Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Bu məqalənin cavab vermədiyinə dair şübhələr var. |
Biolüminesensiya — Dənizlərin işıqlanması hadisəsi çox qədim tarixə malik olub, insanların diqqətini özünə cəlb etmişdir. Orqanizimlərin işıq saçma hadisəsi biolüminesensia-istilik ayrılmadan işıqsaçma adlanır və dənizlərdə yaşayan orqanizimlər arasında geniş yayılmışdır. Bu imkana malik orqanizimlərə bakteriyalardan başlayaraq balıqlara qədər müxtəlif sistematik qruplar arasında rast gəlinir. Şirin su hövzələrində yaşayan orqanizimlər arasında bəzi bakteriyalar və qarınayaqlı molyuskalar işıqsaçma qabiliyyətinə malikdir. Bəzi orqanizimlər fasiləsiz işıqsaçma qabiliyyətinə malikdir. Bəzi orqanizimlər fasiləsiz işıqsaçır (bakteriyalar), bəziləri isə qıcıqlanma və ya həyəcanlanma vaxtı.
Biolüminesensia spesifik üzvi maddə olan lüsiferinin, lüsiferaza fermentinin iştrakı ilə oksidləşməsi nəticəsində baş verir. Qeyd etmək lazımdır ki müxtəlif orqanizimlərdə lüsiferin və lüsiferoza öz struktur quruluşlarına görə fərqlənir. Bəzi orqanizimlərdə isə lüsiferinlər lüsiferoza fermenti olmadan belə oksidləşə bilir.
Hazırda elmə 800-dən artıq işıqsaçan heyvan növü məlumdur. Onlardan 50 növü birhüceyrəlilərə, 100 növü bağırsaqboşluqlulara, 200 növü molyusklara, 50 növü qurdlara, 150 növü xərçəngkimilərə , 200-dən artıq növ isə balıqlara aiddir.
Dənizlər işıqsaçan orqanizimlərlə müxtəlif cür işıqlanır. Kiçik orqanizimlər qamçılılar, radiolarilər dənizi daima işıqlandırırlar. Belə ki, onların biri sönür, digəri işıq saçır. Kiçik meduzalar və xərçəngkimilər qığılcım vermə formasında, iri meduzalar və salplar isə "dəniz fanarları" kimi işıq saçırlar. İşığın rəngində də fərq müşahidə edilir. Məsələn, meduzalar yaşıl və göy, sifooforlar qırmızı və bənövşəyi, başıayaqlı molyuskalar göy, qırmızı, çəhryı, əksər balıqlar yaşılımtıl və az miqdarda spektrin digər rənglərndə işıq saçırlar. Bu cür müxtəlif rənglərdə işıqsaçma tropik sularda dha çox müşaidə olunur.
Hidrobiontların 3 tipdə işıqsaçması məlumdur: 1. hüceyrədaxili, 2. hüceyrədənkənar və 3. bakterioloji işıqsaçma
Hüceyrədaxili işıqsaçmada orqanizimdə olan bir qrup xüsusi hüceyrələr mütəmadi olaraq işıq verir. Bu tipli işıqsacma xüsusi orqanlarda -fotoforlarda toplanır. Bu orqan çox mürəkkəb quruluşa malik olub, linzaya bənzəyir. Onun vasitəsilə işıq toplanır və yayılır. Bir çox heyvanlar fotoforları idarə etmək qabiliyyətinə malikdir. İstənilən vaxt işıqsaçır, istnilən vaxt söndürülür. İşıqsaçan orqanlar (fotoforlar) bədənin müxtəlif yerlərində (başda, bədənin yanlarında və s.) yerləşirlər. Məsələn dərinliklərdə yaşayan kalmarlarda bədənin müxtəlif yerlərində gözcüklər şəklində fotoforlar vardır ki, onlar müxtəlif rənglərdə işıq saçır. Bədənin yanlarındakı fotoforlar ağ, qarın tərəfdəkilər göy, ön tərəfdəkilər isə qırmızı işıq saçır.
Hüceyrədən kənar işıqsaçma müxtəlif vəzilər tərəfindən hazırlanan maye və ya selik vasitəsilə baş verir. Bu tipli işıqsaçmanın müddəti qıcıqlanmadan və ifraz olunan mayenin miqdarından asılıdır.
Bakterioloji işıqsaçma simbiotik bakteriaların həyat fəaliyyəti nəticəsində baş verir. Simbiotik mikrorqanizimlərin hesabına işıqsaçma başıayaqlı molyuskalarda, balıqlarda və bir sıra digər orqanizimlərdə qeydə alınır.
Orqanizimlərin bir çox qrupları üçün içıqsaçmanın bioloji mahiyyəti hələlik tam aydınlaşdırılmamışdır. Bununla belə tədqiqatlarla müəyyən olunmuşdur ki, hidrobiontlar işıqsaçma vasitəsilə digər cinsdən olan fərdləri və ya şikarı cəlb edir, yırtıcılardan müdafiə olunur, yaxud onları qorxudur və eləcə də eyni növə məxsus olan fərdləri tapırlar. Araşdırmalar göstərmişdir ki, işıqsaçma vasitəsilə heyvanların abissal zonada bir-birini tapma ehtimalı olduqca yüksək olur.
İstinadlar
Ağamalıyev F. Q., Əliyev A. R. və b. Hidrobiologiya. Bakı: AzTU, 2010, 484 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin ensiklopedik teleblere cavab vermediyine dair subheler var Lutfen ensiklopedikliyi tesdiq etmek ucun meqalenin movzusuna uygun terefsiz etibarli menbeler elave edin Eger bele menbeler gosterilmezse meqale birlesdirile kocurule yonlendirile ve ya siline biler Bioluminesensiya Denizlerin isiqlanmasi hadisesi cox qedim tarixe malik olub insanlarin diqqetini ozune celb etmisdir Orqanizimlerin isiq sacma hadisesi bioluminesensia istilik ayrilmadan isiqsacma adlanir ve denizlerde yasayan orqanizimler arasinda genis yayilmisdir Bu imkana malik orqanizimlere bakteriyalardan baslayaraq baliqlara qeder muxtelif sistematik qruplar arasinda rast gelinir Sirin su hovzelerinde yasayan orqanizimler arasinda bezi bakteriyalar ve qarinayaqli molyuskalar isiqsacma qabiliyyetine malikdir Bezi orqanizimler fasilesiz isiqsacma qabiliyyetine malikdir Bezi orqanizimler fasilesiz isiqsacir bakteriyalar bezileri ise qiciqlanma ve ya heyecanlanma vaxti Bioluminesensia spesifik uzvi madde olan lusiferinin lusiferaza fermentinin istraki ile oksidlesmesi neticesinde bas verir Qeyd etmek lazimdir ki muxtelif orqanizimlerde lusiferin ve lusiferoza oz struktur quruluslarina gore ferqlenir Bezi orqanizimlerde ise lusiferinler lusiferoza fermenti olmadan bele oksidlese bilir Hazirda elme 800 den artiq isiqsacan heyvan novu melumdur Onlardan 50 novu birhuceyrelilere 100 novu bagirsaqbosluqlulara 200 novu molyusklara 50 novu qurdlara 150 novu xercengkimilere 200 den artiq nov ise baliqlara aiddir Denizler isiqsacan orqanizimlerle muxtelif cur isiqlanir Kicik orqanizimler qamcililar radiolariler denizi daima isiqlandirirlar Bele ki onlarin biri sonur digeri isiq sacir Kicik meduzalar ve xercengkimiler qigilcim verme formasinda iri meduzalar ve salplar ise deniz fanarlari kimi isiq sacirlar Isigin renginde de ferq musahide edilir Meselen meduzalar yasil ve goy sifooforlar qirmizi ve benovseyi basiayaqli molyuskalar goy qirmizi cehryi ekser baliqlar yasilimtil ve az miqdarda spektrin diger renglernde isiq sacirlar Bu cur muxtelif renglerde isiqsacma tropik sularda dha cox musaide olunur Hidrobiontlarin 3 tipde isiqsacmasi melumdur 1 huceyredaxili 2 huceyredenkenar ve 3 bakterioloji isiqsacma Huceyredaxili isiqsacmada orqanizimde olan bir qrup xususi huceyreler mutemadi olaraq isiq verir Bu tipli isiqsacma xususi orqanlarda fotoforlarda toplanir Bu orqan cox murekkeb qurulusa malik olub linzaya benzeyir Onun vasitesile isiq toplanir ve yayilir Bir cox heyvanlar fotoforlari idare etmek qabiliyyetine malikdir Istenilen vaxt isiqsacir istnilen vaxt sondurulur Isiqsacan orqanlar fotoforlar bedenin muxtelif yerlerinde basda bedenin yanlarinda ve s yerlesirler Meselen derinliklerde yasayan kalmarlarda bedenin muxtelif yerlerinde gozcukler seklinde fotoforlar vardir ki onlar muxtelif renglerde isiq sacir Bedenin yanlarindaki fotoforlar ag qarin terefdekiler goy on terefdekiler ise qirmizi isiq sacir Huceyreden kenar isiqsacma muxtelif veziler terefinden hazirlanan maye ve ya selik vasitesile bas verir Bu tipli isiqsacmanin muddeti qiciqlanmadan ve ifraz olunan mayenin miqdarindan asilidir Bakterioloji isiqsacma simbiotik bakterialarin heyat fealiyyeti neticesinde bas verir Simbiotik mikrorqanizimlerin hesabina isiqsacma basiayaqli molyuskalarda baliqlarda ve bir sira diger orqanizimlerde qeyde alinir Orqanizimlerin bir cox qruplari ucun iciqsacmanin bioloji mahiyyeti helelik tam aydinlasdirilmamisdir Bununla bele tedqiqatlarla mueyyen olunmusdur ki hidrobiontlar isiqsacma vasitesile diger cinsden olan ferdleri ve ya sikari celb edir yirticilardan mudafie olunur yaxud onlari qorxudur ve elece de eyni nove mexsus olan ferdleri tapirlar Arasdirmalar gostermisdir ki isiqsacma vasitesile heyvanlarin abissal zonada bir birini tapma ehtimali olduqca yuksek olur IstinadlarAgamaliyev F Q Eliyev A R ve b Hidrobiologiya Baki AzTU 2010 484 s