fbpx
Wikipedia

Buprestinae

Avqust 22, 2021

Buprestinae yarımfəsiləsi — (lat. Buprestinae) Buğumayaqlılar tipinin Sərtqanadlılar dəstəsin Qızılböcəklər fəsiləsinə aid olan yarımfəsilə.

?Buprestinae
Buprestinae
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:İlkağızlılar
Ranqsız:Ecdysozoa
Tip:Buğumayaqlılar
yarımfəsilə: Buprestinae
Elmi adı
Buprestinae

Şəkil
axtarışı
ITIS  678519
NCBI  261155
PBDB  70065

Xarici görünüşü

Böcəyin bədən uzunluğu 5–7 mm olur. Qızılı yaşıl, yaşıl və ya göyümtül yaşıl olur, parlaqdırlar. Önkürəkdə 2 iri qara ləkə var. Qalxancıq göyümtüldür. Qanadüstü moruğu qırmızıdır, bəzən çəhrayı qırmızıda olur, parlaq qızılı-yaşıldır. Yaşıl və ya göyümtül yaşıl üçbucaqları qalxançıqyanı ləkələr qanadüstünün bütün əsasını tutmuşdur. Yanlarda qalxancıq ətrafı ləkələr bənövşəyi də ola bilir Sürfələr uzunsovdur, rəngsizdir, sarımtıl ağdır, ayaqları olmur, kordurlar. Qarıncıq ensiz, uzunsovdur. Baş kiçikdir. Cənələri gəmiricidir. Sürfələr bitkilərin kökündə yaşayır, əsas inkişafı qabıqda gedir. Qabığın altında qəmirərək yollar açır. Pupları sərbəstdir. Cinsi dimorfizm. Erkəklər alt tərəfdən qızılı-yaşıl, antena 5-ci buğumdan zirvəyədək sarı rənglidir. Dişilər altan əsasən göyümtül yaşıl, antena göyümtül yaşıl olub, zirvəyə doğru tündləşir.

Həyat tərzi

Qışlamadan çıxmış böcəklərin uçuşu əsasən yazın sonu (mayın 3-cü ongünlüyü) – yayın əvvəlinə təsadüf edir. Mayalanma demək olar ki, bütün vegetasiya dövrü davam edir. Dişilərin məhsuldarlığı 50–100 yumurta arasında dəyişir. Yumurtalar yüksək temperaturda daha yaxşı inkişaf edirlər. Sürfələr bitkilərin kökündə yaşayır, əsas inkişafları qabıqda gedir. Puplaşmaq üçün ağacda gəmirərək uzunsov kamera düzəldir, ağzını isə ağac ovuntusu ilə örtürlər. Belə kameralar qalın qabıq altında uzun müddət təhlükəsiz saxlanılır. Kameranı sürfələr payızda hazırlayırlar və qışlamanı onun içərisində pronimfa mərhələsində keçirirlər.. Həmin dövrdə onlar qidalanmanı dayandırırlar, ölçüləri qısalır və qalınlaşırlar. Pronimfa mərhələsinə çatmamış sürfələr elə acdıkqarı deşiklərdə də qışlayırlar. Puplaşma yazda gedir. Pup mərhələsi 10 gündən artıq çəkmir. Böcəklər yazda kameranı gəmirib uçurlar. Yuxarıdakı səbəblərə görə də uçuş uzun müddət davam edir.


Paleontoloji məlumatlar

1939–40-cı illərdə A.V.Boqaçov tərəfindən Binəqədi qəsəbəsində (Bakı şəhəri yaxınlığında Abşeron yarımadası) qır laylarında bir çox böcək qalıqları tapılmışdır. Bu qalıqlar başqa heyvanların sümükləri ilə birlikdə qır içərisində çox yaxşı saxlanmışdır. Binəqədi qır laylarının yaşı riss-vyurm kimi, yəni buzlaşma dövrünün başlanğıcı da daxil olmaqla vyurma yaxın kimi qiymətləndirilir. Qədim buprestid kolleksiyası 5 növə aid 25 nümunədən ibarətdir. Bu qalıqlar 1946-cı ildə Leninqradda SSRİ EA –nın Zoologiya İnstitutunda A.A.Rixter tərəfindən işlənmişdir. Həmin 5 növ aşağıdakılardır:

  • Julodisfaldermanni M.(4 экз.)
  • Perotislugubris Fabr. (1 экз)
  • Sphenopterabogatshevi sp. (Sphenopteraglabrata) (1экз)
  • Sphenopteramartynovi A.Bogathsev (Sphenopteramniszechi Mars.) (1экз)
  • Sphenopteralapidaria Brulle (18 экз)

Bu 5 növdən 3-ü müasir növlərə yaxındır və 2 növ isə müasir yaxın formalardan fərqlənir

Ziyanvericilik

Gövdə ziyanvericilərinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar bir qayda olaraq sağlam ağaclara toxunmurlar. Zəifləmiş ağacları, xarici görünüşcə sağlam, ölmüş və ya yeni kəsilmiş, ya da köhnə quru ağaclarda məskunlaşırlar. Gövdə ziyanvericiləri hələ canlı ağaclarda məskunlaşaraq, qabığın altında yollar açaraq dəriciyi, kambi qatını oduncağın canlı hissələrini məhv edərək onun qurumasına səbəb olurlar. Belə həşəratlar quraqlıqdan, su basmasından, yanğından, qaz və ya toz tullantılarından, yarpaq gəmiricilərindən və s. amaillərdən əziyyət cəkən meşələr üçün böyük təhlükə yaradırlar. Zəifləmiş meşələrdə gövdə ziyanvericiləri kütləvi artım ocaqları yaradırlar.Bu bəzi hallarda 2–3 il,bəzi hallarda isə zəifləmiş ağacların ehtiyatı tükənənə qədər, bir çox illər davam edir. Gövdə ziyanvericiləri süni salınmış, rütubətdən əziyyət çəkən meşələr üçün çox təhlükəlidirlər. Böcəklərə ağ, sarı, ağ-sarı, nadir hallarda başqa rəngli çiçəklərdə rast gəlinir.Fəsilənin yalnız fitofaq olan bir çox növləri meşə və kənd təsərrüfatı bitkilərinin ziyanvericiləri kimi maraq doğururlar. Qızıl böcəklər içərisində kollarda yaşayan-tamnobiontlar, həm də ağaclarda yaşayan-dendrobiontlara təsadüf edilir ki, hər iki qrup bir həyat formasında birləşdirilir, belə ki, həm ağacda, həm də kolda yaşayan həşəratların ətraf mühitə uyğunlaşmaları demək olar ki, eynidir. Ağaclarda və kollarda məskunlaşmada yarusların da təsiri vardır (gövdə və budaqların müxtəlif hündürlük zonaları). Bir çox qızılböcəklər -xortobiontdurlar, endo — və ektobiontlar da vardır. Təsərrüfat baxımından bu böcəklər yalnız meşəçilikdə və bağçılıqda əhəmiyyət daşıyırlar. Burada da onların kütləvi artımı nadir hadisədir. Ziyanvurma həddinə görə bu fəsiləni aşağıdakı qruplara ayırırlar: 1) ziyansız növlər — onların sürfələri yalnız məhv olmuş ağaclarda yaşayırlar; 2) nisbətən təhlükəli növlər — sürfələri həyat qabiliyyəti olan ağacların gövdə və budaqlarında yaşayırlar; 3) çox təhlükəli növlər — xüsusilə cavan ağaclarda məskunlaşırlar. Belə qradasiyaya uyğun olaraq fəsilənin potensial təhlükəli bəzi cinslərini səciyyələndirmək olar.

=== Nazikbədən qızıl böcək cinsi ===(Agrilus) sürfələri ağac və kol bitkilərinin gövdələrinin qabığı altında, duncağında, ot bitkilərinin gövdə və köklərində inkişaf edirlər. Bir çox növləri ciddi ziyan vurur. Qalxancığın altından çıxmış sürfə tumurcuğun içərisinə girir, yollar açır və özəyə doğru keçir. Yaşıl nazikbədən qızıl böcək bir çox ağac və kolların yarımcinslərində (qarağat, söyüd, qovaq, fısdıq) inkişaf edərək bir neçə qida formalarına malikdirlər

Capnodis cinsi

— sürfə və imaqo mərhələsində cavan meyvə ağaclarına və fidanlarına zərər vurur. Böcəklər cavanqabığı, yarpaqların saplağını, bir çox meyvə ağaclarının, xüsusilə çəyirdəklilərin tumurcuqlarını gəmirirlər. Qara qızılböcəyin kütləvi artdığı vaxtlarda cavan ağacların defolyasiyasına səbəb olur. Ziyanvericinin iqtisadi əhəmiyyəti ən çox Azərbaycanın quraqlıq cənub bölgələrində daha çoxdur. Ziyanvericiyə qarşı mübarizə məqsədilə yumurta qoyma vaxtı suvarma aparırlar ki, bu da qoyulan yumurtaların əksəriyyətinin məhvinə səbəb olur

Phaenops cinsi

— böcəklər zəifləmiş, lakin həyat qabiliyyəti olan, 20–80 yaşlı ağacların ilk sakinləri olurlar, çox vaxt meşə-çöl, çol zonalarında yerləşən, əsasən seyrəkləşmiş quru şamlıqlara və sam ağaclarına üstünlük verirlər. Şamlıqlarda, yanğından, təkrarlanan quraqlıqlardan sonra ocaqlar əmələ gətirirlər

Chysobothrius cinsi

— əsasən sürfə mərhələsində ziyan vurur. Zədələnmiş budaqlarda məhsuldarlıq 2 dəfə azalır. Qızıl böcəklərin sayı baxımsız bağlarda çoxdur. Onunla mübarizə məqsədilə çiçəkləmədən 4–5gün sonra qarağatın yoluxmuş budaqlarını kəsinir. Budama nəticəsində sürfələrin 70%-ə qədəri məhv olur. Yayda imaqolara qarşı, böcəklər çıxan vaxt və 3–5 gündən sonra insektisidlərlə iki dəfə dərmanlama aparırlar.

Anthaxia cinsi

– Sürfələri məhv olmaqda olan iynəyarpaqlı ağacların budaqlarında, imaqoları çiçəklərdə təsadüf olunur Gövdənin içərisində, məsələn küncüt qızıl böcəyin (Астаеоdera ballioni Gangl.) surfəsi yaşayır.

FƏSİLƏ HAQQINDA ÜMUMİ XARAKTERİK MƏLUMAT (MORFOLOGİYASI, BİOEKOLOGİYASI)

Qızıl böcəklər (Buprestidaе) fəsiləsi Coleoptera dəstəsinin ən gözəl fəsilələrindən biridir. Bocəklər böyük deyillər, orta, nadir hallarda iri ölçülü, çox vaxt metal parıltılıdırlar. Onların bədəni uzunsovdur, yığcam və ya silindir şəkillidir, möhkəm çanaqla örtülmüşdür, qanadüstlükləri sonlara doğru daralır. Bığcıqları qısadır, mişarşəkillidir, ayaqları qısadır. Onlar yarpaqlarla ya da bitkinin nazik qabığı ilə qidalanırlar. Çox vaxt kambi qatını zədələləməklə ciddi ziyan vururlar. Böcəklər sutkanın gündüz vaxtlarında fəal olurlar, günəşsevəndirlər, bir qayda olaraq yaxşı uçurlar. Sürfələr ağımtıldırlar, yastıdırlar, uzun və nazik qarıncıqlıdırlar və ön döşləri genişlənmişdir, ayaqları yoxdur. Böyük olmayan tünd baş ön döşə çəkilmişdir. Bədənin belə forması ağacda hərəkət etməyə kömək edir Sürfələr ovulmuş ağac və qabıqla qidalanırlar. İlin ən qızmar günlərində və saatlarında uçurlar. Əsasən ağacların gövdələrində və yarpaqlarında təsadüf edirlər. Təhlükə hiss etdikdə tez uçurlar, ya da bığcıq və ayaqlarını yığaraq yerə düşürlər. Ancaq bitki ilə qidalanan cücülərdir. Dişilər yumurtalarını ağacların qabığına qoyurlar. Bütünlükdə inkişafları 2 və hətta 3 il çəkir. Qızıl böcəklərin əksəriyyəti çox fəaldırlar, onlardan bəziləri uzunbığlar və qabıqyeyənlərdən daha tez nisbətən sağlam ağaclara hücum edirlər, onlarda məskunlaşırlar. Çoxalmaq üçün onlar seyrək, yaxşı qızdırılan, kserofil şəraitdə yetişən, ilk növbədə talaları seçirlər. Qızıl böcəklər içərisində ağacları məhv edən tipik nümayəndələr nisbətən azdırlar, belə ki, təhlükəli növlərin çoxu qabığın altında yaşayır və oduncağı zədələmirlər və ya çox da dərin olmayan yollar açırlar ki, bununla da mişar materiallarının çıxışını cüzi azaldırlar və ağacların dağılma prosesini gücləndirirlər və bununla da göbələk infeksiyasının qarşısını alırlar Bir çox qızıl böcək növləri üçün müəyyən ağac və ya kol bitkisinə uyğunlaşma səciyyəvidir. Bütün qizil böcəklər ağac və ya kol bitkiləri ilə əlaqədar deyillər. Fəsilədə elə növlər vardır ki, onlarin sürfələri otların köklərində yaxud torpağın qatlarında yaşayırlar. Sonuncu qrupa uzunluqları bir neçə santimetrə çatan gözəl torpaq yulodiləri (Julodis) aiddirlər. Onlar Azərbaycanda nadir deyillər. Onların çox qabarıq bədənləri ağ və sarı ləkə və zolaqlarla bəzənmişdir. Onların sürfələri torpaqda yollar açaraq, bitkilərin kökləri ilə qidalanan enli kürəkşəkilli çənələrə malikdirlər. Növlərin çoxu geniş polifaqdır, lakin kəskin bir bitkiyə uyğunlaşanlar da vardır.


Fəsilənin Azərbaycan faunası (növ tərkibi, areal)

2002-ci ildən başlayaraq qızıl böcəklərin faunasının öyrənilməsinə başlanılmış məlum 6 yarımfəsilədən 5-nə aid olan 43 növün nümayəndələri tərəfimizdən qeyd edilir, aşağıda Azərbaycanın müxtəlif regionlarından (Bakı, Abşeron, Quba-Xaçmaz, Saatlı, İsmayıllı, Şəki, Naxçıvan, Lənkəran) tədqiqat müddətində toplanan qızıl böcəklərin növlərinin müasir sistematikaya əsasən siyahısı verilir BUPRESTIDAE Leach, 1815 Yarımfəsilə Julodinae Lacordaire, 1857 Cins Julodis Eschscholtz, 1829 andreae andreae (Olivier, 1790) variolaris variolaris (Pallas, 1771) Yarımfəsilə Polycestinae Lacordaire, 1857 triba Acmaeoderini Kerremans, 1893 cins Acmaeoderella Cobos, 1955 yarımcins Carininota Volkovitsh, 1979 flavofasciata flavofasciata (Piller & Mitterpacher, 1783) flavofasciata albifrons (Abeille de Perrin, 1891) yarımcins Acmaeoderella Cobos, 1955 oresitropha (Obenberger, 1924) villosula Steven, 1830 yarımcins Euacmaeoderella Volkovitsh, 1979 vetusta (Ménétriés, 1832) Yarımfəsilə Chrysochroinae Laporte, 1835 triba Dicercini Gistel, 1848 cins Perotis Dejean, 1833 lugubris longicollis Kraatz, 1880 cins Dicerca Eschscholtz, 1829 scabida Marseul, 1865 fritillum Ménétriés, 1832 cins Capnodis Eschscholtz, 1829. tenebricosa tenebricosa (Olivier, 1790) tenebrionis (Linnaeus, 1761) miliaris miliaris (Klug, 1829) cins Cyphosoma tataricum Pallas, 1771 triba Sphenopterini Lacordaire, 1857 cins Sphenoptera Dejean, 1833 yarımcins Sphenoptera Dejean, 1833 antiqua antiqua (Illiger, 1803) lapidaria (Brullé, 1832) yarımcins Deudora Jakovlev, 1898 sculpticollis Heyden, 1886 yarımcins Chrysoblemma Jakovlev, 1889 scovitzii scovitzii Faldermann, 1835 sancta Reitter, 1890

  • orichalcea (Pallas, 1781)

artemisiae Reitter, 1889 Yarımfəsilə Buprestinae Leach, 1815 triba Anthaxiini Gory & Laporte, 1837 cins Cratomerus Solier, 1833 yarımcins bgenus Cratomerus Solier, 1833 hungaricus sitta (Küster, 1852) sponsa (Kiesenwetter, 1857) diadema shelkovnikovi Obenberger, 1940 mirabilis (Zhikharev, 1918) cins Anthaxia Eschscholtz, 1829 yarımcins Haplanthaxia Reitter, 1911 cichorii (Olivier, 1790) yarımcins Euanthaxia Richter 1949 signaticollis Krynicki, 1832 (Pal. Cat.: Anthaxias. str.) anatolica anatolica Chevrolat, 1838 yarımcins Cyclanthaxia Richter 1949 plicata vinogradovi Obenberger, 1938 ephippiata L. Redtenbacher, 1850 salicis salicis (Fabricius, 1777) yarımcins Anthaxia Eschscholtz, 1829) bicolorbicolor Faldermann, 1835 podolica lucniki Richter, 1949 muliebris Obenberger, 1918 yarımcins Callanthaxia Richter 1949 passerini (Pecchioli, 1837) yarımcins Melanthaxia Richter, 1949 nigrojubata nigrojubata Roubal, 1913 triba Chrysobothrini Gory & Laporte, 1938 cins Chrysobothris Eschscholtz, 1829 yarımcins Chrysobothris Eschscholtz, 1829 affinis tetragramma (Ménétriés, 1832) Yarımfəsilə Agrilinae Laporte, 1835 triba Coraebini Bedel, 1921 yarımtriba Coraebina Bedel, 1921 cins Coraebus Gory & Laporte, 1839 elatus elatus (Fabricius, 1787) rubi (Linnaeus, 1767) yarımtriba Meliboeina Majer, 2000 cins Meliboeus Deyrolle, 1864 yarımcins Meliboeoides Théry, 1942 parvulus parvulus (Küster, 1852) robustus (Küster, 1852) triba Agrilini Laporte, 1835 yarımtriba Agrilina Laporte, 1835 cins Agrilus Curtis, 1825 yarımcins Agrilus Curtis, 1825 cuprescens cuprescens (Ménétriés, 1832)

  • lineola shamyl Obenberger, 1922

Fəsilənin öyrənilməsi üzrə aparılmış tədqiqatlar, müəliflər (xronoloji ardıcillıqda)

Qızıl böcəklər Azərbaycanda ilk dəfə rus entomoloqu E.Menetrie (1832) tərəfindən tətqiq edilmişdir. Kütləvi toplamalar keçən əsrin əvvəlləində M.A.Vinovski, A.V.Boqaçov və b. tərəfindən aparılmışdır. A.V.Boqaçov Azərbaycan üçün 80 növ qızıl böcək göstərmişdir N.Q.Səmədovun monoqrafiyasındaAzərbaycanda məlum olan 171 növdən 26-sı taxıl bitkilərinin təhlükəli ziyanvericisi kimi göstərilir. Keçən əsrin 70–80-ci illərində qızıl böcəkləri toplayan M.Q.Volkoviçin (2006) işlərində Azərbaycan üçün 150 növ göstərilmişdir. Çoxillik tədqiqatlara baxmayaraq Azərbaycanda qızıl böcəklərin öyrənilməsi hələ başa çatmayıb. Bəzi növlər yalnız təsvirlə məlumdurlar. Hazırda ən dəqiq üsul olan sürfələrə görə təyinat aparılmayıb. 

Azərbaycan MEA Zoologiya institutunun kolleksiya fondunda qızıl böcəklər əsas yerlərdən birini tuturlar və burada 19-cu əsrin 80-ci illərində toplanmış nüsxələr vardır.

Yayılması

Balkan yarımadası, Ukraynanın cənubu, Krım, Krasnodar, Qara dəniz sahili bölgələri, Cənubi Qafqaz, Türkmənistan, Türkiyə, Krit, və s. ərazilərdə geniş yayılmışdır.

 
Anthaxia bicolor

FƏSİLƏNİN DÜNYA ÜZRƏ KƏMİYYƏT VƏ KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİ

Dünyada Qızıl böcəklər fəsiləsinin 15 min, keçmiş SSRİ-də əsasən cənub rayonlarında 500-ə qədər növü məlumdur. Qızıl böcəklər (tropik ölkələrdə 80%-ə qədər ) geniş yayılmışlar

Təsnifatı

  • Anthaxia bicolor

Ədəbiyyat

  • Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004

Həmçinin bax

Sərtqanadlılar

Qızılböcəklər

Agrilinae

Xarici keçidlər

  • Buprestinae

İstinadlar

Ədəbiyyat siyahısı

  • Рихтер А.А. Златки (Buprestidea) // Фауна СССР. Насекомые жесткокрылые. Т.ХIII. ч.4, М.-Л., Изд. АН СССР.1952, с.234.
  • www.zin.ru/Animalia/Coleoptera/
  • Шевырев И. http://www.wikiznanie.ru/ru
  • Гусейнова Э.А., Ахмедов Б.А. Некоторые экологические характеристики и значение златок подсемейства Agrilinae, Laporte, 1835 Zoologiya İnstitutunun əsərləri. Bakı. "Elm", 2011. cild 29. c. 370–375
  • Гусейнова Э.А. Златки подсемейства Chrysochroinae Laporte, 1835 Аzərb.Zoologlar cəmiyyətin əsərlərı.Bakı. "Еlm". III cild. 2011. c. 376–382
  • Гусейнова Э.А. Исследование фауны златок (Coleoptea, Bupestidae) Азербайджана. I Международная научно-практическая конференция Беккеровских чтений. 27 мая-29 мая 2010, c. 401–404.
  • Гусейнова Э.А Качественная и количественная структура трибы Anthaxia (Coleotera, Buprestidae) Региона Большого Кавказа Азербайджана Мат. V Всеросийск. конф. "Горные экосистемы и их компоненты" с междунр. участием посв. 25-летию научной школы ч.-к. РАН А.К.Темботова Нальчик, 2014, c. 97–98
  • Рихтер А.А. Ископаемые златки в бинагадинских кировых слоях (Coleoptera, Buprestidae). Докл. АН Арм. ССР. Палеонтология. Вып. VI, № 5.
  • Гусейнова Э.А. Aннотированный список златок (Coleoptera, Buprestidae) из различных районов Aзербайджана, XVII международная конференция "Биологическое разнообразие Кавказа и юга России" Нальчик, 2015. с.
  • Huseynova E.А. Сurrent state of jewel beetles (Buprestidae) in Azerbaijan International Caucasian. Forestry Symposium (ICFS), Artvin, Turkey, October 24–26, 2013, pp. 127–136.
  • Volkovich M.G. Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Vol. 3 Buprestidea. Appolo Books. Stenstrup. 2006. p.417.
  • Menetries E. Catalogue raisonne des objets de Zoogierequeillisdansun voyage en Caucase et jusquaux frontiers actuelles de la Perse. St.Peetersbourg. 1832.
  • Богачев А.В. Животный мир Азербайджана. 1956. c. 326–327.
  • Самедов Н.Г. Фауна и биология жуков вредящих сельскохозяйственным культурам в Азербайджане. Bakı. 1963. с.16–28.
  • Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı". II nəşr. 2013.
  1. Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
  2. (Рихтер А.А., 1947)
  3. (Э.А.Гусейнова, Б.А.Ахмедов, 2011).
  4. (Гусейнова Э.А., 2011).
  5. (Гусейнова Э.А., 2010).
  6. (Гусейнова Э.А, 2014).
  7. (Рихтер А.А.,1952; www.zin.ru/Animalia/Coleoptera/).
  8. (Шевырев И.).
  9. (Гусейнова Э.А. 2015; Huseynova E., 2013).
  10. (Богачев А.В., 1956).
  11. (Səmədov N.Q., 1963)
  12. (Шевырев И).

Avqust 22, 2021
buprestinae, yarımfəsiləsi, buğumayaqlılar, tipinin, sərtqanadlılar, dəstəsin, qızılböcəklər, fəsiləsinə, olan, yarımfəsilə, elmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyalılaryarımbölmə, ilkağızlılarranqsız, ecdysozoatip, buğ. Buprestinae yarimfesilesi lat Buprestinae Bugumayaqlilar tipinin Sertqanadlilar destesin Qizilbocekler fesilesine aid olan yarimfesile BuprestinaeBuprestinaeElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip Bugumayaqlilaryarimfesile BuprestinaeElmi adiBuprestinaeSekilaxtarisiITIS 678519NCBI 261155PBDB 70065 Mundericat 1 Xarici gorunusu 2 Heyat terzi 3 Paleontoloji melumatlar 4 Ziyanvericilik 4 1 Capnodis cinsi 4 2 Phaenops cinsi 4 3 Chysobothrius cinsi 4 4 Anthaxia cinsi 5 FESILE HAQQINDA UMUMI XARAKTERIK MELUMAT MORFOLOGIYASI BIOEKOLOGIYASI 6 Fesilenin Azerbaycan faunasi nov terkibi areal 7 Fesilenin oyrenilmesi uzre aparilmis tedqiqatlar muelifler xronoloji ardicilliqda 8 Yayilmasi 9 FESILENIN DUNYA UZRE KEMIYYET VE KEYFIYYET GOSTERICILERI 10 Tesnifati 11 Edebiyyat 12 Hemcinin bax 13 Xarici kecidler 14 Istinadlar 15 Edebiyyat siyahisiXarici gorunusu RedakteBoceyin beden uzunlugu 5 7 mm olur Qizili yasil yasil ve ya goyumtul yasil olur parlaqdirlar Onkurekde 2 iri qara leke var Qalxanciq goyumtuldur Qanadustu morugu qirmizidir bezen cehrayi qirmizida olur parlaq qizili yasildir Yasil ve ya goyumtul yasil ucbucaqlari qalxanciqyani lekeler qanadustunun butun esasini tutmusdur Yanlarda qalxanciq etrafi lekeler benovseyi de ola bilir Surfeler uzunsovdur rengsizdir sarimtil agdir ayaqlari olmur kordurlar Qarinciq ensiz uzunsovdur Bas kicikdir Ceneleri gemiricidir Surfeler bitkilerin kokunde yasayir esas inkisafi qabiqda gedir Qabigin altinda qemirerek yollar acir Puplari serbestdir Cinsi dimorfizm Erkekler alt terefden qizili yasil antena 5 ci bugumdan zirveyedek sari renglidir Disiler altan esasen goyumtul yasil antena goyumtul yasil olub zirveye dogru tundlesir 1 Heyat terzi RedakteQislamadan cixmis boceklerin ucusu esasen yazin sonu mayin 3 cu ongunluyu yayin evveline tesaduf edir Mayalanma demek olar ki butun vegetasiya dovru davam edir Disilerin mehsuldarligi 50 100 yumurta arasinda deyisir Yumurtalar yuksek temperaturda daha yaxsi inkisaf edirler Surfeler bitkilerin kokunde yasayir esas inkisaflari qabiqda gedir Puplasmaq ucun agacda gemirerek uzunsov kamera duzeldir agzini ise agac ovuntusu ile orturler Bele kameralar qalin qabiq altinda uzun muddet tehlukesiz saxlanilir Kamerani surfeler payizda hazirlayirlar ve qislamani onun icerisinde pronimfa merhelesinde kecirirler Hemin dovrde onlar qidalanmani dayandirirlar olculeri qisalir ve qalinlasirlar Pronimfa merhelesine catmamis surfeler ele acdikqari desiklerde de qislayirlar Puplasma yazda gedir Pup merhelesi 10 gunden artiq cekmir Bocekler yazda kamerani gemirib ucurlar Yuxaridaki sebeblere gore de ucus uzun muddet davam edir Paleontoloji melumatlar Redakte1939 40 ci illerde A V Boqacov terefinden Bineqedi qesebesinde Baki seheri yaxinliginda Abseron yarimadasi qir laylarinda bir cox bocek qaliqlari tapilmisdir Bu qaliqlar basqa heyvanlarin sumukleri ile birlikde qir icerisinde cox yaxsi saxlanmisdir Bineqedi qir laylarinin yasi riss vyurm kimi yeni buzlasma dovrunun baslangici da daxil olmaqla vyurma yaxin kimi qiymetlendirilir Qedim buprestid kolleksiyasi 5 nove aid 25 numuneden ibaretdir Bu qaliqlar 1946 ci ilde Leninqradda SSRI EA nin Zoologiya Institutunda A A Rixter terefinden islenmisdir Hemin 5 nov asagidakilardir Julodisfaldermanni M 4 ekz Perotislugubris Fabr 1 ekz Sphenopterabogatshevi sp Sphenopteraglabrata 1ekz Sphenopteramartynovi A Bogathsev Sphenopteramniszechi Mars 1ekz Sphenopteralapidaria Brulle 18 ekz Bu 5 novden 3 u muasir novlere yaxindir ve 2 nov ise muasir yaxin formalardan ferqlenir 2 Ziyanvericilik RedakteGovde ziyanvericilerinin esas xususiyyeti ondan ibaretdir ki onlar bir qayda olaraq saglam agaclara toxunmurlar Zeiflemis agaclari xarici gorunusce saglam olmus ve ya yeni kesilmis ya da kohne quru agaclarda meskunlasirlar Govde ziyanvericileri hele canli agaclarda meskunlasaraq qabigin altinda yollar acaraq dericiyi kambi qatini oduncagin canli hisselerini mehv ederek onun qurumasina sebeb olurlar Bele heseratlar quraqliqdan su basmasindan yangindan qaz ve ya toz tullantilarindan yarpaq gemiricilerinden ve s amaillerden eziyyet ceken meseler ucun boyuk tehluke yaradirlar Zeiflemis meselerde govde ziyanvericileri kutlevi artim ocaqlari yaradirlar Bu bezi hallarda 2 3 il bezi hallarda ise zeiflemis agaclarin ehtiyati tukenene qeder bir cox iller davam edir Govde ziyanvericileri suni salinmis rutubetden eziyyet ceken meseler ucun cox tehlukelidirler Boceklere ag sari ag sari nadir hallarda basqa rengli ciceklerde rast gelinir Fesilenin yalniz fitofaq olan bir cox novleri mese ve kend teserrufati bitkilerinin ziyanvericileri kimi maraq dogururlar Qizil bocekler icerisinde kollarda yasayan tamnobiontlar hem de agaclarda yasayan dendrobiontlara tesaduf edilir ki her iki qrup bir heyat formasinda birlesdirilir bele ki hem agacda hem de kolda yasayan heseratlarin etraf muhite uygunlasmalari demek olar ki eynidir Agaclarda ve kollarda meskunlasmada yaruslarin da tesiri vardir govde ve budaqlarin muxtelif hundurluk zonalari Bir cox qizilbocekler xortobiontdurlar endo ve ektobiontlar da vardir Teserrufat baximindan bu bocekler yalniz mesecilikde ve bagciliqda ehemiyyet dasiyirlar Burada da onlarin kutlevi artimi nadir hadisedir Ziyanvurma heddine gore bu fesileni asagidaki qruplara ayirirlar 1 ziyansiz novler onlarin surfeleri yalniz mehv olmus agaclarda yasayirlar 2 nisbeten tehlukeli novler surfeleri heyat qabiliyyeti olan agaclarin govde ve budaqlarinda yasayirlar 3 cox tehlukeli novler xususile cavan agaclarda meskunlasirlar Bele qradasiyaya uygun olaraq fesilenin potensial tehlukeli bezi cinslerini seciyyelendirmek olar Nazikbeden qizil bocek cinsi Agrilus surfeleri agac ve kol bitkilerinin govdelerinin qabigi altinda duncaginda ot bitkilerinin govde ve koklerinde inkisaf edirler Bir cox novleri ciddi ziyan vurur Qalxancigin altindan cixmis surfe tumurcugun icerisine girir yollar acir ve ozeye dogru kecir Yasil nazikbeden qizil bocek bir cox agac ve kollarin yarimcinslerinde qaragat soyud qovaq fisdiq inkisaf ederek bir nece qida formalarina malikdirler 3 Capnodis cinsi Redakte surfe ve imaqo merhelesinde cavan meyve agaclarina ve fidanlarina zerer vurur Bocekler cavanqabigi yarpaqlarin saplagini bir cox meyve agaclarinin xususile ceyirdeklilerin tumurcuqlarini gemirirler Qara qizilboceyin kutlevi artdigi vaxtlarda cavan agaclarin defolyasiyasina sebeb olur Ziyanvericinin iqtisadi ehemiyyeti en cox Azerbaycanin quraqliq cenub bolgelerinde daha coxdur Ziyanvericiye qarsi mubarize meqsedile yumurta qoyma vaxti suvarma aparirlar ki bu da qoyulan yumurtalarin ekseriyyetinin mehvine sebeb olur 4 Phaenops cinsi Redakte bocekler zeiflemis lakin heyat qabiliyyeti olan 20 80 yasli agaclarin ilk sakinleri olurlar cox vaxt mese col col zonalarinda yerlesen esasen seyreklesmis quru samliqlara ve sam agaclarina ustunluk verirler Samliqlarda yangindan tekrarlanan quraqliqlardan sonra ocaqlar emele getirirler 5 Chysobothrius cinsi Redakte esasen surfe merhelesinde ziyan vurur Zedelenmis budaqlarda mehsuldarliq 2 defe azalir Qizil boceklerin sayi baximsiz baglarda coxdur Onunla mubarize meqsedile ciceklemeden 4 5gun sonra qaragatin yoluxmus budaqlarini kesinir Budama neticesinde surfelerin 70 e qederi mehv olur Yayda imaqolara qarsi bocekler cixan vaxt ve 3 5 gunden sonra insektisidlerle iki defe dermanlama aparirlar Anthaxia cinsi Redakte Surfeleri mehv olmaqda olan iyneyarpaqli agaclarin budaqlarinda imaqolari ciceklerde tesaduf olunur 6 Govdenin icerisinde meselen kuncut qizil boceyin Astaeodera ballioni Gangl surfesi yasayir FESILE HAQQINDA UMUMI XARAKTERIK MELUMAT MORFOLOGIYASI BIOEKOLOGIYASI RedakteQizil bocekler Buprestidae fesilesi Coleoptera destesinin en gozel fesilelerinden biridir Bocekler boyuk deyiller orta nadir hallarda iri olculu cox vaxt metal pariltilidirlar Onlarin bedeni uzunsovdur yigcam ve ya silindir sekillidir mohkem canaqla ortulmusdur qanadustlukleri sonlara dogru daralir Bigciqlari qisadir misarsekillidir ayaqlari qisadir Onlar yarpaqlarla ya da bitkinin nazik qabigi ile qidalanirlar Cox vaxt kambi qatini zedelelemekle ciddi ziyan vururlar Bocekler sutkanin gunduz vaxtlarinda feal olurlar gunessevendirler bir qayda olaraq yaxsi ucurlar Surfeler agimtildirlar yastidirlar uzun ve nazik qarinciqlidirlar ve on dosleri genislenmisdir ayaqlari yoxdur Boyuk olmayan tund bas on dose cekilmisdir Bedenin bele formasi agacda hereket etmeye komek edir 7 Surfeler ovulmus agac ve qabiqla qidalanirlar Ilin en qizmar gunlerinde ve saatlarinda ucurlar Esasen agaclarin govdelerinde ve yarpaqlarinda tesaduf edirler Tehluke hiss etdikde tez ucurlar ya da bigciq ve ayaqlarini yigaraq yere dusurler Ancaq bitki ile qidalanan cuculerdir Disiler yumurtalarini agaclarin qabigina qoyurlar Butunlukde inkisaflari 2 ve hetta 3 il cekir Qizil boceklerin ekseriyyeti cox fealdirlar onlardan bezileri uzunbiglar ve qabiqyeyenlerden daha tez nisbeten saglam agaclara hucum edirler onlarda meskunlasirlar Coxalmaq ucun onlar seyrek yaxsi qizdirilan kserofil seraitde yetisen ilk novbede talalari secirler Qizil bocekler icerisinde agaclari mehv eden tipik numayendeler nisbeten azdirlar bele ki tehlukeli novlerin coxu qabigin altinda yasayir ve oduncagi zedelemirler ve ya cox da derin olmayan yollar acirlar ki bununla da misar materiallarinin cixisini cuzi azaldirlar ve agaclarin dagilma prosesini guclendirirler ve bununla da gobelek infeksiyasinin qarsisini alirlar 8 Bir cox qizil bocek novleri ucun mueyyen agac ve ya kol bitkisine uygunlasma seciyyevidir Butun qizil bocekler agac ve ya kol bitkileri ile elaqedar deyiller Fesilede ele novler vardir ki onlarin surfeleri otlarin koklerinde yaxud torpagin qatlarinda yasayirlar Sonuncu qrupa uzunluqlari bir nece santimetre catan gozel torpaq yulodileri Julodis aiddirler Onlar Azerbaycanda nadir deyiller Onlarin cox qabariq bedenleri ag ve sari leke ve zolaqlarla bezenmisdir Onlarin surfeleri torpaqda yollar acaraq bitkilerin kokleri ile qidalanan enli kureksekilli cenelere malikdirler Novlerin coxu genis polifaqdir lakin keskin bir bitkiye uygunlasanlar da vardir Fesilenin Azerbaycan faunasi nov terkibi areal Redakte2002 ci ilden baslayaraq qizil boceklerin faunasinin oyrenilmesine baslanilmis melum 6 yarimfesileden 5 ne aid olan 43 novun numayendeleri terefimizden qeyd edilir asagida Azerbaycanin muxtelif regionlarindan Baki Abseron Quba Xacmaz Saatli Ismayilli Seki Naxcivan Lenkeran tedqiqat muddetinde toplanan qizil boceklerin novlerinin muasir sistematikaya esasen siyahisi verilir 9 BUPRESTIDAE Leach 1815 Yarimfesile Julodinae Lacordaire 1857 Cins Julodis Eschscholtz 1829 andreae andreae Olivier 1790 variolaris variolaris Pallas 1771 Yarimfesile Polycestinae Lacordaire 1857 triba Acmaeoderini Kerremans 1893 cins Acmaeoderella Cobos 1955 yarimcins Carininota Volkovitsh 1979 flavofasciata flavofasciata Piller amp Mitterpacher 1783 flavofasciata albifrons Abeille de Perrin 1891 yarimcins Acmaeoderella Cobos 1955 oresitropha Obenberger 1924 villosula Steven 1830 yarimcins Euacmaeoderella Volkovitsh 1979 vetusta Menetries 1832 Yarimfesile Chrysochroinae Laporte 1835 triba Dicercini Gistel 1848 cins Perotis Dejean 1833 lugubris longicollis Kraatz 1880 cins Dicerca Eschscholtz 1829 scabida Marseul 1865 fritillum Menetries 1832 cins Capnodis Eschscholtz 1829 tenebricosa tenebricosa Olivier 1790 tenebrionis Linnaeus 1761 miliaris miliaris Klug 1829 cins Cyphosoma tataricum Pallas 1771 triba Sphenopterini Lacordaire 1857 cins Sphenoptera Dejean 1833 yarimcins Sphenoptera Dejean 1833 antiqua antiqua Illiger 1803 lapidaria Brulle 1832 yarimcins Deudora Jakovlev 1898 sculpticollis Heyden 1886 yarimcins Chrysoblemma Jakovlev 1889 scovitzii scovitzii Faldermann 1835 sancta Reitter 1890 orichalcea Pallas 1781 artemisiae Reitter 1889 Yarimfesile Buprestinae Leach 1815 triba Anthaxiini Gory amp Laporte 1837 cins Cratomerus Solier 1833 yarimcins bgenus Cratomerus Solier 1833 hungaricus sitta Kuster 1852 sponsa Kiesenwetter 1857 diadema shelkovnikovi Obenberger 1940 mirabilis Zhikharev 1918 cins Anthaxia Eschscholtz 1829 yarimcins Haplanthaxia Reitter 1911 cichorii Olivier 1790 yarimcins Euanthaxia Richter 1949 signaticollis Krynicki 1832 Pal Cat Anthaxias str anatolica anatolica Chevrolat 1838 yarimcins Cyclanthaxia Richter 1949 plicata vinogradovi Obenberger 1938 ephippiata L Redtenbacher 1850 salicis salicis Fabricius 1777 yarimcins Anthaxia Eschscholtz 1829 bicolorbicolor Faldermann 1835 podolica lucniki Richter 1949 muliebris Obenberger 1918 yarimcins Callanthaxia Richter 1949 passerini Pecchioli 1837 yarimcins Melanthaxia Richter 1949 nigrojubata nigrojubata Roubal 1913 triba Chrysobothrini Gory amp Laporte 1938 cins Chrysobothris Eschscholtz 1829 yarimcins Chrysobothris Eschscholtz 1829 affinis tetragramma Menetries 1832 Yarimfesile Agrilinae Laporte 1835 triba Coraebini Bedel 1921 yarimtriba Coraebina Bedel 1921 cins Coraebus Gory amp Laporte 1839 elatus elatus Fabricius 1787 rubi Linnaeus 1767 yarimtriba Meliboeina Majer 2000 cins Meliboeus Deyrolle 1864 yarimcins Meliboeoides Thery 1942 parvulus parvulus Kuster 1852 robustus Kuster 1852 triba Agrilini Laporte 1835 yarimtriba Agrilina Laporte 1835 cins Agrilus Curtis 1825 yarimcins Agrilus Curtis 1825 cuprescens cuprescens Menetries 1832 lineola shamyl Obenberger 1922Fesilenin oyrenilmesi uzre aparilmis tedqiqatlar muelifler xronoloji ardicilliqda RedakteQizil bocekler Azerbaycanda ilk defe rus entomoloqu E Menetrie 1832 terefinden tetqiq edilmisdir Kutlevi toplamalar kecen esrin evvelleinde M A Vinovski A V Boqacov ve b terefinden aparilmisdir A V Boqacov Azerbaycan ucun 80 nov qizil bocek gostermisdir 10 N Q Semedovun monoqrafiyasinda 11 Azerbaycanda melum olan 171 novden 26 si taxil bitkilerinin tehlukeli ziyanvericisi kimi gosterilir Kecen esrin 70 80 ci illerinde qizil bocekleri toplayan M Q Volkovicin 2006 islerinde Azerbaycan ucun 150 nov gosterilmisdir Coxillik tedqiqatlara baxmayaraq Azerbaycanda qizil boceklerin oyrenilmesi hele basa catmayib Bezi novler yalniz tesvirle melumdurlar Hazirda en deqiq usul olan surfelere gore teyinat aparilmayib Azerbaycan MEA Zoologiya institutunun kolleksiya fondunda qizil bocekler esas yerlerden birini tuturlar ve burada 19 cu esrin 80 ci illerinde toplanmis nusxeler vardir Yayilmasi RedakteBalkan yarimadasi Ukraynanin cenubu Krim Krasnodar Qara deniz sahili bolgeleri Cenubi Qafqaz Turkmenistan Turkiye Krit ve s erazilerde genis yayilmisdir Anthaxia bicolorFESILENIN DUNYA UZRE KEMIYYET VE KEYFIYYET GOSTERICILERI RedakteDunyada Qizil bocekler fesilesinin 15 min kecmis SSRI de esasen cenub rayonlarinda 500 e qeder novu melumdur Qizil bocekler tropik olkelerde 80 e qeder genis yayilmislar 12 Tesnifati RedakteAnthaxia bicolorEdebiyyat RedakteAzerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Hemcinin bax RedakteSertqanadlilarQizilboceklerAgrilinaeXarici kecidler RedakteBuprestinaeIstinadlar RedakteEdebiyyat siyahisi RedakteRihter A A Zlatki Buprestidea Fauna SSSR Nasekomye zhestkokrylye T HIII ch 4 M L Izd AN SSSR 1952 s 234 www zin ru Animalia Coleoptera Shevyrev I http www wikiznanie ru ru Gusejnova E A Ahmedov B A Nekotorye ekologicheskie harakteristiki i znachenie zlatok podsemejstva Agrilinae Laporte 1835 Zoologiya Institutunun eserleri Baki Elm 2011 cild 29 c 370 375 Gusejnova E A Zlatki podsemejstva Chrysochroinae Laporte 1835 Azerb Zoologlar cemiyyetin eserleri Baki Elm III cild 2011 c 376 382 Gusejnova E A Issledovanie fauny zlatok Coleoptea Bupestidae Azerbajdzhana I Mezhdunarodnaya nauchno prakticheskaya konferenciya Bekkerovskih chtenij 27 maya 29 maya 2010 c 401 404 Gusejnova E A Kachestvennaya i kolichestvennaya struktura triby Anthaxia Coleotera Buprestidae Regiona Bolshogo Kavkaza Azerbajdzhana Mat V Vserosijsk konf Gornye ekosistemy i ih komponenty s mezhdunr uchastiem posv 25 letiyu nauchnoj shkoly ch k RAN A K Tembotova Nalchik 2014 c 97 98 Rihter A A Iskopaemye zlatki v binagadinskih kirovyh sloyah Coleoptera Buprestidae Dokl AN Arm SSR Paleontologiya Vyp VI 5 Gusejnova E A Annotirovannyj spisok zlatok Coleoptera Buprestidae iz razlichnyh rajonov Azerbajdzhana XVII mezhdunarodnaya konferenciya Biologicheskoe raznoobrazie Kavkaza i yuga Rossii Nalchik 2015 s Huseynova E A Surrent state of jewel beetles Buprestidae in Azerbaijan International Caucasian Forestry Symposium ICFS Artvin Turkey October 24 26 2013 pp 127 136 Volkovich M G Catalogue of Palaearctic Coleoptera Vol 3 Buprestidea Appolo Books Stenstrup 2006 p 417 Menetries E Catalogue raisonne des objets de Zoogierequeillisdansun voyage en Caucase et jusquaux frontiers actuelles de la Perse St Peetersbourg 1832 Bogachev A V Zhivotnyj mir Azerbajdzhana 1956 c 326 327 Samedov N G Fauna i biologiya zhukov vredyashih selskohozyajstvennym kulturam v Azerbajdzhane Baki 1963 s 16 28 Azerbaycanin Qirmizi Kitabi II nesr 2013 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004 Rihter A A 1947 E A Gusejnova B A Ahmedov 2011 Gusejnova E A 2011 Gusejnova E A 2010 Gusejnova E A 2014 Rihter A A 1952 www zin ru Animalia Coleoptera Shevyrev I Gusejnova E A 2015 Huseynova E 2013 Bogachev A V 1956 Semedov N Q 1963 Shevyrev I Menbe https az wikipedia org w index php title Buprestinae amp oldid 6031491, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.