Dağıstanın Qumuq nəslindən olan Fətəli xan digər Səfəvi baş vəzirlərindən fərqli olaraq sünni idi, halbuki sünnilər ənənəvi olaraq Səfəvi imperiyasında təzyiqlərlə üzləşirdilər, Fətəli xan baş vəzir vəzifəsinə qədər yüksəlməyi bacarmışdı. Onun şahı olan Hüseynin dövlət işlərinə o qədər də marağı olmadığı üçün demək olar ki, bütün dövlət işlərinin həll edilməsini Fətəli xana tapşırmışdı, lakin dövlət işlərinin hamısının onun öhtəsinə buraxılması onun xeyli sayda düşməninin ortaya çıxması ilə nəticələndi. Bu, onun 1720-ci ildə hiylə ilə vəzifədən endirilməsinə yol açdı. Kor edilən və Şiraza sürgün edilən Fətəli xan elə orada da vəfat etdi. Onun yerinə bu vəzifəyə Məhəmmədqulu xan Şamlı gəldi.
Ailəsi
Fətəli xan qumuq şamxalları nəslindən gəlməkdə idi. Onun babası Aldas (İldas) Mirzə Şamxal və ya digər adı ilə İldırım xan Şamxal, atası isə Səfi xan və ya digər adı ilə Əlqas Mirzə idi. Onun ailəsi Səfəvi imperiyasının Dağıstan bölgəsində Terek çayı sahilində bir bölgəni idarə etməkdə idi. Buradakı əhalinin əksəriyyəti kimi bu ailə də sünni idi. lakin o, və onun bütün ailəsi Səfəvi sarayında yaxşı statusa malik idilər. Onun qohumlarının bir çoxu da Səfəvi imperiyasında yüksək vəzifə tutmaqda idilər. Onun qardaşının oğlanları olan Həsənəli xan Dağıstan Şirvan və ya Şamaxı hakimi kimi xidmət etmiş, onun qardaşı Aslan xan DağıstaniKuhkiluyə və Astrabad hakimi olmuşdu. Fətəli xanın bir digər qardaşı oğlu, eyni zamanda da yeznəsi Lütfəli xan Dağıstanı uzun müddət Fars bəylərbəyliyinin hakimi kimi xidmət etmişdi.
Fətəli xan 1716-cı ildə (dəqiq tarix deyil) baş vəzir təyin edildi. O, bu vəzifədə qayınatası olan və Zəngənə tayfasından çıxmış Şahqulu xan Zəngənəni əvəz etmişdi. Onun baş vəzir olmasının dəqiq tarixi bəlli deyil, amma 1716 və ya 1715-ci illərdə bu vəzifəyə gəldiyi güman edilir. Dəqiq olan odur ki, rus səfiri Volinski 1717-ci ildə Səfəvi imperiyasına səfər edən zaman o, bu vəzifəni icra etməkdə idi.
Fətəli xanın baş vəzir olaraq əsas maraqlandığı məsələlərdən biri də xarici siyasət idi. Holland elçisi olan Xuan Josua Ketelaar may 17170-ci ildə İsfahana gəlmiş və Holland Şərqi Hindistan Şirkətinə 16 il əvvəl verilmiş imtiyazların yenilənməsini istəmişdir, lakin bu təklifi rədd edən Fətəli xan müqavilənin artıq qüvvədə olduğunu demişdir, lakin bir müddət keçəndən sonra hollandlara əvvəlki imtiyazlarının verilməsini nəzərdə tutan 5 fərman verilmiş, həmçinin Səfəvi elçisi Məhəmməd CəfərBataviyada hollandlara təqdim etdiyi yeni ticarət şərtlərini geri çəkmişdir. İmtiyazların təstiqlənməsinə görə, holland elçisi Ketelaar Fətəli xana təşəkkür edib, qiymətli hədiyyələr versə də onun bir istəyini yerinə yetirməmişdir. Fətəli xan hollanddan Oman sultanı II Seyfin əlindən Bəhreyni ala bilməsi üçün gəmilərə ehtiyacı olduğunu bildirmiş və bu məsələdə yardım istəmişdir, lakin Ketelaar onun bu barədə nəsə deməyə səlahiyyətinin olmadığını deməklə cavab vermişdir.
Fətəli bu xan bu uğurda növbəti cəhdini 1720-ci ilin yayında etdi. Bu dəfə Səfəvi ordusunu Məskətə keçirməyi o, Portuqaliyadan istəsə də, bu dəfə də təklifi qəbul edilmədi. 1719-cu ildə Səfəvi imperiyasına gələn, Şirazdakı fransız konsulluğunda işləməyə başlayan yunan macərapərəst Etienne Paderi Səfəvi ordusunu quruya keçirmə məsələsini Fətəli xanla müzakirə etdi. Qəzvində baş tutan bu müzakirələr zamanı Paderinin bu məsələni danışmaq səlahiyyəti rəsmi olaraq yox idi, lakin o, bu məsələ üçün ortaq Səfəvi-Fransız yürüşünün təşkil edilə biləcəyini bildirmişdi. Buradakı keşişlərdən biri olan Tadeuş Krusinkiyə görə, Fətəli xan ümumiyyətlə avropalılara, xüsusən də fransızlara qarşı istiqanlı idi. Paderinin iddia etdiyinə görə, bunun üçün bir digər cəhd Fətəli xanın yaxını Lütfəli xan Dağıstanı tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bu dəfə də o, portuqallardan yardım almağa çalışsa da, Fətəli xanın vəzifəsindən salınması bu planın həyata keçirilməsinə əngəl olmuşdur.
Şirvanda baş vermiş üsyana Müşkür mahalı Dədəli kəndinin sakini Ləzgi Hacı Davud başçılıq edirdi. O, silahlı kəndli dəstələrini öz ətrafına toplayaraq, Qazıqumuq hakimi Surxay xanla ittifaqda olaraq 1720-ci ilda Şabran şəhəri və Xudat qalasını tutdu. Bundan sonra üsyançıalr Şamaxını ələ keçirib yağmaladılar. Bununla da durmayan üsyançılar Gürcüstana da hücum edib, hakimiyyət qüvvələrini məğlub etməyi bacardılar. Bütün bunlar Fətəli xanın vəzifədən göndərilməsinə səbəb oldu.
Bu zaman Şah Sultan Hüseyn sepahsalar Hüseynqulu xan (VI Vaxtanq) Kartli valisi təyin etdi və Gürcüstana göndərərək ona üsyançıları məğlub etməyi tapşırdı. Bununla paralel olaraq, Fətəli xanın bəzi düşmənləri sünni olmasına bəhanə gətirərək onu vəzifədən göndərmək planları qururdular, çünki Fətəli xan da sünni idi. Bu planın arxasında duran şəxslər imperiyanın əsas teoloqu Məhəmmədhüseyn Təbrizi və həkimbaşı olan Rəhim xan idi. Onlar saxta bir məktub hazırlayaraq şaha təqdim etdilər. Bu saxta məktuba görə, guya Fətəli xan kürd tayfa başçısı ilə birlikdə şahı qətlə yetirməyi planlayırmış.
Onlar eyni zamanda şahı xəbərdar etdilər ki, Fətəli xanın qızı üsyançılar üzərinə göndərilmiş Hüseynqulu xanın ögey qardaşı Rüstəm xanla evlidir və Hüseynqulu xanın üsyançılar üzərində qələbə qazanaraq zəfər yürüşü ilə paytaxta daxil olması üsyanın özündən daha təhlükəlidir. Bununla da şahı inandıra bildilər ki, Hüseynqulu xana üsyançılara qarşı kampaniyasını dayandırmağı əmr etsin. Bundan əlavə, şahı Fətəli xanın edam edilməsinə inandırdılar.
8 dekabr 1720-ci ildə, Fətəli xana qarşı qurulmuş planın bir parçası olan qorçubaşı Məhəmmədqulu xana Fətəli xanı edam etmək əmr edildi. Bununla belə, məşhur olduğu sərvətini əldə etmək üçün ona işgəncə verdi. İşğəncə zaman Fətəli xan gözlərini itirdi. Onunla eyni zamanda qohumu Lütfəli xan da ələ keçirildi və həbsə atıldı. İddia edilir ki, Şah Sultan Hüseyn sonralar Fətəli xana yanaşmasına görə peşman olsa da, onu paytaxtda saxlamağın ehtiyatsızlıq olacağını düşünürək Tehranda yaşamasına icazə verdi. Daha sonra o, Şiraza göndərildi və bilinməyən tarixdə həbsdə ikən həyatını itirdi.
Qeydlər
Məhəmmədhüseyn Təbrizinin onu sevməməsinin əsas səbəbi kimi sünni olması göstərilir.
David Blow. Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. I.B. Tauris. 2009. 288. ISBN1845119894.
Willem Floor. Safavid Government Institutions. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. 2001. ISBN978-1568591353.
Willem M. Floor. Titles and Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration, by Mirza Naqi Nasiri. Washington, DC: Mage Publishers. 2008. ISBN978-1933823232.
T. J. Krusińsky. The History of the Revolutions of Persia. Taken from the Memoirs of Father Krusiński. London. 1728.
Rudi Matthee. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. 2012. 371. ISBN978-1845117450.
Sussan Babaie. Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. London, UK: I. B. Tauris. 2004. ISBN978-1-8606-4721-5.
Roger Savory. DĀḠESTĀNĪ, FATḤ ʿALĪ KHAN. iranicaonline.org. 1993.
Andrew J. Newman. Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. London, UK: I. B. Tauris. 2006. ISBN1-86064-667-0.
Roger M. Savory. Iran Under the Safavids. Cambridge: Cambridge University Press. 2007. ISBN9780521042512.
H. R. Roemer. The Safavid Period". In Jackson, Peter; Lockhart, Lawrence (eds.). The Cambridge History of Iran. Vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. VI. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1986. ISBN0-5212-0094-6.
L. Lockhart. The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia. Cambridge: Cambridge University Press. 1958.
Xarici keçidlər
May 13, 2023
fətəli, dağıstani, 1694, dağıstan, vilayəti, səfəvilər, 1722, şiraz, dağıstanın, köklü, qumuq, ailələrindən, olan, şamxal, ailəsinə, mənsub, əsilzadə, səfəvi, şahı, hüseynin, dövründə, 1694, 1722, 1716, ildən, 1720, ilə, qədər, səfəvi, imperiyasının, baş, vəzi. Feteli xan Dagistani 1694 Dagistan vilayeti Sefeviler 1722 Siraz Dagistanin koklu qumuq ailelerinden olan Samxal ailesine mensub esilzade Sefevi sahi Huseynin dovrunde 1694 1722 1716 ci ilden 1720 ci ile qeder Sefevi imperiyasinin bas veziri olmusdur Feteli xan Dagistanifars فتحعلی خان داغستانی Sefevi imperiyasinin bas veziriVezifededir1716 ci ildenEvvelkiSahqulu xan ZengeneSonrakiMehemmedqulu xan SamliSexsi melumatlarDogum tarixi 1694Dogum yeri Dagistan vilayeti Sefeviler SefevilerVefat tarixi 1722Vefat yeri Siraz Merkezi bexsi d Siraz sehristani Fars ostani IranAtasi Sefi xan LezgiDagistanin Qumuq neslinden olan Feteli xan diger Sefevi bas vezirlerinden ferqli olaraq sunni idi halbuki sunniler enenevi olaraq Sefevi imperiyasinda tezyiqlerle uzlesirdiler Feteli xan bas vezir vezifesine qeder yukselmeyi bacarmisdi Onun sahi olan Huseynin dovlet islerine o qeder de maragi olmadigi ucun demek olar ki butun dovlet islerinin hell edilmesini Feteli xana tapsirmisdi lakin dovlet islerinin hamisinin onun ohtesine buraxilmasi onun xeyli sayda dusmeninin ortaya cixmasi ile neticelendi Bu onun 1720 ci ilde hiyle ile vezifeden endirilmesine yol acdi Kor edilen ve Siraza surgun edilen Feteli xan ele orada da vefat etdi Onun yerine bu vezifeye Mehemmedqulu xan Samli geldi Mundericat 1 Ailesi 2 Heyati 3 Qeydler 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Menbe 7 Xarici kecidlerAilesi RedakteFeteli xan qumuq samxallari neslinden gelmekde idi Onun babasi Aldas Ildas Mirze Samxal ve ya diger adi ile Ildirim xan Samxal atasi ise Sefi xan ve ya diger adi ile Elqas Mirze idi 1 2 Onun ailesi Sefevi imperiyasinin Dagistan bolgesinde Terek cayi sahilinde bir bolgeni idare etmekde idi 2 Buradaki ehalinin ekseriyyeti kimi bu aile de sunni idi 3 lakin o ve onun butun ailesi Sefevi sarayinda yaxsi statusa malik idiler 1 Onun qohumlarinin bir coxu da Sefevi imperiyasinda yuksek vezife tutmaqda idiler Onun qardasinin oglanlari olan Heseneli xan Dagistan Sirvan ve ya Samaxi hakimi kimi xidmet etmis onun qardasi Aslan xan Dagistani Kuhkiluye ve Astrabad hakimi olmusdu Feteli xanin bir diger qardasi oglu eyni zamanda da yeznesi Lutfeli xan Dagistani uzun muddet Fars beylerbeyliyinin hakimi kimi xidmet etmisdi 4 XVIII esre aid Sah Sulran Huseynin illustrasiyasi Heyati RedakteFeteli xan 1716 ci ilde deqiq tarix deyil bas vezir teyin edildi O bu vezifede qayinatasi olan ve Zengene tayfasindan cixmis Sahqulu xan Zengeneni evez etmisdi 5 Onun bas vezir olmasinin deqiq tarixi belli deyil amma 1716 ve ya 1715 ci illerde bu vezifeye geldiyi guman edilir Deqiq olan odur ki rus sefiri Volinski 1717 ci ilde Sefevi imperiyasina sefer eden zaman o bu vezifeni icra etmekde idi 6 Feteli xanin bas vezir olaraq esas maraqlandigi meselelerden biri de xarici siyaset idi Holland elcisi olan Xuan Josua Ketelaar may 17170 ci ilde Isfahana gelmis ve Holland Serqi Hindistan Sirketine 16 il evvel verilmis imtiyazlarin yenilenmesini istemisdir lakin bu teklifi redd eden Feteli xan muqavilenin artiq quvvede oldugunu demisdir lakin bir muddet kecenden sonra hollandlara evvelki imtiyazlarinin verilmesini nezerde tutan 5 ferman verilmis hemcinin Sefevi elcisi Mehemmed CeferBataviyada hollandlara teqdim etdiyi yeni ticaret sertlerini geri cekmisdir Imtiyazlarin testiqlenmesine gore holland elcisi Ketelaar Feteli xana tesekkur edib qiymetli hediyyeler verse de onun bir isteyini yerine yetirmemisdir Feteli xan hollanddan Oman sultani II Seyfin elinden Behreyni ala bilmesi ucun gemilere ehtiyaci oldugunu bildirmis ve bu meselede yardim istemisdir lakin Ketelaar onun bu barede nese demeye selahiyyetinin olmadigini demekle cavab vermisdir 7 Feteli bu xan bu ugurda novbeti cehdini 1720 ci ilin yayinda etdi Bu defe Sefevi ordusunu Meskete kecirmeyi o Portuqaliyadan istese de bu defe de teklifi qebul edilmedi 8 1719 cu ilde Sefevi imperiyasina gelen Sirazdaki fransiz konsullugunda islemeye baslayan yunan maceraperest Etienne Paderi Sefevi ordusunu quruya kecirme meselesini Feteli xanla muzakire etdi Qezvinde bas tutan bu muzakireler zamani Paderinin bu meseleni danismaq selahiyyeti resmi olaraq yox idi lakin o bu mesele ucun ortaq Sefevi Fransiz yurusunun teskil edile bileceyini bildirmisdi Buradaki kesislerden biri olan Tadeus Krusinkiye gore Feteli xan umumiyyetle avropalilara xususen de fransizlara qarsi istiqanli idi 9 Paderinin iddia etdiyine gore bunun ucun bir diger cehd Feteli xanin yaxini Lutfeli xan Dagistani terefinden heyata kecirilmisdir Bu defe de o portuqallardan yardim almaga calissa da Feteli xanin vezifesinden salinmasi bu planin heyata kecirilmesine engel olmusdur 10 Sirvanda bas vermis usyana Muskur mahali Dedeli kendinin sakini Lezgi Haci Davud basciliq edirdi O silahli kendli destelerini oz etrafina toplayaraq Qaziqumuq hakimi Surxay xanla ittifaqda olaraq 1720 ci ilda Sabran seheri ve Xudat qalasini tutdu Bundan sonra usyancialr Samaxini ele kecirib yagmaladilar Bununla da durmayan usyancilar Gurcustana da hucum edib hakimiyyet quvvelerini meglub etmeyi bacardilar Butun bunlar Feteli xanin vezifeden gonderilmesine sebeb oldu Bu zaman Sah Sultan Huseyn sepahsalar Huseynqulu xan VI Vaxtanq Kartli valisi teyin etdi ve Gurcustana gondererek ona usyancilari meglub etmeyi tapsirdi Bununla paralel olaraq Feteli xanin bezi dusmenleri sunni olmasina behane getirerek onu vezifeden gondermek planlari qururdular cunki Feteli xan da sunni idi Bu planin arxasinda duran sexsler imperiyanin esas teoloqu Mehemmedhuseyn Tebrizi a ve hekimbasi olan Rehim xan idi 3 Onlar saxta bir mektub hazirlayaraq saha teqdim etdiler Bu saxta mektuba gore guya Feteli xan kurd tayfa bascisi ile birlikde sahi qetle yetirmeyi planlayirmis 3 Onlar eyni zamanda sahi xeberdar etdiler ki Feteli xanin qizi usyancilar uzerine gonderilmis Huseynqulu xanin ogey qardasi Rustem xanla evlidir ve Huseynqulu xanin usyancilar uzerinde qelebe qazanaraq zefer yurusu ile paytaxta daxil olmasi usyanin ozunden daha tehlukelidir Bununla da sahi inandira bildiler ki Huseynqulu xana usyancilara qarsi kampaniyasini dayandirmagi emr etsin Bundan elave sahi Feteli xanin edam edilmesine inandirdilar 3 8 dekabr 1720 ci ilde Feteli xana qarsi qurulmus planin bir parcasi olan qorcubasi Mehemmedqulu xana Feteli xani edam etmek emr edildi Bununla bele meshur oldugu servetini elde etmek ucun ona isgence verdi Isgence zaman Feteli xan gozlerini itirdi Onunla eyni zamanda qohumu Lutfeli xan da ele kecirildi ve hebse atildi 3 Iddia edilir ki Sah Sultan Huseyn sonralar Feteli xana yanasmasina gore pesman olsa da onu paytaxtda saxlamagin ehtiyatsizliq olacagini dusunurek Tehranda yasamasina icaze verdi Daha sonra o Siraza gonderildi ve bilinmeyen tarixde hebsde iken heyatini itirdi 3 Qeydler Redakte Mehemmedhuseyn Tebrizinin onu sevmemesinin esas sebebi kimi sunni olmasi gosterilir 11 Hemcinin bax RedakteLutfeli xan Dagistani Tarku samxalligiIstinadlar Redakte 1 2 Matthee 2012 seh 206 1 2 Floor 2001 seh 87 88 1 2 3 4 5 6 Savory 1993 seh 576 577 Floor 2008 seh 283 Newman 2008 seh 107 Lockhart 1958 seh 105 Lockhart 1958 seh 401 403 Lockhart 1958 seh 116 Krusinsky 1728 seh 171 Savory 1993 seh 577 Lockhart 1958 seh 117Menbe RedakteDavid Blow Shah Abbas The Ruthless King Who Became an Iranian Legend I B Tauris 2009 288 ISBN 1845119894 Willem Floor Safavid Government Institutions Costa Mesa California Mazda Publishers 2001 ISBN 978 1568591353 Willem M Floor Titles and Emoluments in Safavid Iran A Third Manual of Safavid Administration by Mirza Naqi Nasiri Washington DC Mage Publishers 2008 ISBN 978 1933823232 T J Krusinsky The History of the Revolutions of Persia Taken from the Memoirs of Father Krusinski London 1728 Rudi Matthee Persia in Crisis Safavid Decline and the Fall of Isfahan I B Tauris 2012 371 ISBN 978 1845117450 Sussan Babaie Slaves of the Shah New Elites of Safavid Iran London UK I B Tauris 2004 ISBN 978 1 8606 4721 5 Roger Savory DAḠESTANi FATḤ ʿALi KHAN iranicaonline org 1993 Andrew J Newman Safavid Iran Rebirth of a Persian Empire London UK I B Tauris 2006 ISBN 1 86064 667 0 Roger M Savory Iran Under the Safavids Cambridge Cambridge University Press 2007 ISBN 9780521042512 H R Roemer The Safavid Period In Jackson Peter Lockhart Lawrence eds The Cambridge History of Iran Vol 6 The Timurid and Safavid Periods VI Cambridge UK Cambridge University Press 1986 ISBN 0 5212 0094 6 L Lockhart The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia Cambridge Cambridge University Press 1958 Xarici kecidler Redakte Menbe https az wikipedia org w index php title Feteli xan Dagistani amp oldid 6910193, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
