Burxancılıq və ya Ağ Yanq, Altayca: Ak Janq, qərb ədəbiyyatında: Burxanizm) — 1904-1930-cu illər arasında Altay bölgəsində ortaya çıxmış olan və ruslara qarşı inqilab xüsusiyyətləri daşıyan dini qiyam.
Mahiyyəti
Türk xalqlarının köhnə inancı Tenqriçilik təməlləri üzərinə qurulmuş olan Ağ din eyni zamanda Altay türklərinin Rus suverenliyinə qarşı başlatdıqları milli qiyamları olmuşdur. Rusların çox ciddi şiddət istifadəsi ilə qanlı bir şəkildə son verdikləri bu qiyam bu günə qədər altaylıların mədəniyyətində izlərini buraxmışdır.
Tarix
Ağ dinin bəlkə ilk rəhbəri deyə biləcəyimiz adam Çet Çelpen (ya da Çot Çelpanov), arvadı və övladlıq qızı ilə bir meşəlik bölgədə yaşayırdı. 1904-cü ilin aprel ayında Çet Çelpen və onun 14 yaşındakı ögey qızı, ağ atı ilə qaçan ağ paltarlı bir atlının xəyalini gördüklərini izah etmişlər.
Ağ Burhan olaraq adlandırdıqları bu fiqurun xəyalini, əfsanəvi qurtarıcı Oyrat Xanın geri dönəcəyənin xəbərçisi olaraq qiymətləndirən Çet, yanlarına gələnlərə bu xəbərin müjdəsini verir, Ağ dinin qanunlarını öyrədib nəsihətlər edirdilər.
Çet Çelpen'in təliminə görə, ruslarla birlikdə yemək yemək, onlarla dost olmaq, hətta rus pulu belə qadağan idi. Əgər bu inancın ətrafında birləşsələr, Rus zülmündən xilas olmaq da mümkün olacaqdı. Çet Çelpen bütün vəzlərini çox gözəl bir natiqlik qabiliyyəti olan övladlıq qızı vasitəsilə edirdi. Bu qızı dinləmək üçün minlərlə adam toplanır, zamanla hətta on minlərlə tərəfdarları olurdu.
Rus əsgərləri bir basqın reallaşdırdılar. Çet, arvadı, qızı və irəli gələn iyirmi yoldaşı həbs olundu. Rus hökuməti Altaylı Ağ dincilerin mal və mülklərini talan etdilər. Çet və yoldaşları ağır cəza məhkəməsində mühakimə olundular. Çet Çelpen Biysk həbsxanada ölmüş, və qızı təkrar sərbəst buraxılmış.
Burxan Anlayışı
Tuvalarda bu söz birbaşa Tanrı mənasında monqollara isə yaxşı ruhları təyin etməkdə istifadə edilər. Burqan olaraq da deyilər. Daha sonraları Porxan (Porqan) formalarına də çevrilmişdir. Ayrıca Buddizm və Lamaizm dövrlərində Budanın türkcə qarşılığı olaraq iştirak edər. Buda, Budizmin qurucusudur. Türklərdəki adı Burxan olaraq keçər. Əslində varlıqlı bir şahzadə olduğu halda, həyatında ilk dəfə sarayın bağçasından çölə çıxınca gerçəyi axtarışa başlamış və müqəddəs bir ağacın altında düşüncəyə dalmışdır. Daha sonra 1920-ci illərdə Ağyanq (Ağ Din) adı verilən bir dini hərəkətin adı da Burxancılık olaraq ifadə edilmişdir. Lakin Ağyanqın təməli daha çox köhnə şamanist ənənədir. Burada Burxan, ağ atı ilə qaçan ağ bir adam görünüşündədir. Söz (Bur/Burh) kökündən törəmişdir. Bura (maral) və Bur (yaxşı ruh) sözləriylə kökdən gəlir. Geyik monqollarda və türklərdə müqəddəs sayılan bir heyvandır. Monqolcada işıqlıq mənasını da ehtiva edər.
Ağ Yang içərisində Ağ Burxan, yaşlı, ağ saçlı, ağ saqqallı, ağ paltarlı və ağ atlı bir adam olaraq təsvir edilər. Böyük bir ehtimalla monqolların mifologiyasında əhəmiyyətli bir rol oynuyan yaşlı ağ adam (Tsagan Ebugen) ilə bənzər.
Alimlərin fikirləri
Tarix araşdırmaçısı Andrei Vinogradovun fikirinə görə Ağ din hərəkatı, tarixdəki türk ve monqol birliklərin kiçik qövmləri və ailələri birləşdirərək daha böyük bir birlik meydana gətirmə ənənəsinə bənzəyən xüsusiyyətləri vardır, yəni türk ve monqol birliklərində danılan çöl imperatorluğu qurma ənənəsinin XX əsrə qədər taşınılmış olan qalığı olaraq görülebilinir.
Aprel 01, 2022
burxancılıq, yanq, altayca, janq, qərb, ədəbiyyatında, burxanizm, 1904, 1930, illər, arasında, altay, bölgəsində, ortaya, çıxmış, olan, ruslara, qarşı, inqilab, xüsusiyyətləri, daşıyan, dini, qiyam, mündəricat, mahiyyəti, tarix, burxan, anlayışı, alimlərin, fi. Burxanciliq ve ya Ag Yanq Altayca Ak Janq qerb edebiyyatinda Burxanizm 1904 1930 cu iller arasinda Altay bolgesinde ortaya cixmis olan ve ruslara qarsi inqilab xususiyyetleri dasiyan dini qiyam Mundericat 1 Mahiyyeti 2 Tarix 3 Burxan Anlayisi 4 Alimlerin fikirleriMahiyyeti RedakteTurk xalqlarinin kohne inanci Tenqricilik temelleri uzerine qurulmus olan Ag din eyni zamanda Altay turklerinin Rus suverenliyine qarsi baslatdiqlari milli qiyamlari olmusdur Ruslarin cox ciddi siddet istifadesi ile qanli bir sekilde son verdikleri bu qiyam bu gune qeder altaylilarin medeniyyetinde izlerini buraxmisdir Tarix RedakteAg dinin belke ilk rehberi deye bileceyimiz adam Cet Celpen ya da Cot Celpanov arvadi ve ovladliq qizi ile bir meselik bolgede yasayirdi 1904 cu ilin aprel ayinda Cet Celpen ve onun 14 yasindaki ogey qizi ag ati ile qacan ag paltarli bir atlinin xeyalini gorduklerini izah etmisler Ag Burhan olaraq adlandirdiqlari bu fiqurun xeyalini efsanevi qurtarici Oyrat Xanin geri doneceyenin xebercisi olaraq qiymetlendiren Cet yanlarina gelenlere bu xeberin mujdesini verir Ag dinin qanunlarini oyredib nesihetler edirdiler Cet Celpen in telimine gore ruslarla birlikde yemek yemek onlarla dost olmaq hetta rus pulu bele qadagan idi Eger bu inancin etrafinda birlesseler Rus zulmunden xilas olmaq da mumkun olacaqdi Cet Celpen butun vezlerini cox gozel bir natiqlik qabiliyyeti olan ovladliq qizi vasitesile edirdi Bu qizi dinlemek ucun minlerle adam toplanir zamanla hetta on minlerle terefdarlari olurdu Rus esgerleri bir basqin reallasdirdilar Cet arvadi qizi ve ireli gelen iyirmi yoldasi hebs olundu Rus hokumeti Altayli Ag dincilerin mal ve mulklerini talan etdiler Cet ve yoldaslari agir ceza mehkemesinde muhakime olundular Cet Celpen Biysk hebsxanada olmus ve qizi tekrar serbest buraxilmis Burxan Anlayisi RedakteTuvalarda bu soz birbasa Tanri menasinda monqollara ise yaxsi ruhlari teyin etmekde istifade ediler Burqan olaraq da deyiler Daha sonralari Porxan Porqan formalarina de cevrilmisdir Ayrica Buddizm ve Lamaizm dovrlerinde Budanin turkce qarsiligi olaraq istirak eder Buda Budizmin qurucusudur Turklerdeki adi Burxan olaraq kecer Eslinde varliqli bir sahzade oldugu halda heyatinda ilk defe sarayin bagcasindan cole cixinca gerceyi axtarisa baslamis ve muqeddes bir agacin altinda dusunceye dalmisdir Daha sonra 1920 ci illerde Agyanq Ag Din adi verilen bir dini hereketin adi da Burxancilik olaraq ifade edilmisdir Lakin Agyanqin temeli daha cox kohne samanist enenedir Burada Burxan ag ati ile qacan ag bir adam gorunusundedir Soz Bur Burh kokunden toremisdir Bura maral ve Bur yaxsi ruh sozleriyle kokden gelir Geyik monqollarda ve turklerde muqeddes sayilan bir heyvandir Monqolcada isiqliq menasini da ehtiva eder Ag Yang icerisinde Ag Burxan yasli ag sacli ag saqqalli ag paltarli ve ag atli bir adam olaraq tesvir ediler Boyuk bir ehtimalla monqollarin mifologiyasinda ehemiyyetli bir rol oynuyan yasli ag adam Tsagan Ebugen ile benzer Alimlerin fikirleri RedakteTarix arasdirmacisi Andrei Vinogradovun fikirine gore Ag din herekati tarixdeki turk ve monqol birliklerin kicik qovmleri ve aileleri birlesdirerek daha boyuk bir birlik meydana getirme enenesine benzeyen xususiyyetleri vardir yeni turk ve monqol birliklerinde danilan col imperatorlugu qurma enenesinin XX esre qeder tasinilmis olan qaligi olaraq gorulebilinir Menbe https az wikipedia org w index php title Burxanciliq amp oldid 3123142, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
