fbpx
Wikipedia

Dağ khmerləri

September 18, 2021

Dağ khmerləri — Cənub-Şərqi Asiyada yaşayan mon-khmer xalqları qrupuna aid xalq.

Etimalogiyası

"Dağ khmerləri" termini 1960-cı illərdə Kambocada ölkənin şimal-şərqində yaşayan xalqları qeyd etmək məqsədilə qəbul olunmuşdur.

Kambocadakı Dağ khmerləri (khmaelılar) khmerlər tərəfindən assimilyasiya olunurlar. Dağ khmerləri, ehtimal ki, khmerlər, monlar, myan malar, siamlılar, laolar və vyetlərin etnogenezində mühüm rol oynamış qədim substratın qalıqlarıdır.

Yaşadıqları ölkələr

Dağ khmerləri Cənub-Qərbi Çinin dağlıq rayonlarında – Yunnan əyalətində, Qərbi Vyetnamda, Şimali, Şərqi və Cənubi Laosda, Şərqi Myanmada, Şimali və Şərqi Taylandda, Şimal-Şərqi Kambocada yaşayırlar.

Sayları

Ümumi sayları 2008-ci ilin məlumatlarına görə Çində 700 min nəfərdən çox, Vyetnamda təqribən 1,3 milyon nəfər, Laosda təqribən 1,6 milyon nəfər, Myanmada 1,8 milyon nəfərdən çox, Taylandda təqribən 600 min nəfər, Kambocada 150 min nəfərdən çox idi.

Əsas iki qrupa ayrılırlar: Şimali və Şərqi.

Şimali Dağ khmerlərinə ("dağ monları"na) palaunq-va xalqları – qərbi – valar (900 min nəfərdən çox), bulanlar (112 min nəfər) və başqaları; şərqi – palaunqlar (640 min nəfər), danaular (138 min nəfər), rianqlar (50 min nəfər), lametlər (14 minnəfər) və başqaları, manqlar (3,5 min nəfər), khmular [khmular (900 min nəfərdən çox), phaylar (54 min nəfər), praylar (40 min nəfər) və başqaları aid edilir.

Şərqi Dağ khmerlərinə banar xalqları – şimali – hrelər (tyam -relər, tatömlər; 130 min nəfər), sedanqlar (130 min nəfər) və başqaları; mərkəzi – banarlar (banalar; 180 min nəfər), tampuonlar (32 min nəfər) və başqaları; qərbi – suilər (özlərini cru adlandırırlar, cru, yaxud loven dilində danışırlar; 86 min nəfər) və başqaları; cənubi – srelər (keholar, koholar; 147 min nəfər), mnonqlar (mnonqqarlar və mnonqrlamlar; 123 min nəfər), stiyenqlər (97 min nəfər), malar (özlərini kontyau adlandırırlar; 38 min nəfər) və başqaları], katular – mərkəzi – katanqlar (120 min nəfər), taoylar (60 min nəfər) və başqaları; şərqi – katular (özlərini ktu adlandırırlar; 78 min nəfər), pakohlar (15 min nəfər) və başqaları; qərbi – kuilər (440 min nəfər), solar (manqkonqlar; 160 min nəfər), brular (brao dilində danışırlar; 150 min nəfər) və başqaları aid edilir.

Dilləri

Mon-khmer dillərində danışırlar.

Dilləri say sisteminə görə khmerlərdən fərqlənir. Bəzi xalqlar (katanqlar, taoylar, katular, brular, solar, valar, palaunqlar, banarlar, hrelər və başqaları) üçün latın qrafikası əsasında yazı sistemi yaradılmışdır; bəzi yerlərdə isə hind qrafikası əsasında yazı sistemi saxlanılmışdır (liyeklər, duotalar, tothamlar, toleklər və digərləri).

Radio və televiziya verilişləri va dilində aparılır.

İnancları

Ənənəvi inancları və mifologiyaları, folklorları, kəlləri qurbanvermə adəti saxlanılmışdır; keçmişdə "düşmən başlarının ovu" adəti mövcud olmuşdur.

Dağ khmerləri ənənəvi dinlərini saxlayırlar, bəzi xalqlar (palaunqvalar, həmçinin brular, solar, kuylar, honqlar və başqaları) arasında buddizm yayılmışdır; amma aralarında xristianları da var.

Mədəniyyətləri

Ənənəvi mədəniyyətləri Cənub-Şərqi Asiyanın dağ xalqları üçün səciyyəvidir. Talalarda toxa əkinçiliyi (yapışqanlı çəltik, qarğıdalı, batat, tərəvəz), heyvandarlıq (kəl, donuz, quş, fil), ovçuluq (o cümlədən qaban, ayı, fil, pələng), balıqçılıq və yığıcılıqla məşğul olurlar; bəzi yerlərdə suvarma və dəmyə şum çəltikçiliyi inkişaf edir.

Sənət sahələri toxuculuq, bambukdan hörmə və dəmirçilikdir.

Məskənləri

Ənənəvi məskənləri çox vaxt çəpərlə əhatələnir, bəzən dairəvi planlı olur, mərkəzində icma evi yerləşir. Evləri yortacəsaslı, yaxud yerüstüdür; dam belinin bəzən kəl buynuzu, quş başı və sair formada oyma bəzəkləri olur. Malar, sedanqlar və başqalarında uzunluğu 100 metrədək çatan evlər saxlanılmışdır.

Geyimləri

Geyimləri kişilərdə bel sarğısı və düyməsiz gödəkcə, qadınlarda tikişsiz yubkadır; lifdən hazırlanan geyimlər də məlumdur.

Çoxsaylı gümüş və mis bəzək əşyaları taxırlar; tatuirləmə (xüsusilə cənubda), dişlərin qaraldılması, mişarlanması və çıxardılması adəti yayılmışdır.

Mətbəx

Əsas yeməkləri yapışqanlı düyüdür; burundan içmək adəti (khmularda) səciyyəvidir.

Nikah

Qohumluğu ata xətti üzrə hesablanan qəbilələr və patrilokal nikahüstünlük təşkil edir, mnonqlar və srelərdə qohumluğu ana xətti üzrə hesablanan qəbilələr və matrilokal nikah məlumdur.

Şifahi yaradıcılıq

Qədim siqnal idiofonları: müxtəlif yüksəklikdə səslər çıxaran, ov ayinlərində çəpinə kəsiyi olan, 3 və daha çox bambuk borucuqlar, cəngəlliklərdə "danışıqlar" aparmaq üçün yarıqlı bambukdan hazırlanmış təbillər saxlanılır.

Şaman ayinlərində bitki budağı və yarpaqlarından düzəldilmiş müxtəlif aerofonlardan istifadə olunur. Məhsul, şaman ayinləri, quraqlıq vaxtı "ağacların canlandırılması" və sair rəqsləri müşayiət edən eynitipli sinctəbil ansamblları (4–12 konq-çmol, konq-niqoşa sinc-təbilləri) yayılmışdır. Lametlərin musiqi və ayin praktikasında ən mühüm mərasimlər zamanı (əcdadların ruhlarının çağırılması, yağış yağması üçün edilən dualar) tunc təbillərdən (mənşəcə Donqşon mədəniyyəti ilə bağlıdır) indi də istifadə edilir; istifadə olunan təbillərin sayı onların sahibinin rifahı və ictimai mövqeyinin göstəricisidir.

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 205. ISBN 978-9952-441-11-6.

September 18, 2021
dağ, khmerləri, cənub, şərqi, asiyada, yaşayan, khmer, xalqları, qrupuna, xalq, mündəricat, etimalogiyası, yaşadıqları, ölkələr, sayları, dilləri, inancları, mədəniyyətləri, məskənləri, geyimləri, mətbəx, nikah, şifahi, yaradıcılıq, istinadlaretimalogiyası, re. Dag khmerleri Cenub Serqi Asiyada yasayan mon khmer xalqlari qrupuna aid xalq 1 Mundericat 1 Etimalogiyasi 2 Yasadiqlari olkeler 3 Saylari 4 Dilleri 5 Inanclari 6 Medeniyyetleri 7 Meskenleri 8 Geyimleri 9 Metbex 10 Nikah 11 Sifahi yaradiciliq 12 IstinadlarEtimalogiyasi Redakte Dag khmerleri termini 1960 ci illerde Kambocada olkenin simal serqinde yasayan xalqlari qeyd etmek meqsedile qebul olunmusdur 1 Kambocadaki Dag khmerleri khmaelilar khmerler terefinden assimilyasiya olunurlar Dag khmerleri ehtimal ki khmerler monlar myan malar siamlilar laolar ve vyetlerin etnogenezinde muhum rol oynamis qedim substratin qaliqlaridir 1 Yasadiqlari olkeler RedakteDag khmerleri Cenub Qerbi Cinin dagliq rayonlarinda Yunnan eyaletinde Qerbi Vyetnamda Simali Serqi ve Cenubi Laosda Serqi Myanmada Simali ve Serqi Taylandda Simal Serqi Kambocada yasayirlar 1 Saylari RedakteUmumi saylari 2008 ci ilin melumatlarina gore Cinde 700 min neferden cox Vyetnamda teqriben 1 3 milyon nefer Laosda teqriben 1 6 milyon nefer Myanmada 1 8 milyon neferden cox Taylandda teqriben 600 min nefer Kambocada 150 min neferden cox idi 1 Esas iki qrupa ayrilirlar Simali ve Serqi 1 Simali Dag khmerlerine dag monlari na palaunq va xalqlari qerbi valar 900 min neferden cox bulanlar 112 min nefer ve basqalari serqi palaunqlar 640 min nefer danaular 138 min nefer rianqlar 50 min nefer lametler 14 minnefer ve basqalari manqlar 3 5 min nefer khmular khmular 900 min neferden cox phaylar 54 min nefer praylar 40 min nefer ve basqalari aid edilir Serqi Dag khmerlerine banar xalqlari simali hreler tyam reler tatomler 130 min nefer sedanqlar 130 min nefer ve basqalari merkezi banarlar banalar 180 min nefer tampuonlar 32 min nefer ve basqalari qerbi suiler ozlerini cru adlandirirlar cru yaxud loven dilinde danisirlar 86 min nefer ve basqalari cenubi sreler keholar koholar 147 min nefer mnonqlar mnonqqarlar ve mnonqrlamlar 123 min nefer stiyenqler 97 min nefer malar ozlerini kontyau adlandirirlar 38 min nefer ve basqalari katular merkezi katanqlar 120 min nefer taoylar 60 min nefer ve basqalari serqi katular ozlerini ktu adlandirirlar 78 min nefer pakohlar 15 min nefer ve basqalari qerbi kuiler 440 min nefer solar manqkonqlar 160 min nefer brular brao dilinde danisirlar 150 min nefer ve basqalari aid edilir Dilleri RedakteMon khmer dillerinde danisirlar 1 Dilleri say sistemine gore khmerlerden ferqlenir Bezi xalqlar katanqlar taoylar katular brular solar valar palaunqlar banarlar hreler ve basqalari ucun latin qrafikasi esasinda yazi sistemi yaradilmisdir bezi yerlerde ise hind qrafikasi esasinda yazi sistemi saxlanilmisdir liyekler duotalar tothamlar tolekler ve digerleri 1 Radio ve televiziya verilisleri va dilinde aparilir 1 Inanclari RedakteEnenevi inanclari ve mifologiyalari folklorlari kelleri qurbanverme adeti saxlanilmisdir kecmisde dusmen baslarinin ovu adeti movcud olmusdur 1 Dag khmerleri enenevi dinlerini saxlayirlar bezi xalqlar palaunqvalar hemcinin brular solar kuylar honqlar ve basqalari arasinda buddizm yayilmisdir amma aralarinda xristianlari da var 1 Medeniyyetleri RedakteEnenevi medeniyyetleri Cenub Serqi Asiyanin dag xalqlari ucun seciyyevidir Talalarda toxa ekinciliyi yapisqanli celtik qargidali batat terevez heyvandarliq kel donuz qus fil ovculuq o cumleden qaban ayi fil peleng baliqciliq ve yigiciliqla mesgul olurlar bezi yerlerde suvarma ve demye sum celtikciliyi inkisaf edir 1 Senet saheleri toxuculuq bambukdan horme ve demircilikdir 1 Meskenleri RedakteEnenevi meskenleri cox vaxt ceperle ehatelenir bezen dairevi planli olur merkezinde icma evi yerlesir Evleri yortacesasli yaxud yerustudur dam belinin bezen kel buynuzu qus basi ve sair formada oyma bezekleri olur Malar sedanqlar ve basqalarinda uzunlugu 100 metredek catan evler saxlanilmisdir 1 Geyimleri RedakteGeyimleri kisilerde bel sargisi ve duymesiz godekce qadinlarda tikissiz yubkadir lifden hazirlanan geyimler de melumdur Coxsayli gumus ve mis bezek esyalari taxirlar tatuirleme xususile cenubda dislerin qaraldilmasi misarlanmasi ve cixardilmasi adeti yayilmisdir 1 Metbex RedakteEsas yemekleri yapisqanli duyudur burundan icmek adeti khmularda seciyyevidir 1 Nikah RedakteQohumlugu ata xetti uzre hesablanan qebileler ve patrilokal nikahustunluk teskil edir mnonqlar ve srelerde qohumlugu ana xetti uzre hesablanan qebileler ve matrilokal nikah melumdur 1 Sifahi yaradiciliq RedakteQedim siqnal idiofonlari muxtelif yukseklikde sesler cixaran ov ayinlerinde cepine kesiyi olan 3 ve daha cox bambuk borucuqlar cengelliklerde danisiqlar aparmaq ucun yariqli bambukdan hazirlanmis tebiller saxlanilir 1 Saman ayinlerinde bitki budagi ve yarpaqlarindan duzeldilmis muxtelif aerofonlardan istifade olunur Mehsul saman ayinleri quraqliq vaxti agaclarin canlandirilmasi ve sair reqsleri musayiet eden eynitipli sinctebil ansambllari 4 12 konq cmol konq niqosa sinc tebilleri yayilmisdir Lametlerin musiqi ve ayin praktikasinda en muhum merasimler zamani ecdadlarin ruhlarinin cagirilmasi yagis yagmasi ucun edilen dualar tunc tebillerden mensece Donqson medeniyyeti ile baglidir indi de istifade edilir istifade olunan tebillerin sayi onlarin sahibinin rifahi ve ictimai movqeyinin gostericisidir 1 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 6 ci cild Cin Derk 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2015 seh 205 ISBN 978 9952 441 11 6 Menbe https az wikipedia org w index php title Dag khmerleri amp oldid 4154893, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.