Mülküyə Məktəbi
Məktəb-i Mülküyə və ya qısaca Mülküyə — Ankara Universiteti Siyasi Məlumatlar Fakültəsinin tarixi adıdır. Osmanlı Dövləti dövründə vətəndaş idarəçi sinifini yetişdirmə məqsədi ilə açılmış olan məktəb Türkiyədə İqtisad, müəssisə, Maliyyə, Beynəlxalq münasibətlər, İş İqtisadiyyatı, Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi və Siyasət Elmi sahələrində təhsil verən ən köklü təhsil təşkilatıdır.
İstanbulda 1859-cu ildə (I Əbdülməcid dövründə) qurulan Mekteb-i Mülküyə, respublika dövründə Ankaraya daşınmışdır və hal-hazırda, Ankara Universiteti Siyasi Məlumatlar Fakültəsinə çevrilmiş olaraq təhsilini davam etdirməkdədir.
Tarixçə
İlk il 50 şagird alması qərarlaşdırılan məktəbin ilk direktoru "Camal bəy" oldu. Camal bəyin bir illik müdirliyinin sonra 1877-yə qədər Müderris Hilmi Əfəndi müdirlik etdi. Qəbul edilən şagird sayı 1864-də 100-ə çıxarıldı.
Məktəb, ilk məzunlarını 1861-ci ildə verdi. İki il əvvəl 50 adamın alındığı məktəbdən 33 nəfər məzun olmuşdu. Məktəb birincisi olan Çeşmeli Mehmet Sirri Əfəndi öz tercihiyle Preveze Qəzası Müdiri olaraq təyin edildi və ilk mülkiyeli idarə komandiri olaraq tarixə keçdi. O il nümayiş olunan bir iradə ilə bundan belə qəza Müdirliklərindən və Liva kaymakamlıklarına Mekteb-i Mülküyə məzunu olmayanların alınmayacağı eşitdirildi. Ancaq Mülküyə mezunlarının birdən-birə baş məmur yapılmaları da uyğun olmadığından kadrlar boşaldıkça qəza müdiri olaraq görevlendirilmeleri və zamanla qalxma etdirilməyə qərarlaşdırıldı.
Məktəb, 1862 "Ticarethane"den başqa bir dairəyə; 1864-də Fatihdəki "Nuri Əfəndi evi"nə daşındı. 1865-ci ildə çıxan yanğında konak yanınca Vəfadaki bir konağa daşındı.
Mülküyə Mektebinin bir şöbəsi 1866-da Bosniyada Mithat Paşa tərəfindən açıldı.
Məktəb ilk açıldığı sırada təhsil proqramlarında mədəniyyət və peşə dərsləri (qanunlar və iqtisadiyyat dərsləri) var idi. Oxudulan dərslər arasında olan İqtisadiyyat Siyasi, İdarə hüququ, dövlətlər hüququ və cinayət hüququ, o zamana qədər heç bir Osmanlı məktəbində okutulmamış ilk dəfə Mülküyə məktəbinin proqramına qoyulmuş derslerdi. Dərslərə iki ilin kafi gəlmədiyi görülüncə məktəbin təhsil müddəti 1867-də üç, 1868-ci ildə dörd ilə çıxarıldı.
Yüksək məktəb halına gəlməsi
1877də hazırlanan "Mekteb-i Mülküyə nizamnaməsi" ilə məktəb 3 il İdadi (lisey), iki il ali (yüksək) olmaq üzrə beş illik bir məktəb halına gəldi. Müşir Əli Nizami Paşa "Məktəb Nazırlığı"na gətirildi; açılan imtahan nəticəsində birinci sinifə (İdadi qisiminə) 50 nəfər, və 4. sinifə (məktəbin ali qisiminə) 13 şagird qəbul edildi; məktəb Eminönündəki köhnə Maarif nəzarəti binasına köçdü və 1908-ci ildə qədər orada qaldı (Binada hələ də İstanbul Qız Liseyi var).
1878-ci ildə "məktəb nazırı" ünvanı "məktəb müdirliyi" nə çevrildi və bu vəzifəyə təyin olunmuş Əbdürrəhman Şərəf Əfəndi, məktəb müdiri 1895-ci ildə qədər davam etdirdi. Abdurrahman Şərəf Əfəndinin, Qalatasaray Sultanisi müdiriyyətinə gətirilməsi üzərinə yerinə gələn Hacı Recai bəy Məşrutənin elanı ilə təqaüdçü edilənə qədər keçən 14 il ərzində məktəbin müdiri davam etdirdi. Recaizade Əkrəm bəy, Tarixçi Murat bəy (Mizancı) bu dövrdə məktəbə müəllimlik edən məşhur isimlerdendir.
II Əbdülhəmidin səltənət sürdüyü bu dövrdə padşah, tələbələri işə təşviq etmək üçün, Mekteb-i Mülkiyeyi birinciliklə bitirənə saraya katib olaraq alardı.
1883-də məktəbə internat bəzi əlavə olundu; internat bəzi 1902-də qaldırıldı.
1883-də ayrıca məktəbin nəzdində Fransız öyrədən bir Dili Məktəbi açıldı. Xaric Müdafiə bağlı olan Dili Mektebinin idarəsi Mülküyə Məktəbinə aid idi.
1892-ci ildə yeni bir tənzimləmə ilə məktəbin İdadi qisminin təhsil müddəti dörd ilə, ali qisminin təhsil müddəti üç ilə çıxarıldı. Məktəbdə öz iqtidarına qarşı olan "azadlıq" tərəfdarı gənclərin yetişdiyini şübhələnən padşahın istəyi üzərinə müsbət dərslərin azaldılıb, din dərslərinin sayı artırıldı.
Artıq ölkə səviyyəsindəki idadilerden Mülkiye'ye kafi sayda şagird yetişdiyi üçün 1900-ci ildə məktəbin İdadi hissəsi ləğv edildi və yalnız bir ali halına gəldi. İdadi bəzi Mercandaki binaya yerləşərək "Mercan İdadisi" adını aldı. 1900-ci ildə Dârülfünûnun İlahiyyat, Ədəbiyyat, Riyâziyât (Riyaziyyat), Tabaqat (Geologiya) şöbələri (fakültələri) Mülküyə Mektebinin damı altında təhsilə başladı.
Məşrutənin elanı ilə reallaşan dəyişikliklər
Məşrutənin elan edilməsiylə məktəbin rəsmi adı olan "Məktəb-i Şahane", "Mekteb-i Mülküyə" olaraq dəyişdirildi. Müdürlüğe gətirilən Mehmet Cəlal bəy, məktəbin dərslərində tənzimləmə etdi; dini dərslərin ağırlıqda olduğu proqramın yerinə müsbət dərslərin ağırlıqda olduğu bir proqram gətirdi. İmtihatnla hər il məktəbə 40 şagird alınarkən o il 413 şagird alındı. Dövrün azadlıq atmosferindən yararlarnarak İstanbuldakı məzunlar "Mekteb-i Mülküyə Mezunları İttihad və Teavün Cəmiyyəti"ni, şagirdlər isə "Müdavimi-i Mülküyə Cəmiyyəti"ni qurdular.
Darülfünun şöbəsi halına gəlməsi
1900-ci ildə Darülfünunun dörd şöbəsi Mülküyə Mektebinin damı altında açılmışdı. 1909-ci ildə edilən tənzimləmə ilə Mülküyə, Dârülfünûnun bir fakültəsi vəziyyətinə gəldi və Darülfünunun digər şöbələri ilə birlikdə Beyazıtda "Zeynep Xanım evi"nə daşındı. Mülküyə, 1912-ci ildə isə digər şöbələri ayrılaraq Cağaloğlundaki "Həsən Fehmi Paşa evi"nə daşındı. Bu konak, məktəbin ilk müstəqil binasıydı. 1914-cü ildə məktəb yenidən internat şagird qəbul etməyə başladı.
Bu dövrdəRakım bəy (1909-1911) və Mehmet Hikmət bəy (1911-1915) məktəbdə müdir olaraq vəzifə etdilər.
Məktəbin bağlanması
56 il boyunca təhsilə davam edən məktəb 24 Avqust 1915-ci ildə bağlandı, I Dünya Döyüşü boyunca bağlı qaldı. Bağlanma səbəbləri arasında döyüş səbəbiylə büdcədə qənaətə gidilmek istənməsi; Mülküyədəki dərs proqramının Darülfünun'un Hüquq məktəbində daha qüvvətli oxudulduğu görüşünün deputat və nazırlar arasında məşhur olması və uzun müddət Sultan II Əbdülhəmidin himayəsi altında olduğu üçün Məşrutə dövrü deputat və nazırları arasında məktəbə qarşı aleyhtarlık olması göstərilir.
Məktəbin yenidən açılması
Döyüşün son ci ildə dövrün Sədrəzəmi və terapiya nazırı Tələt Paşanın istəyi üzərinə "Mekteb-i Mülkiye'nin Yenidən Mexanizmi" haqqında bir qanun təklifi hazırlanıb məclisdə qəbul edildi. Beləcə məktəb, Terapiya nəzarətində bağlı, internat və 3 illik bir məktəb olaraq yenidən açıldı; 1920-ci ildə Maarif Mezareti'ne bağlandı. Dövrün padşahı Vahdettin'in himayəsinə girən məktəb, "Mekteb-i Mülküyə-i Şahane" adını aldı.
Mülküyə artıq hər il 30 şagirdin imtahanla qəbul edildiyi pulsuz bir təhsil təşkilatı idi. İstanbul Sultanisi müdiri Hüseyn Nazim bəy, məktəb müdiriyyətinə gətirildi. Məktəb binası, Yıldız Sarayındakı Yaveran Dairəsinin bir hissəsi idi. 1919-cu ildə məktəb Fındıklı / Kabataşdaki "Ethem Paşa evi"nə işğal gücləri bu binaya əl qoyunca Sineklibakkalda bir binaya daşındı. İstanbulun işğal altında olduğu bu dövrdə məktəbin bir şagirdi (Cemal Ethem Bəy) tərəfindən daha sonra "Mülküyə Marşı" olacaq bir şeir yazıldı. Şiiri Musa Süreyya bəy bəstələdi. Məktəb 1925-də qədər bir neçə dəfə daha fərqli binalara daşındı və nəhayət 1925-ci ildə Yıldızdakı Yaveran Dairəsinə daşındı. Ankaraya gedənə qədər məktəb həmişə bu binada təhsili davam etdirdi.
Ankaraya daşınma
"Ankarada Yaptırılacak Mülküyə Məktəbi haqqında Qanun" 1935 iyununda Rəsmi Qəzetdə nümayiş olundu. Tikinti, Cebecidə başladı. Quruluşun memarı, Avstriya mənşəli isveçrəli memar, şəhər plançı və pedaqoq olan Ernst Arnold Egliye etdirilən bina, 1936-ci ilin oktyabr ayında məktəb müdiriyyətinə təslim edildi
5 noyabr 1936-da məktəbin şagirdləri şəhər bandosu yoldaşlığında Ayaspaşadan Taksime getdilər və Haydarpaşa Garından qalxan xüsusi bir qatarla Ankaraya hərəkət etdilər. Ertəsi gün Ankara Garından Keşikçilər Alayı Bandosu yoldaşlığında Ulusa gediş edildi; kortej hökumət və məclis adına TBMM sədri Mustafa Əbdülxaliq Renda qarşıladı. Mərasimin ardından Mülküyə, Cebecidəki binasına yerleşdi.