Elektrofiziologiya — (yunan sözü olub elektrov-elektron, kəhrəba; logos-bilik deməkdir) fiziologiyanın bir bölməsi olub, orqanizmdə onun müxtəlif fəaliyyət növlərində- iradi, qeyri-iradi, törədilmiş və spontan, mikro və makro səviyyələrdə ayrı-arrı hüceyrələrin və liflərin sinaps və membranlarında bioelektrik fəallığının tədqiqindən tutmuş bütöv orqanizmin inteqrativ funksiyalarını qiymətləndirməyə imkan verən nəticələrin poliqrafik registrasiyasına kimi elektrik hadisələrini öyrənən sahəsidir. Elektrofiziologiyanın əsas tədqiqat obyekti sabit və dəyişkən cərəyanın təsiri şəraitində sinir və digər elementlərin, ayrı-ayrı orqanların və bütöv orqanizmin elektrik fəallığını öyrənməkdən ibarətdir. Hal-hazırda elektrofiziologiya fiziologiya və psixologiyanın, eləcə də təbabət və biofizikanın metodik bazasını təşkil edir.
Elektrofiziologiyanın tarixi
Elektrofiziologiyanın tarixi italyan həkimi, anatomu və fizioloqu Luidji Qalvaninin adı ilə bağlıdır.Biolelekrik və ya heyvani elektrik hadisəsi haqqında təlimi eksperiment dəlillərilə ilk dəfə əsaslandıran italyan həkimi Luici Qalvani(1786) olmuşdur.Öz müşahidələrinə və təsadüfi hadisələrə əsaslanaraq belə nəticəyə gəlir:əzələdə heyvanı elektrik çərəyanı vardır,bu elektrik cərəyanı sinirdən müxtəlif təbiətli metalların iştırakı ilə əzələyə qayıtdıqda ona qıcıqlandırıcı təsir göstərir.L.Qalvani öz müşahidələrini və digər təcrübələrini "əzələ hərəkəti zamanı elektrik qüvvələri haqqıda traktat" (1791) əsərində izah etmişdir.Lakin L.Qalvaninin müasiri fizik Aleksandr Volta (1792) Heyvani elektrikin varlığı fikrini yanlış hesab edərək,onun kəşfinin mötəbərliyini şübhə altına aldı.Volta fiziki yollarla isbat etməyə çalışdı ki,Qalvaninin təcrübəsində əzələnin təqəllüsünə səbəb olan elektrik ,qövsün müxtəlif metaldan ibarət uclarının nəm mühitə (əzələyə) toxunmasından əmələ gəlir;sinir-əzələ preparatı isə qövsün uclarını əlaqələndirməklə dövrəni bağlayan adi naqil rolunu oynayır.XIX əsrinəvvəllərində elektrik ölçən cihazların tətbiqi ilə aparılan tədqiqatlarda müəyyən oldu ki, sakit vəziyyətdə əzələnin səthi müsbət ,daxili isə mənfi elektrik yükü daşıyır.Əzələnin təqəllüsü zamanı isə onun səthi və daxili arasindakı potensiallar fərqi azalır. Bunu nəzərə alaraq ,əzələnin sakit vəziyyətindəki potensiallar fərqini sükunət cərəyanı (sükunət potensialı), təqəllüs edən əzələdəki potensiallar fərqini isə fəaliyyət cərəyanı (fəaliyyət potensialı) adlandırdılar.XIX əsrin ortalarında K.Matteuççi (1840,1861) Qalvaninin təcrübələrini təkrarlamaqla yeni maraqlı hadisə qeydə aldı.O elektrik qıcığı təsirilə təqəllüs edən əzələnin üzərinə ikinci preparatın sinirini qoyduqda ,həmin preparatın da əzələsinin təqəllüs etdiyini müşahidə etdi.Matteuççinin fikrinə görə preparatlardan birincisinin təqəllüsünə səbəb texniki elektrik qıcığı,ikincinin təqəllüsünə səbəb isə birinci preparatda təqəllüs zamanı əmələ gələn fəaliyyət potensialıdır.Bu təcrübə ikinci tetanusda adlandırılmışdır.Canlı toxumalarda elektrik hadisələri haqda təlim XIX əsrin 40-50-ci illərində Dübua-Reymon tərəfindən ətraflı öyrənilib təkmilləşdırılmışdir.O təkmilləşdirilmiş qalvonometr,induksion cihaz və qütbləşməyən elektrodların potensiallarının olmasını qəti surətdə isbat etmişdir."Heyvani elektrikin " mənşəyi barədə Dübua-Reymon (1848,1849) özünün məşhur "elektromotor molekulyar" nəzəriyyəsini ortaya atmış,onun təkləbəsi Herman (1870) isə bioelekrik cərəyanının kimyəvi əsaslarına dair fikir söyləmişdir.Gelliger və Müller (1856) müəyyən etdilər ki,döyünən ürəyin üzərinə sinir-əzələ preparatını qoyduqda, preparat ritmik olaraq təqəllüs edir.Daha sonra Y.Bernşteyn (1871) sinirdə və əzələdə fəaliyyət cərəyanı fazalarını müşahidə etmiş, V.Y.Danilevski (1876) beynin sükunət cərəyanının funksional vəziyyətdən asılılığını öyrənmiş N.Y.Vvedenski (1880) əzələ və sinirlərin oyanması zamanı təsir cərəyanları və onların ritmlərinə təklif etdiyi telefonla qulaq asmiş ,İ.M.Secenov (1982) isə beyində "spontan elektrik potensiallarını "aşkar etmişlər.
Sükunət və fəaliyyət potensiallarının mənşəyi
XIX əsrin ortalarında əzələnin zədələnməmiş və zədələnmiş sahələri arasında əmələ gələn bioelekrik cərəyanı artiq məlum idi. Canlı hüceyrədə sakit vəziyyətdə potensiallar fərqi sükunət potensialı və ya membran potensialı adlandırılmışdır.Sükunət potensialının dəqiq ölçülməsi hüceyrədaxili aparma ücün nəzərdə tutulan mikroelektrodların köməyi ilə mümkün olmuşdur.Membran potensialı eninə zolaqlı əzələ liflərində 60-90 mv,sinir hüceyrələri və liflərində60-70 mv,birləşdirici toxuma hüceyrələrində 30-50 mv və epitel toxuması hüceyrələrdə 15-35mv və epitel toxuması hüceyrələrində 15-35 mv-a bərabər olur.Eyni tipli hüceyrələrdə membran potensialının ölçüsü daimi qalmır.1866-ci ildə İ.M.Seçenov Dübüa-Reymon nəzəriyyəsi ilə razılaşmayaraq canlı toxumada elektrik potensiallarının mənşəyində metabolizmin rolu haqqinda mühüm fikir söyləmişdir.Bu fikrə əsaslanan sonrakı tədqiqatlar göstərdi ki, toxumada maddələr mübadiləsinin pozulması (temperaturun düşməsi ,asfiksiya,qlükolizin zəifləməsi və s.səbəblər) elektrik potensiallarının zəifləməsinə və ya itməsinə səbəb olur.Sükunət potensialı haqqinda ilk təsəvvür 1896-cı ildə V.Y.Çaqovetsi tərəfindən verilmişdir.O Arreniusun elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsinə(1887) əsaslanaraq bioelektrik proseslərin ion təbiəti haqqinda fikir irəli sürmüşdür.Xockin və A.Xaksli bu nəzəriyyənin modifikasiyasını vermiş (1952) və eksperimental yolla əsaslandırmışdır.İon-membran nəzəriyyəsinə əsasən bioelektrik cərəyanın əmələ gəlməsində hüceyrə membranı və sitoplazmada K+,Na+ Cl- ionlarının qeyri-bərabər miqdarda yayılması və membran səthinin onlar üçün müxtəlif keçiriciliyə malik olmasıdır.Hüceyrənin sakit vəziyyətində onun sitoplazmasında K+ionlarının miqdarı hüceyrəni əhatə edən mayedəkinə nisbətən 30-50 dəfə çoxdur.Həmin vəziyyətdə hüceyrənin xaricində Na+ ionlarının miqdarı daxildəkinə nisbətən 8-10 dəfə,Cl- ionlarınınkı isə 15-30 dəfə çox olur.Cl-ionları miqdarının hüceyrəxarici mühitdə protoplazmadakına nisbətən 13,5 dəfə az olduğunu göstərir.Hüceyrəxarici və daxili potensiallar fərqini saxlaya bilən səbəb də mövcuddur.Həmin səbəb hüceyrə daxilində xeyli miqdarda (hər l.litr hüceyrədaxili mayedə 150ml/mol) mənfi elektrik yükü daşıyan üzvü anionların olmasıdır.Bununla belə Na+ və K+ ionları miqdarının hüceyrə səthində və daxilində qeyri-bərabər miqdarı sükunət potensialının səviyyəsini müəyyən edən əsas şərtdir.Hüceyrənin sakit vəziyyətində membranın xarıcı səthi müsbət,daxili (sitoplazma) mənfi elektrik yükü daşıyır.Hüceyrənin daxilində və xaricində K+ ionları miqdarı bərabərləşməyə meyl etdikcə potensiallar fərqi azalır,yəni sükunət cərəyanı zəifləyir.Bu zəifləmə Na+ ionlarının hüceyrə daxilinə axını artdiqda da aydın müşahidə olunur.Bu fərqlərin axını artdiqda da aydın müşahidə olunur.Bu fərqlərin sürətlə bərabərləşməsinə canlı hüceyrəni örtən nazik(100A-ə bərabər) plazmatik membrana maneçilik törədir.
Гусельников В.И.Элэктрофизиология головного мозга.М:Высщая школа,1976.
Коган А.Б. Элэктрофизиология М,1969
Мендельсон М.Э.,Электрофизиология //Энциклопедический словарь Брокауза и Ефрона: в 86 т.(82 т. и 4 доп.)СПБ.,1980-1967.
İstinadlar
↑ Heyvan və insan fiziologiyası,Faiq Cəfərov,Bakı-2000, s.55
Avqust 24, 2021
elektrofiziologiya, yunan, sözü, olub, elektrov, elektron, kəhrəba, logos, bilik, deməkdir, fiziologiyanın, bölməsi, olub, orqanizmdə, onun, müxtəlif, fəaliyyət, növlərində, iradi, qeyri, iradi, törədilmiş, spontan, mikro, makro, səviyyələrdə, ayrı, arrı, hüce. Elektrofiziologiya yunan sozu olub elektrov elektron kehreba logos bilik demekdir fiziologiyanin bir bolmesi olub orqanizmde onun muxtelif fealiyyet novlerinde iradi qeyri iradi toredilmis ve spontan mikro ve makro seviyyelerde ayri arri huceyrelerin ve liflerin sinaps ve membranlarinda bioelektrik fealliginin tedqiqinden tutmus butov orqanizmin inteqrativ funksiyalarini qiymetlendirmeye imkan veren neticelerin poliqrafik registrasiyasina kimi elektrik hadiselerini oyrenen sahesidir Elektrofiziologiyanin esas tedqiqat obyekti sabit ve deyisken cereyanin tesiri seraitinde sinir ve diger elementlerin ayri ayri orqanlarin ve butov orqanizmin elektrik fealligini oyrenmekden ibaretdir Hal hazirda elektrofiziologiya fiziologiya ve psixologiyanin elece de tebabet ve biofizikanin metodik bazasini teskil edir 1 Mundericat 1 Elektrofiziologiyanin tarixi 2 Sukunet ve fealiyyet potensiallarinin menseyi 3 Elektrofiziologiyanin bolmeleri 4 Hemcinin bax 5 Edebiyyat 6 IstinadlarElektrofiziologiyanin tarixi RedakteElektrofiziologiyanin tarixi italyan hekimi anatomu ve fizioloqu Luidji Qalvaninin adi ile baglidir Biolelekrik ve ya heyvani elektrik hadisesi haqqinda telimi eksperiment delillerile ilk defe esaslandiran italyan hekimi Luici Qalvani 1786 olmusdur Oz musahidelerine ve tesadufi hadiselere esaslanaraq bele neticeye gelir ezelede heyvani elektrik cereyani vardir bu elektrik cereyani sinirden muxtelif tebietli metallarin istiraki ile ezeleye qayitdiqda ona qiciqlandirici tesir gosterir L Qalvani oz musahidelerini ve diger tecrubelerini ezele hereketi zamani elektrik quvveleri haqqida traktat 1791 eserinde izah etmisdir Lakin L Qalvaninin muasiri fizik Aleksandr Volta 1792 Heyvani elektrikin varligi fikrini yanlis hesab ederek onun kesfinin moteberliyini subhe altina aldi Volta fiziki yollarla isbat etmeye calisdi ki Qalvaninin tecrubesinde ezelenin teqellusune sebeb olan elektrik qovsun muxtelif metaldan ibaret uclarinin nem muhite ezeleye toxunmasindan emele gelir sinir ezele preparati ise qovsun uclarini elaqelendirmekle dovreni baglayan adi naqil rolunu oynayir XIX esrinevvellerinde elektrik olcen cihazlarin tetbiqi ile aparilan tedqiqatlarda mueyyen oldu ki sakit veziyyetde ezelenin sethi musbet daxili ise menfi elektrik yuku dasiyir Ezelenin teqellusu zamani ise onun sethi ve daxili arasindaki potensiallar ferqi azalir Bunu nezere alaraq ezelenin sakit veziyyetindeki potensiallar ferqini sukunet cereyani sukunet potensiali teqellus eden ezeledeki potensiallar ferqini ise fealiyyet cereyani fealiyyet potensiali adlandirdilar XIX esrin ortalarinda K Matteucci 1840 1861 Qalvaninin tecrubelerini tekrarlamaqla yeni maraqli hadise qeyde aldi O elektrik qicigi tesirile teqellus eden ezelenin uzerine ikinci preparatin sinirini qoyduqda hemin preparatin da ezelesinin teqellus etdiyini musahide etdi Matteuccinin fikrine gore preparatlardan birincisinin teqellusune sebeb texniki elektrik qicigi ikincinin teqellusune sebeb ise birinci preparatda teqellus zamani emele gelen fealiyyet potensialidir Bu tecrube ikinci tetanusda adlandirilmisdir Canli toxumalarda elektrik hadiseleri haqda telim XIX esrin 40 50 ci illerinde Dubua Reymon terefinden etrafli oyrenilib tekmillesdirilmisdir O tekmillesdirilmis qalvonometr induksion cihaz ve qutblesmeyen elektrodlarin potensiallarinin olmasini qeti suretde isbat etmisdir Heyvani elektrikin menseyi barede Dubua Reymon 1848 1849 ozunun meshur elektromotor molekulyar nezeriyyesini ortaya atmis onun teklebesi Herman 1870 ise bioelekrik cereyaninin kimyevi esaslarina dair fikir soylemisdir Gelliger ve Muller 1856 mueyyen etdiler ki doyunen ureyin uzerine sinir ezele preparatini qoyduqda preparat ritmik olaraq teqellus edir Daha sonra Y Bernsteyn 1871 sinirde ve ezelede fealiyyet cereyani fazalarini musahide etmis V Y Danilevski 1876 beynin sukunet cereyaninin funksional veziyyetden asililigini oyrenmis N Y Vvedenski 1880 ezele ve sinirlerin oyanmasi zamani tesir cereyanlari ve onlarin ritmlerine teklif etdiyi telefonla qulaq asmis I M Secenov 1982 ise beyinde spontan elektrik potensiallarini askar etmisler 1 Sukunet ve fealiyyet potensiallarinin menseyi RedakteXIX esrin ortalarinda ezelenin zedelenmemis ve zedelenmis saheleri arasinda emele gelen bioelekrik cereyani artiq melum idi Canli huceyrede sakit veziyyetde potensiallar ferqi sukunet potensiali ve ya membran potensiali adlandirilmisdir Sukunet potensialinin deqiq olculmesi huceyredaxili aparma ucun nezerde tutulan mikroelektrodlarin komeyi ile mumkun olmusdur Membran potensiali enine zolaqli ezele liflerinde 60 90 mv sinir huceyreleri ve liflerinde60 70 mv birlesdirici toxuma huceyrelerinde 30 50 mv ve epitel toxumasi huceyrelerde 15 35mv ve epitel toxumasi huceyrelerinde 15 35 mv a beraber olur Eyni tipli huceyrelerde membran potensialinin olcusu daimi qalmir 1866 ci ilde I M Secenov Dubua Reymon nezeriyyesi ile razilasmayaraq canli toxumada elektrik potensiallarinin menseyinde metabolizmin rolu haqqinda muhum fikir soylemisdir Bu fikre esaslanan sonraki tedqiqatlar gosterdi ki toxumada maddeler mubadilesinin pozulmasi temperaturun dusmesi asfiksiya qlukolizin zeiflemesi ve s sebebler elektrik potensiallarinin zeiflemesine ve ya itmesine sebeb olur Sukunet potensiali haqqinda ilk tesevvur 1896 ci ilde V Y Caqovetsi terefinden verilmisdir O Arreniusun elektrolitik dissosiasiya nezeriyyesine 1887 esaslanaraq bioelektrik proseslerin ion tebieti haqqinda fikir ireli surmusdur Xockin ve A Xaksli bu nezeriyyenin modifikasiyasini vermis 1952 ve eksperimental yolla esaslandirmisdir Ion membran nezeriyyesine esasen bioelektrik cereyanin emele gelmesinde huceyre membrani ve sitoplazmada K Na Cl ionlarinin qeyri beraber miqdarda yayilmasi ve membran sethinin onlar ucun muxtelif keciriciliye malik olmasidir Huceyrenin sakit veziyyetinde onun sitoplazmasinda K ionlarinin miqdari huceyreni ehate eden mayedekine nisbeten 30 50 defe coxdur Hemin veziyyetde huceyrenin xaricinde Na ionlarinin miqdari daxildekine nisbeten 8 10 defe Cl ionlarininki ise 15 30 defe cox olur Cl ionlari miqdarinin huceyrexarici muhitde protoplazmadakina nisbeten 13 5 defe az oldugunu gosterir Huceyrexarici ve daxili potensiallar ferqini saxlaya bilen sebeb de movcuddur Hemin sebeb huceyre daxilinde xeyli miqdarda her l litr huceyredaxili mayede 150ml mol menfi elektrik yuku dasiyan uzvu anionlarin olmasidir Bununla bele Na ve K ionlari miqdarinin huceyre sethinde ve daxilinde qeyri beraber miqdari sukunet potensialinin seviyyesini mueyyen eden esas sertdir Huceyrenin sakit veziyyetinde membranin xarici sethi musbet daxili sitoplazma menfi elektrik yuku dasiyir Huceyrenin daxilinde ve xaricinde K ionlari miqdari beraberlesmeye meyl etdikce potensiallar ferqi azalir yeni sukunet cereyani zeifleyir Bu zeifleme Na ionlarinin huceyre daxiline axini artdiqda da aydin musahide olunur Bu ferqlerin axini artdiqda da aydin musahide olunur Bu ferqlerin suretle beraberlesmesine canli huceyreni orten nazik 100A e beraber plazmatik membrana manecilik toredir 1 Elektrofiziologiyanin bolmeleri Redakteurek elektrokardioqramma beyin elektroensefaloqramma huceyre elektroretinoqramma qan dovrani reoqrafiya mede bagirsaq trakti elektroqastroenteroqrafiya sumuk ezele elektromioqrafiyaHemcinin bax RedakteElektroensefaloqrafiya Fiziologiya Elektromaqnit dalgalari ElektrokardioqrafiyaEdebiyyat RedakteGuselnikov V I Elektrofiziologiya golovnogo mozga M Vysshaya shkola 1976 Kogan A B Elektrofiziologiya M 1969 Mendelson M E Elektrofiziologiya Enciklopedicheskij slovar Brokauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPB 1980 1967 Istinadlar Redakte 1 2 3 Heyvan ve insan fiziologiyasi Faiq Ceferov Baki 2000 s 55Menbe https az wikipedia org w index php title Elektrofiziologiya amp oldid 5104491, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
