fbpx
Wikipedia

Mütəvəkkil

Avqust 12, 2021

əl-Mütəvəkkil — Abbasi xəlifəsi. Xilafəti 847-ci ildə ələ keçirmişdir.

əl-Mütəvəkkil
جعفر بن محمد المعتصم بالله‎
Sələfi əl-Vasiq
Xələfi əl-Müntəsir
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Bağdad, Abbasilər xilafəti
Vəfat tarixi (39 yaşında)
Vəfat yeri Bağdad, Abbasilər xilafəti
Atası Əl-Mötəsim

Həyatı

Beləliklə 847-ci ildə xəlifə Vasiq öldükdən sonra oğlu Məhəmmədə biət etmək istədilər. Fəqət Türk sərkərdələri İtah və Vasif bunu rədd edib, xəlifəliyə Vasiqin qardaşı Mütəvəkkili irəli sürdülər və onu taxta çıxardılar.

Mütəvəkkil hakimiyyətinin ilk dönəmində Bizansla aparılan qəzalara türk sərkərdə Buğa əl-Kəbiri göndərmişdi. Buğa qoşunu ilə Anadoluya uğurlu basqınlar etdi. Samsat kimi yerləri fəth etdi. Yenə digər türk əmiri Minkicəvr əl-Fərqani başçılığındakı birlik Bizansın önəmli bir sərkərdəsini əsir almışdı. Tərsus bölgəsi başçılarından Yazman ; isə bu bölgədən Bizans üzərinə bir çox basqınlar etmişdi.

Sonralar xəlifə Mütəvəkkil öyrətmə nəticəsində türklərin ağalığına son vermək üçün çalışmağa başladı. Bir gün o, şərab içdikdən sonra İtaha hirslənmiş, İtah da bunun qarşılığında onu təhdid edərək sarayı tərk etmişdi. Mütəvəkkil ayıldıqdan sonra qorxusundan ona qarşı önləmlər almağa başlamışdı.

Mütəvəkkil xəlifə olunca Məmunun başlatdığı və Mötəsimlə Vasiqin davam etdirdiyi dini, fikri və siyasi sahələrdə tətbiq edilən dövlət siyasətinə qarşı çıxmağa başladı. Bilindiyi kimi, Məmun dini mövzularda son dərəcə xoşgörülü davranmış, mötəzilə görüşünü mənimsəmiş və mötəzilə ərbabına etibar edərək onların dövlət idarəsində söz sahibi olmalarını qəbul etmişdi. Hətta Quran üzərində də müzakirələr edilir, Quranın məxluq olub-olmadığı dartışılırdı. Xəlifə Mütəvəkkil ilk öncə dini və fikri siyasətini dəyişdirdi. Vəzir əz-Zəyyat və baş qazı Əbi Davudun bərtərəf edilməsi, Əli övladına qarşı olduqca sərt tutumu və Quran üzərində bütün dartışmaları yasaq etməsi, onun təqib edəcəyi siyasəti açıqca göstərmişdi. Mütəvəkkil mötəzilə ilə hesablaşdıqdan sonra türklərin nüfuzunu ortadan qaldırmaq istədi. O, ilk başdan türklərə qarşı, yəni onu iqtidara gətirənlərə qarşı içdən-içə bir güvənsizlik duymaqda idi.

5 dekabr 844-ci ildə türk sərkərdəsi Əşnasın ölümündən sonra İnaq onun yerinə keçmişdi. Xəlifə ordularının baş sərkərdəliyi ordudan əlavə bəzi bölgələrin valiliyindən də məsul idi. Digər bir deyimlə imperiyada xəlifədən sonra ikinci qüdrətli şəxs İnaq idi. Bu üzdən Mütəvəkkilin ilk hədəfi İnaq olmuşdu. Xəlifə bir içki məclisində içkinin təsiri ilə İnağa ağır sözlər söyləyərək içindəkiləri açığa çıxardı. Bu həqarətə İnaqın cavabı çox sərt oldu. Ancaq ertəsi gün xəlifə durumu düzəltməyə çalışdı. Bəzi qaynaqlarda bu şəxs İnaq deyil, İtah olaraq yazılmışdır. Əslində İnaq və İtah eyni şəxsdir.

İnağın əlində olan geniş iqtidar imkanından dolayı xəlifənin gözlərinə qorxusundan yuxu da gəlmirdi. Ancaq İnağın şübhəsini çəkməmək üçün ona yeni vəzifələr verərək mərkəzdən uzaqlaşdırma yollarını arayırdı. 849-cu ildə İnaq həccə getmək üçün xəlifədən izin istədi. Aradığı fürsəti ələ keçirən Mütəvəkkil İnaqa dərhal izn verdi. İnaq həccə getmək üçün Samirədən ayrıldı. Onun hərəkətindən dərhal sonra Mütəvəkkil Vasifi onun yerinə baş sərkərdə təyin etdi. İnaq daha həccdə ikən tahirilərdən Bağdad mühafizi İshaq ibn İbrahimə bir məktub yazan Mütəvəkkil, İnaqın Samirəyə dönməsinə mane olmasını və fürsət tapıb, onu öldürməsini əmr etdi. Xəlifənin bu əmrini yerinə yetirmək üçün hazırlanan İshaq, Bağdad yaxınında İnaqı qarşıladı. Və daha öncə hazırladığı köşkünə apardı. Bir hiylə ilə adamlarını uzaqlaşdırdıqdan sonra 25 noyabr 849-cu ildə İnaqı öldürdü.

İnaqı öldürtdükdən sonra da Mütəvəkkil türklərlə mübarizəsini sürdürdü. Türkləri mühafiz birliklərindən uzaqlaşdırmağa girişdi. Türklərin təhdidini ortadan qaldırımaq üçün qeyri-türklərdən əsgəri birliklər təşkil etməyə başladı.

Mütəvəkkil xilafətinin ilk illərində vəliəhdlik məqamına oğlu Müntəsiri təyin etmişdi. Xilafətinin son illərində vəzirlərinin də təsiri ilə digər oğlu olan Mötəzi vəliəhd təyin etdi.

Xəlifə Mütəvəkkil üzərinə türklərin basqısının getdikcə artdığını onun Samirəni tərk etmə qərarından anlaya bilirik. 8 mart 858-ci ildə Dəməşqə getmək üçün Samirədən ayrılmışdı. Bir müddət Samirədə qaldıqdan sonra Samirənin yaxınlığında əl-Məhuza geri dönmək məcburiyyətində qalmışdı. Dövlət işlərini oraya daşıyaraq bu yerin adını da əl-Cəfəriyə qoydu.

Türklər xəlifəni öldürməyə qərar verdilər. Fəqət Böyük Buğa buna əngəl oldu. Buna görə türklər xəlifə ilə Böyük Buğanın arasını vurmaq istədilər. Xəlifənin çadırına atdıqları bir məktubda Buğanın xəlifəni öldürmək istədiyini yazdılar. Buna görə Mütəvəkkil İrağa dönməyə tələsdi. Buğanı da Bizansa səfər etməyə məmur etdi. Bu yolla da xəlifə ona sadiq olan bir sərkərdənin himayəsindən məhrum oldu. Mütəvəkkilin Samirəni tərk edib Dəməşqdə qısa müddət qalıb, yenidən Samirəyə dönüşü tamamilə türklər ilə olan münasibətlərinin pozulmasından irəli gəlmişdi. Xəlifə özünə güvənəcəyi yer ararkən Dəməşqi seçməsi son dərəcə doğru bir qərar imiş. Əməvi xilafətinin mərkəzi olan bu şəhər eyni zamanda ərəb milliyətçiliyinin də mərkəzi idi. Əməvilərin izlədiyi ərəbçilik siyasətinin həsrətini çəkənlər, əlbəttə yad-yabançı bir ünsürə qarşı Mütəvəkkili dəstəkləyəcəkdilər.

Dəməşqdən geri döndükdən sonra xəlifə və türklər arasındakı ixtilaf daha da dərinləşdi. Bu dəfə səhnədə Mütəvəkkilin oğullarından vəliəhdliyi əlindən alınmış olan Müntəsir də vardı. Xəlifə 849-cu ildə oğullarını bu şəkildə vəliəhd təyin etmişdi: Müntəsir, Mötəz və Müəyyid. Ancaq daha sonra Mötəzin vəliəhdliyini önə çəkmişdi. Mötəzin ətrafında türklərə qarşı bir birlik də təşkil edilmişdi. Atasının bu davranışı qarşısında Müntəsir də türklərlə işbirliyi yolunu seçmişdi. Kiçik Buğa, Vasif və Otamış kimi türk sərkərdələri, Müntəsirin bu hərəkətini öz mənfəətlərinə uyğun bildilər və onu dəstəkləməyə qərar verdilər.

Xəlifə Mütəvəkkil 861-ci ildə türk sərkərdəsi Vasifin İsfahan və əl-Cibal bölgələrindəki mal və mülklərinin müsadirə edilməsinə əmr verdi. Müntəsirə qarşı da heysiyət qırıcı davranışda olması nədəni ilə durum ciddiləşdi. Siyasi hadisələrin özü üçün təhlükəli bir şəkildə inkişaf etdiyini fərq edən Müntəsir, Kiçik Buğa ilə görüşərək müştərək bir plan hazırlamağa başladılar. 10 dekabr 861-ci ildə xəlifə sarayının ətrafında gərəkli tərtiblər alındı. Bütün qapılar nəzarət altında tutularaq özlərindən olmayan şəxslərin içəri girmələri önləndi. Bu sırada türk sərkərdələr Vasif və Buğa öz adamlarını saraya soxmuşdular. Eyni günün axşamı hiylədən xəbərsiz olan xəlifə vəziri Fəth ibn Xaqan və digər dövlət əyanları ilə bir yerdə içki içirdilər. Gecə yarısına doğru, Buğa xəlifənin yanında olanları, Fəth və bir neçə şəxsi saraydan xaricə çıxardı. Sabaha yaxın, aralarında Kiçik Buğa, Musa ibn Böyük Buğa, Harun ibn Suvartəkin, Bağır əl-Türki və Baqlum əl-Türkinin olduğu bir qrup türk xəlifənin olduğu salona girdilər. Təhlükəni fərq edən Fəth ibn Xaqan bağırmağa başladısa da, çox gec qalmışdı. Türklər dərhal xəlifənin üzərinə hücum etdilər. Onlara mane olmağa çalışan Fəth ilə bir yerdə Mütəvəkkili öldürdülər.

Türk sərkərdələr böyük bir təhlükənin doğduğunu hiss edərək, xəlifə Mütəvəkkili susdurmaq üçün fəaliyətə başladılar. Türklər Mütəvəkkili öldürməyi qərarlaşdırdıqdan sonra, 861-ci ildə xəlifəni öldürdülər.

Mütəvəkkilin qətli, İslam tarixində özəl birliklər tərəfindən bir xəlifəyə qarşı işlənən cinayətdir. Bu hadisə türklərin Abbasi imperiyasında tamamilə iqtidarı əllərinə keçirdiklərini və qarşılarında heç bir qüvvənin olmadığını göstərir. Cinayətdə iştirak edənlər, bilinmələrinə rəğmən hər hansı bir cəzaya məruz qalmadılar. Mütəvəkkilin qətli ilə xəlifələrin siyasi nüfuzları ilə bir yerdə mənəvi nüfuzları da zəiflətmiş oldu. Artıq Abbasilər sülaləsindən heç kimsə xəlifəliyi irsi və ya qanuni yolla tələb edə bilmirdi. Türklər kimi istəsəydilər onu seçir, istəmədikləri xəlifəni də öldürürdülər. Abbasiləri siyasət meydanından uzaqlaşdıran türk sərkərdələr nüfuz uğrunda öz aralarında savaşmağa başlayacaqdılar.

Mütəvəkkilin öldürüldüyü gecənin sabahı yeni xəlifənin seçimi üçün əl-Cəfəriyədə sərkərdələr, katiblər və dövlətin digər irəli gələnləri toplandılar. Əhməd ibn Hasib Mütəvəkkilin Fəth ibni Xaqan tərəfindən öldürüldüyünü, qatilin də dərhal cəzalandırıldığını bildirdi. Bundan sonra Mütəvəkkilə qarşı işlənən cinayətdə suçlu olan Müntəsirə biətə qərar verildi.

Mənbə

İstinadlar

  1. İbn Əsir, VI, 482.
  2. Təbəri,V, 331;İbn Əsir,VII, 89.
  3. İbn Tağribərdi, III, 83
  4. Yıldız, 177.
  5. İbn Əsir,VII, 420.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

   Şəxs haqqında olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 12, 2021
mütəvəkkil, abbasi, xəlifəsi, xilafəti, ildə, ələ, keçirmişdir, جعفر, بن, محمد, المعتصم, بالله, bağdad, xəlifəsi14, sentyabr, dekabr, 861sələfi, vasiqxələfi, müntəsirşəxsi, məlumatlardoğum, tarixi, mart, 822doğum, yeri, bağdad, abbasilər, xilafətivəfat, tarixi. el Mutevekkil Abbasi xelifesi Xilafeti 847 ci ilde ele kecirmisdir el Mutevekkilجعفر بن محمد المعتصم بالله Bagdad xelifesi14 sentyabr 847 11 dekabr 861Selefi el VasiqXelefi el MuntesirSexsi melumatlarDogum tarixi 27 mart 822Dogum yeri Bagdad Abbasiler xilafetiVefat tarixi 11 dekabr 861 39 yasinda Vefat yeri Bagdad Abbasiler xilafetiAtasi El Motesim Mundericat 1 Heyati 2 Menbe 3 Istinadlar 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerHeyati RedakteBelelikle 847 ci ilde xelife Vasiq oldukden sonra oglu Mehemmede biet etmek istediler Feqet Turk serkerdeleri Itah ve Vasif bunu redd edib xelifeliye Vasiqin qardasi Mutevekkili ireli surduler ve onu taxta cixardilar Mutevekkil hakimiyyetinin ilk doneminde Bizansla aparilan qezalara turk serkerde Buga el Kebiri gondermisdi Buga qosunu ile Anadoluya ugurlu basqinlar etdi Samsat kimi yerleri feth etdi 1 Yene diger turk emiri Minkicevr el Ferqani basciligindaki birlik Bizansin onemli bir serkerdesini esir almisdi 2 Tersus bolgesi bascilarindan Yazman 3 4 ise bu bolgeden Bizans uzerine bir cox basqinlar etmisdi 5 Sonralar xelife Mutevekkil oyretme neticesinde turklerin agaligina son vermek ucun calismaga basladi Bir gun o serab icdikden sonra Itaha hirslenmis Itah da bunun qarsiliginda onu tehdid ederek sarayi terk etmisdi Mutevekkil ayildiqdan sonra qorxusundan ona qarsi onlemler almaga baslamisdi Mutevekkil xelife olunca Memunun baslatdigi ve Motesimle Vasiqin davam etdirdiyi dini fikri ve siyasi sahelerde tetbiq edilen dovlet siyasetine qarsi cixmaga basladi Bilindiyi kimi Memun dini movzularda son derece xosgorulu davranmis motezile gorusunu menimsemis ve motezile erbabina etibar ederek onlarin dovlet idaresinde soz sahibi olmalarini qebul etmisdi Hetta Quran uzerinde de muzakireler edilir Quranin mexluq olub olmadigi dartisilirdi Xelife Mutevekkil ilk once dini ve fikri siyasetini deyisdirdi Vezir ez Zeyyat ve bas qazi Ebi Davudun berteref edilmesi Eli ovladina qarsi olduqca sert tutumu ve Quran uzerinde butun dartismalari yasaq etmesi onun teqib edeceyi siyaseti aciqca gostermisdi Mutevekkil motezile ile hesablasdiqdan sonra turklerin nufuzunu ortadan qaldirmaq istedi O ilk basdan turklere qarsi yeni onu iqtidara getirenlere qarsi icden ice bir guvensizlik duymaqda idi 5 dekabr 844 ci ilde turk serkerdesi Esnasin olumunden sonra Inaq onun yerine kecmisdi Xelife ordularinin bas serkerdeliyi ordudan elave bezi bolgelerin valiliyinden de mesul idi Diger bir deyimle imperiyada xelifeden sonra ikinci qudretli sexs Inaq idi Bu uzden Mutevekkilin ilk hedefi Inaq olmusdu Xelife bir icki meclisinde ickinin tesiri ile Inaga agir sozler soyleyerek icindekileri aciga cixardi Bu heqarete Inaqin cavabi cox sert oldu Ancaq ertesi gun xelife durumu duzeltmeye calisdi Bezi qaynaqlarda bu sexs Inaq deyil Itah olaraq yazilmisdir Eslinde Inaq ve Itah eyni sexsdir Inagin elinde olan genis iqtidar imkanindan dolayi xelifenin gozlerine qorxusundan yuxu da gelmirdi Ancaq Inagin subhesini cekmemek ucun ona yeni vezifeler vererek merkezden uzaqlasdirma yollarini arayirdi 849 cu ilde Inaq hecce getmek ucun xelifeden izin istedi Aradigi furseti ele keciren Mutevekkil Inaqa derhal izn verdi Inaq hecce getmek ucun Samireden ayrildi Onun hereketinden derhal sonra Mutevekkil Vasifi onun yerine bas serkerde teyin etdi Inaq daha heccde iken tahirilerden Bagdad muhafizi Ishaq ibn Ibrahime bir mektub yazan Mutevekkil Inaqin Samireye donmesine mane olmasini ve furset tapib onu oldurmesini emr etdi Xelifenin bu emrini yerine yetirmek ucun hazirlanan Ishaq Bagdad yaxininda Inaqi qarsiladi Ve daha once hazirladigi koskune apardi Bir hiyle ile adamlarini uzaqlasdirdiqdan sonra 25 noyabr 849 cu ilde Inaqi oldurdu Inaqi oldurtdukden sonra da Mutevekkil turklerle mubarizesini surdurdu Turkleri muhafiz birliklerinden uzaqlasdirmaga girisdi Turklerin tehdidini ortadan qaldirimaq ucun qeyri turklerden esgeri birlikler teskil etmeye basladi Mutevekkil xilafetinin ilk illerinde veliehdlik meqamina oglu Muntesiri teyin etmisdi Xilafetinin son illerinde vezirlerinin de tesiri ile diger oglu olan Motezi veliehd teyin etdi Xelife Mutevekkil uzerine turklerin basqisinin getdikce artdigini onun Samireni terk etme qerarindan anlaya bilirik 8 mart 858 ci ilde Demesqe getmek ucun Samireden ayrilmisdi Bir muddet Samirede qaldiqdan sonra Samirenin yaxinliginda el Mehuza geri donmek mecburiyyetinde qalmisdi Dovlet islerini oraya dasiyaraq bu yerin adini da el Ceferiye qoydu Turkler xelifeni oldurmeye qerar verdiler Feqet Boyuk Buga buna engel oldu Buna gore turkler xelife ile Boyuk Buganin arasini vurmaq istediler Xelifenin cadirina atdiqlari bir mektubda Buganin xelifeni oldurmek istediyini yazdilar Buna gore Mutevekkil Iraga donmeye telesdi Bugani da Bizansa sefer etmeye memur etdi Bu yolla da xelife ona sadiq olan bir serkerdenin himayesinden mehrum oldu Mutevekkilin Samireni terk edib Demesqde qisa muddet qalib yeniden Samireye donusu tamamile turkler ile olan munasibetlerinin pozulmasindan ireli gelmisdi Xelife ozune guveneceyi yer ararken Demesqi secmesi son derece dogru bir qerar imis Emevi xilafetinin merkezi olan bu seher eyni zamanda ereb milliyetciliyinin de merkezi idi Emevilerin izlediyi erebcilik siyasetinin hesretini cekenler elbette yad yabanci bir unsure qarsi Mutevekkili destekleyecekdiler Demesqden geri dondukden sonra xelife ve turkler arasindaki ixtilaf daha da derinlesdi Bu defe sehnede Mutevekkilin ogullarindan veliehdliyi elinden alinmis olan Muntesir de vardi Xelife 849 cu ilde ogullarini bu sekilde veliehd teyin etmisdi Muntesir Motez ve Mueyyid Ancaq daha sonra Motezin veliehdliyini one cekmisdi Motezin etrafinda turklere qarsi bir birlik de teskil edilmisdi Atasinin bu davranisi qarsisinda Muntesir de turklerle isbirliyi yolunu secmisdi Kicik Buga Vasif ve Otamis kimi turk serkerdeleri Muntesirin bu hereketini oz menfeetlerine uygun bildiler ve onu desteklemeye qerar verdiler Xelife Mutevekkil 861 ci ilde turk serkerdesi Vasifin Isfahan ve el Cibal bolgelerindeki mal ve mulklerinin musadire edilmesine emr verdi Muntesire qarsi da heysiyet qirici davranisda olmasi nedeni ile durum ciddilesdi Siyasi hadiselerin ozu ucun tehlukeli bir sekilde inkisaf etdiyini ferq eden Muntesir Kicik Buga ile goruserek musterek bir plan hazirlamaga basladilar 10 dekabr 861 ci ilde xelife sarayinin etrafinda gerekli tertibler alindi Butun qapilar nezaret altinda tutularaq ozlerinden olmayan sexslerin iceri girmeleri onlendi Bu sirada turk serkerdeler Vasif ve Buga oz adamlarini saraya soxmusdular Eyni gunun axsami hiyleden xebersiz olan xelife veziri Feth ibn Xaqan ve diger dovlet eyanlari ile bir yerde icki icirdiler Gece yarisina dogru Buga xelifenin yaninda olanlari Feth ve bir nece sexsi saraydan xarice cixardi Sabaha yaxin aralarinda Kicik Buga Musa ibn Boyuk Buga Harun ibn Suvartekin Bagir el Turki ve Baqlum el Turkinin oldugu bir qrup turk xelifenin oldugu salona girdiler Tehlukeni ferq eden Feth ibn Xaqan bagirmaga basladisa da cox gec qalmisdi Turkler derhal xelifenin uzerine hucum etdiler Onlara mane olmaga calisan Feth ile bir yerde Mutevekkili oldurduler Turk serkerdeler boyuk bir tehlukenin dogdugunu hiss ederek xelife Mutevekkili susdurmaq ucun fealiyete basladilar Turkler Mutevekkili oldurmeyi qerarlasdirdiqdan sonra 861 ci ilde xelifeni oldurduler Mutevekkilin qetli Islam tarixinde ozel birlikler terefinden bir xelifeye qarsi islenen cinayetdir Bu hadise turklerin Abbasi imperiyasinda tamamile iqtidari ellerine kecirdiklerini ve qarsilarinda hec bir quvvenin olmadigini gosterir Cinayetde istirak edenler bilinmelerine regmen her hansi bir cezaya meruz qalmadilar Mutevekkilin qetli ile xelifelerin siyasi nufuzlari ile bir yerde menevi nufuzlari da zeifletmis oldu Artiq Abbasiler sulalesinden hec kimse xelifeliyi irsi ve ya qanuni yolla teleb ede bilmirdi Turkler kimi isteseydiler onu secir istemedikleri xelifeni de oldururduler Abbasileri siyaset meydanindan uzaqlasdiran turk serkerdeler nufuz ugrunda oz aralarinda savasmaga baslayacaqdilar Mutevekkilin oldurulduyu gecenin sabahi yeni xelifenin secimi ucun el Ceferiyede serkerdeler katibler ve dovletin diger ireli gelenleri toplandilar Ehmed ibn Hasib Mutevekkilin Feth ibni Xaqan terefinden oldurulduyunu qatilin de derhal cezalandirildigini bildirdi Bundan sonra Mutevekkile qarsi islenen cinayetde suclu olan Muntesire biete qerar verildi Menbe RedakteEnver Cingizoglu Abbasiler dovrunde turkler Baki Mutercim 2015 408 seh Istinadlar Redakte Ibn Esir VI 482 Teberi V 331 Ibn Esir VII 89 Ibn Tagriberdi III 83 Yildiz 177 Ibn Esir VII 420 Hemcinin bax RedakteXarici kecidler Redakte Sexs haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Mutevekkil amp oldid 5515093, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.