Fermentlər – zülal təbiətli üzvi katalizatorlardır. Canlı orqanizmlərdə gedən bütün biokimyəvi proseslərdə iştirak edir və həmin prosesləri sürətləndirirlər. Hazırda 1000-dən çox ferment məlumdur. Bunlardan 100-ə qədəri kristallik şəkildə alınmışdır. Başqa sözlə, fermentativ reaksiyalar canlı orqanizmin fəaliyyətinin molekulyar əsasını təşkil edir. Fermentlər zülal təbiətli bioloji katalizatordur. «Ferment» sözü latınca «fermentum» sözündən götürülüb, mənaca «qıcqırma» deməkdir. Onu ilk dəfə XVII əsrdə yaşamış Van Helmont elmə gətirmişdir. Bəzi ədəbiyyatlarda fermentin sinonimi olan «enzim»dən istifadə edilir. Enzim yunanca «enzume» sözündən götürülüb, mənaca «maya» deməkdir. İlk fermenti 1814–cü ildə rus alimi K.S.Kirxhov müəyyən etmişdir. O, arpadan alınan ekstraktın köməyilə nişastanı şəkərə çevirmişdir. İlk dəfə 1926-cı ildə C.Samner ureaza və pepsin fermentlərini kristallik şəkildə almışdır. Hal-hazırda 3000 ferment aşkar edilmişdir. Onlardan 300-ü kristallik şəkildədir. Fermentlərin adi katalizatorlardan fərqli olaraq, reaksiyanı 36-37 °C-də aparır. Fermentlər kimyəvi təbiətinə görə 2 qrupa bölünür: birkomponentli fermentlər yalnız zülallardan, ikikomponentli fermentlər isə zülallardan və qeyri-zülal hissədən (vitaminlər,nukleotidlər, minerallı maddələr və s.) ibarətdir.
Fermentlər
Xassələri
Fermentlərin quruluşu Fermentlər zülal təbiətli üzvi maddələrdir. Onların tərkibində həm sadə, həm də mürəkkəb zülallara rast gəlinir. Tərkibində sadə zulal olan fermentləri hidroliz etdikdə, aminturşular alınır. Məsələn, pepsin, tripsin, ureaza, ribonukleaza və s. sadə zülallardan təşkil olunmuş fermentlərdir. Digər fermentlərin molekulunda zülal qrupundan başqa fermentativ (katalitik) fəaliyyəti həyata keçirən vacib qeyri-zülali hissələr də olur. Bu hissəyə kofaktor deyilir. Kofaktor adlanan bu hissə öz vəzifəsinə görə bir-birindən fərqlənir. Kofaktorlar yüksək temperatura çox davamlı olub, zülali hissə ilə kompleks əmələ gətirir. Zülali hissəyə apoferment deyilir. Apofermentlə kofaktorun birgə kompleksinə xoloferment deyilir. Apofermentlə kofaktor arasında yaranan birləşmə iki rabitə növündə birləşir. Birinci növ birləşmədə kofaktorlar zülali hissə ilə ayrılmırlar, yəni onlar kovalent rabitə ilə birləşirlər. Belə növ kofaktorlara prostatik qrup deyilir. İkinci növ kofaktorlar isə nisbətən sadə birləşmələr olub, koferment adlanır. Kofermentlər prostatik qruplardan fərqli olaraq zülali hissədən asanlıqla ayrıla bilir. Lakin fermentdən koferment hissəni ayırdıqda o, öz aktivliyini itirir. Yenidən apoferment məhluluna kofermenti daxil etdikdə ferment öz fəaliyyətini bərpa edir. Müəyyən edilmişdir ki, apoferment və koferment arasında kovalent rabitə fərqli olaraq hidrogen və elektrostatik cazibə qüvvələri mövcuddur. Onu qeyd etmək lazımdır ki, prostatik qrup ilə koferment arasında heç də o qədər fərq yoxdur. Çünki bir fermentdə prostatik qrup digər fermentdə koferment rolunu oynayır və ya əksinə. Məsələn, aminturşuların oksidazalarının kofermenti olan flavinadeninnukleotid (FAD) onun tərkibində asanlıqla dializ yolu ilə ayrılır. Toxuma tənəffüsü fermentlərinin tərkibində isə FAD apofermentlə kovalent əlaqəsi ilə birləşərək prostatik qrup rolunu oynayır. Aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, bir sıra suda həllolan vitaminlər koferment rolunu oynayır. Məsələn, B1 üzvi turşu mübadiləsində iştirak edən fermentin tərkibinə daxil olur. Turşulardan karbon qazı parçalayan karboksilaza fer- 87 mentinin tərkibinə tiaminin törəməsi tiamindifosfat daxildir. PP vitamini və ya nikotinamidin iki kofermenti məlumdur: nikotinamidadenindinukleotid (NAD) və nikotinamidadenindinukleotidfosfat (NADF). Riboflavin və ya B2 vitamininə daxil olan kofermentin də iki növü vardır: flavinmononukleotid (FMN) və flavindinukleotid (FDN) Hər iki qrup fermentlər oksidləşmə-reduksiya fermentləri olub, orqanizmdə enerjinin istifadə və kənar edilməsində iştirak edir. Bundan əlavə B6 (piridoksin), B12, C vitaminlərində fermentlərin tərkibinə daxil olan koferment rolunu oynayır. Vitamin qrupuna aid olmayan bəzi bioloji maddələr var ki, onlar da koferment kimi fermentlərin tərkibinə daxil olur. Məsələn, adenizintrifosfat turşusu (ATF), fosfosulfat, lipoy turşusu, uridinfosfat, sitidinfosfatid, fosfoadenizin kimi nukleozidlər, porfirin törəmələri, qlütatin və s. daxildir. Kofermentləri funksional əlamətlərinə görə aşağıdakı siniflərə bölmək olar: 1) Oksid-reduktoazaların kofermentləri NAD, NADF, FMN, FAD, lipoy turşusu, qlütation, ubixinon; 2) Transferazaların kofermenti: piridoksalfosfat (PALF), nükleozid fosfatlar, monosaxaridlərin fosfat efirləri, fol turşusu, kobaltamid; 3) Liazaların, izomerzaların və lipazaların kofermentləri: tiaminpirofosfat, biotin, qlütation, piridoksalfosfat, kobalamid; 4) Pantoten turşusunun kofermentləri. Bir sıra fermentlərin kofaktorunun tərkibinə metal kationu və turşu qalığı anionu da daxildir. Metal atomları bəzi halda prostatik qrup, bəzi halda koferment rolunu oynayır. Məsələn, askorbin turşusu (vitamin C) oksidləşdirən fermentin hər molekulunda səkkiz mis atomu olur. Sitoxromoksidaza və tirozinazanın tərkibinə mis kationu daxildir. Karboanhidraza sink kationu, sitoxromların, katalazanın və peroksidazanın, ferrodeksinin tərkibində Fe2+ və Fe3+ prostatik qruplar və kofermentlər kimyəvi reaksiyalarda aktiv iştirak edərək, elektronları ionların və müxtəlif radikalların (aminasetil, karboksil) bir substratdan başqa substrata keçirilməsində iştirak edir. Fermentlərin çoх olmasına baхmayaraq onların oхşar хassələri vardır. Onlar suda həll olurlar, temperaturun, mühitin aktiv turşuluğunun və nəmliyin təsirinə həssasdırlar. 30-500S temperaturda daha fəal olurlar. Nəmlik çoхaldıqca onların fəallığı artır.
Fermentlərin spesifik хassələri də vardır. Bir ferment yalnız bir maddəyə təsir edir, müəyyən aktiv turşuluqda daha yaхşı fəaliyyət göstərir. Məsələn, pepsin 1,5-2,5 pH mühitində daha yaxşı fəaliyyət göstərir. Fermentlər 2 əlamətə görə – təsir etdiyi substrata və ya katalitik təsir etdiyi reaksiyaya görə təsnifləşdirilir. Fermentin adı əksər hallarda onun təsir etdiyi maddənin adına "aza" şəkilçisi əlavə etməklə yazır. Məsələn, maltozanı parçalayan ferment maltaza, laktozanı parçalayan ferment laktaza və s. adlanır. Enzimologiya
Təsnifatı
Fermentlər altı sinifə, bunlar da öz növbəsində yarımsiniflərə, qruplara və müхtəlifliklərə bölünür:
1.Oksid-reduktazalar. Bu qrup canlı orqanizmlərdə gedən oksidləşdirici-bərpaedici reaksiyaları katalizə edir. 14 yarımsinifə bölünür ki, burada da 270-dən çoх ferment cəmlənmişdir.
Məsələn, peroksidaza, katalaza, dehidrogenaza və s.
2.Transferazalar üzvi maddələrin bir kimyəvi qrupunun bir molekulundan digər molekula keçməsini katalizə edir. Nəticədə yeni maddələr əmələ gəlir. Məsələn, metiltransferazalar,
amintransferazalar, fosfotransferazalar, qlükoziltransferazalar və s. Bu qrupa aid olan 240-dan çoх ferment məlumdur.
3.Hidrolazalar – mürəkkəb maddələrin su ilə birləşib parçalanması prosesini sürətləndirir. Məsələn, proteinaza, peptidaza, karbohidraza, fruktofuranozidaza (saхaraza), amilaza, sellülaza və s. cəmi 9 yarımsinifə aid 217-dən çoх ferment.
4.Liazalara üzvi maddələri susuz parçalayıb su, karbon qazı, ammiak və s. ayrılması reaksiyalarını sürətləndirən fermentlər aiddir. Məsələn, piruvatkarboksilaza, fumaratqidrataza,
fosfopiruvathidrataza və s. Bu qrupa aid olan 118-dən çoх ferment məlumdur.
5.Izomerazalar üzvi birləşmələri onların izomerlərinə çevrilməsini katalizə edən fermentlərdir. Məsələn, triozofosfatizomeraza, qlükozofosfatizomeraza və s., cəmi 47 ferment. Bu
fermentlərin maddələr mübadiləsində böyük əhəmiyyəti vardır.
6.Liqazalar və ya sintetazalar nisbətən sadə birləşmələrdən mürəkkəb birləşmələrin sintezini sürətləndirən fermentlərdir. Zülalların, yağların və karbohidratların sintezində 30-a qədər bu
qrupun fermentləri iştirak edir.
Çörəyin, turşudulmuş süd məhsullarının, pivə, şərab, çay, tütün, turşudulmuş meyvə-tərəvəzlərin istehsalı fermentativ proseslərlə başa çatdırılır.
Mənbə
(PDF). 2017-10-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-05.
Ərzaq malları əmtəəşünaslığı
Avqust 01, 2021
fermentlər, zülal, təbiətli, üzvi, katalizatorlardır, canlı, orqanizmlərdə, gedən, bütün, biokimyəvi, proseslərdə, iştirak, edir, həmin, prosesləri, sürətləndirirlər, hazırda, 1000, dən, çox, ferment, məlumdur, bunlardan, qədəri, kristallik, şəkildə, alınmışdı. Fermentler zulal tebietli uzvi katalizatorlardir Canli orqanizmlerde geden butun biokimyevi proseslerde istirak edir ve hemin prosesleri suretlendirirler Hazirda 1000 den cox ferment melumdur Bunlardan 100 e qederi kristallik sekilde alinmisdir Basqa sozle fermentativ reaksiyalar canli orqanizmin fealiyyetinin molekulyar esasini teskil edir Fermentler zulal tebietli bioloji katalizatordur Ferment sozu latinca fermentum sozunden goturulub menaca qicqirma demekdir Onu ilk defe XVII esrde yasamis Van Helmont elme getirmisdir Bezi edebiyyatlarda fermentin sinonimi olan enzim den istifade edilir Enzim yunanca enzume sozunden goturulub menaca maya demekdir Ilk fermenti 1814 cu ilde rus alimi K S Kirxhov mueyyen etmisdir O arpadan alinan ekstraktin komeyile nisastani sekere cevirmisdir Ilk defe 1926 ci ilde C Samner ureaza ve pepsin fermentlerini kristallik sekilde almisdir Hal hazirda 3000 ferment askar edilmisdir Onlardan 300 u kristallik sekildedir Fermentlerin adi katalizatorlardan ferqli olaraq reaksiyani 36 37 C de aparir 1 Fermentler kimyevi tebietine gore 2 qrupa bolunur birkomponentli fermentler yalniz zulallardan ikikomponentli fermentler ise zulallardan ve qeyri zulal hisseden vitaminler nukleotidler mineralli maddeler ve s ibaretdir 2 FermentlerXasseleri RedakteFermentlerin qurulusu Fermentler zulal tebietli uzvi maddelerdir Onlarin terkibinde hem sade hem de murekkeb zulallara rast gelinir Terkibinde sade zulal olan fermentleri hidroliz etdikde amintursular alinir Meselen pepsin tripsin ureaza ribonukleaza ve s sade zulallardan teskil olunmus fermentlerdir Diger fermentlerin molekulunda zulal qrupundan basqa fermentativ katalitik fealiyyeti heyata keciren vacib qeyri zulali hisseler de olur Bu hisseye kofaktor deyilir Kofaktor adlanan bu hisse oz vezifesine gore bir birinden ferqlenir Kofaktorlar yuksek temperatura cox davamli olub zulali hisse ile kompleks emele getirir Zulali hisseye apoferment deyilir Apofermentle kofaktorun birge kompleksine xoloferment deyilir Apofermentle kofaktor arasinda yaranan birlesme iki rabite novunde birlesir Birinci nov birlesmede kofaktorlar zulali hisse ile ayrilmirlar yeni onlar kovalent rabite ile birlesirler Bele nov kofaktorlara prostatik qrup deyilir Ikinci nov kofaktorlar ise nisbeten sade birlesmeler olub koferment adlanir Kofermentler prostatik qruplardan ferqli olaraq zulali hisseden asanliqla ayrila bilir Lakin fermentden koferment hisseni ayirdiqda o oz aktivliyini itirir Yeniden apoferment mehluluna kofermenti daxil etdikde ferment oz fealiyyetini berpa edir Mueyyen edilmisdir ki apoferment ve koferment arasinda kovalent rabite ferqli olaraq hidrogen ve elektrostatik cazibe quvveleri movcuddur Onu qeyd etmek lazimdir ki prostatik qrup ile koferment arasinda hec de o qeder ferq yoxdur Cunki bir fermentde prostatik qrup diger fermentde koferment rolunu oynayir ve ya eksine Meselen amintursularin oksidazalarinin kofermenti olan flavinadeninnukleotid FAD onun terkibinde asanliqla dializ yolu ile ayrilir Toxuma teneffusu fermentlerinin terkibinde ise FAD apofermentle kovalent elaqesi ile birleserek prostatik qrup rolunu oynayir Aparilan tedqiqatlardan melum olmusdur ki bir sira suda hellolan vitaminler koferment rolunu oynayir Meselen B1 uzvi tursu mubadilesinde istirak eden fermentin terkibine daxil olur Tursulardan karbon qazi parcalayan karboksilaza fer 87 mentinin terkibine tiaminin toremesi tiamindifosfat daxildir PP vitamini ve ya nikotinamidin iki kofermenti melumdur nikotinamidadenindinukleotid NAD ve nikotinamidadenindinukleotidfosfat NADF Riboflavin ve ya B2 vitaminine daxil olan kofermentin de iki novu vardir flavinmononukleotid FMN ve flavindinukleotid FDN Her iki qrup fermentler oksidlesme reduksiya fermentleri olub orqanizmde enerjinin istifade ve kenar edilmesinde istirak edir Bundan elave B6 piridoksin B12 C vitaminlerinde fermentlerin terkibine daxil olan koferment rolunu oynayir Vitamin qrupuna aid olmayan bezi bioloji maddeler var ki onlar da koferment kimi fermentlerin terkibine daxil olur Meselen adenizintrifosfat tursusu ATF fosfosulfat lipoy tursusu uridinfosfat sitidinfosfatid fosfoadenizin kimi nukleozidler porfirin toremeleri qlutatin ve s daxildir Kofermentleri funksional elametlerine gore asagidaki siniflere bolmek olar 1 Oksid reduktoazalarin kofermentleri NAD NADF FMN FAD lipoy tursusu qlutation ubixinon 2 Transferazalarin kofermenti piridoksalfosfat PALF nukleozid fosfatlar monosaxaridlerin fosfat efirleri fol tursusu kobaltamid 3 Liazalarin izomerzalarin ve lipazalarin kofermentleri tiaminpirofosfat biotin qlutation piridoksalfosfat kobalamid 4 Pantoten tursusunun kofermentleri Bir sira fermentlerin kofaktorunun terkibine metal kationu ve tursu qaligi anionu da daxildir Metal atomlari bezi halda prostatik qrup bezi halda koferment rolunu oynayir Meselen askorbin tursusu vitamin C oksidlesdiren fermentin her molekulunda sekkiz mis atomu olur Sitoxromoksidaza ve tirozinazanin terkibine mis kationu daxildir Karboanhidraza sink kationu sitoxromlarin katalazanin ve peroksidazanin ferrodeksinin terkibinde Fe2 ve Fe3 prostatik qruplar ve kofermentler kimyevi reaksiyalarda aktiv istirak ederek elektronlari ionlarin ve muxtelif radikallarin aminasetil karboksil bir substratdan basqa substrata kecirilmesinde istirak edir Fermentlerin coh olmasina bahmayaraq onlarin ohsar hasseleri vardir Onlar suda hell olurlar temperaturun muhitin aktiv tursulugunun ve nemliyin tesirine hessasdirlar 30 500S temperaturda daha feal olurlar Nemlik cohaldiqca onlarin fealligi artir Fermentlerin spesifik hasseleri de vardir Bir ferment yalniz bir maddeye tesir edir mueyyen aktiv tursuluqda daha yahsi fealiyyet gosterir Meselen pepsin 1 5 2 5 pH muhitinde daha yaxsi fealiyyet gosterir Fermentler 2 elamete gore tesir etdiyi substrata ve ya katalitik tesir etdiyi reaksiyaya gore tesniflesdirilir Fermentin adi ekser hallarda onun tesir etdiyi maddenin adina aza sekilcisi elave etmekle yazir Meselen maltozani parcalayan ferment maltaza laktozani parcalayan ferment laktaza ve s adlanir EnzimologiyaTesnifati RedakteFermentler alti sinife bunlar da oz novbesinde yarimsiniflere qruplara ve muhtelifliklere bolunur 1 Oksid reduktazalar Bu qrup canli orqanizmlerde geden oksidlesdirici berpaedici reaksiyalari katalize edir 14 yarimsinife bolunur ki burada da 270 den coh ferment cemlenmisdir Meselen peroksidaza katalaza dehidrogenaza ve s 2 Transferazalar uzvi maddelerin bir kimyevi qrupunun bir molekulundan diger molekula kecmesini katalize edir Neticede yeni maddeler emele gelir Meselen metiltransferazalar amintransferazalar fosfotransferazalar qlukoziltransferazalar ve s Bu qrupa aid olan 240 dan coh ferment melumdur 3 Hidrolazalar murekkeb maddelerin su ile birlesib parcalanmasi prosesini suretlendirir Meselen proteinaza peptidaza karbohidraza fruktofuranozidaza saharaza amilaza sellulaza ve s cemi 9 yarimsinife aid 217 den coh ferment 4 Liazalara uzvi maddeleri susuz parcalayib su karbon qazi ammiak ve s ayrilmasi reaksiyalarini suretlendiren fermentler aiddir Meselen piruvatkarboksilaza fumaratqidrataza fosfopiruvathidrataza ve s Bu qrupa aid olan 118 den coh ferment melumdur 5 Izomerazalar uzvi birlesmeleri onlarin izomerlerine cevrilmesini katalize eden fermentlerdir Meselen triozofosfatizomeraza qlukozofosfatizomeraza ve s cemi 47 ferment Bufermentlerin maddeler mubadilesinde boyuk ehemiyyeti vardir 6 Liqazalar ve ya sintetazalar nisbeten sade birlesmelerden murekkeb birlesmelerin sintezini suretlendiren fermentlerdir Zulallarin yaglarin ve karbohidratlarin sintezinde 30 a qeder buqrupun fermentleri istirak edir Coreyin tursudulmus sud mehsullarinin pive serab cay tutun tursudulmus meyve terevezlerin istehsali fermentativ proseslerle basa catdirilir Menbe Redakte Arxivlenmis suret PDF 2017 10 13 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 07 05 Erzaq mallari emteesunasligiMenbe https az wikipedia org w index php title Fermentler amp oldid 6059683, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
