Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Təyyarəçi Fəthi bəy (türk. Tayyareci Fethi Bey; 12 iyun 1887, Konstantinopol – 3 mart 1914, Əl-Samra[d], Britaniya Fələstini[d]) — Osmanlı imperiyası pilotu, Osmanlı aviasiyasının öncüllərindən biri.
| Fəthi bəy | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 12 iyun 1887 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 3 mart 1914 (26 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Təhsili | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Osmanlı imperiyası |
| Qoşun növü | Osmanlı Aviasiya bölükləri |
| Xidmət illəri | 1907-ci ildən |
| Rütbəsi | kapitan |
| Döyüşlər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Yüzbaşı Fəthi bəy 1887-ci ildə İstanbulda anadan olub. 1907-ci ildə Dəniz Akademiyasını bitirib. Akademiuanı bitirdikdən sonra Hərbi Dəniz Qüvvələrində xidmətə başlayıb. Fəthi bəy 1911-ci ildə Osmanlı hökuməti tərəfindən Böyük Britaniyadakı Bristol Təyyarə Zavodunda uçuş təlimi üçün göndərilən gələcək yedd pilotdan biri kimi seçildi. Fəthi bəy təhsilini başa vurduqdan sonra vətənə qayıdır və orada kapitan hərbi rütbəsi alır. Qayıdandan sonra ilk dəfə İstanbulda sınaq uçuşları ilə məşğul olur. İkinci Balkan müharibəsi başlayandan sonra o, cəbhəyə göndərildi. Burada Fəthi bəy o, vaxtlar qeyri-mümkün hesab edilən gecə uçuşları həyata keçirdi. Eləcə də Fəthi bəy anti-osmanlı koalisiyası qoşunlarına qarşı bir sıra cəsur hərəkətləri ilə tezliklə şöhrət qazandı.
Fəthi bəy Balkan müharibəsi bitdikdən sonra qərargahı Şişlidə yerləşən I Ordu Korpusunda xidmət edirdi. Məhz burda xidmət zamanı o, tarixdə yadda qalan bir hadisə ilə də gündəmə gəldi. Belə ki, 1913-cü ildə İstanbuda yerləşən qadın hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan "Osmanlı Hüquqlarını Müdafiə Nisvan Cəmiyyəti" həm türk qadınlarını təbliğ etmək, həm də Osmanlı ordusuna təyyarə hədiyyə edə biləcək yardım toplamaq üçün kompaniya keçirmək qərarına gəldi. Bu məqsədlə cəmiyyət Safraköydəki Təyyarə Məktəbi Müdirliyinə müraciət edərək bir qadının təyyarədə uçmaq icazəsi istənildi. Birinci Ordu Korpusun komandanının müavini Camal Mərsinlinin təşəbbüsü ilə korpus komandirindən lazımi yazılı icazə alındı. Alınan icazə ilə Belkıs Şövkət 1 dekabr 1913-cü il bazar ertəsi uçuş həyata keçirildi. Bu ilk türk qadınının təyyarəyə minməsi hadisəsi idi. Təyyarənin pilotu isə baş leytenant Fəthi bəy seçilmişdi. Təxminən 200 metr yüksəklikdə reallaşan uçuş Şişli, Azadlıq Anıtı, Üsküdar və Kadıköy üzərində həyata keçirildi. Ümumi uçuş 15 dəqiqə davam etmişdi.
Həlak olması
Balkan müharibələrindən sonra Osmanlı imperiyası hökuməti, dövlətin mülklərinə rəsmi ekspedisiyalar təşkil etməyə başladı. İstanbuldan Misirin Qahirə və İsgəndəriyyə şəhərlərinə dörd Hərbi Hava Qüvvələri monoplanının çox mərhələli uçuşu həyata keçirildi. Bu ekspedisiya zamanı təxminən 2500 kilometr (1600 mil) məsafə qət edildi. Təyyarələr İstanbul aviasiya məktəbi Haqios Stefanosdan (hazırkı Yaşılköy) havaya qalxdılar. Misirə uçuş edəcək heyətə ilk daxil olanlardan biri Fəthi bəy oldu
Fəthi bəy yoldaşı Sadıq bəylə birlikdə 'Muavenet-i Milliye' adlı Bleriot XI/B təyyarəsinin 1914-cü il fevralın 8-də başlayan İstanbul - Konya - Ulukişli - Adana - Homs - Dəməşq - İskəndəriyyə - Qahirə marşrutu üzrə səyahət uçuşunda iştirak etdi. Uçuş Osmanlı hərbi aviasiyasının qüdrətinin nümayişi, həmçinin Osmanlı tarixində ilk hava poçtunun daşınması məqsədi ilə təşkil edilmişdi. Bu uçuş zamanı Fəthi bəy həlak oldu. Onun təyyarəsi martın 3-də Tiberiya rayonunda Təbəriyyə gölü (Qalileya dənizi) ərazisində qayalara çırpıldı. Uçuşda iştirak edən ikinci təyyarədə olan Sadıq bəy Yaffa yaxınlığında qəzaya uğradı və o da həlak oldu. Sonradan bu uçuş təkrarlandı və 9 may 1914-cü ildə yeni ekipaj tərəfindən uğurla tamamlandı.
Bu aviaqəza Türkiyə aviasiya tarixində ilk itkilər sırasındadır. Fəthi bəy Dəməşqdə dəfn edildi. Onun məzarı Sadıq bəyin məzarı ilə birlikdə Dəməşqin Səlahəddin türbəsindədir. Təbəriyyə gölünün yaxınlığında qəza yerində abidə qoyuldu. İstanbulda daha bir xatirə abidəsi də ucaldıldı.
Xatirəsi
Fəthi bəyin məqsədinə çatmadan qəzaya düşməsi və həlak olması, o günlərdə bütün ölkədə böyük kədərə səbəb oldu. Hazırda Muğla ilində yerləşən Əvvəllər Meğri adlanan Fəthiyə şəhəri onun şərəfinə adlandırıldı.
2004-cü ildə Təyyarəçi Fəthi bəyin monumental heykəli Fəthiyədə antik teatrın qarşısındakı Şəhid Kapitan Təyyarəçi Fəthi bəy Milli Parkında nümayiş etdirilməyə başlandı. Daha sonra bu heykəl 2018-ci ildə tikilmiş Fəthiyə Dövlət Xəstəxanası ilə üzbəüz olan Şəhid Fəthi bəy parkında yeni yerinə köçürüldü.
Behçət Kamal Çağlar Təyyarəçi Fethi bəyə aşağıdakı sətirləri həsr edib:
“Aslan uçdu” təriflə oxunur;
Bu müqəddəs torpağın övladı Fəthi...
Əlbəttə üzərində olacaq bəd nəzərlər hər zaman
Əgər məqsədə çatmadan, yolundan azsan ;
Baxın; Fəthiyə Fəthiyə oldu, sayəndə Meğri,
Qartalım! Bu ölkə sənin kölgəndə azaddır.
İstinadlar
- "Famous Turkey People: Fethi Bey & How To Pronounce Fethiye" (ingilis). 2010-03-13. 2014-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-05.
- "FIRST TURKISH PILOT ALSO LOST IN SYRIA" (ingilis). Diplomatic Observer. 2012-07-22. 2012-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-05.
- "Rise of the Turkish Air Force (1911-1914)" (ingilis). Turkish Air Force. 2011-01-21. 2013-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-05.
- "History of the Turkish Air Force" (ingilis). Incirlik Air Base. 2006-11-17. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-05.
- "Türk Havacılığı Salonu" (Türkçe). 2014-07-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-01.
- Bedük, Muhammed. (türk). Tarihi Yarımada İşadamları ve Yöneticileri Derneği. 1 March 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- Yılmazer, Bülent. "Murat Bardakçı'nın Hürriyet Gazetesi vasıtasıyla Aziz Hava Şehitlerimiz'in hatırasına büyük saygısızlığı" (türk). Tayyareci. 2011-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- "Story of Turkish Aviation" (ingilis). 2012-07-27. 2013-12-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-05.
Xarici keçidlər
- 110th Commemoration of the death of Captain Tayyareci Fethi Bey
- Şehit Fethi Bey Ölümünün 108. Yılında Fethiye'de Anıldı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Teyyareci Fethi bey turk Tayyareci Fethi Bey 12 iyun 1887 Konstantinopol 3 mart 1914 El Samra d Britaniya Felestini d Osmanli imperiyasi pilotu Osmanli aviasiyasinin oncullerinden biri Fethi beySexsi melumatlarDogum tarixi 12 iyun 1887 1887 06 12 Dogum yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiVefat tarixi 3 mart 1914 1914 03 03 26 yasinda Vefat yeri El Samra d Britaniya Felestini d Britaniya imperiyasiVetendasligi Osmanli imperiyasiTehsili Turk Ali Herbi Deniz MektebiHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Osmanli imperiyasiQosun novu Osmanli Aviasiya bolukleriXidmet illeri 1907 ci ildenRutbesi kapitanDoyusler Ikinci Balkan muharibesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFethi bey ve Belkis Sovket xanim Yuzbasi Fethi bey 1887 ci ilde Istanbulda anadan olub 1907 ci ilde Deniz Akademiyasini bitirib Akademiuani bitirdikden sonra Herbi Deniz Quvvelerinde xidmete baslayib Fethi bey 1911 ci ilde Osmanli hokumeti terefinden Boyuk Britaniyadaki Bristol Teyyare Zavodunda ucus telimi ucun gonderilen gelecek yedd pilotdan biri kimi secildi Fethi bey tehsilini basa vurduqdan sonra vetene qayidir ve orada kapitan herbi rutbesi alir Qayidandan sonra ilk defe Istanbulda sinaq ucuslari ile mesgul olur Ikinci Balkan muharibesi baslayandan sonra o cebheye gonderildi Burada Fethi bey o vaxtlar qeyri mumkun hesab edilen gece ucuslari heyata kecirdi Elece de Fethi bey anti osmanli koalisiyasi qosunlarina qarsi bir sira cesur hereketleri ile tezlikle sohret qazandi Fethi bey Balkan muharibesi bitdikden sonra qerargahi Sislide yerlesen I Ordu Korpusunda xidmet edirdi Mehz burda xidmet zamani o tarixde yadda qalan bir hadise ile de gundeme geldi Bele ki 1913 cu ilde Istanbuda yerlesen qadin huquqlarinin mudafiesi ile mesgul olan Osmanli Huquqlarini Mudafie Nisvan Cemiyyeti hem turk qadinlarini teblig etmek hem de Osmanli ordusuna teyyare hediyye ede bilecek yardim toplamaq ucun kompaniya kecirmek qerarina geldi Bu meqsedle cemiyyet Safrakoydeki Teyyare Mektebi Mudirliyine muraciet ederek bir qadinin teyyarede ucmaq icazesi istenildi Birinci Ordu Korpusun komandaninin muavini Camal Mersinlinin tesebbusu ile korpus komandirinden lazimi yazili icaze alindi Alinan icaze ile Belkis Sovket 1 dekabr 1913 cu il bazar ertesi ucus heyata kecirildi Bu ilk turk qadininin teyyareye minmesi hadisesi idi Teyyarenin pilotu ise bas leytenant Fethi bey secilmisdi Texminen 200 metr yukseklikde reallasan ucus Sisli Azadliq Aniti Uskudar ve Kadikoy uzerinde heyata kecirildi Umumi ucus 15 deqiqe davam etmisdi Helak olmasi Sadiq bey Ismayil Haqqi bey Fethi bey ve Nuri bey Onlarin arxasinda Bleriot XI B teyyaresi Balkan muharibelerinden sonra Osmanli imperiyasi hokumeti dovletin mulklerine resmi ekspedisiyalar teskil etmeye basladi Istanbuldan Misirin Qahire ve Isgenderiyye seherlerine dord Herbi Hava Quvveleri monoplaninin cox merheleli ucusu heyata kecirildi Bu ekspedisiya zamani texminen 2500 kilometr 1600 mil mesafe qet edildi Teyyareler Istanbul aviasiya mektebi Haqios Stefanosdan hazirki Yasilkoy havaya qalxdilar Misire ucus edecek heyete ilk daxil olanlardan biri Fethi bey oldu Fethi bey yoldasi Sadiq beyle birlikde Muavenet i Milliye adli Bleriot XI B teyyaresinin 1914 cu il fevralin 8 de baslayan Istanbul Konya Ulukisli Adana Homs Demesq Iskenderiyye Qahire marsrutu uzre seyahet ucusunda istirak etdi Ucus Osmanli herbi aviasiyasinin qudretinin numayisi hemcinin Osmanli tarixinde ilk hava poctunun dasinmasi meqsedi ile teskil edilmisdi Bu ucus zamani Fethi bey helak oldu Onun teyyaresi martin 3 de Tiberiya rayonunda Teberiyye golu Qalileya denizi erazisinde qayalara cirpildi Ucusda istirak eden ikinci teyyarede olan Sadiq bey Yaffa yaxinliginda qezaya ugradi ve o da helak oldu Sonradan bu ucus tekrarlandi ve 9 may 1914 cu ilde yeni ekipaj terefinden ugurla tamamlandi Bu aviaqeza Turkiye aviasiya tarixinde ilk itkiler sirasindadir Fethi bey Demesqde defn edildi Onun mezari Sadiq beyin mezari ile birlikde Demesqin Selaheddin turbesindedir Teberiyye golunun yaxinliginda qeza yerinde abide qoyuldu Istanbulda daha bir xatire abidesi de ucaldildi XatiresiSehid pilotlar Demesqde kapitan Fethi bey bas leytenant Nuri ve bas leytenant Sadiq beyin mezarlari Fethi beyin meqsedine catmadan qezaya dusmesi ve helak olmasi o gunlerde butun olkede boyuk kedere sebeb oldu Hazirda Mugla ilinde yerlesen Evveller Megri adlanan Fethiye seheri onun serefine adlandirildi 2004 cu ilde Teyyareci Fethi beyin monumental heykeli Fethiyede antik teatrin qarsisindaki Sehid Kapitan Teyyareci Fethi bey Milli Parkinda numayis etdirilmeye baslandi Daha sonra bu heykel 2018 ci ilde tikilmis Fethiye Dovlet Xestexanasi ile uzbeuz olan Sehid Fethi bey parkinda yeni yerine kocuruldu Behcet Kamal Caglar Teyyareci Fethi beye asagidaki setirleri hesr edib Aslan ucdu terifle oxunur Bu muqeddes torpagin ovladi Fethi Elbette uzerinde olacaq bed nezerler her zaman Eger meqsede catmadan yolundan azsan Baxin Fethiye Fethiye oldu sayende Megri Qartalim Bu olke senin kolgende azaddir Istinadlar Famous Turkey People Fethi Bey amp How To Pronounce Fethiye ingilis 2010 03 13 2014 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 05 FIRST TURKISH PILOT ALSO LOST IN SYRIA ingilis Diplomatic Observer 2012 07 22 2012 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 05 Rise of the Turkish Air Force 1911 1914 ingilis Turkish Air Force 2011 01 21 2013 09 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 09 05 History of the Turkish Air Force ingilis Incirlik Air Base 2006 11 17 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 05 Turk Havaciligi Salonu Turkce 2014 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 01 Beduk Muhammed turk Tarihi Yarimada Isadamlari ve Yoneticileri Dernegi 1 March 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 08 Yilmazer Bulent Murat Bardakci nin Hurriyet Gazetesi vasitasiyla Aziz Hava Sehitlerimiz in hatirasina buyuk saygisizligi turk Tayyareci 2011 07 19 tarixinde Istifade tarixi 2010 09 08 Story of Turkish Aviation ingilis 2012 07 27 2013 12 07 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 05 Xarici kecidlerVikianbarda Fethi bey ile elaqeli mediafayllar var 110th Commemoration of the death of Captain Tayyareci Fethi Bey Sehit Fethi Bey Olumunun 108 Yilinda Fethiye de Anildi