Baqirmi sultanlığı— Orta Afrikada, indiki Çadda1522-1897-ci illərdə iqtidarda olan İslam sultanlığı.
Tarixi
Baqirmi Çad gölünün cənubi-şərqi və Şari çayının şərqində yerləşir; bölgənin əski tarixi bilinmir.
XVI əsrin başlarında Baqirmi bölgəsində yasayan göçəbə bütpərəst Kenka qəbiləsi, Birni Bəsi liderliyində (1522-1536) Çad gölünün 200 km. şərqində qalan Masinyada güclü bir dövlət qurdu. İslamiyətin bölgədə yayılması, XVI əsrin başlarında Fülani qəbilə¬sindən bir şeyxin müridləriylə birlikdə həccə gedərkən Masinya yakınındaki Bidiridə (Biddən) bir zaviyə açmasıyla başladı. Bunun yanında qonşu Bornu dövlətinin də İslamın Baqirmiyə yayılması və kökləşməsində böyük ölçüdə qatkısı olmuşdur. Buradaki fəaliyətlər sonucunda müsəlmanlığı qəbul edən Baqirmi dövlətinin dördüncü hökmdarı Sultan Abdullah Hac (1568-1608) bəzi müəssəsələri İslamiləşdirməyə çalışdıysa da, xalq arasında əski bütpərəst inanclar böyük ölçüdə yaşamağa davam etdi.
Mbanq ünvanını alan Sultan Abdulla monarxik bir idarəylə dövlətin gücünü artdırdı. Ancaq bir ara, İdris Alavma olaraq bilinən Bornu sultanı İdris bin Əli (1570-1602) düzənlədiyi çeşidli səfərlər sonunda Bagirmini hakimiyəti altına alaraq vergiyə bağladı. Fəqət bu durum çox uzun sürmədi, Alavmanın ölümündən sonra Baqirmi yenə istiqlalına qovuşdu (1631. Bu dönəmdə Bornudan bir qrup din alimi Baqirmiyə köçdü.
Barma da deyilən Baqirmililərin xalq olaraq təşəkkül etməsi XVI əsrə rastlar. Kənka qəbiləsinin bölgədəki digər yerli qəbilələrlə və özəlliklə Yəməndən gələn Ərəblərlə qarışması sonucu Barma adı verilən bir etnik qrup əmələ gəldi. Baqirmililərin çevrədə olan qəbilələri hakimiyətləri altına alaraq genişləməsi, qonşuları Bornu və Veday dövlətlərinin təpki göstərmələrinə yol açdı. Bu dönəmdən sonra Baqirminin tarixi bu dövlətlərlə aparılan mübarizələrlə davam etdi və sonunda Baqirmi yenə Bornunun nüfuzu altında qaldı.
Sultan Məhəmməd əl-Əmin (1751-1785), Bornu hakimiyətinə qarşı müstəqilliyini elan etdi və xalqın İslamiyəti mənimsəməsi üçün çox çalışdı. Onun zama¬nında dövlət qızıl çağını yaşadı. XVIII əsrdə Bornunun bölgədəki hakimiyəti azalınca Baqirmi cənub və cənubi-şərqə doğru yürüşlərə başladı və əldə et¬diyi kölələrin ticarətindən olduqca zənginləşdi. Məhəmməd əl-Əmindən sonra gələn Sultan Əbdürrəhman Qavaranqın (1785-18061 İslama uymayan hərəkətləri, Veday sultanı Əbdülkərim Sabunun Baqirmiyə hücum etməsinə bir bəhanə oldu. Sultan Sabun paytaxt Masinyaya girdi və şəhəri yağmalayıb xalqını kölə olaraq Vedaya götürdü (1806).
Baqirmi bundan sonra Bornu və Veday arasında cərəyan edən mübarizələrdən təsirləndi. XIX əsrdə bu iki dövlət Baqirminin özlərinə bağlı olduğunu iddia etdilər və Baqirmi bəzən Bornu, bəzən da Vedayın hakimiyəti altında qaldı. Hər hücum sırasında xalqın kölələşdirilməsi Baqirmini bir kölə qaynağı halına gətirdi.
Baqirmi dövləti XIX əsrin ortalarında, biri paytaxt Masinya bölgəsində Barmalılar, Çad ərəbləri və Fülanilərdən təşkil olan cəmiyyətlərin oturduğu və mər¬kəzə bağlı olaraq idarə edilən, digəri cənubda olan və illik vergi ödəyərək muxtariyət qazanmış etnik qrupların oturduğu bölgə olmaq üzrə iki idarə bölgəsinə ayrıldı. Bu əsrdə sürəkli savaşlar Baqirmililəri ticarət və əkinçilik mərkəzi olan şəhərlərinin ətrafını divarlarla çevirməyə sövq etdi. Dövlətin başında olan Osman Burkomanda (1807-1846), Əbdülqadir (1846-1858) və oğlu Məhəmmədin (Əbu Sikkin, 1858-1870; 1882-1894) Bornu və Vedaylara qarşı müstəqillik çabaları nəticəsiz qaldı; 1870-ci ildə ölkə Vedaylar tərəfindən təkrar işgal edilib yağmalandı. Bu dönəmdə İslami anlayışın zəifləməsinə görə Sokotolu bəzi müsəlman alimlər bölgəyə gələrək irşad faaliyətlərində iştirak etdilər.
Əbu Sikkinin yerinə Baqirmi sultanı olan II Qavranq Bornunu hakimiyəti altına alan RabjK bin Zübeyrin hücumla¬rına məruz qaldı. 4 fevral1894-cü il tarixində Fransa ilə Almaniya arasında imzalanan və Çad gölü çevrəsinin paylaşılmasını sağlayan bir andlaşmaya görə Baqirmi Fransız nüfuz alanına buraxıldı. Bu durum qarşısında Qavranq Fransa ilə məcburən bir himayə andlaşması bağladı (1897) və buna şiddətli təpki göstərən Rabihin Baqirmiyi işgala yönəlməsi üzərinə öz əli ilə paytaxt Masinyanı yandırdı. Himayə andlaşması gərəyi Fransızlar Rabihi Baqirmidən çıxarmak üçün hücuma keçdilər və 1900-cü ildə onu yenərək bölgənin tamamını nəzarətləri altına aldılar. 1903-cü ildə imzalanan yeni bir andlaşma ilə sultan, Şari çayının sol tərəfindəki torpaqlar üzərində hakimiyət iddiasından və kölə ticarətindən vaz keçdi.
Baqirmi 1910-cu ildə Fransız Ekvatoral Afrikasının sınırları içində qaldı və Fransızlar buranı I Dünya Müharibəsi sırasında Kamerunda olan almanlara qarşı bir baza olaraq istifadə etdilər. Bundan sonra Baqirmi fransızların Çad əsgəri bölgəsinin nəzarətinə girdi, ancaq yerli idarəçilər tərəfindən idarə edildi. Qavaranq ölüncə yerinə Əbdülqadir (1918-1935) keçdi. Baqirmili liderlər Çadın müstəqillik öncəsi və sonrasında önəmli rollara sahibləndilər.
September 23, 2021
baqirmi, sultanlığı, orta, afrikada, indiki, çadda, 1522, 1897, illərdə, iqtidarda, olan, islam, sultanlığı, tarixi, redaktəbaqirmi, çad, gölünün, cənubi, şərqi, şari, çayının, şərqində, yerləşir, bölgənin, əski, tarixi, bilinmir, əsrin, başlarında, baqirmi, b. Baqirmi sultanligi Orta Afrikada indiki Cadda 1522 1897 ci illerde iqtidarda olan Islam sultanligi Tarixi RedakteBaqirmi Cad golunun cenubi serqi ve Sari cayinin serqinde yerlesir bolgenin eski tarixi bilinmir XVI esrin baslarinda Baqirmi bolgesinde yasayan gocebe butperest Kenka qebilesi Birni Besi liderliyinde 1522 1536 Cad golunun 200 km serqinde qalan Masinyada guclu bir dovlet qurdu Islamiyetin bolgede yayilmasi XVI esrin baslarinda Fulani qebile sinden bir seyxin muridleriyle birlikde hecce gederken Masinya yakinindaki Bidiride Bidden bir zaviye acmasiyla basladi Bunun yaninda qonsu Bornu dovletinin de Islamin Baqirmiye yayilmasi ve koklesmesinde boyuk olcude qatkisi olmusdur Buradaki fealiyetler sonucunda muselmanligi qebul eden Baqirmi dovletinin dorduncu hokmdari Sultan Abdullah Hac 1568 1608 bezi muesseseleri Islamilesdirmeye calisdiysa da xalq arasinda eski butperest inanclar boyuk olcude yasamaga davam etdi Mbanq unvanini alan Sultan Abdulla monarxik bir idareyle dovletin gucunu artdirdi Ancaq bir ara Idris Alavma olaraq bilinen Bornu sultani Idris bin Eli 1570 1602 duzenlediyi cesidli seferler sonunda Bagirmini hakimiyeti altina alaraq vergiye bagladi Feqet bu durum cox uzun surmedi Alavmanin olumunden sonra Baqirmi yene istiqlalina qovusdu 1631 Bu donemde Bornudan bir qrup din alimi Baqirmiye kocdu Barma da deyilen Baqirmililerin xalq olaraq tesekkul etmesi XVI esre rastlar Kenka qebilesinin bolgedeki diger yerli qebilelerle ve ozellikle Yemenden gelen Ereblerle qarismasi sonucu Barma adi verilen bir etnik qrup emele geldi Baqirmililerin cevrede olan qebileleri hakimiyetleri altina alaraq genislemesi qonsulari Bornu ve Veday dovletlerinin tepki gostermelerine yol acdi Bu donemden sonra Baqirminin tarixi bu dovletlerle aparilan mubarizelerle davam etdi ve sonunda Baqirmi yene Bornunun nufuzu altinda qaldi Sultan Mehemmed el Emin 1751 1785 Bornu hakimiyetine qarsi musteqilliyini elan etdi ve xalqin Islamiyeti menimsemesi ucun cox calisdi Onun zama ninda dovlet qizil cagini yasadi XVIII esrde Bornunun bolgedeki hakimiyeti azalinca Baqirmi cenub ve cenubi serqe dogru yuruslere basladi ve elde et diyi kolelerin ticaretinden olduqca zenginlesdi Mehemmed el Eminden sonra gelen Sultan Ebdurrehman Qavaranqin 1785 18061 Islama uymayan hereketleri Veday sultani Ebdulkerim Sabunun Baqirmiye hucum etmesine bir behane oldu Sultan Sabun paytaxt Masinyaya girdi ve seheri yagmalayib xalqini kole olaraq Vedaya goturdu 1806 Baqirmi bundan sonra Bornu ve Veday arasinda cereyan eden mubarizelerden tesirlendi XIX esrde bu iki dovlet Baqirminin ozlerine bagli oldugunu iddia etdiler ve Baqirmi bezen Bornu bezen da Vedayin hakimiyeti altinda qaldi Her hucum sirasinda xalqin kolelesdirilmesi Baqirmini bir kole qaynagi halina getirdi Baqirmi dovleti XIX esrin ortalarinda biri paytaxt Masinya bolgesinde Barmalilar Cad erebleri ve Fulanilerden teskil olan cemiyyetlerin oturdugu ve mer keze bagli olaraq idare edilen digeri cenubda olan ve illik vergi odeyerek muxtariyet qazanmis etnik qruplarin oturdugu bolge olmaq uzre iki idare bolgesine ayrildi Bu esrde surekli savaslar Baqirmilileri ticaret ve ekincilik merkezi olan seherlerinin etrafini divarlarla cevirmeye sovq etdi Dovletin basinda olan Osman Burkomanda 1807 1846 Ebdulqadir 1846 1858 ve oglu Mehemmedin Ebu Sikkin 1858 1870 1882 1894 Bornu ve Vedaylara qarsi musteqillik cabalari neticesiz qaldi 1870 ci ilde olke Vedaylar terefinden tekrar isgal edilib yagmalandi Bu donemde Islami anlayisin zeiflemesine gore Sokotolu bezi muselman alimler bolgeye gelerek irsad faaliyetlerinde istirak etdiler Ebu Sikkinin yerine Baqirmi sultani olan II Qavranq Bornunu hakimiyeti altina alan RabjK bin Zubeyrin hucumla rina meruz qaldi 4 fevral 1894 cu il tarixinde Fransa ile Almaniya arasinda imzalanan ve Cad golu cevresinin paylasilmasini saglayan bir andlasmaya gore Baqirmi Fransiz nufuz alanina buraxildi Bu durum qarsisinda Qavranq Fransa ile mecburen bir himaye andlasmasi bagladi 1897 ve buna siddetli tepki gosteren Rabihin Baqirmiyi isgala yonelmesi uzerine oz eli ile paytaxt Masinyani yandirdi Himaye andlasmasi gereyi Fransizlar Rabihi Baqirmiden cixarmak ucun hucuma kecdiler ve 1900 cu ilde onu yenerek bolgenin tamamini nezaretleri altina aldilar 1903 cu ilde imzalanan yeni bir andlasma ile sultan Sari cayinin sol terefindeki torpaqlar uzerinde hakimiyet iddiasindan ve kole ticaretinden vaz kecdi Baqirmi 1910 cu ilde Fransiz Ekvatoral Afrikasinin sinirlari icinde qaldi ve Fransizlar burani I Dunya Muharibesi sirasinda Kamerunda olan almanlara qarsi bir baza olaraq istifade etdiler Bundan sonra Baqirmi fransizlarin Cad esgeri bolgesinin nezaretine girdi ancaq yerli idareciler terefinden idare edildi Qavaranq olunce yerine Ebdulqadir 1918 1935 kecdi Baqirmili liderler Cadin musteqillik oncesi ve sonrasinda onemli rollara sahiblendiler Menbe https az wikipedia org w index php title Baqirmi sultanligi amp oldid 4157122, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
