fbpx
Wikipedia

Fransa Müqavimət Hərəkatı

Fransa müqavimət hərəkatı (fr. Résistance) — İkinci dünya müharibəsi dövründə Avropanın digər ölkələrində olduğu kimi Fransada da müqavimət hərəkatı geniş xarakter almışdır. Hərəkatın başlıca istiqaməti alman faşist işğalçılarının Fransa ərazisində mövcud olan Vişi hakimiyyəti idi. 1940-cı ilin iyunun 20-də Vişi hökumətini devirmək məqsədi ilə Moris Torisin və Jak Dyuklonun imzaları ilə Kommunist Partiyasının manifesti elan olundu. Manifestdə göstərilirdi ki, "Vişi höküməti Fransa xalqı üçün böyük təhlükədir və Fransa xalqı özünün azadlığı və müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparmalı və qul kimi yaşamamalıdır". 10 iyul 1940-cı il manifesti bütün ölkədə böyük əks-səda doğurdu və Fransada müqavimət hərəkatının əsasını qoydu. İlk günlərdə Fransa Kommunist Partiyası xalqın vahid mübarizəsini təşkil etmək məqsədi ilə bir sıra ciddi addımlar atdı. Belə ki, Fransada nəşr olunan "Humaniti" qəzeti 14 milyon nüsxə buraxıldı ki, bu da partizan hərəkatının formalaşmasına ciddi təsir göstərdi. 1940-cı ilin sonlarında müqavimət hərəkatının güclənməsinə təkan verən amillərdən biri noyabr ayının 11-də on minlərlə tələbənin iştirakı ilə izdihamlı nümayişin keçirilməsi oldu. Məhz həmin gün 1918-ci ildə Kompeyn meşəsində Almaniyanın təslim olması ilə başa çatan çox mühüm hadisə baş vermişdir. Nümayiş iştirakçıları Marselyoza himnini ifa edərək faşist işğalçılarına qarşı dərin hiddətlərini bildirirdilər. Lakin hitlerçilər nümayiş iştirakçılarına atəş açaraq onları qanlarına qəltan etdilər. Toqquşma zamanı 12 nəfər həbs olundu, 50 nəfər yaralandı, 800 nəfər isə həbs edildi. Nümayişçilərdən 10 nəfəri ölüm hökmünə məhkum olundu.

Fransa Müqavimət Hərəkatı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yaranması

Fransa vətənpərvərləri artıq 1940-cı ilin sonlarına doğru çox böyük təşkilatlarda, xüsusi ilə döyüş təşkilatlarında birləşməyə başladılar. Həmin dövrdə Fransa Kommunist Partiyasının üzvlərinin onda bir hissəsi həmin təşkilatın üzvü idi. Ancaq faşist rejimi həbsləri davam etdirir və beləliklə də müqavimət hərəkatının genişlənməsinə mane olmağa cəhd edilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, 1941-ci ilin yazından etibarən Fransa Kommunist Partiyası müqavimət hərəkatına yeni-yeni qüvvələri gətirərək onu gücləndirməyə çalışırdı. Xüsusilə 1941-ci ilin mayın 15-də partiyanın Mərkəzi Komitəsinin müraciəti elan olunduqdan sonra Fransanın azadlığı və müstəqilliyi uğrunda Milli cəbhənin yaradılması məsələsi mühüm hadisə oldu. Fransa Kommunist Partiyası hesab edirdi ki, müqavimət hərəkatına yalnız Fransa Kommunist Partiyası rəhbərlik edə bilər və bütün cəbhələrdə aparıcı və rəhbəredici rol məhz ona məxsus olmalıdır. Həmin dövrdə paytaxt Parisdə, Marseldə, Leonda və başqa Fransa şəhərlərində bir sıra gizli qruplar, təşkilatlar formalaşırdı ki, bu təşkilatlar öz ətrafında ziyalıları və zabitləri, habelə burjua ünsürlərini birləşdirirdi. Müqavimət hərəkatı təşkilatçıları sırasında Sosialistlər, Katoliklər, millətçilər digərlərini birşəldirirdi. Bu dövrdə həmçinin "Komba" (Mübarizə), "Fran-Tizer" (Azad atıcılar), "Liberrasson" (Azadlıq) adlı təşkilatlar da yaradılmışdır. Fransanın azadlığı uğrunda mübarizə aparan təşkilatlar sırasında Azad Fransa Təşkilatı xüsusi ilə fərqlənirdi. Bu təşkilat 1942-ci ilin iyulundan etibarən "Döyüşən Fransa" adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. Onun rəhbəri general Şarl de Qoll olmuşdur. Şarl de Qoll peşəkar hərbçi, birinci dünya müharibəsinin iştirakçısı, siyasi baxışlarına görə katolikliyə yaxın olan və alovlu vətənpərvər idi. Şarl de Qoll siyasi fəaliyyətə başladığı andan etibarən fransa xalqının azadlığına çalışıb. 1940-cı ilin yayında O, hələ Fransada tank diviziyasının komandiri idi. Tezliklə, baş nazir Reyno onu hərbi nazirin müavini vəzifəsinə təyin edir. Lakin 10 gün sonra Reyno tutduğu vəzifədən istefa verir və Şarl de Qoll sona qədər mübarizə aparır. İngiltərənin baş naziri Vinston Leonard Spenser Çörçill tanış olduqdan sonra Londona köçərək burada mübarizəni davam etdirir. 1940-cı ilin iyun ayının 18-də radio ilə çıxış edir.

O, faşist Almaniyasına qarşı Fransız xalqının dönməz mübarizəsini ifadə edir. Beləliklə, Şarl de Qoll inanırdı ki, Fransa xalqı ABŞ və İngiltərə ilə birlikdə faşizm üzərində qələbə çalacaqdır. 1940-ci il avqustun 7-də Şarl de Qoll Vinston Leonard Spenser Çörçildən İngiltərə ərazisində fransız vətənpərvərlərindən ibarət silahlı dəstələrin yaradılmasına razılıq alır. Eyni zamanda Şarl de Qoll öz təşkilatını da bir qədər möhkəmləndirməyə müvəffəq olur. Həmin dövrdə Azad Fransa Təşkilatının 7 minə qədər silahlı qüvvəsi var idi. Çox keçmədən Azad Fransa Təşkilatı və Fransanın kaloniyaları, o cümlədən Çad, Kamerun, Konqo və başqaları Şarl de Qollun ətrafında sıx birləşərək onu müdafiə edirlər. Azad Fransa Təşkilatı ingilis ordusu ilə 1941-ci ilin yayında bir sıra hərbi əməliyyatlarda, xüsusi ilə Suriya ərazisində aparılan hərbi əməliyyatlarda birgə iştirak edir. Azad Fransa Təşkilatı həmçinin ABŞ tərəfindən hərbi əməliyyatlarda da iştirak edir. Məhz buna görə idi ki, ABŞ hökuməti 1941-ci ilin noyabrına kimi Vişi hökumətini tanımadı. 1941-ci il iyunun 22-də faşist Almaniyasının SSRİ-yə hücumu ilə Böyük Vətən müharibəsi başlandı. Bununla da beynəlxalq vəziyyət tamamilə dəyişdi və ikinci dünya müharibəsi dövründə antifaşist hərəkatı özünün ən yüksək həddinə çatdı. 1941-ci il dekabr ayında Yaponiyanın ABŞ hərbi hava qüvvələrinin bazalarına zərbə endirməsi SSRİ-ABŞ-İngiltərə birliyininin yaranmasına və formalaşmasına böyük təsir göstərdi. Bu hadisə həmçinin işğal olunmuş ölkələrdə, xüsusilə Fransada müqavimət hərəkatının gedişinə ciddi təsir göstərdi.

1941-ci ilin yayından etibarən Azad Fransa Təşkilatının Moskva ilə əlaqəsi yaranır. Sovet İttifaqı Fransa xalqının azadlığı uğrunda mübarizə aparan Azad Fransa Təşkilatının fəaliyyətini alqışlayır və Fransanın tamamilə azad edilməsi uğrunda mübarizədə təşkilata əzmkarlıq arzulayırdı. Eyni zamanda, Şarl de Qoll SSRİ-yə cavabında bildirirdi ki, "Fransa xalqı da Sovet İttifaqı ilə sona kimi həmrəy olacaqdır". Bu əməkdaşlığın simvolu kimi Normandiya- Neman eskadrası yaradıldı və həmin eskadrası böyük uğurlar qazandı. Habelə Sovet İttifaqının ordeni ilə təltif edildi. Fransa müqavimət hərəkatının iştirakçıları Böyük Vətən müharibəsinin başlanmasından dərhal sonra müxtəlif cəbhələrdə fəal mübarizə aparmağa başladılar. Fransanın paytaxtı Parisdə və ölkənin şimal rayonlarında hərəkat daha geniş xarakter aldı. Müxtəlif dairələrin nümayəndələri hərəkata cəlb olunur və beləliklə də müqavimət hərəkatı daha da dərinləşir. Eyni zamanda ayrı-ayrı departamentlərə rəhbərlər təyin edilir. 1941-ci il avqust ayının 23-də polkovnik Faben ilk alman zabitini öldürdü. Nor və Padekale departamentlərində partizan dəstələrinə Şarl de Qoll başçılıq edirdi. 1941-ci ilin iyulundan başlayaraq Milli Cəbhə öz ətrafında fəhlələri, ziyalıları, sənətkarları birləşdirirdi. Elə həmin dövrdən etibarən Milli Cəbhənin Təşkilat Komitəsi yaradılır ki, bu, bütün qüvvələri birləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Bu dövrdə Həmkarlar təşkilatları, habelə Gənclər və Fransa Vətənpərvər Qadınları daha sıx birləşərək böyüklərin rəhbərliyi altında mübarizəni davam etdirirdilər. Milli Cəbhənin qarşısında 3 başlıca vəzifə vardır:1) Hitlerçilər məhv edilməli və Fransa ərazisindən qovulmalı; 2)Düşmən və onun müttəfiqlərinin təqib edilməsi; 3) Xalq hakimiyyətinin bərpa edilməsi və demokratik seçkilərlə hakimiyyətin yaradılması. Bu demokratik platformada Fransa xalqının bütün siyasi qüvvələri birləşmişdi və müqavimət hərəkatının güclənməsinə ciddi təsir göstərdi. Hitlerçilər tezliklə müqavimət hərəkatının iştirakçılarına qarşı terroru gücləndirir və beləliklə də Vişi hökumətinə hərbi yardımlar edərək hərəkat iştirakçılarına divan tutmağa başladılar. 1941-ci il iyulun 18-də Piyuşi Vişi hökumətinin daxili işlər naziri təyin edildi. O, tezliklə xüsusi tribunal yaradaraq 13 min vətənpərvəri həbs etdirir. Bu tədbirlərdə bir sıra təşkilatlar, o cümlədən Milli Xalq Birliyi və Fransa Milli Partiyası fəal iştirak edirdi. 1941-ci il sentaybrın 30-da verilmiş əmrə görə fransızlar məhkəməsiz həbs edilə və təqiblərə məruz qala bilərdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə 75 minə qədər Fransa Kommunist Partiyasının üzvü həbs edildi. Bu, bütövlükdə partiya üzvlərinin 25 % -i idi. Lakin, bütün bunlara baxmayaraq müqavimət hərəkatı uğurla davam edirdi. 1941-ci ilin sentyabrında Sovet hökuməti Londonda fəaliyyət göstərən Fransa Milli Komitəsini tanıyır və onunla əməkdaşlığa başlayır. 1942-ci il noyabrın 8-də ingilis-amerikan ordusunun generalı Eyzenhauerin başçılığı altında Mərakeş və Əlcazairə daxil oldu. Gözlənilmədən Şimali və Qərbi Afrikada Vişi kalonoyal adminstrasiyası müttəfiqlərin tərəfinə keçir, onun başçısı admiral Darlan hələ müttəfiqlərin hücumu ərəfəsində Əlcazairə gəlir və ABŞ-la gizli əlaqə yaradır. Çox keçmədən Darlan qətlə yetirilir və onun ölmündə bir sıra fərziyyələr irəli sürülür. Belə ki, onun Qollistlər tərəfindən öldürülməsi ehtimal olunurdu. Fransa ordusu general Jironun komandanlığını qəbul edir və beləliklə də onun hərbi faəliyyəti ABŞ tərəfindən müdafiə edilir. Belə mürəkkəb şəraitdə alman hərbi komandanlığı Cənubi Fransanı mühasirəyə alır və bura 3 linkorn, 8 kreysler, 16 minamiyot və 60-a yaxın köməkçi hissələr yerləşdirilir.

Alman və İtalyan hərbi birləşmələri Tunisə göndərilir və burada da ingilis-amerikan qoşunlarına qarşı hərbi əməliyyatlar genişləndirilir. Şimali Afrikada aparılan hərbi əməliyyatlar onu göstərdi ki, müqavimət hərəkatı iştirakçıları çox böyük uğurlar qazanmış və beləliklə də Vişi hökumətinin çökməsində mühüm rol oynamışdılar. Eyni zamanda, Vişi hökumətinin nazirlərinin bir hissəsi istefa verir, digər bir hissəsi isə Əlcəzairə qaçdı. Ümumiyyətlə, Vişi hökuməti formal olaraq Fransa müqavimət hərəkatına qarşı cəbhənin mərkəzi kimi fəaliyyət göstərirdi. Bu dövrdə alman hərbi sənayesini möhkəmlətmək məqsədi ilə xüsusi qanun qəbul edildi. Bu qanuna görə 19-20 minə yaxın qoşun Almaniyaya göndərilməli və həmin şəxslər alman hərbi sənayesinin inkişafında iştifadə olunmalı idilər. Ələ keçirilmiş müqavimət hərəkatının üzvləri Almaniyaya göndərilmiş şəxslərin içərisində idi. 1942-ci ilin sonlarında müqavimət hərəkatının gedişində çox mühüm dəyişikliklərdən biri də ondan ibarət idi ki, Fransa Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin rəhbərliyi ilə Şarl de Qollun rəhbərlik etdiyi Komitə birləşdi və bununla da həmin dövrdən etibarən Fransanın tamamilə azad edilməsi məqsədi ilə Milli üsyana hazırlıq haqqında birgə faəliyyətə dair saziş imzalandı. Beləliklə, 1941-1942-ci illərdə Qərbi Avropanın ən böyük dövlətlərindən biri olan Fransada müqavimət hərəkatı formalaşma mərhələsinə qədəm qoydu. Bu mərhələdə alman faşizminə qarşı və eləcə də onun Fransada dayağı sayılan Vişi hökumətinə qarşı müqavimət hərəkatına rəhbərlik edən Fransa Kommunist Partiyası və Azad Fransa Təşkilatı ətrafında milli fransız vətənpərvəri sıx birləşə bildi. Doğrudur, ilk dövrlərdə rəhbərlik edən bu qüvvələr müqavimət hərəkatına birbaşa başçılıq etməklə, xüsusi mübarizə aparmağa cəhd göstərsələr də, tezliklə hərəkatın gedişində əsaslı dəyişikliklər baş verdi. Beləliklə, Fransa Kommunist Partiyası və Azad Fransa Təşkilatının birliyi təmin olundu. Bütün bunlar ona gətirib çıxardı ki, müqavimət hərəkatının gedişində 1942-ci ilin sonu -1943-cü ilin əvvəllərində yeni mərhələ başlandı.

Fransada müqavimət hərəkatının geniş vüsət alması

1943-cü ilin əvvəllərindən etibarən faşist Almaniyasına qarşı Fransada müqavimət hərəkatı yeni mərhələyə qədəm qoyur. Bu, onunla bilavasitə bağlı idi ki, artıq müharibənin gedişində əsaslı dönüş yaranmış və bütün cəbhələrdə faşist işğalçılarına qarşı əks hərbi əməliyyatlar gücləndirilmişdir. Belə şəraitdə Fransa Kommunist Partiyası və "Döyüşən Fransa" daha uğurlu hərbi əməliyyatlar aparmaq üçün bir neçə dəfə tarixi görüşlər keçirir və beləliklə işğalçılara qarşı mübarizə əzmi möhkəmlənirdi. 1943-cü ilin yanvarında Fransa Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin səlahiyyətli nümayəndəsi F.Qreniye Londonda yerləşən Fransa Milli Komitəsinin rəsmi rəhbəri Şarl de Qolla görüşə gəlir. Bu, artıq Fransada mövcud olan ayrı-ayrı dairələrin, geniş xalq kütlələrinin faşist Almaniyasına qarşı birliyinin ifadəsi idi. 1943-cü ilin aprelində Kommunistlər Ümumi Əmək Konfederasiyasını ləğv edərək ölkədə vahid Əmək Konfederasiyasının yaradılmasına razılıq verir. Bununla bütün ictimai-siyasi təşkilatlar vahid cəbhədə birləşdi. 1943-cü ilin may ayında Milli Müqavimət Şurası yaranır ki, onun tərkibinə Şarl de Qoll tərəfdarları – Qollistlərlə yanaşı Kommunistlər də daxil olur.Bu hadisə Fransada antihitlerçi qüvvələrin güclənməsi istiqamətində mühüm addım oldu. 1943-cü ilin yayından etibarən Şarl de Qollun rəhbərliyi altında Milli Müqavimət Şurası daha da möhkəmlənir.Həmin ilin iyulun 3-də Fransa Milli Azadlıq Komitəsi təşkil edilir ki, onun rəhbəri Şarl de Qoll və Jiro idi. Bu Komitə Fransa Müvəqqəti Hökuməti oldu. Tezliklə, Fransa Müvəqqəti Hökuməti ABŞ, İngiltərə və Sovet İtttifaqı tərəfindən rəsmən tanındı.Belə ki, 1943-cü il iyun ayının 26-da Sovet İtttifaqınin rəhbəri İosif Stalin Uniston Çörçilə teleqram göndərərək bildirir ki, "ümid varam ki, Britaniya rəhbərliyi Şarl de Qollun başçılığı altında antihitlerçi qüvvələri müdafiə edəcək və "Döyüşən Fransa" ətrafında birləşməyə kömək göstərəcəkdir".

Avqustun 26-da isə Sovet İtttifaqı rəhbərliyi Fransa Milli Azadlıq Komitəsini rəsmi şəkildə tanıdığını bildirdi. Elə həmin gün ABŞ və İngiltərə rəhbərliyi də Komitəni tanıdıqlarını bildirdilər.

Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, Fransa Milli Azadlıq Komitəsi Əlcazairdə formalaşmışdır.Ümumiyyətlə, Sovet İtttifaqı rəhbərliyinin Fransa Milli Azadlıq Komitəsini tanıması Sovet-Fransa, habelə müttəfiqlərlə Sovet İtttifaqı arasında münasibətlərə böyük təsir göstərdi. Bunun bariz nümunəsi idi ki, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti 1943-cü il oktyabrın 5-də A.Y. Boqolomovu Sovet hökumətinin Fransa Milli Azadlıq Komitəsi ilə əməkdaşlıq məsələləri üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi təyin etdi. Bütün bunlar nəticə etibarı ilə Sovet –Fransa münasibətlərinin yüksək səviyyədə inkişafına təsir göstərdi. Hələ 1943-cü ilin aprelin 15-də Fransada nəşr olunan "Humaniti" qəzeti Fransanın tamamilə azad edilməsi ilə Milli üsyana hazırlıq üçün ali direktiv nəşr etdirir. Həmin direktivdə göstərilirdi ki, Fransada mövcud olan bütün silahlı qüvvələr, xüsusi ilə Frantriyerlər və partizan dəstələri birləşməli və beləliklə də vahid cəbhədən çıxış etməlidirlər.1943-cü ilin 6 ayı ərzində Fransa vətənpərvərləri 1200-ə qədər obyekti məhv edə bilmişdilər. Bəyannamədə göstərilirdi ki, nəinki obyektlər,eyni zamanda dəmir yol nəqliyyatı da məhv edilməli və bu məqsədlə də partizan dəstələri də öz fəaliyyətlərini gücləndirməlidirlər.1943-cü ilin oktyabrına qədər artıq Korsika vətənpərvərləri üsyan qaldırmalı və faşist alman işğaçılarından azad edilməli idi. Digər tərəfdən isə həmin dövrdə Fransanın müxtəlif müəssisələri tətil hərəkatına keçmişdir ki, bu da alman sənayesini kəskin şəkildə böhran qarşısında qoymuşdur.Bu baxımdan Nor və Padekale departamentlərinin 50 min şaxtiyoru tətil etdi. Tezliklə, həmin rayonlara həmrəylik əlaməti olaraq Paris rayonunun bütün müəssisələri tətil hərəkatına qoşuldular. Beləliklə, artıq 1943-cü ilin sonlarına doğru hərəkat daha da dərinləşməklə, bütün ictimai-siyasi qüvvələri əhatə etməyə başladı.

1944-cü ilin əvvəllərində Fransa müqavimət hərəkatının gedişində çox mühüm hadisələrdən biri də bütün silahlı qüvvələrin vahid ad altında – "Fransa Daxili Qüvvələri" adı ilə birləşməsi idi. İlk aylarda Fransa Daxili Qüvvələrinin sayı 500 minə çatırdı. Hərbi qüvvələrin qərargah rəisi general Süenvil təyin edildi.

Bəhs olunan dövrdə çox mühüm hadisələrdən biri də 1944-cü ilin martın 15-də Milli Müqavimət Şurasının proqramının qəbul edilməsi idi. Proqramın başlıca məzmunu ondan ibarət idi ki, bütün silahlı qüvvələr gecikmədən faşist işğalçılarına və Vişi rejiminə qarşı birləşməli, Fransanın xalq kütlələri ilə hərbi qüvvələrin koordinasiyası yaradılmalı, düşmənin silah anbarları məhv edilməli idi.Bundan başqa həmçinin göstərilirdi ki, Fransanın müstəqilliyinin qorunub saxlanması üçün Müvvəqqəti Hökumət yaradılır, milli sənaye sahələri, habelə iri banklar bərpa olunur, kooperativlərin inkişafına təminat verilir,müstəmləkə xalqlarının hüquqları genişləndirilir. Bütün bunlar nəticə etibarı ilə demokratik qüvvələrin möhkəmlənməsinə əsaslı şəkildə təsir göstərir. Məhz həmin dövrdən etibarən Şarl de Qoll təkbaşına Fransa Milli Azadlıq Komitəsinin rəhbəri seçilir. Jiro Komitə üzvlüyündən uzaqlaşdırılır.1944-cü il aprelin 3-də Fransa Kommunist Partiyasının 2 nümayəndəsi Fransua Biyer və Fernan Qrenye Fransa Milli Azadlıq Komitəsinin üzvü olur. Fransa Kommunist Partiyası Fransa Milli Azadlıq Komitəsinin hərbi proqramını həyata keçirmək üçün 5 şərt irəli sürür:1)Bütün qüvvələr faşist Almaniyasına qarşı vahid cəbhədə birləşməklə, güclü antihitler ordusu yaradılmalı, vətənpərvərlər tamamilə silahlandırılmalı; 2) Fransa Milli Azadlıq Komitəsinin rəhbərliyi təmizlənməli və faşist rejimi ilə gizli əlaqəsi olanlar uzaqlaşdırılmalı; 3) Aparılan müharibəni Ümumxalq mübarizəsinə çevirmək, beləliklə, Milli Azadlıq müharibəsini müvəffəqiyyətlə keçirmək; 4) Fransa kaloniyaları ilə geniş əlaqələr yaradılmalı və həmin qüvvələrdən istifadə olunmalı idi; 5) Millətlər Birliyində Fransanın rolu möhkəmləşdirilməli və Fransanın müttəfiqlərlə birgə vahid cəbhədə mübarizəsi təşkil edilməli idi.1944-cü ilin iyunun 3-dən etibarən Fransa Milli Azadlıq Komitəsi Fransa Respublikasının Müvəqqəti Hökuməti adı ilə fəaliyyətə başlayır.

Qeyd etmək lazımdır ki, 1945-ci ilin 5 ayı ərzində müqavimət hərəkatı iştirakçıları düşmənə çox böyük zərbə vura bildi. Belə ki, düşmənin 319 eşalonu sıradan çıxarılıb, 520 parovoz, 3120 vaqonu dağıdılmışdır.Bundan başqa minlərlə alman hərbi dəstələri və patrul xidməti hissələri məhv edilmişdir. Bütün bunlar ona gətirib çıxarmışdır ki, ən azından Fransanın vətənpərvər qüvvələri Fransa Milli Azadlıq Komitəsinə daxil olmaqda davam edirdi.Artıq bu dövrdən etibarən Milli Üsyana hazırlıq sürətləndirildi. Belə şəraitdə müttəfiq orduların 1944-cü il iyunun 6-da general Eyzenhauerin başçılığı altında şimal-qərbi Fransadan-Normandiya ərazisindən hərbi əməliyyatlara başlamaqla II Dünya müharibəsi gedişində İkinci Cəbhəni açırlar.Hərbi əməliyyatların ilk iki ayı ərzində Fransanın bir çox əraziləri faşist işğalçılarından azad edilir.ABŞ və İngiltərənin hakim dairələri çalışırdılar ki, yalnız Şarl de Qollun başçılığı altında Fransa Müvəqqəti Hökuməti müqavimət hərəkatının rəhbəri kimi möhkəmləndirilisin. Beləliklə, Fransanın azad edilməsini başa çatdırsınlar.Elə həmin gün Şarl de Qoll Londondan radio ilə yenidən çıxış edir və O, bütün Fransa xalqını müttəfiq ordusu ilə bir cəbhədə vuruşmağa çağırır.Bu dövrdə Fransa vətənpərvərlərinin sayı artır və ayrı-ayrı partizan dəstələrində döyüşçülərin sayı 25 mindən 250 minədək yüksəlir.1944-cü ildə Fransada 40-a qədər sovet partizan dəstələri vuruşurdu.Həmin partizan dəstələrində sovet döyüşçülərinin ümumi sayı 4 minə çatırdı.Artıq milli hərəkat Fransanın 40 departamentindən 90 departamentinə yayılmışdı.28 departament isə müttəfiqlərin ordusu daxil olmadan milli müqavimət hərəkatına cəlb olunmuşdu. Milli hərəkat müvəqqəti hakimiyyətin mövqeyini möhkəmləndirir və çox sayda fransız vətənpərvərlərinin yetişdirilməsi üçün işlər görür.Artıq alman faşizminin dayağı olan Vişi rəhbərliyi müqavimət göstərmək gücündə deyildi.Şarl de Qoll hərəkatın rəhbəri kimi və eyni zamanda, müvəqqəti hökumətin başçısı kimi Fransanın paytaxtı Parisdə başalanacaq üsyana böyük əhəmiyyət verirdi.1944-cü ilin avqustunun 10-da Paris şəhərətrafı dəmiryolçuları tətil etdilər.Artıq bu milli üsyana böyük çağırış idi.Avqustun 15-də Paris polisi tətilçilərə qoşuldu.Elə həmin gün Fransanın cənubunda çox böyük hərbi əməliyyatlar başlayır ki, bu, "Envil" əməliyyatı idi.1944-cü il avqustun 15-də 6-cı amerikan ordusunun hissələri cənubi Fransadan hərbi əməliyyatlara başlayır ki,bu ordu ilə yanaşı birinci Fransa ordusu da amerikan ordusuna qoşuldu.Bu orduya Şarl de Qollun silahdaşı general Qelyatr komandanlıq edirdi. Cənubdan başlanan hərbi əməliyyatlar müqavimət hərəkatını daha da gücləndirir və avqustun 19-da Fransanın paytaxtı Parisdə milli üsyan başlanır.Üsyana Kommunist Partiyası və Paris Komitəsi rəhbərlik edir.Tezliklə üsyan bütün tətil edən qüvvələri öz ətrafında birləşdirir və hərəkat uğurla başa çatır.Paris Komitəsinin rəhbərlərindən olan A.Tolle bütün antifaşist partiyaları vahid cəbhədə birləşdirir və beləliklə, Milli Müqavimət Şurasının hərəkatını uğurla başa çatdıra bilir.Avqustun 20-də Parisdə hərbi rəhbərlik qurulur və faşist komandanlığı müttəfiqlərlə və qollistlərlə danışıqlara başlayır.Lakin, bu danışıqlar onların tamamilə təslim olmasına gətirib çıxarmadı.Belə ki, avqustun 25-dək hərbi əməliyyatlar davam edir və Şarl de Qoll tələb edir ki, müttəfiq ordusu Paris istiqamətində hücumu davam etdirsin.Bütün bunlar avqustun 24-də Parisə əlavə qüvvələrin gətirilməsinə səbəb oldu.Artıq həmin gün Parisin çox böyük hissəsi faşistlərdən azad edildi.Nəhayət, avqustun 25-də Paris alman işğalçılarından azad edilir və həmin gün milli üsyan başa çatır.Çox keçmədən Şarl de Qollun başçılığı altında Müvəqqəti Hökumət Parisə köçür.Ümumiyyətlə, Parisin azad edilməsi əməliyyatında müttəfiqlərin tabeliyi altında 25 hərbi diviziya var idi. Fransanın azad edilməsindən sonra müvəqqəti hökumətin qarşısında çox böyük vəzifələr dururdu.Qeyd etmək lazımdır ki,müqavimət hərəkatı dövründə Fransa iqtisadiyyatına ağır zərbələr vurulub. Belə ki, 1938-ci illə müqayisədə sənaye məhsullarının istehsalı 33 faiz aşağı düşmüşdür.Yüzlərlə sənaye müsəssisəi dağıdılmış, dəmiryol nəqliyyatı isə sıradan çıxmışdır.Vişi rejimi Fransa xalqını faşist Almaniyasında asılı vəziyyətə salınır və bu da nəticə etibarilə Fransa iqtisadiyyatını böhran vəziyyətə gətirir. Artıq 1944-cü ilin avqustundan sonra Fransa xalqının faşist Almaniyası ilə mübarizə dövrü başlayır. Belə ki, Fransanın azadlığına nail olan Milli Müqavimət hərəkatı nəinki Fransanın bütün rayonlarının faşistlərdən azad edilməsi uğrunda mübarizəni davam etdirdi, habelə Avropa xalqlarının azadlığı uğrunda mübarizə apardı. 1944-cü ilin avqustun 28-də Şarl de Qoll xüsusi dekret verərək bütün hakimiyyətin Müvəqqəti hökumətin başçılığı altında birləşəcəyini bəyan etdi. Müvəqqəti hökumətin tərkibində bir sıra siyasi qüvvələr birləşmişdir ki, bu siyasi qüvvələr Şarl de Qolla bir qədər də yaxın qüvələr idi. 1944-cü il sentyabrın 10-da Parisdə yerləşən Müvəqqəti hökumət SSRİ, ABŞ və İngiltərə tərəfindən rəsmən tanındı və onun başçısı general Şarl de Qoll qəbul olundu. 1944-cü ilin sentyabrından etibarən Şarl de Qoll Müvəqqəti hökumətini möhkəmləndirmək və Avropa müqavimət hərəkatı ilə birləşdirmək məqsədi ilə bir sıra tədbirlər görür. Belə ki, Vətənpərvər Milis heyəti yaradılır. Onun tərkibinə fransa kəndliləri və fəhlələrin nümayəndələri daxil oldu. Lakin həmin dövrdə Müvəqqəti hökumətdə burjua dairələrinin üstünlük təşkil etməsi və habelə onların rəhbəredici rolu Fransa Kommunist Partiyasının və habelə Milli Müqavimət Şurasının etirazına səbəb oldu.Belə ki, onların fikrincə, Milli Müqavimət bütün ictimai-siyasi qüvvələri öz ətrafında birləşdirməli idi. 1944-cü ilin dekabrın 10-da müqavimət həərəkatının başçısı Şarl de Qoll Moskvaya gəlir. Burada Sovet ittifaqı ilə Fransa ordusu arasında qarşılıqlı yardım haqqında saziş imzalanır. Bu saziş azad edilmiş Fransanın müqavilə bağladığı ilk saziş idi. Sazişin tarixi əhəmiyyəti ondan ibarət idi ki, SSRİ ilə Fransa arasında münasibətlər yüksək səviyyədə təmin edilir və bundan sonra Sovet- Fransa münasibətləri bütün sahələrdə inkişaf etdirilməli idi. Eyni zamanda, Şarl de Qoll bağlanmış müqavilənin əhəmiyyətini belə ifadə edirdi: "Fransa və Rusiya üçün birlik yaradılmış, demək qüvvələrimiz birləşmişdir və bu, Böyük Fransanın yaradılması üçün tarixi bir aktdır". Fransa Müqavimət hərəkatının həlledici dövrü 1944-cü ilin sonu və II dünya müharibəsinin başlanmasına qədər olan mərhələdir. Belə ki, Fransa silahlı qüvvələri müttəfiqlərlə birlikdə 1944-cü ilin ikinci yarısı və 1945-ci ildə faşist Almaniyası və Yaponiyaya qarşı hərbi əməliyyyatlarda böyük uğrular qazana bildi. Müqavimət hərəkatını daha uğurla başa çatdırmaq məqsədi ilə Müvəqqəti hökumət bir sıra ciddi tədbirlər həyata keçirdi. 1944-cü ilin dekabrında Nor və Padekale rayonlarında mövcud olan kömür mövzəsi milliləşdirildi. 1945-ci ilin yanvarında Reno avtomobil zavodu, martında isə Qnon və Ron aviamotor zavodları, iyunda isə aviasiya zavodları milliləşdirildi ki, bu tədbirlərin böyük əhəmiyyəti oldu. Habelə 1945-ci ilin əvvəllərində Fransa Milli Bankı milliləşdirildi və 4 Depozit bank: Lion Kredit Bankı, Baş Cəmiyyət, habelə Ticarət və Sənaye Kredit Bankları da milliləşdirildi.Bundan başqa, Paris-Niderland, Hind-Çin-Paris İttifaq bankı və Rotşiet bazarı yaradılır ki, bütün bunlar Müqavimət hərəkatının iqtisadi qüdrətini daha da artırır. 1945-ci ilin əvvəllərində Ralnonlarda gedən hərbi əməliyyatlarda Fransa döyüşçüləri fəal iştirak edirdi. 1945-ci ilin mayında Böyük Vətən müharibəsinin başa çatması və habelə II dünya müharibəsinin qələbə ilə başa çatmasında Fransa döyüşçülərinin xidmətləri böyük oldu.

Önəmli rolu

Ümumiyyətlə, Avropa Müqavimət hərəkatı tarixində Fransa müqavimət hərəkatı çox böyük rol oynadı.Bu hərəkat həm Fransanın yeni tarixində, həm də ümumdünya tarixində böyük əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, müqavimət hərəkatının nəticəsində ölkə faşizmdən azad edildi, faşizmin Fransada dayağı olan Vişi hökuməti ləğv edildi, demokratik qaydalar və Fransanın azadlığı təmin edildi. Müqavimət hərəkatı gedişində yaradılan Milli Cəbhə hərəkatın qələbə ilə sona çatmasında həlledici əhəmiyyət daşımışdır. Təbii ki, həmin dövrdə Fransa Kommunist Partiyası da geniş xalq kütlələrinin Almaniyaya qarşı mübarizəsində böyük xidmətlər göstərmişdi. Belə ki, 10 minlərlə kommunist Fransanın azadlığı uğrunda aparılan mübarizədə həlak oldu. Partiyanın bir qisim üzvü isə təbliğat-təşviqat işlərinin müvəffəqiyyətlə aparılmasında əzmkarlıq göstərdilər. Müqavimət hərəkatı həmçinin ölkənin bütün dairələrini, xüsusi ilə Sosialist Partiyasını, Həmkarlar İttifaqlarını , bütün sol qüvvələri, demokratik və antifaşist dairələri vahid cəbhədə birləşdirə bildi. Müqavimət hərəkatı göstərdi ki, Fransanın siyasi arenasında bütün siyasi qüvvələrin faşizmə qarşı mübarizədə birləşməsi mümkündür. Müqavimət hərəkatının həm də tarixi əhəmiyyəti olndan ibarət idi ki, Sovet-Fransa əməkdaşlığı möhkəmləndi. SSRİ ilə Fransa arasında münasibətlər elə həmin dövrdən etibarən yüksək səviyyədə inkişaf etməyə başladı. Bundan başqa,Fransa xalqı ilə Sovet xalqı arasında sıx münasibətlər yarandı.Şarl de Qoll bunu aşağıdakı kimi ifadə edirdi: "Sovet Rusiyası olmadan azadlıq hərəkatını müvəffəqliyyətlə başa çatdırmaq olmazdı".

Müqavimət hərəkatının tarixi əhəmiyyətlərindən biri də müharibədən sonrakı dövrdə Fransanını sosial-iqtisadi və siyasi inkişafının yeni istiqamətdə qurulması məsələsi idi. Belə ki, müqavimət hərəkatının ayrı-ayrı üzvləri arasında siyasi və sosial-iqtisadi quruluşa dair ideyada siyasi mübarizə başlayır.Bu, özünü ölkə konstitusiyasının hazırlanmasında da göstərdi. Müqavimət hərəkatının üzvləri hesab edirdilər ki, müharibədən sonra Fransada yalnız müqavimət hərəkatına yaxın olan siyasi partiyalar fəaliyyət göstərməlidir.Hökumətdə,Parlamentdə və dövlət aparatında rəhbəredici vəzifələrə həmin şəxslər təyin olunmalı idi. Müqavimət hərəkatının təcrübəsinin Fransa iqtisadiyyatının, Fransanın ənənələrinin mübarizəsində əvəzsiz töhfə kimi qəbul olunması da xarakterik hal idi. Nəhayət, Fransada müqavimət hərəkatı Fransanın Afrikada olan müstəmləkələrində Milli Azadlıq hərəkatını alovlandırdı. Belə ki, 1945-ci ilin avqust-sentyabr aylarında Vyetnamda başlanan hərəkat Laos və Kambocada da hərəkatı gücləndirdi. Kaloniyal rejim sarsıldı.Digər tərəfdən isə Fransanın mandatlığı altında olan ərazilərə müqavimət hərəkatının təsiri yayıldı. Xüsusi ilə Suriya və Livan kimi mandatlarda silahlı mübarizə gücləndi, mandatlıq sistemi dağıldı. Qərbi Avropa müqavimət hərəkatının Fransa mərhələsi Avropa xalqlarının azadlığına gətirib çıxardı. Müttəfiqlərlə müqavimət hərəkatının birliyini təmin etdi, habelə beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyin təminatına yardım göstərdi. Fransa müqavimət hərəkatı habelə Fransa tarixində yeni mərhələnin başlanğıcını qoymaqla, ölkənin yeni istiqamətdə inkişafını təmin etdi.

fransa, müqavimət, hərəkatı, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, fransa, müqavimət, hərəkatı, résistance, ikinci, dünya, müharibəsi, dövründə, avropanın, digər, ölkələrində, o. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Fransa muqavimet herekati fr Resistance Ikinci dunya muharibesi dovrunde Avropanin diger olkelerinde oldugu kimi Fransada da muqavimet herekati genis xarakter almisdir Herekatin baslica istiqameti alman fasist isgalcilarinin Fransa erazisinde movcud olan Visi hakimiyyeti idi 1940 ci ilin iyunun 20 de Visi hokumetini devirmek meqsedi ile Moris Torisin ve Jak Dyuklonun imzalari ile Kommunist Partiyasinin manifesti elan olundu Manifestde gosterilirdi ki Visi hokumeti Fransa xalqi ucun boyuk tehlukedir ve Fransa xalqi ozunun azadligi ve musteqilliyi ugrunda mubarize aparmali ve qul kimi yasamamalidir 10 iyul 1940 ci il manifesti butun olkede boyuk eks seda dogurdu ve Fransada muqavimet herekatinin esasini qoydu Ilk gunlerde Fransa Kommunist Partiyasi xalqin vahid mubarizesini teskil etmek meqsedi ile bir sira ciddi addimlar atdi Bele ki Fransada nesr olunan Humaniti qezeti 14 milyon nusxe buraxildi ki bu da partizan herekatinin formalasmasina ciddi tesir gosterdi 1940 ci ilin sonlarinda muqavimet herekatinin guclenmesine tekan veren amillerden biri noyabr ayinin 11 de on minlerle telebenin istiraki ile izdihamli numayisin kecirilmesi oldu Mehz hemin gun 1918 ci ilde Kompeyn mesesinde Almaniyanin teslim olmasi ile basa catan cox muhum hadise bas vermisdir Numayis istirakcilari Marselyoza himnini ifa ederek fasist isgalcilarina qarsi derin hiddetlerini bildirirdiler Lakin hitlerciler numayis istirakcilarina ates acaraq onlari qanlarina qeltan etdiler Toqqusma zamani 12 nefer hebs olundu 50 nefer yaralandi 800 nefer ise hebs edildi Numayiscilerden 10 neferi olum hokmune mehkum olundu Fransa Muqavimet Herekati Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranmasi RedakteFransa vetenperverleri artiq 1940 ci ilin sonlarina dogru cox boyuk teskilatlarda xususi ile doyus teskilatlarinda birlesmeye basladilar Hemin dovrde Fransa Kommunist Partiyasinin uzvlerinin onda bir hissesi hemin teskilatin uzvu idi Ancaq fasist rejimi hebsleri davam etdirir ve belelikle de muqavimet herekatinin genislenmesine mane olmaga cehd edilirdi Qeyd etmek lazimdir ki 1941 ci ilin yazindan etibaren Fransa Kommunist Partiyasi muqavimet herekatina yeni yeni quvveleri getirerek onu guclendirmeye calisirdi Xususile 1941 ci ilin mayin 15 de partiyanin Merkezi Komitesinin muracieti elan olunduqdan sonra Fransanin azadligi ve musteqilliyi ugrunda Milli cebhenin yaradilmasi meselesi muhum hadise oldu Fransa Kommunist Partiyasi hesab edirdi ki muqavimet herekatina yalniz Fransa Kommunist Partiyasi rehberlik ede biler ve butun cebhelerde aparici ve rehberedici rol mehz ona mexsus olmalidir Hemin dovrde paytaxt Parisde Marselde Leonda ve basqa Fransa seherlerinde bir sira gizli qruplar teskilatlar formalasirdi ki bu teskilatlar oz etrafinda ziyalilari ve zabitleri habele burjua unsurlerini birlesdirirdi Muqavimet herekati teskilatcilari sirasinda Sosialistler Katolikler milletciler digerlerini birseldirirdi Bu dovrde hemcinin Komba Mubarize Fran Tizer Azad aticilar Liberrasson Azadliq adli teskilatlar da yaradilmisdir Fransanin azadligi ugrunda mubarize aparan teskilatlar sirasinda Azad Fransa Teskilati xususi ile ferqlenirdi Bu teskilat 1942 ci ilin iyulundan etibaren Doyusen Fransa adi ile fealiyyet gostermisdir Onun rehberi general Sarl de Qoll olmusdur Sarl de Qoll pesekar herbci birinci dunya muharibesinin istirakcisi siyasi baxislarina gore katolikliye yaxin olan ve alovlu vetenperver idi Sarl de Qoll siyasi fealiyyete basladigi andan etibaren fransa xalqinin azadligina calisib 1940 ci ilin yayinda O hele Fransada tank diviziyasinin komandiri idi Tezlikle bas nazir Reyno onu herbi nazirin muavini vezifesine teyin edir Lakin 10 gun sonra Reyno tutdugu vezifeden istefa verir ve Sarl de Qoll sona qeder mubarize aparir Ingilterenin bas naziri Vinston Leonard Spenser Corcill tanis olduqdan sonra Londona kocerek burada mubarizeni davam etdirir 1940 ci ilin iyun ayinin 18 de radio ile cixis edir O fasist Almaniyasina qarsi Fransiz xalqinin donmez mubarizesini ifade edir Belelikle Sarl de Qoll inanirdi ki Fransa xalqi ABS ve Ingiltere ile birlikde fasizm uzerinde qelebe calacaqdir 1940 ci il avqustun 7 de Sarl de Qoll Vinston Leonard Spenser Corcilden Ingiltere erazisinde fransiz vetenperverlerinden ibaret silahli destelerin yaradilmasina raziliq alir Eyni zamanda Sarl de Qoll oz teskilatini da bir qeder mohkemlendirmeye muveffeq olur Hemin dovrde Azad Fransa Teskilatinin 7 mine qeder silahli quvvesi var idi Cox kecmeden Azad Fransa Teskilati ve Fransanin kaloniyalari o cumleden Cad Kamerun Konqo ve basqalari Sarl de Qollun etrafinda six birleserek onu mudafie edirler Azad Fransa Teskilati ingilis ordusu ile 1941 ci ilin yayinda bir sira herbi emeliyyatlarda xususi ile Suriya erazisinde aparilan herbi emeliyyatlarda birge istirak edir Azad Fransa Teskilati hemcinin ABS terefinden herbi emeliyyatlarda da istirak edir Mehz buna gore idi ki ABS hokumeti 1941 ci ilin noyabrina kimi Visi hokumetini tanimadi 1941 ci il iyunun 22 de fasist Almaniyasinin SSRI ye hucumu ile Boyuk Veten muharibesi baslandi Bununla da beynelxalq veziyyet tamamile deyisdi ve ikinci dunya muharibesi dovrunde antifasist herekati ozunun en yuksek heddine catdi 1941 ci il dekabr ayinda Yaponiyanin ABS herbi hava quvvelerinin bazalarina zerbe endirmesi SSRI ABS Ingiltere birliyininin yaranmasina ve formalasmasina boyuk tesir gosterdi Bu hadise hemcinin isgal olunmus olkelerde xususile Fransada muqavimet herekatinin gedisine ciddi tesir gosterdi 1941 ci ilin yayindan etibaren Azad Fransa Teskilatinin Moskva ile elaqesi yaranir Sovet Ittifaqi Fransa xalqinin azadligi ugrunda mubarize aparan Azad Fransa Teskilatinin fealiyyetini alqislayir ve Fransanin tamamile azad edilmesi ugrunda mubarizede teskilata ezmkarliq arzulayirdi Eyni zamanda Sarl de Qoll SSRI ye cavabinda bildirirdi ki Fransa xalqi da Sovet Ittifaqi ile sona kimi hemrey olacaqdir Bu emekdasligin simvolu kimi Normandiya Neman eskadrasi yaradildi ve hemin eskadrasi boyuk ugurlar qazandi Habele Sovet Ittifaqinin ordeni ile teltif edildi Fransa muqavimet herekatinin istirakcilari Boyuk Veten muharibesinin baslanmasindan derhal sonra muxtelif cebhelerde feal mubarize aparmaga basladilar Fransanin paytaxti Parisde ve olkenin simal rayonlarinda herekat daha genis xarakter aldi Muxtelif dairelerin numayendeleri herekata celb olunur ve belelikle de muqavimet herekati daha da derinlesir Eyni zamanda ayri ayri departamentlere rehberler teyin edilir 1941 ci il avqust ayinin 23 de polkovnik Faben ilk alman zabitini oldurdu Nor ve Padekale departamentlerinde partizan destelerine Sarl de Qoll basciliq edirdi 1941 ci ilin iyulundan baslayaraq Milli Cebhe oz etrafinda fehleleri ziyalilari senetkarlari birlesdirirdi Ele hemin dovrden etibaren Milli Cebhenin Teskilat Komitesi yaradilir ki bu butun quvveleri birlesdirmek meqsedi dasiyirdi Bu dovrde Hemkarlar teskilatlari habele Gencler ve Fransa Vetenperver Qadinlari daha six birleserek boyuklerin rehberliyi altinda mubarizeni davam etdirirdiler Milli Cebhenin qarsisinda 3 baslica vezife vardir 1 Hitlerciler mehv edilmeli ve Fransa erazisinden qovulmali 2 Dusmen ve onun muttefiqlerinin teqib edilmesi 3 Xalq hakimiyyetinin berpa edilmesi ve demokratik seckilerle hakimiyyetin yaradilmasi Bu demokratik platformada Fransa xalqinin butun siyasi quvveleri birlesmisdi ve muqavimet herekatinin guclenmesine ciddi tesir gosterdi Hitlerciler tezlikle muqavimet herekatinin istirakcilarina qarsi terroru guclendirir ve belelikle de Visi hokumetine herbi yardimlar ederek herekat istirakcilarina divan tutmaga basladilar 1941 ci il iyulun 18 de Piyusi Visi hokumetinin daxili isler naziri teyin edildi O tezlikle xususi tribunal yaradaraq 13 min vetenperveri hebs etdirir Bu tedbirlerde bir sira teskilatlar o cumleden Milli Xalq Birliyi ve Fransa Milli Partiyasi feal istirak edirdi 1941 ci il sentaybrin 30 da verilmis emre gore fransizlar mehkemesiz hebs edile ve teqiblere meruz qala bilerdi Umumiyyetle hemin dovrde 75 mine qeder Fransa Kommunist Partiyasinin uzvu hebs edildi Bu butovlukde partiya uzvlerinin 25 i idi Lakin butun bunlara baxmayaraq muqavimet herekati ugurla davam edirdi 1941 ci ilin sentyabrinda Sovet hokumeti Londonda fealiyyet gosteren Fransa Milli Komitesini taniyir ve onunla emekdasliga baslayir 1942 ci il noyabrin 8 de ingilis amerikan ordusunun generali Eyzenhauerin basciligi altinda Merakes ve Elcazaire daxil oldu Gozlenilmeden Simali ve Qerbi Afrikada Visi kalonoyal adminstrasiyasi muttefiqlerin terefine kecir onun bascisi admiral Darlan hele muttefiqlerin hucumu erefesinde Elcazaire gelir ve ABS la gizli elaqe yaradir Cox kecmeden Darlan qetle yetirilir ve onun olmunde bir sira ferziyyeler ireli surulur Bele ki onun Qollistler terefinden oldurulmesi ehtimal olunurdu Fransa ordusu general Jironun komandanligini qebul edir ve belelikle de onun herbi faeliyyeti ABS terefinden mudafie edilir Bele murekkeb seraitde alman herbi komandanligi Cenubi Fransani muhasireye alir ve bura 3 linkorn 8 kreysler 16 minamiyot ve 60 a yaxin komekci hisseler yerlesdirilir Alman ve Italyan herbi birlesmeleri Tunise gonderilir ve burada da ingilis amerikan qosunlarina qarsi herbi emeliyyatlar genislendirilir Simali Afrikada aparilan herbi emeliyyatlar onu gosterdi ki muqavimet herekati istirakcilari cox boyuk ugurlar qazanmis ve belelikle de Visi hokumetinin cokmesinde muhum rol oynamisdilar Eyni zamanda Visi hokumetinin nazirlerinin bir hissesi istefa verir diger bir hissesi ise Elcezaire qacdi Umumiyyetle Visi hokumeti formal olaraq Fransa muqavimet herekatina qarsi cebhenin merkezi kimi fealiyyet gosterirdi Bu dovrde alman herbi senayesini mohkemletmek meqsedi ile xususi qanun qebul edildi Bu qanuna gore 19 20 mine yaxin qosun Almaniyaya gonderilmeli ve hemin sexsler alman herbi senayesinin inkisafinda istifade olunmali idiler Ele kecirilmis muqavimet herekatinin uzvleri Almaniyaya gonderilmis sexslerin icerisinde idi 1942 ci ilin sonlarinda muqavimet herekatinin gedisinde cox muhum deyisikliklerden biri de ondan ibaret idi ki Fransa Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesinin rehberliyi ile Sarl de Qollun rehberlik etdiyi Komite birlesdi ve bununla da hemin dovrden etibaren Fransanin tamamile azad edilmesi meqsedi ile Milli usyana hazirliq haqqinda birge faeliyyete dair sazis imzalandi Belelikle 1941 1942 ci illerde Qerbi Avropanin en boyuk dovletlerinden biri olan Fransada muqavimet herekati formalasma merhelesine qedem qoydu Bu merhelede alman fasizmine qarsi ve elece de onun Fransada dayagi sayilan Visi hokumetine qarsi muqavimet herekatina rehberlik eden Fransa Kommunist Partiyasi ve Azad Fransa Teskilati etrafinda milli fransiz vetenperveri six birlese bildi Dogrudur ilk dovrlerde rehberlik eden bu quvveler muqavimet herekatina birbasa basciliq etmekle xususi mubarize aparmaga cehd gosterseler de tezlikle herekatin gedisinde esasli deyisiklikler bas verdi Belelikle Fransa Kommunist Partiyasi ve Azad Fransa Teskilatinin birliyi temin olundu Butun bunlar ona getirib cixardi ki muqavimet herekatinin gedisinde 1942 ci ilin sonu 1943 cu ilin evvellerinde yeni merhele baslandi Fransada muqavimet herekatinin genis vuset almasi Redakte1943 cu ilin evvellerinden etibaren fasist Almaniyasina qarsi Fransada muqavimet herekati yeni merheleye qedem qoyur Bu onunla bilavasite bagli idi ki artiq muharibenin gedisinde esasli donus yaranmis ve butun cebhelerde fasist isgalcilarina qarsi eks herbi emeliyyatlar guclendirilmisdir Bele seraitde Fransa Kommunist Partiyasi ve Doyusen Fransa daha ugurlu herbi emeliyyatlar aparmaq ucun bir nece defe tarixi gorusler kecirir ve belelikle isgalcilara qarsi mubarize ezmi mohkemlenirdi 1943 cu ilin yanvarinda Fransa Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin selahiyyetli numayendesi F Qreniye Londonda yerlesen Fransa Milli Komitesinin resmi rehberi Sarl de Qolla goruse gelir Bu artiq Fransada movcud olan ayri ayri dairelerin genis xalq kutlelerinin fasist Almaniyasina qarsi birliyinin ifadesi idi 1943 cu ilin aprelinde Kommunistler Umumi Emek Konfederasiyasini legv ederek olkede vahid Emek Konfederasiyasinin yaradilmasina raziliq verir Bununla butun ictimai siyasi teskilatlar vahid cebhede birlesdi 1943 cu ilin may ayinda Milli Muqavimet Surasi yaranir ki onun terkibine Sarl de Qoll terefdarlari Qollistlerle yanasi Kommunistler de daxil olur Bu hadise Fransada antihitlerci quvvelerin guclenmesi istiqametinde muhum addim oldu 1943 cu ilin yayindan etibaren Sarl de Qollun rehberliyi altinda Milli Muqavimet Surasi daha da mohkemlenir Hemin ilin iyulun 3 de Fransa Milli Azadliq Komitesi teskil edilir ki onun rehberi Sarl de Qoll ve Jiro idi Bu Komite Fransa Muveqqeti Hokumeti oldu Tezlikle Fransa Muveqqeti Hokumeti ABS Ingiltere ve Sovet Itttifaqi terefinden resmen tanindi Bele ki 1943 cu il iyun ayinin 26 da Sovet Itttifaqinin rehberi Iosif Stalin Uniston Corcile teleqram gondererek bildirir ki umid varam ki Britaniya rehberliyi Sarl de Qollun basciligi altinda antihitlerci quvveleri mudafie edecek ve Doyusen Fransa etrafinda birlesmeye komek gosterecekdir Avqustun 26 da ise Sovet Itttifaqi rehberliyi Fransa Milli Azadliq Komitesini resmi sekilde tanidigini bildirdi Ele hemin gun ABS ve Ingiltere rehberliyi de Komiteni tanidiqlarini bildirdiler Yeri gelmisken qeyd etmek lazimdir ki Fransa Milli Azadliq Komitesi Elcazairde formalasmisdir Umumiyyetle Sovet Itttifaqi rehberliyinin Fransa Milli Azadliq Komitesini tanimasi Sovet Fransa habele muttefiqlerle Sovet Itttifaqi arasinda munasibetlere boyuk tesir gosterdi Bunun bariz numunesi idi ki SSRI Ali Soveti Reyaset Heyeti 1943 cu il oktyabrin 5 de A Y Boqolomovu Sovet hokumetinin Fransa Milli Azadliq Komitesi ile emekdasliq meseleleri uzre selahiyyetli numayendesi teyin etdi Butun bunlar netice etibari ile Sovet Fransa munasibetlerinin yuksek seviyyede inkisafina tesir gosterdi Hele 1943 cu ilin aprelin 15 de Fransada nesr olunan Humaniti qezeti Fransanin tamamile azad edilmesi ile Milli usyana hazirliq ucun ali direktiv nesr etdirir Hemin direktivde gosterilirdi ki Fransada movcud olan butun silahli quvveler xususi ile Frantriyerler ve partizan desteleri birlesmeli ve belelikle de vahid cebheden cixis etmelidirler 1943 cu ilin 6 ayi erzinde Fransa vetenperverleri 1200 e qeder obyekti mehv ede bilmisdiler Beyannamede gosterilirdi ki neinki obyektler eyni zamanda demir yol neqliyyati da mehv edilmeli ve bu meqsedle de partizan desteleri de oz fealiyyetlerini guclendirmelidirler 1943 cu ilin oktyabrina qeder artiq Korsika vetenperverleri usyan qaldirmali ve fasist alman isgacilarindan azad edilmeli idi Diger terefden ise hemin dovrde Fransanin muxtelif muessiseleri tetil herekatina kecmisdir ki bu da alman senayesini keskin sekilde bohran qarsisinda qoymusdur Bu baximdan Nor ve Padekale departamentlerinin 50 min saxtiyoru tetil etdi Tezlikle hemin rayonlara hemreylik elameti olaraq Paris rayonunun butun muessiseleri tetil herekatina qosuldular Belelikle artiq 1943 cu ilin sonlarina dogru herekat daha da derinlesmekle butun ictimai siyasi quvveleri ehate etmeye basladi 1944 cu ilin evvellerinde Fransa muqavimet herekatinin gedisinde cox muhum hadiselerden biri de butun silahli quvvelerin vahid ad altinda Fransa Daxili Quvveleri adi ile birlesmesi idi Ilk aylarda Fransa Daxili Quvvelerinin sayi 500 mine catirdi Herbi quvvelerin qerargah reisi general Suenvil teyin edildi Behs olunan dovrde cox muhum hadiselerden biri de 1944 cu ilin martin 15 de Milli Muqavimet Surasinin proqraminin qebul edilmesi idi Proqramin baslica mezmunu ondan ibaret idi ki butun silahli quvveler gecikmeden fasist isgalcilarina ve Visi rejimine qarsi birlesmeli Fransanin xalq kutleleri ile herbi quvvelerin koordinasiyasi yaradilmali dusmenin silah anbarlari mehv edilmeli idi Bundan basqa hemcinin gosterilirdi ki Fransanin musteqilliyinin qorunub saxlanmasi ucun Muvveqqeti Hokumet yaradilir milli senaye saheleri habele iri banklar berpa olunur kooperativlerin inkisafina teminat verilir mustemleke xalqlarinin huquqlari genislendirilir Butun bunlar netice etibari ile demokratik quvvelerin mohkemlenmesine esasli sekilde tesir gosterir Mehz hemin dovrden etibaren Sarl de Qoll tekbasina Fransa Milli Azadliq Komitesinin rehberi secilir Jiro Komite uzvluyunden uzaqlasdirilir 1944 cu il aprelin 3 de Fransa Kommunist Partiyasinin 2 numayendesi Fransua Biyer ve Fernan Qrenye Fransa Milli Azadliq Komitesinin uzvu olur Fransa Kommunist Partiyasi Fransa Milli Azadliq Komitesinin herbi proqramini heyata kecirmek ucun 5 sert ireli surur 1 Butun quvveler fasist Almaniyasina qarsi vahid cebhede birlesmekle guclu antihitler ordusu yaradilmali vetenperverler tamamile silahlandirilmali 2 Fransa Milli Azadliq Komitesinin rehberliyi temizlenmeli ve fasist rejimi ile gizli elaqesi olanlar uzaqlasdirilmali 3 Aparilan muharibeni Umumxalq mubarizesine cevirmek belelikle Milli Azadliq muharibesini muveffeqiyyetle kecirmek 4 Fransa kaloniyalari ile genis elaqeler yaradilmali ve hemin quvvelerden istifade olunmali idi 5 Milletler Birliyinde Fransanin rolu mohkemlesdirilmeli ve Fransanin muttefiqlerle birge vahid cebhede mubarizesi teskil edilmeli idi 1944 cu ilin iyunun 3 den etibaren Fransa Milli Azadliq Komitesi Fransa Respublikasinin Muveqqeti Hokumeti adi ile fealiyyete baslayir Qeyd etmek lazimdir ki 1945 ci ilin 5 ayi erzinde muqavimet herekati istirakcilari dusmene cox boyuk zerbe vura bildi Bele ki dusmenin 319 esalonu siradan cixarilib 520 parovoz 3120 vaqonu dagidilmisdir Bundan basqa minlerle alman herbi desteleri ve patrul xidmeti hisseleri mehv edilmisdir Butun bunlar ona getirib cixarmisdir ki en azindan Fransanin vetenperver quvveleri Fransa Milli Azadliq Komitesine daxil olmaqda davam edirdi Artiq bu dovrden etibaren Milli Usyana hazirliq suretlendirildi Bele seraitde muttefiq ordularin 1944 cu il iyunun 6 da general Eyzenhauerin basciligi altinda simal qerbi Fransadan Normandiya erazisinden herbi emeliyyatlara baslamaqla II Dunya muharibesi gedisinde Ikinci Cebheni acirlar Herbi emeliyyatlarin ilk iki ayi erzinde Fransanin bir cox erazileri fasist isgalcilarindan azad edilir ABS ve Ingilterenin hakim daireleri calisirdilar ki yalniz Sarl de Qollun basciligi altinda Fransa Muveqqeti Hokumeti muqavimet herekatinin rehberi kimi mohkemlendirilisin Belelikle Fransanin azad edilmesini basa catdirsinlar Ele hemin gun Sarl de Qoll Londondan radio ile yeniden cixis edir ve O butun Fransa xalqini muttefiq ordusu ile bir cebhede vurusmaga cagirir Bu dovrde Fransa vetenperverlerinin sayi artir ve ayri ayri partizan destelerinde doyusculerin sayi 25 minden 250 minedek yukselir 1944 cu ilde Fransada 40 a qeder sovet partizan desteleri vurusurdu Hemin partizan destelerinde sovet doyusculerinin umumi sayi 4 mine catirdi Artiq milli herekat Fransanin 40 departamentinden 90 departamentine yayilmisdi 28 departament ise muttefiqlerin ordusu daxil olmadan milli muqavimet herekatina celb olunmusdu Milli herekat muveqqeti hakimiyyetin movqeyini mohkemlendirir ve cox sayda fransiz vetenperverlerinin yetisdirilmesi ucun isler gorur Artiq alman fasizminin dayagi olan Visi rehberliyi muqavimet gostermek gucunde deyildi Sarl de Qoll herekatin rehberi kimi ve eyni zamanda muveqqeti hokumetin bascisi kimi Fransanin paytaxti Parisde basalanacaq usyana boyuk ehemiyyet verirdi 1944 cu ilin avqustunun 10 da Paris seheretrafi demiryolculari tetil etdiler Artiq bu milli usyana boyuk cagiris idi Avqustun 15 de Paris polisi tetilcilere qosuldu Ele hemin gun Fransanin cenubunda cox boyuk herbi emeliyyatlar baslayir ki bu Envil emeliyyati idi 1944 cu il avqustun 15 de 6 ci amerikan ordusunun hisseleri cenubi Fransadan herbi emeliyyatlara baslayir ki bu ordu ile yanasi birinci Fransa ordusu da amerikan ordusuna qosuldu Bu orduya Sarl de Qollun silahdasi general Qelyatr komandanliq edirdi Cenubdan baslanan herbi emeliyyatlar muqavimet herekatini daha da guclendirir ve avqustun 19 da Fransanin paytaxti Parisde milli usyan baslanir Usyana Kommunist Partiyasi ve Paris Komitesi rehberlik edir Tezlikle usyan butun tetil eden quvveleri oz etrafinda birlesdirir ve herekat ugurla basa catir Paris Komitesinin rehberlerinden olan A Tolle butun antifasist partiyalari vahid cebhede birlesdirir ve belelikle Milli Muqavimet Surasinin herekatini ugurla basa catdira bilir Avqustun 20 de Parisde herbi rehberlik qurulur ve fasist komandanligi muttefiqlerle ve qollistlerle danisiqlara baslayir Lakin bu danisiqlar onlarin tamamile teslim olmasina getirib cixarmadi Bele ki avqustun 25 dek herbi emeliyyatlar davam edir ve Sarl de Qoll teleb edir ki muttefiq ordusu Paris istiqametinde hucumu davam etdirsin Butun bunlar avqustun 24 de Parise elave quvvelerin getirilmesine sebeb oldu Artiq hemin gun Parisin cox boyuk hissesi fasistlerden azad edildi Nehayet avqustun 25 de Paris alman isgalcilarindan azad edilir ve hemin gun milli usyan basa catir Cox kecmeden Sarl de Qollun basciligi altinda Muveqqeti Hokumet Parise kocur Umumiyyetle Parisin azad edilmesi emeliyyatinda muttefiqlerin tabeliyi altinda 25 herbi diviziya var idi Fransanin azad edilmesinden sonra muveqqeti hokumetin qarsisinda cox boyuk vezifeler dururdu Qeyd etmek lazimdir ki muqavimet herekati dovrunde Fransa iqtisadiyyatina agir zerbeler vurulub Bele ki 1938 ci ille muqayisede senaye mehsullarinin istehsali 33 faiz asagi dusmusdur Yuzlerle senaye musessisei dagidilmis demiryol neqliyyati ise siradan cixmisdir Visi rejimi Fransa xalqini fasist Almaniyasinda asili veziyyete salinir ve bu da netice etibarile Fransa iqtisadiyyatini bohran veziyyete getirir Artiq 1944 cu ilin avqustundan sonra Fransa xalqinin fasist Almaniyasi ile mubarize dovru baslayir Bele ki Fransanin azadligina nail olan Milli Muqavimet herekati neinki Fransanin butun rayonlarinin fasistlerden azad edilmesi ugrunda mubarizeni davam etdirdi habele Avropa xalqlarinin azadligi ugrunda mubarize apardi 1944 cu ilin avqustun 28 de Sarl de Qoll xususi dekret vererek butun hakimiyyetin Muveqqeti hokumetin basciligi altinda birleseceyini beyan etdi Muveqqeti hokumetin terkibinde bir sira siyasi quvveler birlesmisdir ki bu siyasi quvveler Sarl de Qolla bir qeder de yaxin quveler idi 1944 cu il sentyabrin 10 da Parisde yerlesen Muveqqeti hokumet SSRI ABS ve Ingiltere terefinden resmen tanindi ve onun bascisi general Sarl de Qoll qebul olundu 1944 cu ilin sentyabrindan etibaren Sarl de Qoll Muveqqeti hokumetini mohkemlendirmek ve Avropa muqavimet herekati ile birlesdirmek meqsedi ile bir sira tedbirler gorur Bele ki Vetenperver Milis heyeti yaradilir Onun terkibine fransa kendlileri ve fehlelerin numayendeleri daxil oldu Lakin hemin dovrde Muveqqeti hokumetde burjua dairelerinin ustunluk teskil etmesi ve habele onlarin rehberedici rolu Fransa Kommunist Partiyasinin ve habele Milli Muqavimet Surasinin etirazina sebeb oldu Bele ki onlarin fikrince Milli Muqavimet butun ictimai siyasi quvveleri oz etrafinda birlesdirmeli idi 1944 cu ilin dekabrin 10 da muqavimet heerekatinin bascisi Sarl de Qoll Moskvaya gelir Burada Sovet ittifaqi ile Fransa ordusu arasinda qarsiliqli yardim haqqinda sazis imzalanir Bu sazis azad edilmis Fransanin muqavile bagladigi ilk sazis idi Sazisin tarixi ehemiyyeti ondan ibaret idi ki SSRI ile Fransa arasinda munasibetler yuksek seviyyede temin edilir ve bundan sonra Sovet Fransa munasibetleri butun sahelerde inkisaf etdirilmeli idi Eyni zamanda Sarl de Qoll baglanmis muqavilenin ehemiyyetini bele ifade edirdi Fransa ve Rusiya ucun birlik yaradilmis demek quvvelerimiz birlesmisdir ve bu Boyuk Fransanin yaradilmasi ucun tarixi bir aktdir Fransa Muqavimet herekatinin helledici dovru 1944 cu ilin sonu ve II dunya muharibesinin baslanmasina qeder olan merheledir Bele ki Fransa silahli quvveleri muttefiqlerle birlikde 1944 cu ilin ikinci yarisi ve 1945 ci ilde fasist Almaniyasi ve Yaponiyaya qarsi herbi emeliyyyatlarda boyuk ugrular qazana bildi Muqavimet herekatini daha ugurla basa catdirmaq meqsedi ile Muveqqeti hokumet bir sira ciddi tedbirler heyata kecirdi 1944 cu ilin dekabrinda Nor ve Padekale rayonlarinda movcud olan komur movzesi millilesdirildi 1945 ci ilin yanvarinda Reno avtomobil zavodu martinda ise Qnon ve Ron aviamotor zavodlari iyunda ise aviasiya zavodlari millilesdirildi ki bu tedbirlerin boyuk ehemiyyeti oldu Habele 1945 ci ilin evvellerinde Fransa Milli Banki millilesdirildi ve 4 Depozit bank Lion Kredit Banki Bas Cemiyyet habele Ticaret ve Senaye Kredit Banklari da millilesdirildi Bundan basqa Paris Niderland Hind Cin Paris Ittifaq banki ve Rotsiet bazari yaradilir ki butun bunlar Muqavimet herekatinin iqtisadi qudretini daha da artirir 1945 ci ilin evvellerinde Ralnonlarda geden herbi emeliyyatlarda Fransa doyusculeri feal istirak edirdi 1945 ci ilin mayinda Boyuk Veten muharibesinin basa catmasi ve habele II dunya muharibesinin qelebe ile basa catmasinda Fransa doyusculerinin xidmetleri boyuk oldu Onemli rolu RedakteUmumiyyetle Avropa Muqavimet herekati tarixinde Fransa muqavimet herekati cox boyuk rol oynadi Bu herekat hem Fransanin yeni tarixinde hem de umumdunya tarixinde boyuk ehemiyyet dasiyir Bele ki muqavimet herekatinin neticesinde olke fasizmden azad edildi fasizmin Fransada dayagi olan Visi hokumeti legv edildi demokratik qaydalar ve Fransanin azadligi temin edildi Muqavimet herekati gedisinde yaradilan Milli Cebhe herekatin qelebe ile sona catmasinda helledici ehemiyyet dasimisdir Tebii ki hemin dovrde Fransa Kommunist Partiyasi da genis xalq kutlelerinin Almaniyaya qarsi mubarizesinde boyuk xidmetler gostermisdi Bele ki 10 minlerle kommunist Fransanin azadligi ugrunda aparilan mubarizede helak oldu Partiyanin bir qisim uzvu ise tebligat tesviqat islerinin muveffeqiyyetle aparilmasinda ezmkarliq gosterdiler Muqavimet herekati hemcinin olkenin butun dairelerini xususi ile Sosialist Partiyasini Hemkarlar Ittifaqlarini butun sol quvveleri demokratik ve antifasist daireleri vahid cebhede birlesdire bildi Muqavimet herekati gosterdi ki Fransanin siyasi arenasinda butun siyasi quvvelerin fasizme qarsi mubarizede birlesmesi mumkundur Muqavimet herekatinin hem de tarixi ehemiyyeti olndan ibaret idi ki Sovet Fransa emekdasligi mohkemlendi SSRI ile Fransa arasinda munasibetler ele hemin dovrden etibaren yuksek seviyyede inkisaf etmeye basladi Bundan basqa Fransa xalqi ile Sovet xalqi arasinda six munasibetler yarandi Sarl de Qoll bunu asagidaki kimi ifade edirdi Sovet Rusiyasi olmadan azadliq herekatini muveffeqliyyetle basa catdirmaq olmazdi Muqavimet herekatinin tarixi ehemiyyetlerinden biri de muharibeden sonraki dovrde Fransanini sosial iqtisadi ve siyasi inkisafinin yeni istiqametde qurulmasi meselesi idi Bele ki muqavimet herekatinin ayri ayri uzvleri arasinda siyasi ve sosial iqtisadi qurulusa dair ideyada siyasi mubarize baslayir Bu ozunu olke konstitusiyasinin hazirlanmasinda da gosterdi Muqavimet herekatinin uzvleri hesab edirdiler ki muharibeden sonra Fransada yalniz muqavimet herekatina yaxin olan siyasi partiyalar fealiyyet gostermelidir Hokumetde Parlamentde ve dovlet aparatinda rehberedici vezifelere hemin sexsler teyin olunmali idi Muqavimet herekatinin tecrubesinin Fransa iqtisadiyyatinin Fransanin enenelerinin mubarizesinde evezsiz tohfe kimi qebul olunmasi da xarakterik hal idi Nehayet Fransada muqavimet herekati Fransanin Afrikada olan mustemlekelerinde Milli Azadliq herekatini alovlandirdi Bele ki 1945 ci ilin avqust sentyabr aylarinda Vyetnamda baslanan herekat Laos ve Kambocada da herekati guclendirdi Kaloniyal rejim sarsildi Diger terefden ise Fransanin mandatligi altinda olan erazilere muqavimet herekatinin tesiri yayildi Xususi ile Suriya ve Livan kimi mandatlarda silahli mubarize guclendi mandatliq sistemi dagildi Qerbi Avropa muqavimet herekatinin Fransa merhelesi Avropa xalqlarinin azadligina getirib cixardi Muttefiqlerle muqavimet herekatinin birliyini temin etdi habele beynelxalq sulh ve tehlukesizliyin teminatina yardim gosterdi Fransa muqavimet herekati habele Fransa tarixinde yeni merhelenin baslangicini qoymaqla olkenin yeni istiqametde inkisafini temin etdi Menbe https az wikipedia org w index php title Fransa Muqavimet Herekati amp oldid 5965299, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.