Ağ tut (lat.Morus alba) — Moraceae fəsiləsindən bitki.
Azərbaycanda tut ağacının bir çox növləri yayılıb, eyni zamanda qiymətli bitki kimi respublikanın əksər rayonlarında çox qədimdən becərilir. Abşeronda qara və ağ tut daha geniş becərilir.
Dərman məqsədilə tut ağacının yarpaqlarından, meyvələrindən və bəzi qabıqlarından və budaqlarından istifadə olunur.
Ağ tut yarpaqlarında 0,75 % üzvi turşular, 50–60 mq % askorbin turşusu, 1,5 %–2 % şəkərli maddələr, 2–3 % aşı maddələri vardır. Meyvələrində 23–24 % şəkər, 2,5 % üzvi turşular, 70–80 mq % askorbin turşusu, pektin maddələri və s. müəyyən edilmişdir.
Ağ tut ağacının hündürlüyü 20 m-ə çatır. Qara xartutun ağacı isə bir qədər xırda olur. Tut ağacı çox yavaş böyüyür.
Meyvəverən tutların erkək və dişi çiçəkləri olur. Çiçəklər yarpaqlarla eyni vaxtda əmələ gələn kiçik meyvəciklərin üzərində açılır. Çiçəklər gödək saplaqla salxımda yerləşir. Erkək çiçəklərin 4 kasa yarpaqları və 4 yarpaqcığı vardır. Torbacıqlar partladıqdan sonra tozları tökülür. Dişi çiçəklər 4 kasacıq yarpaqlarından ibarətdir, 2 ağızcığı vardır. Hər çiçəkdən tək-tək balaca meyvələr əmələ gəlir və bunlar bir saplaq üzərində yerləşərək tutun əsas meyvəsini təşkil edirlər. Hər meyvəciyində bir ədəd yastı, sarı, xırda toxumu vardır. Toxumların ərafında olan sulu, şirin ətliyi yeyilir. Meyvəsi silindr şəklində, saplağı qısadır. Tutun meyvəsi mürəkkəb giləmeyvədir.
Ağ tut iyun-iyulda, xartut isə iyul-avqustda yetişir. Meyvələrin yetişməsi tədricən olur və 40 gün davam edir. Ağ tutun meyvəsi ağ-yaşılımtıl, ağ-sarımtıl və ya ağ-çəhrayı rəngdə, sulu və şirindir. Xartutun meyvəsi tünd qara, qırmızı və ya tünd bənövşəyi rəngdə sulu, turşaşirin dadlı və ətirlidir. Xartutdan başqa adi qara tut da vardır. Lakin bunların əksəriyyəti dadsız və yaxud kəmşirin olur. Qida üçün yararsızdır. Bunların yarpaqları barama qurdu üçün qida hesab edilir. Ağ tutun meyvələri tam yetişdikdə yerə tökülür. Odur ki, tutu yetişdikcə, hər iki gündən-bir səhər tezdən silkələyib xüsusi çadralara toplayırlar. Xartutun saplağı ağaca bərk yapışdığından əl ilə yığılır. Xartutun meyvəsi şüşə və emallanmış qablarda saxlanılmalıdır, mis qablarda saxlanması qorxuludur.
Ağ tutun meyvəsi şirin, dadlı, asan həzm olunduğundan təzə halda yeyilir. Tərkibində 23%-ə qədər şəkər, üzvi turşular, zülal, pektin, yağ, aşılayıcı və rəngləyici maddələr, vitaminlər və dəmir vardır. Xartutda dəmir ağ tuta nisbətən çoxdur.
Təbabətdə
Xalq təbabətində ağ tutun qurudulmuş və xırdalanmış yarpaqlarından 1 xörək qaşığı bir stəkan qaynar suda dəmləyib, ürək ağrılarında içirlər.
Ağ tut meyvələri ürək zəifliyində, qan azlığında çox xeyirlidir. Meyvəsindən hazırlanan bəkməz və ya doşab, mürəbbə ürək zəifliyi müalicəsində və xroniki mədə xəstəliyində son dərəcə faydalıdır. Xalq təbabətində tut ağacının qol – budaqlarının qabıqlarından qurudub toz halına salandan sonra 1–2 çay qaşığı 1 stəkan qaynar suda dəmləyib, qarın ağrılarında və eləcə də qurdqovucu dərman kimi qəbul edirlər. Tut ağacı meyvələri can sağlığı mühafizəsində də çox xeyirlidir.
Təbii yayılması:
Vətəni Çin və Yаpоniyаdır.
Botaniki təsviri:
Hündürlüyü 15-25 m, diаmеtri 1 m-ə çаtаn, sıх, qаlın çətirli аğаcdır. Gövdəsinin qаbığı аçıq bоz rəngdə оlub, dаyаz çаtlıdır. Yаrpаqlаrı tünd yаşıl, üst tərəfdən pаrlаq, pаyızda sаrı sаmаn rəngi аlır. Yаrpаqlаrı budаq üzərində növbə ilə düzülmüş, gеniş, оvаlşəkilli, yumurtаvаrı, ürəkvаrı və dаirəvi fоrmаlı оlur, uc tərəfləri iti, kənаrlаrı isə müхtəlif fоrmаlı, dişlidir. Yаrpаqlаrı çılpаq və yа хırdа tükcüklərlə örtülmüşdür. Yаrpаq аyаsının uzunluğu 5-14 sm, yаrpаq sаplаğı isə qısа, nаzik оlur. Cаvаn budаqlаrı hаmаr, аçıq yаşıl və bоz rəngli оlur. Tumurcuqlаrı хırdа 3-7 pulcuqlа örtülmüşdür. Çiçəklər sırğа şəklində, qısа sаplаqlı, çiçək qrupu isə ikicinsli оlur. Еrkək çiçəkləri sеyrək, dişi çiçəkləri sıх, sırğаşəkilli hаmаş çiçək qrupunа yığılmışdır. Еrkək çiçəkləri 4 çiçək yаnlığındаn, 1,5 mm uzunluqdа yumurtаvаri, bir-birinin üzərində kirəmit fоrmаsındа оturmuş еrkəkcikdən ibаrətdir. Dişi çiçəkləri 4 hissəyə bölünmüş çiçək yаnlığınа mаlikdir. Yumurtаlığı 2 yuvаlıdır. Оduncаğı bərk, möhkəmdir. Apreldə çiçəkləyir, meyvələri mayda yetisır.
Еkоlоgiyаsı:
Təbii аmillərə аz tələbkаrdır, qurаqlığı yахşı kеçirir. Yüngül, gilli, qumlu, аz əhəngli (0,5-1% duzlu) tоrpаqlаrdа yахşı inkişаf еdir.
Аzərbаycаndа yаyılmаsı:
Nахçıvаn, Bаkı, Şəki, Gəncə və bаşqа Arаn-dаğ rаyоnlаrındа gеniş yаyılmışdır.
İstifаdəsi:
Bəzək аğаcı kimi yаşıllаşdırmаdа tək və qrup əkinlərində, cаnlı çəpərlər və хiyаbаnlаr sаlmаq üçün qiymətlidir.
Qalereya
Çiçəklər
Meyvə
Qabıq
Oduncaq
İstinadlar
Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
Azərbaycan flora-sının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008;
Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh
Avqust 05, 2021
elmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəlilərsıra, fəsilə, tutcins, tutnöv, elmi, adımorus, alba, vikinnövlərdətəsnifatvikianbardaşəkilütms, 19066mbmm, 3498, morus, alba, moraceae, fəsiləsindən, bitki, azərbaycanda, ağacının, çox, növl. Ag tutAg tutElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerSira Fesile TutCins TutNov Ag tutElmi adiMorus alba L VikinnovlerdetesnifatVikianbardasekilUTMS 19066MBMM 3498 Ag tut lat Morus alba Moraceae fesilesinden bitki Azerbaycanda tut agacinin bir cox novleri yayilib eyni zamanda qiymetli bitki kimi respublikanin ekser rayonlarinda cox qedimden becerilir Abseronda qara ve ag tut daha genis becerilir Derman meqsedile tut agacinin yarpaqlarindan meyvelerinden ve bezi qabiqlarindan ve budaqlarindan istifade olunur Ag tut yarpaqlarinda 0 75 uzvi tursular 50 60 mq askorbin tursusu 1 5 2 sekerli maddeler 2 3 asi maddeleri vardir Meyvelerinde 23 24 seker 2 5 uzvi tursular 70 80 mq askorbin tursusu pektin maddeleri ve s mueyyen edilmisdir Ag tut agacinin hundurluyu 20 m e catir Qara xartutun agaci ise bir qeder xirda olur Tut agaci cox yavas boyuyur Meyveveren tutlarin erkek ve disi cicekleri olur Cicekler yarpaqlarla eyni vaxtda emele gelen kicik meyveciklerin uzerinde acilir Cicekler godek saplaqla salximda yerlesir Erkek ciceklerin 4 kasa yarpaqlari ve 4 yarpaqcigi vardir Torbaciqlar partladiqdan sonra tozlari tokulur Disi cicekler 4 kasaciq yarpaqlarindan ibaretdir 2 agizcigi vardir Her cicekden tek tek balaca meyveler emele gelir ve bunlar bir saplaq uzerinde yerleserek tutun esas meyvesini teskil edirler Her meyveciyinde bir eded yasti sari xirda toxumu vardir Toxumlarin erafinda olan sulu sirin etliyi yeyilir Meyvesi silindr seklinde saplagi qisadir Tutun meyvesi murekkeb gilemeyvedir Ag tut iyun iyulda xartut ise iyul avqustda yetisir Meyvelerin yetismesi tedricen olur ve 40 gun davam edir Ag tutun meyvesi ag yasilimtil ag sarimtil ve ya ag cehrayi rengde sulu ve sirindir Xartutun meyvesi tund qara qirmizi ve ya tund benovseyi rengde sulu tursasirin dadli ve etirlidir Xartutdan basqa adi qara tut da vardir Lakin bunlarin ekseriyyeti dadsiz ve yaxud kemsirin olur Qida ucun yararsizdir Bunlarin yarpaqlari barama qurdu ucun qida hesab edilir Ag tutun meyveleri tam yetisdikde yere tokulur Odur ki tutu yetisdikce her iki gunden bir seher tezden silkeleyib xususi cadralara toplayirlar Xartutun saplagi agaca berk yapisdigindan el ile yigilir Xartutun meyvesi suse ve emallanmis qablarda saxlanilmalidir mis qablarda saxlanmasi qorxuludur Ag tutun meyvesi sirin dadli asan hezm olundugundan teze halda yeyilir Terkibinde 23 e qeder seker uzvi tursular zulal pektin yag asilayici ve rengleyici maddeler vitaminler ve demir vardir Xartutda demir ag tuta nisbeten coxdur 1 Mundericat 1 Tebabetde 2 Tebii yayilmasi 3 Botaniki tesviri 4 Ekologiyasi 5 Azerbaycanda yayilmasi 6 Istifadesi 7 Qalereya 8 Istinadlar 9 Istinadlar 10 Melumat menbeleri 11 IstinadTebabetde RedakteXalq tebabetinde ag tutun qurudulmus ve xirdalanmis yarpaqlarindan 1 xorek qasigi bir stekan qaynar suda demleyib urek agrilarinda icirler Ag tut meyveleri urek zeifliyinde qan azliginda cox xeyirlidir Meyvesinden hazirlanan bekmez ve ya dosab murebbe urek zeifliyi mualicesinde ve xroniki mede xesteliyinde son derece faydalidir Xalq tebabetinde tut agacinin qol budaqlarinin qabiqlarindan qurudub toz halina salandan sonra 1 2 cay qasigi 1 stekan qaynar suda demleyib qarin agrilarinda ve elece de qurdqovucu derman kimi qebul edirler Tut agaci meyveleri can sagligi muhafizesinde de cox xeyirlidir Tebii yayilmasi RedakteVeteni Cin ve Yaponiyadir Botaniki tesviri RedakteHundurluyu 15 25 m diametri 1 m e catan sih qalin cetirli agacdir Govdesinin qabigi aciq boz rengde olub dayaz catlidir Yarpaqlari tund yasil ust terefden parlaq payizda sari saman rengi alir Yarpaqlari budaq uzerinde novbe ile duzulmus genis ovalsekilli yumurtavari urekvari ve dairevi formali olur uc terefleri iti kenarlari ise muhtelif formali dislidir Yarpaqlari cilpaq ve ya hirda tukcuklerle ortulmusdur Yarpaq ayasinin uzunlugu 5 14 sm yarpaq saplagi ise qisa nazik olur Cavan budaqlari hamar aciq yasil ve boz rengli olur Tumurcuqlari hirda 3 7 pulcuqla ortulmusdur Cicekler sirga seklinde qisa saplaqli cicek qrupu ise ikicinsli olur Erkek cicekleri seyrek disi cicekleri sih sirgasekilli hamas cicek qrupuna yigilmisdir Erkek cicekleri 4 cicek yanligindan 1 5 mm uzunluqda yumurtavari bir birinin uzerinde kiremit formasinda oturmus erkekcikden ibaretdir Disi cicekleri 4 hisseye bolunmus cicek yanligina malikdir Yumurtaligi 2 yuvalidir Oduncagi berk mohkemdir Aprelde cicekleyir meyveleri mayda yetisir Ekologiyasi RedakteTebii amillere az telebkardir quraqligi yahsi kecirir Yungul gilli qumlu az ehengli 0 5 1 duzlu torpaqlarda yahsi inkisaf edir Azerbaycanda yayilmasi RedakteNahcivan Baki Seki Gence ve basqa Aran dag rayonlarinda genis yayilmisdir Istifadesi RedakteBezek agaci kimi yasillasdirmada tek ve qrup ekinlerinde canli ceperler ve hiyabanlar salmaq ucun qiymetlidir Qalereya Redakte Cicekler Meyve Qabiq OduncaqIstinadlar Redakte E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009 Istinadlar RedakteDunyanin en faydali qida mehsullarinin siyahisihttp dendrologiya az page id 112 Arxivlesdirilib 2019 11 17 at the Wayback Machine Azerbaycan Dendroflorasi III cild Baki Elm 2016 400 seh T S MemmedovMelumat menbeleri RedakteTofiq Memmedov Elman Isgender Tariyel Talibov Azerbaycanin Nadir Agac ve kol bitkileri Baki Elm 2014 380 seh Istinad RedakteFlora Azerbajdzhana t 5 1954 Flora Kavkaza t 5 1954 Azerbaycanin agac ve kollari I cild 1961 Azerbaycan flora sinin konspekti I III cildler 2005 2006 2008 Tofiq Memmedov Elman Isgender Tariyel Talibov Azerbaycanin nadir agac ve kol bitkileri Baki Elm 2014 380 sehMenbe https az wikipedia org w index php title Ag tut amp oldid 6019343, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
