbula gondermis oldugu elciler vasitasiyla genel olarak Dersaadete bagliligini sunmus Sultanin kendisine gonderecegi belge tug ve kilicla bolgedeki diger xanliklara qarsi ustunluk kurmayi planlamistir Kokandda kendisine qarsi olusabilecek muhalefete yonelik girisimlerde bulunan Mehemmedeli Xan sultandan kendisine Xanlar Xani oglu Muhammed Emine de Iller Xani unvanlarini tevcih etmesini rica etmistir Mehemmedeli Xanin siyasi isteklerinin yaninda rakiplerine qarsi ustunluk kurmak amaciyla esgeri alanda ve sanayi alaninda basqa istekleri olmustur Kokand ordusunun egitimi icin Osmanli dovletinden uzmanlar ve muharebe kitaplari istirham etmistir Ayni amacla Kokand ekonomisini gelistirmek icin de ozellikle Fergana bolgesindeki madenlerin tespiti ve gelistirilmesi amaciyla Istanbuldan uzman ve kitap ricasinda bulunmustur 11 Osmanli dovletinin destegini saglamaya calisan Mehemmedeli xanin bu kritik donemde veziri Hakkulu ile yasadigi dartisma sonucu Onu edam etdirmesi kendisine qarsi gizli bir muhalefetin olusmasina zemin hazirlamistir Hakkulunun tarafini tutan Ulema ve Daskend Kusbeyi Gazi Kalian ve Komutan Isa Hoca kimi ileri gelenler Mehemmedeli xan aleyhinde memlekette propaganda yapmaya ve Onu taxttan indirip yerine Alim xanin oglu Sir Elini cixarmak icin planlar hazirlamaya baslamislardir 12 Gizli olarak yaptiklari bu girisimden sonuc alamayan muhalifler Buxara Emiri Nasrullaha haber gondererek Onu Kokandi ele gecirmesi icin tesvik etmeye baslamislardir 13 Muxaliflerin yardimi ile Mehemmedeli xanin memleketi idare ederken zalimce tovr sergilemesi atasinin nikahlisini almasi ve sefihligi propaqandasi aparan Emir Nasrullah Kokand xalqinda huzursuzlugun ortaya cixmasina sebebiyet vermistir 14 Kokand daxilinde uygun ortami olusduran Emir Nasrullah 18 000 esgerden ibaret olan bir orduyla harekete kecmis ve Kokanda teqriben 25 km uzaqda ordusunu konuslandirmistir Buxaralilarin uzerine geldigini duyan Mehemmedeli xan muxaliflerin plani neticesinde Emir Nasrullah ile qarsi qarsiya gelmekden cekinmis Kokandi terk ederek Osa cekilmek mecburiyyetinde qalmisdir Ancak Mehemmedeli xan qacmagin fayda vermeyecegini gorerek teslim olmaya qerar vermis ve Emir Nasrullaha elciler gondererek istediyi sertlerde muahede imzalamaya hazir oldugunu bildirib Ondan sulh talebinde bulunmustur 12 1841 Ayrica Buxara xanliginin hakimiyetini qebul etdiyini gostermek icin oglu Muhammed Emini Emir Nesrullaha gondermisdir Feqet Emir Nasrullah muskul durumda yaxaladigi reqibinin teklifini redd etdiyi kimi ordusunu hucuma gecirerek az sayidaki Kokand kuvvetlerini yenmis ve sehri esgerlerine yagmalatmistir 15 Seherin zenginliklerini Buxaraya dasiyan Emir Nasrullah Kokandda xutbeni oz adina oxutmus ve sikkeleri oz adina bastirmistir Emir Nasrullah vezirlerinden Abdussamed Naibin Halen Kokand zaptoldu Fergana boyuk memleketdir Nice esger sipah ve hazine harcanarak alindi Burasi Rusyanin gelmesinden korkulan yerdir Eger Mehemmedeli xan and verip tovbe kilarsa Onu Kokandda koyup Buxaranin tabisi yapsak bu bey bize qarsi gelen dusmanlara bir kalkan vazifesi gorurdu seklindeki uyarisini Kokandli muhaliflerin mudahalesi sonucu dinlememis 16 ve kendine tutuklu olarak getirilen Mehemmedeli Xan ve ricalinin oldurulmesine karar vermistir 17 Ming xanedani tehlikesini tam olarak ortadan kaldirmak isteyen Emir Nasrullah Madali oglu Muhammed Emin kardesi Mahmud Xan ve Sair Nadire Xanim olarak bilinen anasi Mahlar Ayimi katletmistir 18 Kokand xanliginin basina ise kendi yandasi durumunda olan Manqitlardan Ibrahim Hayali gecirmistir 1842 Emir Nasrullahin yapmis oldugu bu katliam Kokand xalqinin kendisine duydugu nefreti artirmaktan basqa bir ise yaramamistir Neticede Kokand xanligi Emir Nasrullahtan yedigi bu agir darbenin tesirlerinden kurtulamamis ve birkac sene sonra baslayacak olan Rus istilasina qarsi kendini koruyamamistir 13 Istinadlar Redakte Ziyaev Hamid Turkistanda Rus Hakimiyetine Qarsi Mucadele XVIII XX Asir Baslari Cev Ayxan Celikbay Turk Tarih Kurumu Yayinlari Ankara 2007 seh 25 Bartold W Kokand Islam Ansiklopedisi C 5 I Milli Egitim Basimevi Istanbul 1977 seh 553 Kenensariev T The Kyrgyz and Kokand Kxanate Osh State University Osh 2000 Kenensariev T The Kyrgyz and Kokand Kxanate Osh State University Osh 2000 pag 21 Howorth Hery H History of the Mongols From The 9the To The 19the Century Part II Longmans Gren And Co London 1890 pag 824 Bulduk Ucler Kokand Xanligi ve Ibretin Fergana Tarihi Berikan Yayinlari Ankara 2006 seh 113 Konukcu Enver Kokand Xanligi Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi C 18 Istanbul 1998 seh 215 Howorth Hery H History of the Mongols From The 9the To The 19the Century Part II Longmans Gren And Co London 1890 pag 824 Ziyaev Hamid Turkistanda Rus Hakimiyetine Qarsi Mucadele XVIII XX Asir Baslari Cev Ayxan Celikbay Turk Tarih Kurumu Yayinlari Ankara 2007 seh 26 Ziyaev gosterilen eser s 25 Saray age s 209 1 2 Howorth age s 826 1 2 Saray age s 212 Bulduk age s 62 Saray age s 213 Bulduk age s 135 Howorth age s 827 Bregel age s 62 Hemcinin bax RedakteKokand xanligiMenbe https az wikipedia org w index php title Mehemmedeli xan Kokand xani amp oldid 4877752, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
