fbpx
Wikipedia

Damğan döyüşü (1729)

Avqust 04, 2021

Damğan və ya Mehmandust döyüşü — Damğan şəhərinin yaxınlığında 1729-cu ilin 29 sentyabrından 5 oktyabra qədər davam etmiş döyüş. Döyüş Səfəvi dövləti ilə əfqanlar arasında baş tutmuşdur. Döyüş Nadir xan və Səfəvi hakimiyyəti baxımından mühüm qələbə ilə nəticələndi, lakin Əşrəf xanın İrandakı hakimiyyətinə hələ tam son qoyulmamışdı. II Təhmasibi taxtda bərpa etmək üçün bu döyüşü uğurlu yürüşlər izlədi. Damğan döyüşündən sonra Murçe Xort döyüşü baş verdi. Murçe Xort İsfahan yaxınlığında kənd idi və döyüş səfəvilərin qələbəsi ilə nəticələndi. Bu iki döyüşün nəticəsində əfqan Gilzay sülaləsinin imperiya taxtındakı qısamüddətli hakimiyyətinə son qoyuldu. Hotakilər indiki Əfqanıstanın cənub hissəsini əhatə edən öz ərazilərinə qovuldular.

Damğan və ya Mehmandust döyüşü
Əsas münaqişə: Nadirin yürüşləri

Nadirin qüvvələrinin əfqanları top atəşinə tutmasına əks etdirən illüstrasiya
Tarix 29 sentyabr-5 oktyabr 1729
Yeri Damğan yaxınlığındakı Mehmandust kəndi, Xorasan
Səbəbi II Təhmasibin və Nadir xanın Səfəvi taxtını əfqanlardan geri almaq istəmələri
Nəticəsi Mütləq Səfəvi qələbəsi
Münaqişə tərəfləri
Komandan(lar)

Nadir xan
Lütfəli xan
Təhmasib xan Cəlair
Fəthəli xan Kayani
Lətif xan

Əşrəf xan Hotaki
Məhəmməd Səydal
Nəsrulla xan
Zebardust xan

Tərəflərin qüvvəsi

25.000

40.000-50.000

Ölənlər və yaralananlar

3.000 və ya 4.000

12.000

Damğan döyüşü Nadir xanın hərbi sisteminin köhnə üslublu süvarilərə əsaslanan ordularla müqayisədə çox yüksək olduğunu sübut etdi. Əfqanların ordusu süvari əsaslı köhnə dəbli ordu idi. Damğan döyüşündən sonra Əşrəf xan bu problemi həll etməyə çalışsa da, onun tapdığı həll yolları yetərli səviyyədə olmadı və Murçe Xort döyüşündə də məğlub oldu.

Arxa plan

 
1. Nadir mühafizə birliyini Tal təpələri üzərində olan sol cinahını qorumaq üçün irəli göndərir.
2. Nader bu vaxtdan artilleriya xəttini piyada yoluna baxan yüksək yerə yerləşdirmək üçün istifadə edir.
3. Işrəf oprdusuna top-yekun hücum əmri verir, lakin ordusu Səfəvi tüfəngçiləri və topçuları tərəfindən sərt atəşə tutulur.
4. Nadir piyada qoşununu toplayaraq əfqan ordusunun mərkəzinə hücum edir və onu iki yerə bölür.

Əsas döyüş başlamamışdan bir gün əvvəl II Təhmasib Nadir xana döyüşdə qalib gələcəyi təqdirdə onu öz bacısı ilə evləndirəcəyi ilə bağlı söz verdi.

Əşrəf Hotaki sələfi Mir mahmud Hotakini hərbi çevrilişlə devirərək hakimiyyətə gəlmiş, aşağı səviyyəli ordu ilə özündən çox üstün osmanlı ordusuna qarşı böyük uğurlara imza atmış və onları məğlub etmişdi. Lakin sonradan Osmanlı ilə razılığa gəlmişdi. Bu razılığa görə Əşrəf xan Səfəvi imperiyasının qərb torpaqlarını Osmanlı imperiyasına vermiş, qarşılığında isə onların dəstəyini qazanmışdı. Həmçinin Osmanlı imperiyası Əşrəf xan Hotakini imperiyanın legitim hökmdarı kimi tanımışdır.

Bu zaman Nadir və II Təhmasib Əşrəf xana qarşı mübarizədə özlərinə imperiyanın şimal-şərqində baza qurmaqla məşğul idi. Nadirin Herata yürüşə başladığı xəbərini eşidən Əşrəf xan 1729-cu ilin avqust ayında 30.000 nəfərlik qüvvə ilə isfahandan çıxaraq Xorasana yürüşə başladı. C. Hanveyə görə, Əşrəf Tehranın, Qumun, Kaşanın və Qəzvinin silah gəzdirmək gücü olan əhalisinə öz evlərini tərk etməyi və yaşayış yerlərindən uzaqlaşmağı əmr etdi. Əks təqdirdə onlar qətl oluna bilərdilər. Bununla, Əşrəf çalışırdı ki, Nadirlə müharibə apardığı vaxtlarda adları çəkilən şəhərlərin əhalisi əfqanlara qarşı üsyan qaldıra bilməsinlər. Əslində Əşrəfin İsfahan şəhərində aaprdığı qətl və qırğınlar nəticəsində şəhər əhalisinin sayı xeyli dərəcədə azalmışdı və şəhərə nəzarət eləmək üçün cəmi 200 nəfərlik dəstə saxlanılmışdı.

Əşrəf ümid edirdi ki, Nadir şərqdəki əfqan tayfası olan Abdallarla döyüşərkən o, Xorasanı ələ keçirəcək. Lakin hadisələr Əşrəfin gözlədiyi kimi olmadı. Nadir Heratı tabe etdi və Əşrəf Xorasana çatmamış Məşhədə geri döndü. Əşrəfin ona yaxınlaşdığı xəbərini eşitdikdən sonra Nadir öz qoşunlarına 1729-cu ilin 12 sentyabrında Səbzəvara toplaşmaları əmrini verdi.

Bu ərəfədə Əşrəf Semnana çatdı və onu mühasirəyə aldı. Semnan hakimi Əşrəfin hərbi yürüşə başlamaq xəbərini eşidən kimi Şah Təhmasibə və Nadirə xəbər göndərdi ki, ona yardım edilsin. Əks təqdirdə, Semnanın Əşrəf qoşunlarına müqavimət göstərmək imkanı yox idi. Semnan hakimi onu da bildirdi ki, bu vilayətin tutulması Xorasanın müdafiəsini çətinləşdirə bilər. Nadir bu qənaətlə razılaşdı və Semnan hakiminin yanına öz nümayəndələrini göndərdi. Nadir Semann hakiminə və əhalisinə kömək göstəriləcəyini vəd etdi və eyni zamanda onları da Əşrəfə qarşı daha yaxşı müqavimət göstərməyə çağırdı.

Bu zaman onun ordusunun sayı daha da böyüdü və 40.000-ə çatdı, Nadirin ordusunda isə 25.000 döyüşçü var idi. "Aləm Ara-ye Naderi"yə görə Əşrəfin topladığı qoşunun sayı 100 min nəfər idi. Lakin bu rəqədim reallığı şübhə doğurur. Semnanın mühasirəsi üçün kiçik bir qüvvə saxladıqdan sonra Əşrəf Şahruda doğru yönəldi. Nadirin qoşunları Nişapur və Səbzəvar yolu ilə Damğana doğru hərəkət etdi. Əşrəf ilkin olaraq Semnanı tutmaq və sonra Nadirin qüvvələri ilə döyüşə girmək istəyirdi. Bu məqsədlə Əşrəf əvvəlcə Semnan yaxınlığındakı Seyid Əli qalasını tutdu və sonra Semnanın özünü mühasirəyə aldı. Seman mühasirədə olduğu zaman Əşrəfə Nadirin Bestama çatdığı xəbəri verildi. Nadir bu zaman Şahrud məntəqəsində düşərgə salmışdı. Nadir buradan Məhəmməd xan Mamuyeni 500 nəfərlik dəstə ilə kəşfiyyata göndərdi. Həmçinin Əşrəf xan da kəşfiyyat dəstəsi göndərmişdi. Bu dəstələr Şahrudun cənub-şərqində üz-üzə gəldilər və Məhəmməd xan qalib gələrək 14 əfqanı sorğu-sual üçün əsir aldı. Bu əsirlərdən lazimi məlumatlar alındıqdan sonra Nadir düşərgənin yerini dəyişdi və Dehmolla kəndini yeni düşərgə yeri olaraq seçdi.

"Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi"nin müəllifi yazır ki, döyüş başlamazdan əvvəl Əşrəf Nadirin toplarını ələ keçirmək niyyətinə düşdü və bu niyyətini həyata keçirmək üçün Seydal xana müvafiq tapşırıq verdiş Seydal xan da həmin tapşırığın yerinə yetirilməsi üçün Bestamdan özünə bələdçi götürdü və onların vasitəsi ilə Nadirin qoşunlarının yerləşdiyi məkanı nəzərdən keçirdi. Qoşunların hamısı şəhər divarları daxilinə yerləşmədiyi üçün toplar divar xaricində qalmışdı. Amma Seydal xan Nadirin toplarını ələ keçirməyə nail olmadı. Səhəri gün Nadirin qoşunları irəliyə doğru hərəkətə başlayanda Seydal xan da oradan uzaqlaşdı və Mehmandust yaxınlığındakı Əşrəfin əsas qüvvələri ilə birləşdi.

Döyüş

Düzülüşlər və döyüşdən əvvəlki manevralar

Nadir qoşununu 4 dəstəyə böldü, onların vəzifələrini dəqiqləşdirdi və müvafiq mövqelərə yerləşdirdi. Özü şəxsən bir dəstə çərxçinin müşayiəti ilə əfqan döyüşçülərinin döyüşqabağı düzülüşünü müşahidə etdi. Əşrəf qoşunlarının düzülüşünü müşahidə edəndən sonra toplarını və zənburəklərini qoşunların dövrəsi boyu yerləşdirdi. Nadir əfqan qoşunlarının sağ cinahında yerləşən təpəciyin əhəmiyyətli mövqeyə malik olduğunu bilirdi və bir neçə topla bərabər həmin təpəyə yollandı. Nadir öz qoşununa əmr olmadan döyüşə girməyi qadağan etdi.

29 sentyabr sabahında Əşrəf xan öz ordusunu ənənəvi formada düzdü. O, öz ordusunu 3 hissəyə - mərkəz, sol və sağ cinah - ayırmışdı. Əşrəf qələbə qazanacağına o qədər əmin idi ki, öz ordusundan 2-3 min nəfərlik dəstəni Səfəvi ordusu dağıldıqdan sonra Təhmasiblə Nadiri tutmaq üçün ayırmışdı. Sol cinah Seydal xanın tabeliyinə verilmişdi. Məhəmmən Əmin xan isə sağ cinaha komandan təyin edilmişdi. Bu cinahlar və mərkəz bölmələri plan üzrə Səfəvi qoşununa hücum etməli və onu darmadağın etməli idilər. Çox da böyük olmayan dəstə ehtiyyatda saxlanılmışdı. Plana görə əsas qüvvələr Səfəvi qoşununu qaçmağa məcbur edəndən sonra bu süvari dəstə onları təqib və məhv etməli idi.

Əşrəf həmçinin, Nadirin qoşununa arxadan və cinahlardan qəfil hücum etməyi də planlamışdı. "Aləm Ara-ye Naderi" müəllifi də Əşrəfin sərkərdələrindən olan Seydal xanın Nadir qoşunlarının arxasından zərbə vurmaq cəhdini təsdiq edir. Bundan əvvəlcədən duyuq düşən Nadir öz sərkərdələrindən Mir Abutalıb xanı və Məhəmmədəli xanı bu hücumun qarşısını almaq üçün ayırmış və öz qoşununu dairəvi formada düzmüşdü. Bu sərkərdələr Seydal xanın hücumunun qarşısını almış və Məhəmmədəli xan onları öz düşərgələrinə qədər qovmuşdu. Nadirin öncül qüvvələrini Tal təpələrinə, qoşunun sol cinahına yerləşdirmişdi. Şərq ordularındakı ənənəyə zidd olaraq Nadir xan özünün artilleriya qüvvələrini piyada qoşun bölmələrinin arxasında yerləşdirmişdi. Əşrəf xanın qoşunları Nadir xanın cəzayirçilərinin mövqelərini gözdən qaçırmışdılar. Cəzayirçilər təpələrin yaxınlığında, onların qarşısında mövqe tutumuşdular. Əfqanın sol cinahı Nadirin öncül dəstələri ilə toqquşmadan sonra onları izləmək əvəzinə əsas xəttə doğru geri çəkildilər. Bundan sonra Əşrəf 40.000 nəfərdən ibarət süvari ordusuna Səfəvi ordusunun üzərinə hücuma keçmək əmri verdi. Əfqan süvariləri müdhiş sürətlə qısa müddət ərzində təpə yaxınlığında toplanan Səfəvi ordusuna yaxınlaşdı.

Əfqan hücumunun pozulması

Əfqan qoşunları təpənin üzərində mövqe almış Səfəvi topları tərəfindən atəşə tutulmuşdu. Topların tüstüsü döyüş zamanı ağ bulud əmələ gətirmişdi. İlkin top atəşləri nəticəsində 300-400 əfqan süvarisi "xiyar kimi dilimlənmiş formada meydanda yerə sərilmişdi." Arxadan və cinahlardan hücumun baş tutmamasından sonra Əşrəf əsas hücumun mərkəzdən həyata keçirməyə başladı. Əfqanların cinahlardan cəzayirçilərə doğru hücuma keçməsindən sonra Səfəvi zabitləri tüfəngçilərə atəş etməmə əmri verdi. Əfqanların üzləri seçildikdən sonra (təxminən bir neçə 10 metrdən) atəş əmri verildi. Nadirin təcrübəli cəzayirçiləri tərəfindən illərlə təkmilləşdirilən və döyüşlərdə istifadə edilən bu strategiya özünün effektivliyini bir daha göstərdi. Səfəvi topçularının və cəzayirçilərinin atəşləri nəticəsində əfqanların ön sıraları ciddi təlafatla üzləşmişdi. Arxadan gələn əfqan döyüşçüləri isə lağımlara düşür və öz döyüşçü yoldaşlarının qalıqları üzərindən tullanaraq hücuma keçirdilər. Əfqan mövqelərini dəqiq formada vuran zamburakların, topların atəşi nəticəsində əfqan sıraları tüstü-dumana bürünmüşdü və ordu sıralarında çaşqınlıq yaşanırdı. Əfqanların döyüş bayrağının və bayraqdarının vurulması əfqanlar arasında vahimə yaranmasına səbəb oldu. Bu xaos zamanı Əşrəf xanın qərərgahı Səfəvi topları tərəfindən vuruldu və Əşrəfin atlarından bir çoxu tələf oldu. Bu andan etibarən qərərgahın da toplarla vurulmasına başlandı. Əfqanların artilleriyası ənənəvi zamburaklar idi. Zənburəklərin əsas zəif cəhəti onda idi ki, dəvə üzərinə bərkidildikləri üçün dəqiqlikləri zəif idi və böyük toplar tərəfindən rahatlıqla hədəfə alınırdı.

Az sonra əfqanların topxanası səfəvilər tərəfindən ələ keçirildi və əfqan ordusu top müşayiətindən məhrum edildi.

Nadirin mərkəzə hücumu

Nadir xanın əks hücumu cəzayirçilər tərəfindən reallaşdırıldı. Əşrəfin ordusunun mərkəzinə doğru hücuma keçildi. Əfqanların əlində olan artilleriya qüvvələri də mərkəz hissəsində toplanmışdı. Beləcə, meydan döyüşləri başlanıldı. Bu zaman cəzayirçilər qılıncla və əlbəyaxa döyüş üçün lazım olan digər ləvazimatlarla silahlanmışdılar. Səfəvi ordusu əfqanları mərkəzə doğru çəkilməyə məcbur etdilər. Nadirin sərkərdələrindən olan İsmayıl xan Xəzimə və onun rəhbərliyi altında olan tüfəngdarlarla hətta əfqan topçularının sırasını da vurub keçdilər. Onları müşayiət edən süvarilərin gözlənilməz zərbəsi ilə əfqanlara daha bir zərbə endirildi. Hər bir tərəfdən aldıqları zərbələrdən çaş-baş qalan Əşrəf döyüşün gərginliyinə tab gətirmədi.

Qısa müddət sonra əfqan ordusu dağıldı və döyüşçülər qaçmağa başladılar. Nadir xanın ehtiyyatda saxladığı əfşar atlıları bir neçə kilometr boyunca qaçan ordunu təqib etsə də, Əşrəfi ələ keçirmək mümkün olmadı. Nadir xan Səfəvi ordusunun böyük hissəsinə bu qısaömürlü təqibə qoşulmağa icazə vermədi, çünki o, irəlidə pusqunun ola biləcəyindən qorxurdu.

"Aləm Ara-ye Naderi"nin müəllifinin yazdığına görə, bu qələbədən son dərəcə sevinən Şah II Təhmasib zəfərlə geri dönən Nadirin alnından öpdü, ona və onun döyüşçülərinə öz minnətdarlığını çatdırdı. Nadir və döyüşçüləri şah tərəfindən qiymətli hədiyyələrlə mükafatlandırıldı, eyni zamanda döyüş meydanında qalan əfqan mal-dövləti də sərkərdələr arasında bölündü.

Nəticə

12.000 əsgərini döyüş meydanında itirən Əşrəf xan böyük sürətlə qərbə doğru irəliləməyə başladı. O, qərbdə növbəti döyüşlərə qədər itkilərini bərpa etməyi düşünürdü. Yol üzərində Xvar dərəsində Səfəvi ordusuna pusqu qurmuşdu. Vəraminə qədər geri çəkilən Əşrəf belə bir döyüşün Xvar dərəsi ndə baş tutmasını uyğun gördü. Həmin dərə iki dağın arasında yerləşməklə keçid məhdudiyyətinə malik idi. Böyük sayda qoşunun orada döyüşmək imkanı yox idi. Keçid və yüksəklikləri qorumaqla Səfəvi ordusuna böyük zərbə vurmaq olardı. Planın icrası Tehranın keçmiş əfqan qubernatoru İslam xana tapşırıldı. Lakin əfqanlar yenədə məğlub edildilər.

Bu məğlubiyyətlərə qədər elə zənn edilirdi ki, ölkədəki heç bir qüvvə əfqanlara müqavimət göstərə bilməz. Əşrəf rahatlıqla qələbə qazanacağına inanırdı, xüsusən osmanlı üzərindəki qələbədən sonra onun öz gücünə olan inamı daha da artmışdı. Damğandakı məğlubiyyət sürətlə bütün imperiyaya yayıldı və Tehrandakı əfqan qüvvələri də şəhəri boşaldıb Əşrəflə birləşdilər.

Mehmandustdan sonra Nadirlə Təhmasib yürüşün bundan sonrakı taleyi ilə bağlı qərara gəlməli idilər. Nadir yeni qüvvələr toplamaq üçün Məşhədə qayıtmağı təklif edirdi, Təhmasib isə qərbə - paytaxta - getmək istəyirdi. Təhmasib təklifinin qəbul edilməməsindən sonra düşərgəni tərk etdi, lakin sonradan Nadirin göndərdiyi elçilər onu fikrindən daşındırıb geri qaytardılar. Nadir Təhmasibi Tehran şəhərində tərk etdi və yürüşü davam etdirdi.

Həmçinin bax

Mənbə

İstinadlar

  1. Ferrier, J. P. (1858). History of the Afghans. Murray. səh. 61. İstifadə tarixi: 2010-09-30. J.P.Ferrier.
  2. ↑ Axworthy(2009), The Sword of Persia, p. 89.
  3. Nigar Gözəlova və Əkrəm Bağırov (2018). XVIII əsrin 30-40-cı illərində Nadir şah Əfşarin Bağdad yürüşləri. Bakı: Elm və Təhsil. səh. 8. ISBN 978-9952-8176-1-2.
  4. Elçin Cabbarov (2013). Nadir şah Əfşar. Bakı: Nurlar. səh. 29.
  5. ↑ Mehman Süleymanov, 2010. səh. 156
  6. ↑ Mehman Süleymanov, 2010. səh. 157
  7. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 161
  8. Məhəmməd Hüseyn Qüddüsi (tərc. Məhəmməd Əli Müsəddiq) (1999). Nadir şah. Bakı: Gənclik. səh. 33.
  9. Michael Axworthy (2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, p. 131. I. B. Tauris
  10. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 162

Ədəbiyyat

  • Mehman Süleymanov. Nadir şah. Tehran, 2010. 740 səh.

Avqust 04, 2021
damğan, döyüşü, 1729, damğan, mehmandust, döyüşü, damğan, şəhərinin, yaxınlığında, 1729, ilin, sentyabrından, oktyabra, qədər, davam, etmiş, döyüş, döyüş, səfəvi, dövləti, ilə, əfqanlar, arasında, baş, tutmuşdur, döyüş, nadir, səfəvi, hakimiyyəti, baxımından, . Damgan ve ya Mehmandust doyusu Damgan seherinin yaxinliginda 1729 cu ilin 29 sentyabrindan 5 oktyabra qeder davam etmis doyus Doyus Sefevi dovleti ile efqanlar arasinda bas tutmusdur Doyus Nadir xan ve Sefevi hakimiyyeti baximindan muhum qelebe ile neticelendi lakin Esref xanin Irandaki hakimiyyetine hele tam son qoyulmamisdi II Tehmasibi taxtda berpa etmek ucun bu doyusu ugurlu yurusler izledi Damgan doyusunden sonra Murce Xort doyusu bas verdi Murce Xort Isfahan yaxinliginda kend idi ve doyus sefevilerin qelebesi ile neticelendi Bu iki doyusun neticesinde efqan Gilzay sulalesinin imperiya taxtindaki qisamuddetli hakimiyyetine son qoyuldu Hotakiler indiki Efqanistanin cenub hissesini ehate eden oz erazilerine qovuldular 3 Damgan ve ya Mehmandust doyusuEsas munaqise Nadirin yurusleriNadirin quvvelerinin efqanlari top atesine tutmasina eks etdiren illustrasiyaTarix 29 sentyabr 5 oktyabr 1729Yeri Damgan yaxinligindaki Mehmandust kendi XorasanSebebi II Tehmasibin ve Nadir xanin Sefevi taxtini efqanlardan geri almaq istemeleriNeticesi Mutleq Sefevi qelebesiMunaqise terefleriSefevi dovleti HotakilerKomandan lar Nadir xan Lutfeli xan Tehmasib xan Celair Fetheli xan Kayani Letif xan Esref xan Hotaki Mehemmed Seydal Nesrulla xan Zebardust xanTereflerin quvvesi25 000 40 000 50 000Olenler ve yaralananlar3 000 1 ve ya 4 000 2 12 000 2 Damgan doyusu Nadir xanin herbi sisteminin kohne uslublu suvarilere esaslanan ordularla muqayisede cox yuksek oldugunu subut etdi Efqanlarin ordusu suvari esasli kohne debli ordu idi Damgan doyusunden sonra Esref xan bu problemi hell etmeye calissa da onun tapdigi hell yollari yeterli seviyyede olmadi ve Murce Xort doyusunde de meglub oldu 4 Mundericat 1 Arxa plan 2 Doyus 2 1 Duzulusler ve doyusden evvelki manevralar 2 2 Efqan hucumunun pozulmasi 2 3 Nadirin merkeze hucumu 3 Netice 4 Hemcinin bax 5 Menbe 5 1 Istinadlar 5 2 EdebiyyatArxa plan Redakte 1 Nadir muhafize birliyini Tal tepeleri uzerinde olan sol cinahini qorumaq ucun ireli gonderir 2 Nader bu vaxtdan artilleriya xettini piyada yoluna baxan yuksek yere yerlesdirmek ucun istifade edir 3 Isref oprdusuna top yekun hucum emri verir lakin ordusu Sefevi tufengcileri ve topculari terefinden sert atese tutulur 4 Nadir piyada qosununu toplayaraq efqan ordusunun merkezine hucum edir ve onu iki yere bolur Esas doyus baslamamisdan bir gun evvel II Tehmasib Nadir xana doyusde qalib geleceyi teqdirde onu oz bacisi ile evlendireceyi ile bagli soz verdi Esref Hotaki selefi Mir mahmud Hotakini herbi cevrilisle devirerek hakimiyyete gelmis asagi seviyyeli ordu ile ozunden cox ustun osmanli ordusuna qarsi boyuk ugurlara imza atmis ve onlari meglub etmisdi Lakin sonradan Osmanli ile raziliga gelmisdi Bu raziliga gore Esref xan Sefevi imperiyasinin qerb torpaqlarini Osmanli imperiyasina vermis qarsiliginda ise onlarin desteyini qazanmisdi Hemcinin Osmanli imperiyasi Esref xan Hotakini imperiyanin legitim hokmdari kimi tanimisdir Bu zaman Nadir ve II Tehmasib Esref xana qarsi mubarizede ozlerine imperiyanin simal serqinde baza qurmaqla mesgul idi Nadirin Herata yuruse basladigi xeberini esiden Esref xan 1729 cu ilin avqust ayinda 30 000 neferlik quvve ile isfahandan cixaraq Xorasana yuruse basladi C Hanveye gore Esref Tehranin Qumun Kasanin ve Qezvinin silah gezdirmek gucu olan ehalisine oz evlerini terk etmeyi ve yasayis yerlerinden uzaqlasmagi emr etdi Eks teqdirde onlar qetl oluna bilerdiler Bununla Esref calisirdi ki Nadirle muharibe apardigi vaxtlarda adlari cekilen seherlerin ehalisi efqanlara qarsi usyan qaldira bilmesinler Eslinde Esrefin Isfahan seherinde aaprdigi qetl ve qirginlar neticesinde seher ehalisinin sayi xeyli derecede azalmisdi ve sehere nezaret elemek ucun cemi 200 neferlik deste saxlanilmisdi 5 Esref umid edirdi ki Nadir serqdeki efqan tayfasi olan Abdallarla doyuserken o Xorasani ele kecirecek Lakin hadiseler Esrefin gozlediyi kimi olmadi Nadir Herati tabe etdi ve Esref Xorasana catmamis Meshede geri dondu Esrefin ona yaxinlasdigi xeberini esitdikden sonra Nadir oz qosunlarina 1729 cu ilin 12 sentyabrinda Sebzevara toplasmalari emrini verdi Bu erefede Esref Semnana catdi ve onu muhasireye aldi Semnan hakimi Esrefin herbi yuruse baslamaq xeberini esiden kimi Sah Tehmasibe ve Nadire xeber gonderdi ki ona yardim edilsin Eks teqdirde Semnanin Esref qosunlarina muqavimet gostermek imkani yox idi Semnan hakimi onu da bildirdi ki bu vilayetin tutulmasi Xorasanin mudafiesini cetinlesdire biler Nadir bu qenaetle razilasdi ve Semnan hakiminin yanina oz numayendelerini gonderdi Nadir Semann hakimine ve ehalisine komek gosterileceyini ved etdi ve eyni zamanda onlari da Esrefe qarsi daha yaxsi muqavimet gostermeye cagirdi 6 Bu zaman onun ordusunun sayi daha da boyudu ve 40 000 e catdi Nadirin ordusunda ise 25 000 doyuscu var idi Alem Ara ye Naderi ye gore Esrefin topladigi qosunun sayi 100 min nefer idi 5 Lakin bu reqedim realligi subhe dogurur Semnanin muhasiresi ucun kicik bir quvve saxladiqdan sonra Esref Sahruda dogru yoneldi Nadirin qosunlari Nisapur ve Sebzevar yolu ile Damgana dogru hereket etdi Esref ilkin olaraq Semnani tutmaq ve sonra Nadirin quvveleri ile doyuse girmek isteyirdi Bu meqsedle Esref evvelce Semnan yaxinligindaki Seyid Eli qalasini tutdu ve sonra Semnanin ozunu muhasireye aldi Seman muhasirede oldugu zaman Esrefe Nadirin Bestama catdigi xeberi verildi Nadir bu zaman Sahrud menteqesinde duserge salmisdi Nadir buradan Mehemmed xan Mamuyeni 500 neferlik deste ile kesfiyyata gonderdi Hemcinin Esref xan da kesfiyyat destesi gondermisdi Bu desteler Sahrudun cenub serqinde uz uze geldiler ve Mehemmed xan qalib gelerek 14 efqani sorgu sual ucun esir aldi Bu esirlerden lazimi melumatlar alindiqdan sonra Nadir dusergenin yerini deyisdi ve Dehmolla kendini yeni duserge yeri olaraq secdi Tarix e Cahanqosa ye Naderi nin muellifi yazir ki doyus baslamazdan evvel Esref Nadirin toplarini ele kecirmek niyyetine dusdu ve bu niyyetini heyata kecirmek ucun Seydal xana muvafiq tapsiriq verdis Seydal xan da hemin tapsirigin yerine yetirilmesi ucun Bestamdan ozune beledci goturdu ve onlarin vasitesi ile Nadirin qosunlarinin yerlesdiyi mekani nezerden kecirdi Qosunlarin hamisi seher divarlari daxiline yerlesmediyi ucun toplar divar xaricinde qalmisdi Amma Seydal xan Nadirin toplarini ele kecirmeye nail olmadi Seheri gun Nadirin qosunlari ireliye dogru herekete baslayanda Seydal xan da oradan uzaqlasdi ve Mehmandust yaxinligindaki Esrefin esas quvveleri ile birlesdi 6 Doyus RedakteDuzulusler ve doyusden evvelki manevralar Redakte Nadir qosununu 4 desteye boldu onlarin vezifelerini deqiqlesdirdi ve muvafiq movqelere yerlesdirdi Ozu sexsen bir deste cerxcinin musayieti ile efqan doyusculerinin doyusqabagi duzulusunu musahide etdi Esref qosunlarinin duzulusunu musahide edenden sonra toplarini ve zenbureklerini qosunlarin dovresi boyu yerlesdirdi Nadir efqan qosunlarinin sag cinahinda yerlesen tepeciyin ehemiyyetli movqeye malik oldugunu bilirdi ve bir nece topla beraber hemin tepeye yollandi Nadir oz qosununa emr olmadan doyuse girmeyi qadagan etdi 29 sentyabr sabahinda Esref xan oz ordusunu enenevi formada duzdu O oz ordusunu 3 hisseye merkez sol ve sag cinah ayirmisdi Esref qelebe qazanacagina o qeder emin idi ki oz ordusundan 2 3 min neferlik desteni Sefevi ordusu dagildiqdan sonra Tehmasible Nadiri tutmaq ucun ayirmisdi Sol cinah Seydal xanin tabeliyine verilmisdi Mehemmen Emin xan ise sag cinaha komandan teyin edilmisdi Bu cinahlar ve merkez bolmeleri plan uzre Sefevi qosununa hucum etmeli ve onu darmadagin etmeli idiler Cox da boyuk olmayan deste ehtiyyatda saxlanilmisdi Plana gore esas quvveler Sefevi qosununu qacmaga mecbur edenden sonra bu suvari deste onlari teqib ve mehv etmeli idi 7 Esref hemcinin Nadirin qosununa arxadan ve cinahlardan qefil hucum etmeyi de planlamisdi Alem Ara ye Naderi muellifi de Esrefin serkerdelerinden olan Seydal xanin Nadir qosunlarinin arxasindan zerbe vurmaq cehdini tesdiq edir Bundan evvelceden duyuq dusen Nadir oz serkerdelerinden Mir Abutalib xani ve Mehemmedeli xani bu hucumun qarsisini almaq ucun ayirmis ve oz qosununu dairevi formada duzmusdu Bu serkerdeler Seydal xanin hucumunun qarsisini almis ve Mehemmedeli xan onlari oz dusergelerine qeder qovmusdu 8 Nadirin oncul quvvelerini Tal tepelerine qosunun sol cinahina yerlesdirmisdi Serq ordularindaki eneneye zidd olaraq Nadir xan ozunun artilleriya quvvelerini piyada qosun bolmelerinin arxasinda yerlesdirmisdi Esref xanin qosunlari Nadir xanin cezayircilerinin movqelerini gozden qacirmisdilar Cezayirciler tepelerin yaxinliginda onlarin qarsisinda movqe tutumusdular 9 Efqanin sol cinahi Nadirin oncul desteleri ile toqqusmadan sonra onlari izlemek evezine esas xette dogru geri cekildiler Bundan sonra Esref 40 000 neferden ibaret suvari ordusuna Sefevi ordusunun uzerine hucuma kecmek emri verdi Efqan suvarileri mudhis suretle qisa muddet erzinde tepe yaxinliginda toplanan Sefevi ordusuna yaxinlasdi Efqan hucumunun pozulmasi Redakte Efqan qosunlari tepenin uzerinde movqe almis Sefevi toplari terefinden atese tutulmusdu Toplarin tustusu doyus zamani ag bulud emele getirmisdi Ilkin top atesleri neticesinde 300 400 efqan suvarisi xiyar kimi dilimlenmis formada meydanda yere serilmisdi Arxadan ve cinahlardan hucumun bas tutmamasindan sonra Esref esas hucumun merkezden heyata kecirmeye basladi Efqanlarin cinahlardan cezayircilere dogru hucuma kecmesinden sonra Sefevi zabitleri tufengcilere ates etmeme emri verdi Efqanlarin uzleri secildikden sonra texminen bir nece 10 metrden ates emri verildi Nadirin tecrubeli cezayircileri terefinden illerle tekmillesdirilen ve doyuslerde istifade edilen bu strategiya ozunun effektivliyini bir daha gosterdi Sefevi topcularinin ve cezayircilerinin atesleri neticesinde efqanlarin on siralari ciddi telafatla uzlesmisdi Arxadan gelen efqan doyusculeri ise lagimlara dusur ve oz doyuscu yoldaslarinin qaliqlari uzerinden tullanaraq hucuma kecirdiler Efqan movqelerini deqiq formada vuran zamburaklarin toplarin atesi neticesinde efqan siralari tustu dumana burunmusdu ve ordu siralarinda casqinliq yasanirdi Efqanlarin doyus bayraginin ve bayraqdarinin vurulmasi efqanlar arasinda vahime yaranmasina sebeb oldu Bu xaos zamani Esref xanin qerergahi Sefevi toplari terefinden vuruldu ve Esrefin atlarindan bir coxu telef oldu Bu andan etibaren qerergahin da toplarla vurulmasina baslandi Efqanlarin artilleriyasi enenevi zamburaklar idi Zenbureklerin esas zeif ceheti onda idi ki deve uzerine berkidildikleri ucun deqiqlikleri zeif idi ve boyuk toplar terefinden rahatliqla hedefe alinirdi Az sonra efqanlarin topxanasi sefeviler terefinden ele kecirildi ve efqan ordusu top musayietinden mehrum edildi Nadirin merkeze hucumu Redakte Nadir xanin eks hucumu cezayirciler terefinden reallasdirildi Esrefin ordusunun merkezine dogru hucuma kecildi Efqanlarin elinde olan artilleriya quvveleri de merkez hissesinde toplanmisdi Belece meydan doyusleri baslanildi Bu zaman cezayirciler qilincla ve elbeyaxa doyus ucun lazim olan diger levazimatlarla silahlanmisdilar Sefevi ordusu efqanlari merkeze dogru cekilmeye mecbur etdiler Nadirin serkerdelerinden olan Ismayil xan Xezime ve onun rehberliyi altinda olan tufengdarlarla hetta efqan topcularinin sirasini da vurub kecdiler Onlari musayiet eden suvarilerin gozlenilmez zerbesi ile efqanlara daha bir zerbe endirildi Her bir terefden aldiqlari zerbelerden cas bas qalan Esref doyusun gerginliyine tab getirmedi Qisa muddet sonra efqan ordusu dagildi ve doyusculer qacmaga basladilar Nadir xanin ehtiyyatda saxladigi efsar atlilari bir nece kilometr boyunca qacan ordunu teqib etse de Esrefi ele kecirmek mumkun olmadi Nadir xan Sefevi ordusunun boyuk hissesine bu qisaomurlu teqibe qosulmaga icaze vermedi cunki o irelide pusqunun ola bileceyinden qorxurdu Alem Ara ye Naderi nin muellifinin yazdigina gore bu qelebeden son derece sevinen Sah II Tehmasib zeferle geri donen Nadirin alnindan opdu ona ve onun doyusculerine oz minnetdarligini catdirdi Nadir ve doyusculeri sah terefinden qiymetli hediyyelerle mukafatlandirildi eyni zamanda doyus meydaninda qalan efqan mal dovleti de serkerdeler arasinda bolundu Netice Redakte12 000 esgerini doyus meydaninda itiren Esref xan boyuk suretle qerbe dogru irelilemeye basladi O qerbde novbeti doyuslere qeder itkilerini berpa etmeyi dusunurdu Yol uzerinde Xvar deresinde Sefevi ordusuna pusqu qurmusdu Veramine qeder geri cekilen Esref bele bir doyusun Xvar deresi nde bas tutmasini uygun gordu Hemin dere iki dagin arasinda yerlesmekle kecid mehdudiyyetine malik idi Boyuk sayda qosunun orada doyusmek imkani yox idi Kecid ve yukseklikleri qorumaqla Sefevi ordusuna boyuk zerbe vurmaq olardi Planin icrasi Tehranin kecmis efqan qubernatoru Islam xana tapsirildi Lakin efqanlar yenede meglub edildiler 10 Bu meglubiyyetlere qeder ele zenn edilirdi ki olkedeki hec bir quvve efqanlara muqavimet gostere bilmez Esref rahatliqla qelebe qazanacagina inanirdi xususen osmanli uzerindeki qelebeden sonra onun oz gucune olan inami daha da artmisdi Damgandaki meglubiyyet suretle butun imperiyaya yayildi ve Tehrandaki efqan quvveleri de seheri bosaldib Esrefle birlesdiler Mehmandustdan sonra Nadirle Tehmasib yurusun bundan sonraki taleyi ile bagli qerara gelmeli idiler Nadir yeni quvveler toplamaq ucun Meshede qayitmagi teklif edirdi Tehmasib ise qerbe paytaxta getmek isteyirdi Tehmasib teklifinin qebul edilmemesinden sonra dusergeni terk etdi lakin sonradan Nadirin gonderdiyi elciler onu fikrinden dasindirib geri qaytardilar Nadir Tehmasibi Tehran seherinde terk etdi ve yurusu davam etdirdi Hemcinin bax RedakteXvar deresi doyusu II Tehmasib Nadir sah Efsar Murcexort doyusuMenbe RedakteIstinadlar Redakte Ferrier J P 1858 History of the Afghans Murray seh 61 Istifade tarixi 2010 09 30 J P Ferrier 1 2 Axworthy 2009 The Sword of Persia p 89 Nigar Gozelova ve Ekrem Bagirov 2018 XVIII esrin 30 40 ci illerinde Nadir sah Efsarin Bagdad yurusleri Baki Elm ve Tehsil seh 8 ISBN 978 9952 8176 1 2 Elcin Cabbarov 2013 Nadir sah Efsar Baki Nurlar seh 29 1 2 Mehman Suleymanov 2010 seh 156 1 2 Mehman Suleymanov 2010 seh 157 Mehman Suleymanov 2010 seh 161 Mehemmed Huseyn Quddusi terc Mehemmed Eli Museddiq 1999 Nadir sah Baki Genclik seh 33 Michael Axworthy 2009 The Sword of Persia Nader Shah from tribal warrior to conquering tyrant p 131 I B Tauris Mehman Suleymanov 2010 seh 162 Edebiyyat Redakte Mehman Suleymanov Nadir sah Tehran 2010 740 seh Menbe https az wikipedia org w index php title Damgan doyusu 1729 amp oldid 5958833, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.