Birja əməliyyatları Birja əməliyyatları dedikdə, birja əmtəəsi (qiymətli kağızlar və ya digər maliyyə aktivləri, əmtəələr) ilə birjada edilən müxtəlif əməliyyatlar başa düşülməlidir. Bu əməliyyatlara birja əmtəəsinin alqısı və satqısı, listinq və delistinq, opsion, forvard və fyüçers kontraktlarının bağlanması, əmtəənin qiymətləndirilməsi (kotirovkası), girov, hesablaşma, klirinq, konsaltinq, qiymətli kağızların saxlanılması və təqdim edilməsi kimi fəaliyyət növlərini aid etmək olar. Bütün bu əməliyyatların keçirilməsi üzrə qaydalaşdırılmış fəaliyyət birja əməliyyatları mexanizmini müəyyən edir. Bu mexanizm birja əməliyyatlarının subyektlərinin, obyektlərinin və bilavasitə birja fəaliyyətinin həyata keçirilməsi prosesinin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Birja əqdlərinin əsas tipləri
Birja əmtəələrinə dair hüquq və öhdəliklərin yaradılmasına, təsbit edilməsinə, xitam verilməsinə və ya dəyişdirilməsinə istiqamətlənmiş və birjanın binasında onun müəyyən edilmiş iş saatlarında satış iştirakçılarının həyata keçirdiyi qarşılıqlı razılaşdırılmış tədbirlərinə birja əqdləri deyilir.
• əmtəə (daha doğrusu, onun nümunələri) təqdim olunmaqla edilən əqdlər; • fərdi əqdlər; • standart fyüçers (müddətli) əqdləri; • opsion əqdləri; • birjadankənar əqdlər – qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçılarının və notariat orqanlarının birjadan kənarda qeydə aldığı əməliyyatlardır.
Dünya təcrübəsinin inkişafı birja əqdlərinin əsas tipləri kimi aşağıdakıları müəyyən etmişdir:
• Birja əqdləri əmtəə və fond aktivləri üzrə bağlanılır. Əqdin bağlanması qaydası birjanın özü tərəfindən müəyyən edilir. Birja əqdləri qaydalarının ümumi tələblərinə əqdin yazılı şəkildə bağlanılması tələbi aiddir. • Standart alqı-satqı müqaviləsində malın təqdim edilməsi tarixi, birja əmtəəsinin miqdarı, keyfiyyət göstəriciləri, tipi və növü, ödəmənin vaxtı, həcmi və forması, təqdim edilmənin şərtləri və tərəflərin məsuliyyəti əks olunur. Bununla belə, forvard kontraktları əmtəənin gələcəkdə təqdim edilməsinə dair fərdi öhdəliklərilə seçilir. Bu cür birja əməliyyatı üzrə sifarişdə əmtəənin (qiymətli kağızın) dəqiq adı, əqdin növü (alqı, satqı), əqd üçün təklif olunan qiymətli kağızların miqdarı, əqdin keçirilməli olduğu qiymət, əqdin müddəti (bu gün, həftənin yaxud ayın sonuna qədər) və növü göstərilməlidir. Birja əməliyyatlarının fərqləndirici xüsusiyyətləri
Birja əməliyyatları bir sıra fərqləndirici xüsusiyyətlərə malikdir. Onlar aşağıdakılardır:
• xüsusi yerlərdə keçirilmə; • birja əmtəələri üzrə standart kütlələrlə (partiyalar, lotlar, dəstlər) keçirilmə; • əmtəənin özü birjada olmadıqda onun təsviri üzrə keçirilmə; • daimi keçirilmə; • aşkar keçirilmə; • qiymətqoymanın sərbəst olması; • dövlət tərəfindən birbaşa tənzimlənməməsi; • vasitəçilər tərəfindən keçirilməsi; • qanunlarda və birjanın nizamnaməsində göstərilmiş vahid qaydalarla keçirilməsi; • əmtəənin keyfiyyəti nəzərə alınmaqla keçirilməsi; • ixtisaslaşmaya məruz qalması. İcra olunma müddətinə görə əqdlərin fərqi • Kassa əqdləri – halında bütün əməliyyatlar əqdlərin bağlanması zamanı və ya həmin gündən başlayaraq 3 iş günü ərzində həyata keçirilir. Kassa əqdlərinin iki növü vardır: qiymətli kağızların qismən borc pulla ödənilməsi üsulu ilə alınması ("marja ilə əqd"); borc və ya müvəqqəti istifadə üçün götürülmüş qiymətli kağızların satılması ("qısa əqd").
Qiymətli kağızların qismən borc pulla ödənilməsi üsulu ilə alınması ("Marja ilə əqd") zamanı alıcı qiymətli kağızların dəyərinin yalnız bir hissəsini şəxsi pul vəsaitləri hesabına ödəyir, qalan hissəsi isə bank krediti vasitəsi ilə və ya brokerin ödəniş vaxtının uzadılması yolu ilə ödənilir. Bu cür əqdlərə alıcı və satıcıdan başqa, broker-kreditorlar və həmçinin kommersiya bankları cəlb olunduğundan olduqca çox risklidir və bu səbəbdən Amerika, Yaponiya və s. kimi iqtisadi inkişaf etmiş ölkələrdə belə əqdlərin həyata keçirilməsi üçün etibarlı mühafizə mexanizmləri işlənib hazırlanmışdır. Bu ölkələrdə marja üsulu ilə əqdlər dövlət orqanları, birjalar tərəfindən ciddi surətdə nəzarətdə saxlanılır və tənzimlənir. Bu cür əqdlər Maliyyə Nazirliyinin "qiymətli kağızlarla əqdlərin aparılması və qeydiyyat qaydaları" təlimatında minimal marja olaraq, əldə olunacaq qiymətli kağızların dəyərinin 50% təyin olunmuşdur. Borc və ya müvəqqəti istifadə üçün götürülmüş qiymətli kağızların satılması ("qısa əqd"). Bu əqd üzrə ticarət iştirakçıları gözlənilən məzənnənin düşməsindən istifadə edərək özlərinə məxsus olmayan qiymətli kağızları satır və bunun əvəzində istənilən borcu alırlar. Əgər satıcının ümidləri özünü doğruldarsa, o qiymətli kağızları aşağı məzənnə ilə alır və broker-kreditora onları qaytarır. Bu cür əqd növü spekulyativ xarakter daşıyır və müddətli ticarətin qadağan olunduğu Tokio birjasında geniş istifadə olunur. Öz vəsaiti hesabına ödənişin həcmi qiymətli kağızların məzənnə dəyərinin 30% təşkil etməlidir. Müddətli əqdlər halında isə, satıcı təyin olunmuş müddətdə qiymətli kağızları təqdim etmək, alıcı isə onları qəbul edib, əqdin şərtləri əsasında onları ödəmək haqqında öhdəçilik qəbul edir. Qiymətli kağızlar bazarında müddətli əqdlər bağlanan zaman fond qiymətlilərinə müxtəlif üsullarla qiymət qoyulur:
– qiymət müddətli əqd bağlanan birja günü məzənnəsi səviyyəsində təyin olunur; – fond qiymətlisinin qiyməti qabaqcadan təyin olunmur və hesablaşma əqd bağlanan birjada həmin qiymətli kağız növü üçün sonuncu birja günündəki məzənnə uzrə həyata keçirilir; – qiymətli kağızın qiyməti əqdin bağlanılması günündən hesablaşmanın aparılması gününədək zaman intervalında yerləşən və əvvəlcədən qəbul olunmuş birja günün məzənnəsi ilə təyin olunur; – əqdin şərtlərində qiymətli kağızın alına biləcəyi maksimal qiymət və satıla biləcəyi minimal qiymət nəzərə alınır. – Hesablaşmaların aparılması vaxtına görə müddətli əqdlər iki qrupa bölünür: – "per medio" – əqd üzrə ödəniş ayın sonunda yerinə yetirilir. – Bağlanan əqdin parametrlərinə görə müddətli əqdlər 4 qrupa bölünür: – sabit qiymətli – sadə əqdlər; – fyuçers əqdləri; – şərti əqdlər və ya mükafatlandırma əqdləri; – vaxtı uzadıla bilən əqdlər. – Sadə əqdlər müqavilədə göstərilmiş müddətdə, qəbul edilmiş sabit qiymətlə icra olunmalıdırlar. Bu cür əqdlər məzənnə fərqinə görə də bağlana bilərlər. Bununla da əqdin müddəti başa çatdıqda kontragentlərdən biri digərinə əqdin bağlandığı andan yaranan məzənnə fərqini və əqdin həyata keçirildiyi anda faktiki məzənnəni digərinə ödəməlidir. – Fyuçers əqdləri zamanı birja müəyyən qaydalar qəbul edir və bu qaydalara əsasən əqdin standart həcmi, standart tədarük tarixləri və hansı etibarlı kağızların etibarlı tədarükə təminat verməsi təyin olunur. Fyuçers bazarları yüksək likvidlikləri ilə səciyyələnirlər və bazarda maliyyə fyuçersləri ilə ticarətin həcmi böyük sürətdə artmaqda davam edir. Hal-hazırda LİFFE – London İnternational Financial Futures Exchange, CME – Chicago Mercantile Exchange, MATİF – Marcuca Tenuedes İnstruments Financiers kimi iri birjalar fyuçers ticarəti ilə məşğul olurlar. – Şərti əqdlər və ya mükafatlandırma əqdləri, yəni kontragentlərdən biri mükafat müqabilində əqdin yerinə yetirilmə hüququnu əldə edir və ya onun yerinə yetirilməsindən imtina edir (opsional). Son zamanlar onlara iqtisadi inkişaf etmiş ölkələrin birjalarında da təsadüf edilir. – Opsionları aşağıdakı növlərə ayırırlar: – Alıcı opsionu (call option) alıcıya əvvəlcədən razılaşdırılmış qiymətə qiymətli kağızları almaq imkanı və ya əqddən imtina etmək hüququ verir; – Satıcı opsionu (put option) onu bildirir ki, mükafat kontragentə, onu ödəyənə qiymətli kağızı satmaq və ya əqddən imtina etmək imkanı verir. – Vaxtı uzadıla bilən əqdlərin report və deport kimi 2 müxtəlifliyi vardır. – Report qiymətli kağızın müqavilədə əvvəlcədən göstərilmiş müddətin sonunda birja nümayəndəsinin onun aşağı qiymətlə geri alacağı şərti ilə "aralıq" şəxsə satışı üzrə vaxtı uzadıla bilən müddətli əqddir. – Deport əqdləri müəyyən müddətdən sonra aşağı məzənnə ilə geri satılması şərti ilə qiymətli kağızın cari məzənnə ilə alınmasıdır. Tövsiyə edilən ədəbiyyat 1.Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. Bakı Qanun2001.
2.Abasov A. H. İnflyasiyanın maliyyə sektoruna təsiri. “İqtisadiyyat və həyat” jurnalı № 11-12 2005-ci il. 3. В. С. Золотарев. «Рынок ценных бумаг». Издательство «Феникс». Ростов-на-Дону. 2000. 4.Б. М. Ческидов. «Рынок ценных бумаг». Издательство «Экзамен». Москва 2001.Fatima Ismayilova (müzakirə) 10:58, 13 iyun 2017 (UTC)
Avqust 12, 2021
birja, əməliyyatları, dedikdə, birja, əmtəəsi, qiymətli, kağızlar, digər, maliyyə, aktivləri, əmtəələr, ilə, birjada, edilən, müxtəlif, əməliyyatlar, başa, düşülməlidir, əmə, liyyatlara, birja, əmtəəsinin, alqısı, satqısı, listinq, delistinq, opsion, forvard, . Birja emeliyyatlari Birja emeliyyatlari dedikde birja emteesi qiymetli kagizlar ve ya diger maliyye aktivleri emteeler ile birjada edilen muxtelif emeliyyatlar basa dusulmelidir Bu eme liyyatlara birja emteesinin alqisi ve satqisi listinq ve delistinq opsion forvard ve fyucers kontraktlarinin baglanmasi emteenin qiymetlendirilmesi kotirovkasi girov hesablasma klirinq konsaltinq qiymetli kagizlarin saxlanilmasi ve teqdim edilmesi kimi fealiyyet novlerini aid etmek olar Butun bu emeliyyatlarin kecirilmesi uzre qaydalasdirilmis fealiyyet birja emeliyyatlari mexanizmini mueyyen edir Bu mexanizm birja emeliyyatlarinin subyektlerinin obyektlerinin ve bilavasite birja fealiyyetinin heyata kecirilmesi prosesinin movcudlugunu nezerde tutur Birja eqdlerinin esas tipleri Birja emteelerine dair huquq ve ohdeliklerin yaradilmasina tesbit edilmesine xitam verilmesine ve ya deyisdirilmesine istiqametlenmis ve birjanin binasinda onun mueyyen edilmis is saatlarinda satis istirakcilarinin heyata kecirdiyi qarsiliqli razilasdirilmis tedbirlerine birja eqdleri deyilir emtee daha dogrusu onun numuneleri teqdim olunmaqla edilen eqdler ferdi eqdler standart fyucers muddetli eqdleri opsion eqdleri birjadankenar eqdler qiymetli kagizlar bazarinin pesekar istirakcilarinin ve notariat orqanlarinin birjadan kenarda qeyde aldigi emeliyyatlardir Dunya tecrubesinin inkisafi birja eqdlerinin esas tipleri kimi asagidakilari mueyyen etmisdir Birja eqdleri emtee ve fond aktivleri uzre baglanilir Eqdin baglanmasi qaydasi birjanin ozu terefinden mueyyen edilir Birja eqdleri qaydalarinin umumi teleblerine eqdin yazili sekilde baglanilmasi telebi aiddir Standart alqi satqi muqavilesinde malin teqdim edilmesi tarixi birja emteesinin miqdari keyfiyyet gostericileri tipi ve novu odemenin vaxti hecmi ve formasi teqdim edilmenin sertleri ve tereflerin mesuliyyeti eks olunur Bununla bele forvard kontraktlari emteenin gelecekde teqdim edilmesine dair ferdi ohdeliklerile secilir Bu cur birja emeliyyati uzre sifarisde emteenin qiymetli kagizin deqiq adi eqdin novu alqi satqi eqd ucun teklif olunan qiymetli kagizlarin miqdari eqdin kecirilmeli oldugu qiymet eqdin muddeti bu gun heftenin yaxud ayin sonuna qeder ve novu gosterilmelidir Birja emeliyyatlarinin ferqlendirici xususiyyetleri Birja emeliyyatlari bir sira ferqlendirici xususiyyetlere malikdir Onlar asagidakilardir xususi yerlerde kecirilme birja emteeleri uzre standart kutlelerle partiyalar lotlar destler kecirilme emteenin ozu birjada olmadiqda onun tesviri uzre kecirilme daimi kecirilme askar kecirilme qiymetqoymanin serbest olmasi dovlet terefinden birbasa tenzimlenmemesi vasiteciler terefinden kecirilmesi qanunlarda ve birjanin nizamnamesinde gosterilmis vahid qaydalarla kecirilmesi emteenin keyfiyyeti nezere alinmaqla kecirilmesi ixtisaslasmaya meruz qalmasi Icra olunma muddetine gore eqdlerin ferqi Kassa eqdleri halinda butun emeliyyatlar eqdlerin baglanmasi zamani ve ya hemin gunden baslayaraq 3 is gunu erzinde heyata kecirilir Kassa eqdlerinin iki novu vardir qiymetli kagizlarin qismen borc pulla odenilmesi usulu ile alinmasi marja ile eqd borc ve ya muveqqeti istifade ucun goturulmus qiymetli kagizlarin satilmasi qisa eqd Qiymetli kagizlarin qismen borc pulla odenilmesi usulu ile alinmasi Marja ile eqd zamani alici qiymetli kagizlarin deyerinin yalniz bir hissesini sexsi pul vesaitleri hesabina odeyir qalan hissesi ise bank krediti vasitesi ile ve ya brokerin odenis vaxtinin uzadilmasi yolu ile odenilir Bu cur eqdlere alici ve saticidan basqa broker kreditorlar ve hemcinin kommersiya banklari celb olundugundan olduqca cox risklidir ve bu sebebden Amerika Yaponiya ve s kimi iqtisadi inkisaf etmis olkelerde bele eqdlerin heyata kecirilmesi ucun etibarli muhafize mexanizmleri islenib hazirlanmisdir Bu olkelerde marja usulu ile eqdler dovlet orqanlari birjalar terefinden ciddi suretde nezaretde saxlanilir ve tenzimlenir Bu cur eqdler Maliyye Nazirliyinin qiymetli kagizlarla eqdlerin aparilmasi ve qeydiyyat qaydalari telimatinda minimal marja olaraq elde olunacaq qiymetli kagizlarin deyerinin 50 teyin olunmusdur Borc ve ya muveqqeti istifade ucun goturulmus qiymetli kagizlarin satilmasi qisa eqd Bu eqd uzre ticaret istirakcilari gozlenilen mezennenin dusmesinden istifade ederek ozlerine mexsus olmayan qiymetli kagizlari satir ve bunun evezinde istenilen borcu alirlar Eger saticinin umidleri ozunu dogruldarsa o qiymetli kagizlari asagi mezenne ile alir ve broker kreditora onlari qaytarir Bu cur eqd novu spekulyativ xarakter dasiyir ve muddetli ticaretin qadagan olundugu Tokio birjasinda genis istifade olunur Oz vesaiti hesabina odenisin hecmi qiymetli kagizlarin mezenne deyerinin 30 teskil etmelidir Muddetli eqdler halinda ise satici teyin olunmus muddetde qiymetli kagizlari teqdim etmek alici ise onlari qebul edib eqdin sertleri esasinda onlari odemek haqqinda ohdecilik qebul edir Qiymetli kagizlar bazarinda muddetli eqdler baglanan zaman fond qiymetlilerine muxtelif usullarla qiymet qoyulur qiymet muddetli eqd baglanan birja gunu mezennesi seviyyesinde teyin olunur fond qiymetlisinin qiymeti qabaqcadan teyin olunmur ve hesablasma eqd baglanan birjada hemin qiymetli kagiz novu ucun sonuncu birja gunundeki mezenne uzre heyata kecirilir qiymetli kagizin qiymeti eqdin baglanilmasi gununden hesablasmanin aparilmasi gununedek zaman intervalinda yerlesen ve evvelceden qebul olunmus birja gunun mezennesi ile teyin olunur eqdin sertlerinde qiymetli kagizin alina bileceyi maksimal qiymet ve satila bileceyi minimal qiymet nezere alinir Hesablasmalarin aparilmasi vaxtina gore muddetli eqdler iki qrupa bolunur per medio eqd uzre odenis ayin sonunda yerine yetirilir Baglanan eqdin parametrlerine gore muddetli eqdler 4 qrupa bolunur sabit qiymetli sade eqdler fyucers eqdleri serti eqdler ve ya mukafatlandirma eqdleri vaxti uzadila bilen eqdler Sade eqdler muqavilede gosterilmis muddetde qebul edilmis sabit qiymetle icra olunmalidirlar Bu cur eqdler mezenne ferqine gore de baglana bilerler Bununla da eqdin muddeti basa catdiqda kontragentlerden biri digerine eqdin baglandigi andan yaranan mezenne ferqini ve eqdin heyata kecirildiyi anda faktiki mezenneni digerine odemelidir Fyucers eqdleri zamani birja mueyyen qaydalar qebul edir ve bu qaydalara esasen eqdin standart hecmi standart tedaruk tarixleri ve hansi etibarli kagizlarin etibarli tedaruke teminat vermesi teyin olunur Fyucers bazarlari yuksek likvidlikleri ile seciyyelenirler ve bazarda maliyye fyucersleri ile ticaretin hecmi boyuk suretde artmaqda davam edir Hal hazirda LIFFE London International Financial Futures Exchange CME Chicago Mercantile Exchange MATIF Marcuca Tenuedes Instruments Financiers kimi iri birjalar fyucers ticareti ile mesgul olurlar Serti eqdler ve ya mukafatlandirma eqdleri yeni kontragentlerden biri mukafat muqabilinde eqdin yerine yetirilme huququnu elde edir ve ya onun yerine yetirilmesinden imtina edir opsional Son zamanlar onlara iqtisadi inkisaf etmis olkelerin birjalarinda da tesaduf edilir Opsionlari asagidaki novlere ayirirlar Alici opsionu call option aliciya evvelceden razilasdirilmis qiymete qiymetli kagizlari almaq imkani ve ya eqdden imtina etmek huququ verir Satici opsionu put option onu bildirir ki mukafat kontragente onu odeyene qiymetli kagizi satmaq ve ya eqdden imtina etmek imkani verir Vaxti uzadila bilen eqdlerin report ve deport kimi 2 muxtelifliyi vardir Report qiymetli kagizin muqavilede evvelceden gosterilmis muddetin sonunda birja numayendesinin onun asagi qiymetle geri alacagi serti ile araliq sexse satisi uzre vaxti uzadila bilen muddetli eqddir Deport eqdleri mueyyen muddetden sonra asagi mezenne ile geri satilmasi serti ile qiymetli kagizin cari mezenne ile alinmasidir Tovsiye edilen edebiyyat 1 Azerbaycan Respublikasinin Mulki Mecellesi Baki Qanun2001 2 Abasov A H Inflyasiyanin maliyye sektoruna tesiri Iqtisadiyyat ve heyat jurnali 11 12 2005 ci il 3 V S Zolotarev Rynok cennyh bumag Izdatelstvo Feniks Rostov na Donu 2000 4 B M Cheskidov Rynok cennyh bumag Izdatelstvo Ekzamen Moskva 2001 Fatima Ismayilova muzakire 10 58 13 iyun 2017 UTC Menbe https az wikipedia org w index php title Birja emeliyyatlari amp oldid 5088842, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
