fbpx
Wikipedia

Mixayıl Çakır

Noyabr 10, 2021

Mixayıl Çakır (27 aprel 1861-8 oktyabr 1938)—Qaqauz əsilli tarixçi, etnoqraf.

Mixayıl Çakır
qaq. Mihail Çakir
Doğum tarixi
Doğum yeri Çadır-Lunqa, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi (77 yaşında)
Vəfat yeri Kişinyov, Rumıniya krallığı
Dəfn yeri
  • Mərkəzi Kişinyov qəbiristanlığı[d]
Vətəndaşlığı
  •  Rusiya imperiyası
  •  Rusiya Respublikası[d]
  •  Moldavian Democratic Republic[d]
  •  Rumıniya Krallığı[d]
Milliyyəti Qaqauz
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Mixayıl Çakır 1861-ci il aprelin 27-də anadan olub. Onun valideynləri Rusiyanın 1812-ci ildə Çadıra qəsəbəsinə köçürdüyü qaqauzlardandır. Mixayıl ilk təhsilini Bender Tihin qəsəbəsidəki dördsinifli ibtidai məktəbdə alır. Sonra ailəsinin istəyi ilə Kişinyov şəhərindəki ilahiyyat məktəbinə daxil olur. Oranı bitirib Kiyevə gedərək, üç il də orada dini təhsilini davam etdirir. 1881-ci ildə onu Kişinyovda müəllim işləməyə göndərirlər. Qısa bir zamanda din xadimi və müəllim kimi böyük nüfuz qazanır. Dini məktəbdə riyaziyyatdan, təbiət elmlərindən dərs deməklə yanaşı, keşiş vəzifəsini də yerinə yetirir. 1884-cü ildə onu məhəllə müvəkkili rusca və moldovca dini mətnlərin nəşri şurasına üzv seçirlər. O, qazandığı nüfuzdan istifadə edərək kilsədə duaların milli dillərdə oxunmasına razılıq ala bilir.

Xalqının dini anlayaraq sitayiş etməsi üçün "İncil"dən və başqa din kitablarından çox istifadə olunan duaları ana dilinə və moldovcaya çevirib çap etdirir və kilsələrdə oxuyur. "Kilsənin qısa tarixi", "Yeni müqəddəslərin tarixi", "Keçmiş müqəddəslərin tarixi" və s. əsərlər tərcümə edib nəşr etdirir.

Mixayıl Çakır Rusiyada yaranmış qarışıqlıqdan, yəni 1905-ci ildə II Nikolayın imzalamış olduğu oktyabr manfestindən də bacarıqla yararlanır. 1907-ci ildə qaqauz türkcəsində bir səhifəlik dini qəzet çıxarmağa başlayır. Dini materiallar çap edən qəzetin qaqauz türkcəsinin inkişafinda rolu böyük olur. Belə ki, yazılı ədəbi dili formalaşmadığı, hər bölgə öz danışdığını əsas saydığı bir vaxtda Mixayıl Çakırın çap etdiyi dini qəzet ortaq nöqtəni taparaq yazılı ədəbi dilin formalaşmasına təkan verir.

Mixayıl Çakır yalnız dini mətinləri ana dilinə çevirməklə, xalqı qarşısında ana dilində çıxışlar etməklə qalmır, geniş araşdırmalara başlayır. Çox illik araşdırmalarının bəhrəsi olan "Гагаузы Бендерского уезда" ("Bender vilayətinin qaqauzları") adında irihəcmli əsərini tamamlayır. Əsərini öncə qaqauzların da daxil olduğu dövlətin – Rumıniya dövlətinin rəsmi dili olan rumın dilində "Viaţa Basarabiei" jurnalının 1933-cü il 9-cu və 1934-cü il 5-ci sayında nəşr etdirir. Sonra da ana dilinə çevirərək elə həmin il, yəni 1934-cü ildə Kişinyov şəhərində kitabça kimi çap etdirərək xalqına təqdim edir. M.Çakır kitabının "Yazı-üzü"sündə, yəni ön sözündə yazır ki, Bessarabiyalı qaqauzlar çox kərə mənə təklif etdilər ki, mən qaqauzların tatixini yazım: "Kimdir qaqauzlar, kimlərin soyundandırlar, kimlərlə qohumdurlar, harada yaşamışlar, nə türlü ömür keçirmişlər, necə yaşayırlar, nə türlü adətləri var və s.

Mixayıl Çakır hakimiyyətdə olanlara, hakim dövlətin siyasətçilərinə xoş gəlsin deyə xalqının tarixini saxtalaşdırmır. Rusyanın, Rumıniyanın hakimiyyəti altında yaşayadığı dövrdə də qaqauzların türk kökənli olduğunu yazır və kilsədə də bu fikri təbliğ edir. Ona qarşı duranların təzyiqlərinə baxmayaraq qətiyyət nümaiş etdirir. Kilsədə söylədiyi fikirlərini "Bender vilayətinin qaqauzları" kitabında belə əsaslandırır ki, Qaqauzlar laf edərlər pak türkcə. Necə laf edərmişlər əski zamannardan. Qaqauzların dili, lafı taa əsli türkcədir, taa paktır Osmannı türkçelerin dillərindən. Zerä Osmannılar çox laf, çox söz almışlar farsizlerdən hem arablardan.

Bu gün çoxlarına qəribə görünə biləcək bir cəsarətlə keşiş M.Çakır yazır: "...Bulgarlar hem urumnar arasında çok duşmannık gagauzlar için, zerä bulgarlar savaşêr gagauzları kendisinä çekmää, hem da onnarı bulgarlamaa, ama urumnar da çalışêrlar gagauzları kendi tarafına çekmää, hem da onnarı urumnamaa".

Özündən əvvəl qaqauzlar haqqında yazanların əsərlərini saf-çürük edən Mixayıl Çakır V.A.Moşkova yüksək önəm verir. Həqiqətən də Rusiya ordusunda kicik bir vəzifədən general rütbəsinə kimi yüksəlmiş V.A.Moşkov 20 ilə yaxın Bessarabiya, Dobruca, Bolqarıstan qaqauzları arasında olmuş, kənd-kənd gəzərək folkor və etnorqafiya materialları toplamışdır. Onun topladığı materiallar bu gün də elmi əhəmiyyətini itirməmişdir.

Mixayıl Çakırın zamanında V.A.Moşkovu yüksək qiymətləndirməsi bir daha onu göstərir ki, o, əldə etdiyi, oxuduğu materialları dəyərləndirməyi bilən və gələcəyi görən bir alim olmuşdur.

Mixayıl Çakırın çoxsahəli fəaliyyətinə lüğətçilik də daxildir. O, "Qaqauzça-Romence laflık" kimi sözlüyü yazıb çap etdirməklə qaqauzlar arasında lüğətçilik elminin əsasını qoymuşdur. Latın hərfləri ilə və rumın (romen) əlifbasında qaqauz türkcəsi ilə yazılan bu əsərlər günümüzdə bəsit görünsə də, qaqauz türkcəsinin söz ehtiyatından yararlanmaq baxımından, dil tarixi baxımından olduqca dəyərlidir.

Araşdırıcıların verdiyi bilgiyə görə, M.Çakırın 34 kitabı nəşr olunmuşdur. Əksəriyyəti xristian dininin yayılmasına yönəlmiş bu əsərlər qaqauzlarda milli şüurun oyanmasına güclü təkan vermişdir.

Mixayıl Çakırın xalqının tarixini, soykökünü öyrəndikcə özünün də milli duyğuları güclənmiş, xalqının böyük dövlətlərin yeritdiyi siyasət nəticəsində assimlə olmaması üçün var gücüylə çalışmışdır.

Diqqətiçəkən bir cəhət də odur ki, Bessarabiyanın Rumıniya hökumətinin tərkibində qaldığı dövrdə Mixayıl Çakır olduqca məhsuldar yazıb-yaratmışdır.

M.Çakır yaradıcılığının cicəkləndiyi bir dövrdə Türkiyənin Rumıniyadakı səfiri, böyük millətsevər və maarifçi Həmdullah Süphi ilə tanış olur. Rumuniya çarının ailəsinə yaxınlığı ilə seçilən, bundan bacarıqla istifadə edərək Rumıniyadakı türkləri, tatarları, qaqauzları himayə edən, onlar üçün milli kadrlar hazırlığı qayğısına qalan, məktəblərinə yazı və oxu ləvazımatı göndərən, uşaqlarının Türkiyədə oxumasına yardımçı olan Həmdullah Süphi M.Çakırla da dostluq edir. Onun fəaliyyətinin yüksək qiymətləndirir.

Həmdullah Süphi nəinki M.Çakırı Ruminya faşistpərəst qüvvələrindən qoruya bilir, həm də onun elmi araşdırmalar aparmasına münbit şərait yaradır, hətta Atatürkün M.Çakırı mükafatlandırmasına, hədiyyələr göndərməsinə də nail olur.

Sovetlər zamanında qaqauzlar SSRİ-nin tərkibində qalsaydılar, bolşeviklər din adamı kimi M.Çakıra bu cür fəaliyyət göstərməsinə imkan verməyəcəkdilər. Ya güllələyəcək, ya da ən yaxşı halda Sibirə sürgün edəcəkdilər.

Mixayıl Çakır 1938-ci il oktyabrın 8-də 77 yaşında Kişinyovda sakit bir şəraitdə dünyasını dəyişir. Ölümündən heç bir il keçməmiş başlayan II Dünya Savaşı onun başladığı işi yarımşıq qoyur. SSRİ-nin Bessarabiyanı işğalından sonra çox kilsələr qapandığından, ibadətlər yasaqlandığından, dini məktəblər bura-xıldığından qaqauz türkcəsinin inkişafında bir durğunluq yaranır. Din xadimləri də unutdurulmağa çalışılır. Bunun nəticəsində Mixayıl Çakırın özü də, əsərləri də diqqətdən kənarda qalır. Hətta bu böyük insanın, geniş ürəkli vətəndaşın qəbrini ziyarət belə etmirlər. 1980-ci illərin ikinci yarısından, milli oyanışdan sonra qaqauz ziyalıları uzun müddət Mixayıl Çakırın qəbirini axtarsalar da, tapa bilmirlər.

İstinadlar

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Noyabr 10, 2021
mixayıl, çakır, aprel, 1861, oktyabr, 1938, qaqauz, əsilli, tarixçi, etnoqraf, mihail, çakirdoğum, tarixi, aprel, 1861doğum, yeri, çadır, lunqa, rusiya, imperiyasıvəfat, tarixi, oktyabr, 1938, yaşında, vəfat, yeri, kişinyov, rumıniya, krallığıdəfn, yeri, mərkə. Mixayil Cakir 27 aprel 1861 8 oktyabr 1938 Qaqauz esilli tarixci etnoqraf Mixayil Cakirqaq Mihail CakirDogum tarixi 27 aprel 1861Dogum yeri Cadir Lunqa Rusiya imperiyasiVefat tarixi 8 oktyabr 1938 77 yasinda Vefat yeri Kisinyov Ruminiya kralligiDefn yeri Merkezi Kisinyov qebiristanligi d Vetendasligi Rusiya imperiyasi Rusiya Respublikasi d Moldavian Democratic Republic d Ruminiya Kralligi d Milliyyeti Qaqauz Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerHeyati RedakteMixayil Cakir 1861 ci il aprelin 27 de anadan olub Onun valideynleri Rusiyanin 1812 ci ilde Cadira qesebesine kocurduyu qaqauzlardandir Mixayil ilk tehsilini Bender Tihin qesebesideki dordsinifli ibtidai mektebde alir Sonra ailesinin isteyi ile Kisinyov seherindeki ilahiyyat mektebine daxil olur Orani bitirib Kiyeve gederek uc il de orada dini tehsilini davam etdirir 1881 ci ilde onu Kisinyovda muellim islemeye gonderirler Qisa bir zamanda din xadimi ve muellim kimi boyuk nufuz qazanir Dini mektebde riyaziyyatdan tebiet elmlerinden ders demekle yanasi kesis vezifesini de yerine yetirir 1884 cu ilde onu mehelle muvekkili rusca ve moldovca dini metnlerin nesri surasina uzv secirler O qazandigi nufuzdan istifade ederek kilsede dualarin milli dillerde oxunmasina raziliq ala bilir Xalqinin dini anlayaraq sitayis etmesi ucun Incil den ve basqa din kitablarindan cox istifade olunan dualari ana diline ve moldovcaya cevirib cap etdirir ve kilselerde oxuyur Kilsenin qisa tarixi Yeni muqeddeslerin tarixi Kecmis muqeddeslerin tarixi ve s eserler tercume edib nesr etdirir Mixayil Cakir Rusiyada yaranmis qarisiqliqdan yeni 1905 ci ilde II Nikolayin imzalamis oldugu oktyabr manfestinden de bacariqla yararlanir 1907 ci ilde qaqauz turkcesinde bir sehifelik dini qezet cixarmaga baslayir Dini materiallar cap eden qezetin qaqauz turkcesinin inkisafinda rolu boyuk olur Bele ki yazili edebi dili formalasmadigi her bolge oz danisdigini esas saydigi bir vaxtda Mixayil Cakirin cap etdiyi dini qezet ortaq noqteni taparaq yazili edebi dilin formalasmasina tekan verir Mixayil Cakir yalniz dini metinleri ana diline cevirmekle xalqi qarsisinda ana dilinde cixislar etmekle qalmir genis arasdirmalara baslayir Cox illik arasdirmalarinin behresi olan Gagauzy Benderskogo uezda Bender vilayetinin qaqauzlari adinda irihecmli eserini tamamlayir Eserini once qaqauzlarin da daxil oldugu dovletin Ruminiya dovletinin resmi dili olan rumin dilinde Viaţa Basarabiei jurnalinin 1933 cu il 9 cu ve 1934 cu il 5 ci sayinda nesr etdirir Sonra da ana diline cevirerek ele hemin il yeni 1934 cu ilde Kisinyov seherinde kitabca kimi cap etdirerek xalqina teqdim edir M Cakir kitabinin Yazi uzu sunde yeni on sozunde yazir ki Bessarabiyali qaqauzlar cox kere mene teklif etdiler ki men qaqauzlarin tatixini yazim Kimdir qaqauzlar kimlerin soyundandirlar kimlerle qohumdurlar harada yasamislar ne turlu omur kecirmisler nece yasayirlar ne turlu adetleri var ve s Mixayil Cakir hakimiyyetde olanlara hakim dovletin siyasetcilerine xos gelsin deye xalqinin tarixini saxtalasdirmir Rusyanin Ruminiyanin hakimiyyeti altinda yasayadigi dovrde de qaqauzlarin turk kokenli oldugunu yazir ve kilsede de bu fikri teblig edir Ona qarsi duranlarin tezyiqlerine baxmayaraq qetiyyet numais etdirir Kilsede soylediyi fikirlerini Bender vilayetinin qaqauzlari kitabinda bele esaslandirir ki Qaqauzlar laf ederler pak turkce Nece laf edermisler eski zamannardan Qaqauzlarin dili lafi taa esli turkcedir taa paktir Osmanni turkcelerin dillerinden Zera Osmannilar cox laf cox soz almislar farsizlerden hem arablardan Bu gun coxlarina qeribe gorune bilecek bir cesaretle kesis M Cakir yazir Bulgarlar hem urumnar arasinda cok dusmannik gagauzlar icin zera bulgarlar savaser gagauzlari kendisina cekmaa hem da onnari bulgarlamaa ama urumnar da caliserlar gagauzlari kendi tarafina cekmaa hem da onnari urumnamaa Ozunden evvel qaqauzlar haqqinda yazanlarin eserlerini saf curuk eden Mixayil Cakir V A Moskova yuksek onem verir Heqiqeten de Rusiya ordusunda kicik bir vezifeden general rutbesine kimi yukselmis V A Moskov 20 ile yaxin Bessarabiya Dobruca Bolqaristan qaqauzlari arasinda olmus kend kend gezerek folkor ve etnorqafiya materiallari toplamisdir Onun topladigi materiallar bu gun de elmi ehemiyyetini itirmemisdir Mixayil Cakirin zamaninda V A Moskovu yuksek qiymetlendirmesi bir daha onu gosterir ki o elde etdiyi oxudugu materiallari deyerlendirmeyi bilen ve geleceyi goren bir alim olmusdur Mixayil Cakirin coxsaheli fealiyyetine lugetcilik de daxildir O Qaqauzca Romence laflik kimi sozluyu yazib cap etdirmekle qaqauzlar arasinda lugetcilik elminin esasini qoymusdur Latin herfleri ile ve rumin romen elifbasinda qaqauz turkcesi ile yazilan bu eserler gunumuzde besit gorunse de qaqauz turkcesinin soz ehtiyatindan yararlanmaq baximindan dil tarixi baximindan olduqca deyerlidir Arasdiricilarin verdiyi bilgiye gore M Cakirin 34 kitabi nesr olunmusdur Ekseriyyeti xristian dininin yayilmasina yonelmis bu eserler qaqauzlarda milli suurun oyanmasina guclu tekan vermisdir Mixayil Cakirin xalqinin tarixini soykokunu oyrendikce ozunun de milli duygulari guclenmis xalqinin boyuk dovletlerin yeritdiyi siyaset neticesinde assimle olmamasi ucun var gucuyle calismisdir Diqqeticeken bir cehet de odur ki Bessarabiyanin Ruminiya hokumetinin terkibinde qaldigi dovrde Mixayil Cakir olduqca mehsuldar yazib yaratmisdir M Cakir yaradiciliginin ciceklendiyi bir dovrde Turkiyenin Ruminiyadaki sefiri boyuk milletsever ve maarifci Hemdullah Suphi ile tanis olur Rumuniya carinin ailesine yaxinligi ile secilen bundan bacariqla istifade ederek Ruminiyadaki turkleri tatarlari qaqauzlari himaye eden onlar ucun milli kadrlar hazirligi qaygisina qalan mekteblerine yazi ve oxu levazimati gonderen usaqlarinin Turkiyede oxumasina yardimci olan Hemdullah Suphi M Cakirla da dostluq edir Onun fealiyyetinin yuksek qiymetlendirir Hemdullah Suphi neinki M Cakiri Ruminya fasistperest quvvelerinden qoruya bilir hem de onun elmi arasdirmalar aparmasina munbit serait yaradir hetta Ataturkun M Cakiri mukafatlandirmasina hediyyeler gondermesine de nail olur Sovetler zamaninda qaqauzlar SSRI nin terkibinde qalsaydilar bolsevikler din adami kimi M Cakira bu cur fealiyyet gostermesine imkan vermeyecekdiler Ya gulleleyecek ya da en yaxsi halda Sibire surgun edecekdiler Mixayil Cakir 1938 ci il oktyabrin 8 de 77 yasinda Kisinyovda sakit bir seraitde dunyasini deyisir Olumunden hec bir il kecmemis baslayan II Dunya Savasi onun basladigi isi yarimsiq qoyur SSRI nin Bessarabiyani isgalindan sonra cox kilseler qapandigindan ibadetler yasaqlandigindan dini mektebler bura xildigindan qaqauz turkcesinin inkisafinda bir durgunluq yaranir Din xadimleri de unutdurulmaga calisilir Bunun neticesinde Mixayil Cakirin ozu de eserleri de diqqetden kenarda qalir Hetta bu boyuk insanin genis urekli vetendasin qebrini ziyaret bele etmirler 1980 ci illerin ikinci yarisindan milli oyanisdan sonra qaqauz ziyalilari uzun muddet Mixayil Cakirin qebirini axtarsalar da tapa bilmirler Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler Redakte Menbe https az wikipedia org w index php title Mixayil Cakir amp oldid 5506401, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.