Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Fitonsidlər — bitkilərin əmələ gətirdiyi, bakteriyaların, mikroskopik göbələklərin, ibtidailərin böyüməsini və inkişafını saxlayan bioloji aktiv maddələr. Bu maddələr antibiotik xassəsi daşıyıb havadakı bir çox zərərli və xəstəlik törədən mikrobları, virusları məhv edir, bununla da havanı saflaşdırır.
Aydın olmuşdur ki, təbiətdə fitonsid hadisəsi geniş yayılmışdır. Bakteriyalardan tutmuş ali bitkilərə qədər bütün bitki aləmi fitonsid xassəsinə malikdir. Çay, dəniz və göllərin suyunda da fitonsidli bitkilərə rast gəlinir. Ağaclar daha çox fitonsid xassələri daşıyır. Müəyyən edilmişdir ki, şam, ardıc, qovaq, cökə, tozağacı meşələri xəstəlik törədən virusları, mikrobları aloye, sarımsaq, soğan və istiotdan da tez məhv edir.
Fitonsid buraxan 40-a qədər ağac və kol növü müəyyən edilmişdir. Hər bir bitki fitonsidinin özünəməxsus təsiredici xassəsi vardır. Şam ağacının Fitonsidi vərəm xəstəliklərinin sağalmasına kömək edir. Ağ şamın F-i difteriya mikroblarını qırır, qovağın və palıdın fitonsidləri isə qanlı ishal çöplərini məhv edir. Ardıc ağacının Fitonsidi difteriya, göyöskürək, qarınyatalağı çöplərinə və milçəklərə öldürücü təsir göstərir.
Ağcaqayın, qovaq, tozağacı, sərv Fitonsidi 20-25, şam, ardıc və dəfnə 15, qoz 18, vələs və saqqız 7-8, palıd və qaraçöhrənin Fitonsidi isə 5-6 dəqiqə ərzində bakteriyaları məhv etməyə qabildir. Fitonsid bitkilərdə təbii immunitet amillərindən biridir.
Antimikrob xassələrinə görə Fitonsid – tibbdə, baytarlıqda, bitkilərin mühafizəsində istifadə olunur. Tibbdə soğan, sarımsaq, qatıqotu və tərkibində Fitonsid olan başqa bitkilərdən alınmış preparatlar irinli yaraların, trofik xoraların və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir. Tərkibində Fitonsid olan bir sıra bitkilər mədə-bağırsaq traktının, ürək fəaliyyətinin hərəkəti və sekretor fəallığını stimullaşdırır.
Yeyinti sənayesində ərzaqları uzun müddət xarab olmaqdan qorumaq üçün də fitonsidlərdən istifadə olunur. "Fitonsidli" kağızlara" bükülmüş alma, armud, limon, naringi və s. meyvələr 1,5-2,5 dəfə az xəstəliyə tutulur. Bitkilərin fitonsid xassələri konserv istehsalında da kara gəlir. Bu məqsədlə soğan, sarımsaq, şüyüd, dağ keşnişi, razyana, xardal, darçın, dəfnə yarpağı, kərəviz, çuğundur, pomidor, qatıqotu kökü və s. istifadə olunur. Onlar konservləri sterilizasiya edərək mikroblardan zərərsizləşdirir.
Müəyyən edilmişdir ki, bitkilərin yalnız uçucu xassəsi maddələri deyil, onların gövdəsinin, meyvə və giləmeyvələrinin şirələri də güclü antimikrob, yəni fitonsid xassələrinə malikdir. Aydın olmuşdur ki, tünd rəngli meyvə və giləmeyvələrin şirələri daha çox antimikrob xassəsi daşıyır.
İstinadlar
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fitonsidler bitkilerin emele getirdiyi bakteriyalarin mikroskopik gobeleklerin ibtidailerin boyumesini ve inkisafini saxlayan bioloji aktiv maddeler Bu maddeler antibiotik xassesi dasiyib havadaki bir cox zererli ve xestelik toreden mikroblari viruslari mehv edir bununla da havani saflasdirir Fitoncidas Fitoncidios Phytoncide Phytoncides International Forest Medicine Aydin olmusdur ki tebietde fitonsid hadisesi genis yayilmisdir Bakteriyalardan tutmus ali bitkilere qeder butun bitki alemi fitonsid xassesine malikdir Cay deniz ve gollerin suyunda da fitonsidli bitkilere rast gelinir Agaclar daha cox fitonsid xasseleri dasiyir Mueyyen edilmisdir ki sam ardic qovaq coke tozagaci meseleri xestelik toreden viruslari mikroblari aloye sarimsaq sogan ve istiotdan da tez mehv edir Fitonsid buraxan 40 a qeder agac ve kol novu mueyyen edilmisdir Her bir bitki fitonsidinin ozunemexsus tesiredici xassesi vardir Sam agacinin Fitonsidi verem xesteliklerinin sagalmasina komek edir Ag samin F i difteriya mikroblarini qirir qovagin ve palidin fitonsidleri ise qanli ishal coplerini mehv edir Ardic agacinin Fitonsidi difteriya goyoskurek qarinyatalagi coplerine ve milceklere oldurucu tesir gosterir Agcaqayin qovaq tozagaci serv Fitonsidi 20 25 sam ardic ve defne 15 qoz 18 veles ve saqqiz 7 8 palid ve qaracohrenin Fitonsidi ise 5 6 deqiqe erzinde bakteriyalari mehv etmeye qabildir Fitonsid bitkilerde tebii immunitet amillerinden biridir Antimikrob xasselerine gore Fitonsid tibbde baytarliqda bitkilerin muhafizesinde istifade olunur Tibbde sogan sarimsaq qatiqotu ve terkibinde Fitonsid olan basqa bitkilerden alinmis preparatlar irinli yaralarin trofik xoralarin ve s xesteliklerin mualicesinde istifade edilir Terkibinde Fitonsid olan bir sira bitkiler mede bagirsaq traktinin urek fealiyyetinin hereketi ve sekretor fealligini stimullasdirir Yeyinti senayesinde erzaqlari uzun muddet xarab olmaqdan qorumaq ucun de fitonsidlerden istifade olunur Fitonsidli kagizlara bukulmus alma armud limon naringi ve s meyveler 1 5 2 5 defe az xesteliye tutulur Bitkilerin fitonsid xasseleri konserv istehsalinda da kara gelir Bu meqsedle sogan sarimsaq suyud dag kesnisi razyana xardal darcin defne yarpagi kereviz cugundur pomidor qatiqotu koku ve s istifade olunur Onlar konservleri sterilizasiya ederek mikroblardan zerersizlesdirir Mueyyen edilmisdir ki bitkilerin yalniz ucucu xassesi maddeleri deyil onlarin govdesinin meyve ve gilemeyvelerinin sireleri de guclu antimikrob yeni fitonsid xasselerine malikdir Aydin olmusdur ki tund rengli meyve ve gilemeyvelerin sireleri daha cox antimikrob xassesi dasiyir IstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s