Buxara atalığı və atalıq, həmçinin Böyük atalıqözb.Buxoro otalig'i, Otaliq) — Buxara xanlığında 1601-1753-cü illərdə Həştərxanilər sülaləsinin hakimiyyəti ilə başlayan vəzir və ali hörmətli rütbəyə bərabər tutulan dövlət vəzifəsi. 1601-1753-cü illərdə mövcud olmuşdur.
Atalıq - xanın əmisi və ya tərbiyəçisi kimi tərcümə olunur, özbək dilindən tərcümədə "atanın yerini tutmaq" deməkdir. Ənənəvi olaraq bu hüquq xüsusilə hörmətli və alicənab insanlara verilirdi. Bənzər bir ad (titul) - AtabəyAzərbaycanda da mövcud idi.
Tarixi
Qızıl Ordada (1224-1483) taxtın varisinin yanında ən yüksək məmur olaraq atalıq adı xüsusilə şərəfli və hörmətli olanlara verildi. Daha sonra "atalıq" varis olan gənc sultanların hamisi və tərbiyəçisi idi.
Buxara xanlığında Şeybanilər dövründə Atalıq adı (1500-1601), əhəmiyyəti divanbəyi və naqibdən sonra üçüncü dövlət rütbəsi idi. Xanların vilayətlərdəki siyasəti bu vəzifəyə təyin edilmiş şəxslərin səlahiyyətlərindən asılı idi. Şahzadələri əyalətlərə - vilayətlərə hakim təyin edərək, onlara mentorlar təhkim etdilər. Şahzadələr yetkin yaşına çatana qədər dövlət işlərini idarə edən ona sadiq insanlar arasından Atalıqlar seçilirdi. Əgər XVI-cı əsrdə Atalğın vəzifəsi yalnız bölgələrdə, vilayətlərdə iş aparmaqdan ibarət idisə, Həştərxanilər dövründə onun rolu daha da artdı.
Həştərxanilər dövründə
Həştərxanilər sülaləsi (1601-1753) dövründə Buxara atalığı, siyasi iyerarxiyada xandan sonra ikinci yerdə qərarlaşdı. Zəif xanların hakimiyyəti dövründə əslində güc atalığın əlində cəmləşmişdi.
XVII əsrin sənədlərində Buxara atalığı ilk nazirin səlahitləri çərçivəsində çıxış etmiş və bürokratik iyerarxiyada birinci yeri tutmuşdur. Atalıq rütbəsinə təyin edildikdə, verilən şəxsə fəxri paltar və atla birlikdə bir firman göndərilirdi.
XVIII əsrdə tərtib olunmuş sıralar cədvəlinə görə, Buxara atalığı əmirliyin suvarılmasına da rəhbərlik edirdi: "SəmərqənddənQaraqum səhrasıa qədər olan nəcib Buxara (yəni Zərəvşan) çayına rəhbərlik edirdi."
Əbdüləziz xanın (1645-1680) rəhbərliyi dövründə Yalanqtuş Bahadur bu vəzifəyə paytaxt - Buxarada təyin edildi.
Sübhanqulu xanın (1680-1702) hakimiyyəti illərində ən mühüm hərbi işlərə atalıq rəhbərlik edirdi və daha sonra "əmirlər əmiri" - "ül-ümər əmiri"nə çevrildi.
Sübhanqulu xanın (1680-1702) rəhbərliyi altındakı ən ciddi hərbi işlərə rəhbərlik edir və daha sonra "əmirlər əmiri" - "ül-ümər miri".
Əbülfəyz xanın (1711-1747) hakimiyyəti dövründə Məhəmməd Hakim bəy böyük nüfuza sahib idi. Bütün xan oğullarının atalıqları arasında başçı kimi tanınırdı..
Nadir şahınOrta Asiya yürüşü zamanı Məhəmməd Hakim bəyə Buxara xanlığında ona böyük güclər qazandıran şah diplomu verildi, ondan sonra onu “əmiri kəbir” - “böyük əmir” adlandırmağa başladılar. Buxarada əslində ikili hakimiyyət quruldu.
Bəlx xanlığında titul
Həştərxanilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Bəlx şəhəri Buxara şəhərindən sonra xanlıqda ikinci ən vacib şəhər idi. Ümumiyyətlə, Bəlx vilayətindəki Buxara xanının valisi, xan titulu alaraq onun varisi olurdu. Çox vaxt varis çox gənc olurdu və bu vəziyyətdə əyalətdə ən yüksək atalıq rütbəsi almış bir hörmətli adam ona regent (lələ) rolunda təyin edilirdi.
XVIII əsrin əvvəllərində Bəlx atalıqları əyalətlərdə bütün hakimiyyəti ələ keçirərək, Buxara xanının ciddi şəkildə hesablaşmalı və müxtəlif güzəştlər və imtiyazlar verməli olduğu güclü feodallara çevrildi. "Tarix-i Mukim-xani"də buna aid bir sıra nümunələr verilmişdir. XVIII əsrin əvvəllərində, Bəlx vilayəti, inzibati cəhətdən yalnız Herat əyalətindən Bədəxşana qədər olan Əfqan Türkistanının bölgələrini deyil, həm də Amudəryanın sağ sahili boyunca Hisara qədər olan bölgələr də tabe etdilər. Həştərxanilər sülaləsi xüsusən də Şərqdə yarı müstəqil Bədəxşanla, cənubda Böyük Moğol imperiyasına həmsərhəd olan, ən böyük inzibati, hərbi və ticarət mərkəzi kimi Bəlx vilayətinə xüsusi diqqət yetirirdilər.
Buxara xanlığında titul
1740-cı ildən başlayaraq Buxara xanlığında faktiki güc Özbək qəbiləsi Manqıt, Məhəmməd Hakim bəyə (1740-1743), Məhəmməd Rəhim (1745-1753) və Danial bəyin (1758-1785) son atalıqların əlində idi. Buxara xanları tamamilə onlardan asılı düşmüşdülər. 1785-ci ildə Atalıq Danial bəyin və saxta xan Əbülqazinin ölümündən sonra böyük oğlu Şahmurad (1785-1800) əmir titulu ilə ölkəni idarə etməyə başladı. Sonradan əvvəllər səlahiyyətli hökmdar mənasına sahib olan və xanın ləyaqətindən sonra bir rütbə sayılan atalıq dərəcəsi, XIX əsrdə quşbəyi rütbəsinə qədər azalmış və əhəmiyyətini itirmişdir.
1887-ci ildə Astanaqul bəy ən yüksək rütbəni atalığı aldı. Buxaranın son əmirləri dövründə əmirlikdə Astanaqul bəydən başqa heç kim atalıq dərəcəsinə sahib olmadı. Beləliklə Astanaqul bəy tarixə son atalıq kimi düşdü..
Buxara Atalıqları
№
Atalıq
Yaşadığı illər
Vəzifədə olduğu illər
Qeydlər
Yalanqtush Bahadur
1578—1656
1626—1656
Mahmud bəy
?—?
?—?
İbrahim bəy
?—?
?—?
Məhəmməd Rahim
?—?
?—?
Xoca Qulu bəy
?—?
?—?
Masum bəy
?—?
?—?
Xudayar bəy
?—?
1712—1716
Fərhad bəy
?—?
1716—1721
Məhəmməd Hakim bəy
1676—1743
1721—1743
Məhəmməd Rahim
1713—1758
1745—1753
Xocamyar bəy
?—?
1756—1758
Danial bəy
1720—1785
1758—1785
Şahmurad bəy
1749—1800
1785
Astanqul bəy
?—1906
1887—1906
İstinadlar
↑ "Мухаммед Юсуф Мунши. Муким-ханская история. Ташкент. АН УзССР. 1956". 2013-01-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-28.
"[[:ru:Национальная Энциклопедия Узбекистана]], буква "O" стр.270 на узбекском языке" (PDF). 2022-05-09 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-28.
↑ Тревер К.В., Якубовский А.Ю., Воронец М.Э.: История народов Узбекистана, том 2. Стр. 78
Тревер К. В., Якубовский А. Ю., Воронец М. Э.: История народов Узбекистана, том 2. Стр. 78
"Значение слова Аталык в историческом словаре". 2020-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-28.
Atabeg // Wikipedia, the free encyclopedia (ingilis). 2016-03-01.
Материалы по истории войн Золотой Орды с империей Тимура. Казань. Институт истории АН РТ. 2007
"Государственное управление при Шейбанидах в Бухарском ханстве в XVI в." 2021-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-28.
"Государственное управления при Шейбанидах". 2021-04-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-28.
↑ Глава 9. ГОСУДАРСТВО И ПРАВО ШЕЙБАНИДОВ. ГОСУДАРСТВЕННОЕ УСТРОЙСТВО И ПРАВО УЗБЕКСКИХ ХАНСТВ. // История государства и права (PDF). Ташкент: Издательство Академии МВД Республики Узбекскистан. Под ред. Н.П. Азизов, Ф. Мухитдинова, М. Хамидова и др. 2016. 175. "Архивированная копия" (PDF). 2018-11-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-09-14. (#parameter_ignored_suggest)
"Бухарский трактат о чинах и званиях. XVIII век". 2021-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-28.
Мухаммед Вефа-йи Керминеги. «Тухфат-ал-хони» (Тарих Рахим — хани) ркп. ИВ АН РУ, № 16. — С. 39б—40а.
А. Г. Недвецкий. Правители Бухары.
Xarici keçidlər
Бухарский трактат о чинах и званиях. XVIII век.
Тревер К. В., Якубовский А. Ю., Воронец М. Э.: История народов Узбекистана, том 2. — Ташкент: АН УзССР, 1947. — 517 с.
Национальная энциклопедия Узбекистана (узб.). — Ташкент, 2000—2005.
Dekabr 31, 2022
buxara, atalığı, atalıq, həmçinin, böyük, atalıq, özb, buxoro, otalig, otaliq, buxara, xanlığında, 1601, 1753, illərdə, həştərxanilər, sülaləsinin, hakimiyyəti, ilə, başlayan, vəzir, hörmətli, rütbəyə, bərabər, tutulan, dövlət, vəzifəsi, 1601, 1753, illərdə, m. Buxara ataligi ve ataliq hemcinin Boyuk ataliq 1 ozb Buxoro otalig i Otaliq 2 Buxara xanliginda 1601 1753 cu illerde Hesterxaniler sulalesinin hakimiyyeti ile baslayan vezir ve ali hormetli rutbeye beraber tutulan dovlet vezifesi 3 1601 1753 cu illerde movcud olmusdur Buxara Ataligi Ataliqozb Buxoro otalig i OtaliqBuxara xanligi bayragiSonuncu Buxara Ataligi Astanakul bey Sonuncu Buxara Ataligi Astanakul beyResmi iqametgahi Buxara seheriVezifenin tesis tarixi 1500Vezifede sonuncu Astanakul beyAtaliq xanin emisi ve ya terbiyecisi kimi tercume olunur ozbek dilinden tercumede atanin yerini tutmaq demekdir 4 Enenevi olaraq bu huquq xususile hormetli ve alicenab insanlara verilirdi 5 Benzer bir ad titul Atabey Azerbaycanda da movcud idi 6 Mundericat 1 Tarixi 2 Buxara xanliginda titul 2 1 Seybaniler dovrunde 2 2 Hesterxaniler dovrunde 2 3 Belx xanliginda titul 2 4 Buxara xanliginda titul 3 Buxara Ataliqlari 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerTarixi RedakteQizil Ordada 1224 1483 taxtin varisinin yaninda en yuksek memur olaraq ataliq adi xususile serefli ve hormetli olanlara verildi Daha sonra ataliq varis olan genc sultanlarin hamisi ve terbiyecisi idi 7 Buxara xanliginda titul RedakteAtaliq adi Ozbek xanliginda istifade edilmisdir 1428 1468 Ebulxeyr xanin nevesi Seybani xan terefinden Maverennehrin fethinden sonra Seybani dovletinde bu titul tetbiq edildi Seybaniler dovrunde Redakte Buxara xanliginda Seybaniler dovrunde Ataliq adi 1500 1601 ehemiyyeti divanbeyi ve naqibden sonra ucuncu dovlet rutbesi idi Xanlarin vilayetlerdeki siyaseti bu vezifeye teyin edilmis sexslerin selahiyyetlerinden asili idi Sahzadeleri eyaletlere vilayetlere hakim teyin ederek onlara mentorlar tehkim etdiler Sahzadeler yetkin yasina catana qeder dovlet islerini idare eden ona sadiq insanlar arasindan Ataliqlar secilirdi 8 9 Eger XVI ci esrde Atalgin vezifesi yalniz bolgelerde vilayetlerde is aparmaqdan ibaret idise Hesterxaniler dovrunde onun rolu daha da artdi 10 Hesterxaniler dovrunde Redakte Hesterxaniler sulalesi 1601 1753 dovrunde Buxara ataligi siyasi iyerarxiyada xandan sonra ikinci yerde qerarlasdi 3 Zeif xanlarin hakimiyyeti dovrunde eslinde guc ataligin elinde cemlesmisdi XVII esrin senedlerinde Buxara ataligi ilk nazirin selahitleri cercivesinde cixis etmis ve burokratik iyerarxiyada birinci yeri tutmusdur Ataliq rutbesine teyin edildikde verilen sexse fexri paltar ve atla birlikde bir firman gonderilirdi XVIII esrde tertib olunmus siralar cedveline gore Buxara ataligi emirliyin suvarilmasina da rehberlik edirdi Semerqendden Qaraqum sehrasia qeder olan necib Buxara yeni Zerevsan cayina rehberlik edirdi 11 Ebduleziz xanin 1645 1680 rehberliyi dovrunde Yalanqtus Bahadur bu vezifeye paytaxt Buxarada teyin edildi 10 Subhanqulu xanin 1680 1702 hakimiyyeti illerinde en muhum herbi islere ataliq rehberlik edirdi ve daha sonra emirler emiri ul umer emiri ne cevrildi 10 Subhanqulu xanin 1680 1702 rehberliyi altindaki en ciddi herbi islere rehberlik edir ve daha sonra emirler emiri ul umer miri Ebulfeyz xanin 1711 1747 hakimiyyeti dovrunde Mehemmed Hakim bey boyuk nufuza sahib idi Butun xan ogullarinin ataliqlari arasinda basci kimi taninirdi 10 Nadir sahin Orta Asiya yurusu zamani Mehemmed Hakim beye Buxara xanliginda ona boyuk gucler qazandiran sah diplomu verildi ondan sonra onu emiri kebir boyuk emir adlandirmaga basladilar Buxarada eslinde ikili hakimiyyet quruldu 12 Belx xanliginda titul Redakte Hesterxaniler sulalesinin hakimiyyeti dovrunde Belx seheri Buxara seherinden sonra xanliqda ikinci en vacib seher idi Umumiyyetle Belx vilayetindeki Buxara xaninin valisi xan titulu alaraq onun varisi olurdu Cox vaxt varis cox genc olurdu ve bu veziyyetde eyaletde en yuksek ataliq rutbesi almis bir hormetli adam ona regent lele rolunda teyin edilirdi XVIII esrin evvellerinde Belx ataliqlari eyaletlerde butun hakimiyyeti ele kecirerek Buxara xaninin ciddi sekilde hesablasmali ve muxtelif guzestler ve imtiyazlar vermeli oldugu guclu feodallara cevrildi 1 Tarix i Mukim xani de buna aid bir sira numuneler verilmisdir XVIII esrin evvellerinde Belx vilayeti inzibati cehetden yalniz Herat eyaletinden Bedexsana qeder olan Efqan Turkistaninin bolgelerini deyil hem de Amuderyanin sag sahili boyunca Hisara qeder olan bolgeler de tabe etdiler 1 Hesterxaniler sulalesi xususen de Serqde yari musteqil Bedexsanla cenubda Boyuk Mogol imperiyasina hemserhed olan en boyuk inzibati herbi ve ticaret merkezi kimi Belx vilayetine xususi diqqet yetirirdiler 1 Buxara xanliginda titul Redakte 1740 ci ilden baslayaraq Buxara xanliginda faktiki guc Ozbek qebilesi Manqit Mehemmed Hakim beye 1740 1743 Mehemmed Rehim 1745 1753 ve Danial beyin 1758 1785 son ataliqlarin elinde idi Buxara xanlari tamamile onlardan asili dusmusduler 1785 ci ilde Ataliq Danial beyin ve saxta xan Ebulqazinin olumunden sonra boyuk oglu Sahmurad 1785 1800 emir titulu ile olkeni idare etmeye basladi Sonradan evveller selahiyyetli hokmdar menasina sahib olan ve xanin leyaqetinden sonra bir rutbe sayilan ataliq derecesi XIX esrde qusbeyi rutbesine qeder azalmis ve ehemiyyetini itirmisdir 1887 ci ilde Astanaqul bey en yuksek rutbeni ataligi aldi Buxaranin son emirleri dovrunde emirlikde Astanaqul beyden basqa hec kim ataliq derecesine sahib olmadi Belelikle Astanaqul bey tarixe son ataliq kimi dusdu 13 Buxara Ataliqlari Redakte Ataliq Yasadigi iller Vezifede oldugu iller QeydlerYalanqtush Bahadur 1578 1656 1626 1656Mahmud bey Ibrahim bey Mehemmed Rahim Xoca Qulu bey Masum bey Xudayar bey 1712 1716Ferhad bey 1716 1721Mehemmed Hakim bey 1676 1743 1721 1743Mehemmed Rahim 1713 1758 1745 1753Xocamyar bey 1756 1758Danial bey 1720 1785 1758 1785Sahmurad bey 1749 1800 1785Astanqul bey 1906 1887 1906Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Muhammed Yusuf Munshi Mukim hanskaya istoriya Tashkent AN UzSSR 1956 2013 01 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 28 ru Nacionalnaya Enciklopediya Uzbekistana bukva O str 270 na uzbekskom yazyke PDF 2022 05 09 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2021 07 28 1 2 Trever K V Yakubovskij A Yu Voronec M E Istoriya narodov Uzbekistana tom 2 Str 78 Trever K V Yakubovskij A Yu Voronec M E Istoriya narodov Uzbekistana tom 2 Str 78 Znachenie slova Atalyk v istoricheskom slovare 2020 06 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 28 Atabeg Wikipedia the free encyclopedia ingilis 2016 03 01 Materialy po istorii vojn Zolotoj Ordy s imperiej Timura Kazan Institut istorii AN RT 2007 Gosudarstvennoe upravlenie pri Shejbanidah v Buharskom hanstve v XVI v 2021 05 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 28 Gosudarstvennoe upravleniya pri Shejbanidah 2021 04 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 28 1 2 3 4 Glava 9 GOSUDARSTVO I PRAVO ShEJBANIDOV GOSUDARSTVENNOE USTROJSTVO I PRAVO UZBEKSKIH HANSTV Istoriya gosudarstva i prava PDF Tashkent Izdatelstvo Akademii MVD Respubliki Uzbekskistan Pod red N P Azizov F Muhitdinova M Hamidova i dr 2016 175 Arhivirovannaya kopiya PDF 2018 11 23 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 09 14 parameter ignored suggest Buharskij traktat o chinah i zvaniyah XVIII vek 2021 03 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 28 Muhammed Vefa ji Kerminegi Tuhfat al honi Tarih Rahim hani rkp IV AN RU 16 S 39b 40a A G Nedveckij Praviteli Buhary Xarici kecidler RedakteBuharskij traktat o chinah i zvaniyah XVIII vek Trever K V Yakubovskij A Yu Voronec M E Istoriya narodov Uzbekistana tom 2 Tashkent AN UzSSR 1947 517 s Nacionalnaya enciklopediya Uzbekistana uzb Tashkent 2000 2005 Menbe https az wikipedia org w index php title Buxara ataligi amp oldid 6653722, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
