Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Cənubi Dağıstan üsyanı — 1930-cu ildə Cənubi Dağıstanda ləzgilərin Stalininin ləzgilərə və İslama qarşı aparılan siyasətinə qarşı Qazi Muhamməd Ştulvi rəhbərliyi ilə baş vermiş olan güclü xalq üsyanıdır. Üsyanın məqsədi xalqa qarşı edilən zülmə və kommunistlərin özbaşınalığına son qoymaq idi. Bu üsyan XX əsrdə Dağıstanda baş vermiş ən böyük və ən çox itkiyə səbəb olmuş üsyandır.
| Cənubi Dağıstan üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| Sovet işğalına qarşı üsyanlar (1920-22) | |||
 Ləzgilər öz lideri Qazi Muhamməd ilə Stalinin hakimiyyətinə və ateist siyasətə qarşı üsyan edirlər. | |||
| Tarix | 27 aprel — may 1930 | ||
| Yeri | Cənubi Dağıstan | ||
| Səbəbi | Ləzgi xalqına və İslam dininə qarşı aparılmış olan siyasət | ||
| Nəticəsi | Üsyan Rusiya imperiyası tərəfindən yatırılmışdır | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
Qazi Muhammədin başçılıq etdiyi üsyanın ilkin şərtləri
Kollektivləşmə kəndli təsərrüfatlarının zorla birləşdirilməsi və qoparılması yolu ilə həyata keçirilirdi. Azad kəndlilərin kolxozlarda birləşdirilməsi siyasəti həyata keçirilirdi və bu, "kulak üsyanları" adlanan kəndli üsyanlarına səbəb olur. Dağıstanda da oxşar iğtişaşlar baş verir. Qeyd edək ki, Dağıstanda kollektivləşmə dövründə ən böyük üsyan Qürah, Qasımkənd, Tabasaran rayonlarını əhatə edən Şeyx Ştulskinin çıxışı olmuşdur.
Bu üsyanın motiv və məqsədlərini başa düşmək üçün Maqomed Ramazanov (Şeyx Ştulski) və üsyanın digər iştirakçılarının ittihamı üzrə 1632 saylı işin məzmunu ilə tanış olmaq lazımdır. İşin materiallarından oxuyuruq: "Hələ qiyamdan əvvəl sinfi və siyasi xəttin kəskin şəkildə təhrif olunması nəticəsində əhali yerli hakimiyyət orqanlarına münasibətdə son dərəcə mənfi idi. Sahəyə atılmış olan siyasi işçilər inzibati təzyiq yolu ilə kolxoz əkməyə başlamışdırlar və 1930-cu ilin fevral ayının sonunda rayonda 2168 təsərrüfatını özündə birləşdirən 44-ə yaxın kolxoz yaradılmışdır… Eyni zamanda, yerli işçilər zorakı üsullarla məscidlərin seçilməsi ilə bağlı geniş iş aparıblar. Cəmi 48 məscid seçilərək, müxalif həbs olundu. Bütün bu tədbirlərdən əvvəl taxıl tədarükü kampaniyası zamanı sinif xəttinin kobud təhrifləri baş vermişdir. Kasıb və orta kəndlilərdən çörəkləri götürülmüş və onlar ev əşyalarını sataraq çörək almağa məcbur olmuşdurlar".
İki aya yaxın üsyan təşkil edilmiş, Ştulskinin adamları tərəfindən kolxozlara qarşı silahlı mübarizə başlamışdır. Üsyanın 1930-cu il mayın 1-də başlaması planlaşdırılırdı. Çeçenistan və Xasavyurtdan olan üsyançıların da bu üsyançılara qoşulacağı gözlənilirdi.
Üsyanın başlanması və yatırılması
Üsyanın 1930-cu il mayın 1-də başlaması nəzərdə tutulmasına baxmayaraq, o, daha əvvəl, üsyançılarla Qürah dəstəsi arasında qəfil toqquşma ilə başlamış və üsyançılar onları tərksilah edərək darmadağın etmişdirlər. Aprelin 27-də qiyam Qasımkəndə yayılmış, burada bazarda atışma başlamış, sonra bütün rayon mərkəzinə yayılmışdır. Bu atışma zamanı Rayon Partiya Komitəsinin katibi Gereyxanov və cinayət axtarış şöbəsinin əməkdaşı həlak olmuşdurlar. Şeyx Ştulskinin özü bu hadisələrdə iştirak etməmişdir. Tədricən Qürah rayonunun bütün kəndləri üsyana qoşulur. Sonra üsyan Tabasaran regionuna yayılır. Üsyançıların ümumi sayı 3000 nəfərə çatmışdı.
Sovet hökuməti bu çıxışa tez və sərt reaksiya vermişdir. Üsyanı yatırmaq üçün gələn hərbi hissələrdən və yerli dağlılardan, partizan dəstələrindən mərkəzi əməliyyat qrupu təşkil edilir. Şimali Qafqaz diviziyasının 5-ci alayının hissələri, kadet diviziyası, Dağıstan Daxili İşlər Nazirliyinin iki tağımı və dağlılardan partizan dəstələri də üsyanın yatırılması işində iştirak etmişdirlər. Qoşunların cəlb edilməsi ilə genişmiqyaslı əməliyyat hazırlanmışdır. Üsyançılar zəif hazırlıq işləri görmüş və silahlanmışdılar və eyni zamanda da Çeçenistandan və digər ərazilərdən vəd edilən köməklər də gəlməmişdi. Buna görə də üsyan yatırılmışdır. Lakin Ştulski üsyan liderlərinin kiçik bir qrupu ilə birlikdə Qürah meşələrində gizlənməyi bacarmışdır. Mayın 2–3-də əməliyyat-tədbirləri başa çatdırılmış, əsas müqavimət mərkəzləri yatırılmış, Daxili İşlər Nazirliyi meşələrdə gizlənən hərəkat rəhbərlərinin ələ keçirilməsi üçün tədbirlər görmüşdür.
Qeydlər
- "Куба: апрель-май 1918 г. мусульманские погромы в документах — Солмаз Рустамова-Тогиди — Google Книги". 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-28.
- . 2020-02-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-28. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Из материалов дела № 1632 по обвинению Магомеда Рамазанова
- Данные сводки Курахского РК ВКБ(б) в Дагобком партии
- Х. Махмудов. "Дело" шейха Штульского[ölü keçid]
Ədəbiyyat
- Коллективизация и антиколхозные выступления в Дагестане (1927-1940 гг.). Документы и материалы (PDF). Махачкала: ИИАЭ ДНЦ РАН. отв. ред. и сост. Какагасанов Г. И. 2007.
- Социальные противоречия в дагестанском обществе в 20-50-е годы XX века (историко-документальное исследование) (PDF). Махачкала: АЛЕФ. 2010.
- Массовые политические репрессии 20-40-х и начала 50-х годов XX в. в Дагестане и их последствия (Историко-документальное исследование) (PDF). Мх.: ИИАЭ ДФИЦ РАН, АЛЕФ. 2020.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cenubi Dagistan usyani 1930 cu ilde Cenubi Dagistanda lezgilerin Stalininin lezgilere ve Islama qarsi aparilan siyasetine qarsi Qazi Muhammed Stulvi rehberliyi ile bas vermis olan guclu xalq usyanidir Usyanin meqsedi xalqa qarsi edilen zulme ve kommunistlerin ozbasinaligina son qoymaq idi Bu usyan XX esrde Dagistanda bas vermis en boyuk ve en cox itkiye sebeb olmus usyandir Cenubi Dagistan usyaniSovet isgalina qarsi usyanlar 1920 22 Lezgiler oz lideri Qazi Muhammed ile Stalinin hakimiyyetine ve ateist siyasete qarsi usyan edirler Tarix 27 aprel may 1930Yeri Cenubi DagistanSebebi Lezgi xalqina ve Islam dinine qarsi aparilmis olan siyasetNeticesi Usyan Rusiya imperiyasi terefinden yatirilmisdirMunaqise terefleriLezgi camaatligi XI Qizil OrduKomandan lar Qazi Muhammed Kerim Memmedbeyov Mixail FrinovskiQazi Muhammedin basciliq etdiyi usyanin ilkin sertleriUsyanin esas merkezi olan Qurah rayonunun daglari Kollektivlesme kendli teserrufatlarinin zorla birlesdirilmesi ve qoparilmasi yolu ile heyata kecirilirdi Azad kendlilerin kolxozlarda birlesdirilmesi siyaseti heyata kecirilirdi ve bu kulak usyanlari adlanan kendli usyanlarina sebeb olur Dagistanda da oxsar igtisaslar bas verir Qeyd edek ki Dagistanda kollektivlesme dovrunde en boyuk usyan Qurah Qasimkend Tabasaran rayonlarini ehate eden Seyx Stulskinin cixisi olmusdur Bu usyanin motiv ve meqsedlerini basa dusmek ucun Maqomed Ramazanov Seyx Stulski ve usyanin diger istirakcilarinin ittihami uzre 1632 sayli isin mezmunu ile tanis olmaq lazimdir Isin materiallarindan oxuyuruq Hele qiyamdan evvel sinfi ve siyasi xettin keskin sekilde tehrif olunmasi neticesinde ehali yerli hakimiyyet orqanlarina munasibetde son derece menfi idi Saheye atilmis olan siyasi isciler inzibati tezyiq yolu ile kolxoz ekmeye baslamisdirlar ve 1930 cu ilin fevral ayinin sonunda rayonda 2168 teserrufatini ozunde birlesdiren 44 e yaxin kolxoz yaradilmisdir Eyni zamanda yerli isciler zoraki usullarla mescidlerin secilmesi ile bagli genis is apariblar Cemi 48 mescid secilerek muxalif hebs olundu Butun bu tedbirlerden evvel taxil tedaruku kampaniyasi zamani sinif xettinin kobud tehrifleri bas vermisdir Kasib ve orta kendlilerden corekleri goturulmus ve onlar ev esyalarini sataraq corek almaga mecbur olmusdurlar Iki aya yaxin usyan teskil edilmis Stulskinin adamlari terefinden kolxozlara qarsi silahli mubarize baslamisdir Usyanin 1930 cu il mayin 1 de baslamasi planlasdirilirdi Cecenistan ve Xasavyurtdan olan usyancilarin da bu usyancilara qosulacagi gozlenilirdi Usyanin baslanmasi ve yatirilmasiUsyanin 1930 cu il mayin 1 de baslamasi nezerde tutulmasina baxmayaraq o daha evvel usyancilarla Qurah destesi arasinda qefil toqqusma ile baslamis ve usyancilar onlari terksilah ederek darmadagin etmisdirler Aprelin 27 de qiyam Qasimkende yayilmis burada bazarda atisma baslamis sonra butun rayon merkezine yayilmisdir Bu atisma zamani Rayon Partiya Komitesinin katibi Gereyxanov ve cinayet axtaris sobesinin emekdasi helak olmusdurlar Seyx Stulskinin ozu bu hadiselerde istirak etmemisdir Tedricen Qurah rayonunun butun kendleri usyana qosulur Sonra usyan Tabasaran regionuna yayilir Usyancilarin umumi sayi 3000 nefere catmisdi Sovet hokumeti bu cixisa tez ve sert reaksiya vermisdir Usyani yatirmaq ucun gelen herbi hisselerden ve yerli daglilardan partizan destelerinden merkezi emeliyyat qrupu teskil edilir Simali Qafqaz diviziyasinin 5 ci alayinin hisseleri kadet diviziyasi Dagistan Daxili Isler Nazirliyinin iki tagimi ve daglilardan partizan desteleri de usyanin yatirilmasi isinde istirak etmisdirler Qosunlarin celb edilmesi ile genismiqyasli emeliyyat hazirlanmisdir Usyancilar zeif hazirliq isleri gormus ve silahlanmisdilar ve eyni zamanda da Cecenistandan ve diger erazilerden ved edilen komekler de gelmemisdi Buna gore de usyan yatirilmisdir Lakin Stulski usyan liderlerinin kicik bir qrupu ile birlikde Qurah meselerinde gizlenmeyi bacarmisdir Mayin 2 3 de emeliyyat tedbirleri basa catdirilmis esas muqavimet merkezleri yatirilmis Daxili Isler Nazirliyi meselerde gizlenen herekat rehberlerinin ele kecirilmesi ucun tedbirler gormusdur Qeydler Kuba aprel maj 1918 g musulmanskie pogromy v dokumentah Solmaz Rustamova Togidi Google Knigi 2020 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 28 2020 02 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 28 redundant parameters redundant parameters Iz materialov dela 1632 po obvineniyu Magomeda Ramazanova Dannye svodki Kurahskogo RK VKB b v Dagobkom partii H Mahmudov Delo shejha Shtulskogo olu kecid EdebiyyatKollektivizaciya i antikolhoznye vystupleniya v Dagestane 1927 1940 gg Dokumenty i materialy PDF Mahachkala IIAE DNC RAN otv red i sost Kakagasanov G I 2007 Socialnye protivorechiya v dagestanskom obshestve v 20 50 e gody XX veka istoriko dokumentalnoe issledovanie PDF Mahachkala ALEF 2010 Massovye politicheskie repressii 20 40 h i nachala 50 h godov XX v v Dagestane i ih posledstviya Istoriko dokumentalnoe issledovanie PDF Mh IIAE DFIC RAN ALEF 2020