Fonetik təhlil

Fonetik təhlil — Sözün müvafiq səs və hərf tərkibini, heca, vurğu məsələlərini, ahəng qanununun pozulub-pozulmadığını müəyyənləşdirmə.

Metodologiyası

Fonetik təhlil aşağıdakı kimi aparılır:

1. Sözün səs və hərf tərkibi göstərilir.
2. Sait səslər növlərinə görə (dodaqlanan və dodaqlanmayan,qalın və incə,açıq və qapalı) təhlil olunur.
3. Samit səslər növlərinə görə (kar və cingiltili) təhlil olunur.
4. Ahəng qanununa tabe olub-olmaması təhlil olunur.
5. Sözün hecaları və vurğusu göstərilir.

Fonetik təhlil zamanı sözdəki səslərin növlərə görə (samit və sait ) təhlili onun tələffüz şəkli, ahəng qanunu, heca və vurğusu isə yazılı forması üzərində aparılır. Fonetik təhlil sözlərin yazılışı əsasında deyil,tələffüzü əsasında aparılır.Təhlil zamanı sözdəki vurğu sözün hecalarının birinin digərinə nisbətən qüvvətli olan hecasının üzərinə düşür.Vurğu yazıda hecanın üzərində apostrof ilə(') işarə olunur.

Fonetik təhlil nümunələri

• Neftçi— [nefçi], 6 hərf, 5 səsdən ibarətdir. Səs hərf tərkibi müxtəlifdir və ahəng qanununa tabedir.

[n] — cingiltili sonor samitdir, kar qarşılığı yoxdur;

[e] — incə, açıq, dodaqlanmayan saitdir;

[f] — kar samitdir, cingiltili qarşılığı [v] samitidir;

[t]- kar samitdir,cingiltili qarşılığı [d] samitidir;

[ç] — kar samitdir, cingiltili qarşılığı [c] samitidir;

[i] — incə, qapalı, dodaqlanmayan saitdir;

Sözün hecaları: neft — çi, vurğusu ikinci hecanın üzərinə düşür.

• Usta — [usda], 4 hərf, 4 səsdən ibarətdir. Səslərin sayı hərflərin sayına bərabərdir və ahəng qanununa tabedir.

[u] — qalın, qapalı, dodaqlanan saitdir;

[s] — kar samitdir, cıngiltili qarşılığı [z] samitidir;

[d] — cingiltili samitdir,kar qarşılığı [t] samitidir; Sözün hecaları: us-ta, vurğusu ikinci hecanın üzərinə düşür.

[a] — qalın, açıq, dodaqlanmayan saitdir;

• Müəyyən — [mə:yyən], 7 hərf, 6 səsdən ibarətdir. Səslərin sayı hərflərin sayından azdır və ahəng qanununa tabedir.

[m] — cingiltili samitdir, kar qarşılığı yoxdur;

[ə] — incə, açıq, dodaqlanmayan saitdir;

[y] — cingiltili samitdir, kar qarşılığı [x'] samitidir;

[n] — cingiltili sonor samitdir, kar qarşılığı yoxdur.

Sözün hecaları: mü-əy-yən, vurğusu sonuncu hecanın üzərinə düşür.

Ədəbiyyat

Dəmirçizadə Ə. Müasir Azərbaycan dili. I hissə. Fonetika, orfoepiya, orfoqrafiya, Şərq-Qərb nəşriyyatı, Bakı-2007, səh.