fbpx
Wikipedia

Antroponimika

Avqust 12, 2021

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz.
Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.
Bu məqalə sonuncu dəfə 16 ay əvvəl Azerifactory tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Ümumi məlumat

Antroponimika onomastikanın antroponimləri öyrənən şöbəsidir. Antroponimik kateqoriyalar 2 formada işlənir: a) əsas adlar; b) köməkçi adlar. Rəsmi qeydiyyata alınan adlar əsas sayılır. Şəxsin adı, atasının adı və soyadı rəsmi şəkildə qeydə alınır. Köməkçi ad kateqoriyasına ləqəb, təxəllüs, titul və fəxri adlar daxildir. Bunlar hər hansı bir şəxsin həyatı və yaradıcılığının müəyyən mərhələsində meydana gəlir və onun ya adına qoşularaq birgə, ya da adını əvəz edərək təklikdə işlənir.

Tarixi

A.Qurbanova görə, Azərbaycan onomastik sisteminin əsas layını təşkil edən antroponimlərin keçdiyi mürəkkəb tarixi inkişaf yolunu aşağıdakı kimi dövrləşdirmək olar:

1. Qədim dövrlərdə Azərbaycan antroponimləri (XII əsrin sonuna qədər);

2. XIII – XVIII əsrlərdə Azərbaycan antroponimləri;

3. XIX əsrdə Azərbaycan antroponimləri;

4. XX əsrdə Azərbaycan antroponimləri.

I. Dövrün antroponimik sisteminə təsir edən əsas tarixi hadisə ərəb xilafətinin Azərbaycanda hökmranlığı olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, müasir Azərbaycan antroponimlərinin xeyli hissəsini ərəb mənşəli adlar təşkil edir. Bu dövrdə ləqəblər geniş yayılaraq, bir növ, təxəllüs xarakteri daşıyırdı.

II. XIII əsr Azərbaycan antroponimik sistemində monqol əsarəti ilə bağlı olaraq bir çox monqol mənşəli şəxs adları meydana çıxmışdır. XIII – XVIII əsr Azərbaycan antroponimləri dil tərkibinə görə 3 qrupa bölünür: 1) xalis Azərbaycan antroponimləri; 2) ərəb-fars mənşəli antroponimlər; 3) monqol mənşəli antroponimlər.

III. Bu dövrün antroponimləri (XIX əsr) sistemində diqqəti cəlb edən ən maraqlı xüsusiyyət soyadların yaranmasıdır. XIX əsrə qədər ad, ləqəb, təxəllüs kimi formalar soyadını əvəz etmişdir. XIX əsr Azərbaycan antroponimlərinin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də 2 və 3 üzvlü antroponimik formalardan istifadədir.

IV. XX əsrin əvvəllərində, bir tərəfdən, XIX əsrə məxsus antroponimik modellər hökm sürür, digər tərəfdən, XX əsrin ziddiyyətlərindən doğan Avropa və başqa mənşəli adlar məişətimizə daxil olurdu. 1920-30-cu illərdə yeni quruluşu əks etdirən, maarif, mədəniyyət, elm anlayışlarını bildirən adlar meydana gəlmiş, yazılı ədəbiyyat vasitəsilə müxtəlif dillərə məxsus adlar dilimizə keçmişdir: İnqilab, Şura, Alim, Savad, Hamlet, Esmiralda, İndira, Lüdmila, Sokrat və s. 1940-cı illərdə dövrün ahənginə uyğun adlar yaranmışdır: Vətən, Qələbə, Müdafiə, İntiqam, Sülhiyyə, Qoşun və s. XX əsrdə təxəllüsün ada çevrilməsi diqqəti cəlb edir. Görkəmli sənətkarların təxəllüslərinin bir çoxu şəxs adı kimi işlənilir.

İnkişafı

Antroponimlər xalqın milli ənənələri, mədəniyyət və dünyagörüşünün inkişafı ilə çox möhkəm bağlıdır. Buna görə də ümumi tərəqqiyə müvafiq olaraq zaman-zaman şəxs adlarının tərkibində seçmə, təzələnmə prosesi gedir. Belə bir prosesdə dövrün yüksək mədəni, ictimai-siyasi səviyyəsinə uyğun gəlməyən, onunla səsləşməyən adlar az işlənir, nəticədə dilin passiv lüğətinə keçir. Dilimizdəki Xansənəm, Zalxa, Şahnisə, Şahsənəm, Şahpəri, Fatmanisə, Gülpəri, Balaxanım, Ocaqqulu, Şərəbanu və s. adlar bu tiplidir.

XX əsrin 60-70-ci illərindən antroponimlərimiz tərkibində Turan, Tural, Toğrul, Orxan, Turxan, Oqtay, Elcan, Araz, Elgün kimi mərdlik və mübarizlik simvolu olan kişi adları, Aygün, Aytəkin, Aybəniz, Aytac, Gülay, Günay, Günel kimi incəlik və zərifliyi özündə təcəssüm etdirən qadın adları geniş yayılmışdır. Dilimizin saflığını qorumaq, tarixi keçmişimizi yada salmaq və yaşatmaq baxımından bu cür adların işlədilməsi müsbət hadisədir. Müasir dilimizdəki ikikomponentli adlardan uzaqlaşmaq ənənəsi mütərəqqi xarakterlidir, bu adlar get-gedə azalmağa başlamışdır. Bir çox xalis Azərbaycan adları müəyyən səbəblərdən istifadədən qalmışdır. Lakin həmin adlar yenə də məişətə gətirilir, geniş istifadə olunur. Belə adlara yeni həyat verilməsində bədii ədəbiyyat xüsusi rol oynayır. Unudulmuş adların yenidən dilə qayıtması mütərəqqi onomastik hadisədir.

Müasir Azərbaycan antroponimlərini inkişaf etdirmək üçün aşağıdakı mənbələr mövcuddur: a) ənənəvi Azərbaycan adları; b) bədii əsərdəki surət adları; c) başqa xalqların adları. Adlar sistemini inkişaf etdirmək üçün ən əvvəl dilimizin mədəni xəzinəsindən, imkanlarından istifadə etmək, qədim adları üzə çıxarmaq, yenisini yaratmaqla həyata keçirmək daha məqsədəuyğundur.

Şəxs adları

Şəxs adı antroponimik leksikanın ən geniş sahəsini təşkil edir. Antroponimik sistemdə şəxs adları mühüm mövqeyə malikdir. Şəxs adı cəmiyyətdə bir insanı digərindən fərqləndirmək üçün istifadə olunur. Cəmiyyət üzvlərini, fərdləri fərqləndirmək vasitəsi olan şəxs adları hər bir insanın ictimai vəziyyəti, estetik zövqü və dövrün hüquq normaları ilə bağlıdır. Şəxs adları cəmiyyət üzvləri arasında ünsiyyət, qarşılıqlı münasibət yaradılmasına xidmət edir. Onlar dilin lüğət tərkibi əsasında yaranır, bu adların əsas mənbəyi ümumxalq dilidir. Şəxs adları rəsmi ad hesab olunur, onlar rəsmi dövlət sənədlərində öz əksini tapır.

Şəxs adı insanı adlandırmaqdan başqa, müəyyən mənaya da malikdir. İlk növbədə, adın apelyativ mənası var, daha sonra buraya onomastik məna da əlavə olunur. Onomastik mənası şəxs adı bildirməsidir.

Şəxs adları etnonimlərdən, toponimlərdən, zoonimlərdən, fitonimlərdən, kosmonimlərdən, ktematonimlərdən, dini-morfoloji anlayışla bağlı sözlərdən, qohumluq, dostluq anlayışı ilə, ailənin istək və arzusu ilə bağlı, zaman, təbiət hadisələri, ictimai hadisələr, təsviri anlayışla bağlı sözlərdən yaranır. Şəxs adlarının əsas xüsusiyyətlərindən biri kişi və qadın adlarını bildirməsidir. Kişi adlarının başlıca xüsusiyyəti mərdlik, cəsarət, igidlik, möhkəmlik və s. kimi mənalar əsasında yaranmaqdan ibarətdir. Qadın adlarına xas olan cəhətlər zəriflik, mülayimlik, gözəllik arzusunun ifadəsidir. Bir qrup ad isə həm kişi, həm də qadın adı kimi işlənir, yəni müştərək addır.

Adın leksik mənası ilə şəxs arasında heç bir əlaqə yoxdur. Adın şöhrətlənməsində şəxsin ictimai həyatdakı fəaliyyəti əsas rol oynayır. Uşağa verilən ad onun xarakterinə, taleyinə, xarici görünüşünə heç bir təsir göstərmir.

Ad qoyma

Adqoyma adət-ənənələrlə bağlıdır. Körpəyə ad verilərkən ya ailədə vəfat etmiş şəxsin adı verilir, ya da həyatda mövcud olan digər real adlardan istifadə olunur. Bəzən də valideynlərin və digər qohumların istək və arzularından asılı olaraq onun üçün tamam yeni ad yaradılır. Gözəl və yaraşıqlı adlar içərisində Kimya, Makina, Sərxoş və s. kimi zövqsüz və uydurma adlara da təsadüf olunur. Bu cür ad sahibləri sonralar böyüyüb öz adlarını bəyənmir və onları öz arzuları ilə xoşagələn adlarla əvəz etməyə məcbur olurlar.

Keçmişdə olduğu kimi, indi də şəxsə hansı mənalı ( və ya daimi) adın verilməsi ad verənin dünyagörüşündən, zehni-əxlaqi və bilik səviyyəsindən, öz kökünə, xalqına bağlılığından, həyat hadisələrinə subyektiv münasibət bəsləməsindən asılıdır.

Ad körpənin özü ilə əlaqədar olmur, əsasən, onu başqalarından fərqləndirməyə xidmət edir, yalnız nominativ xarakter daşıyır. Körpələrə ad seçərkən valideynlərin (və ya digər qohumların) istək və arzusu əsas rol oynayır; valideynlər bir-birinə olan sədaqət, etibar və məhəbbətini körpənin adında əks etdirir; ailədə valideynlər oğul həsrətində olduqlarını qızların adlarında ifadə edirlər; ailədə qafiyəli adlardan geniş istifadə olunur.

İlk insanlar nitq vərdişlərinə yiyələnməyə başladıqları dövrdən adlardan istifadəyə ehtiyac duymuş və bu ehtiyac da şəxs adlarını yaratmışdır. İlk adlar müasir dövrdəkindən fərqli olaraq rəsmi xarakter daşımırdı və heç bir sənəddə əks olunmurdu, lakin heç kim şəxsin adını dəyişdirə bilməzdi. Bu işi ancaq qəbilə başçıları lazım gəldikdə həyata keçirə bilərdi.

Şəxs adlarının yaranmasında xalq iştirak edir və adlarda xalqın sevinci, kədəri, adət-ənənələri, məhəbbəti, inamı, dünyagörüşü, igidliyi, milli psixologiyası, istək və arzusu, mübarizliyi, mərdliyi və s. öz əksini tapdığı üçün onlar çox zəngin və rəngarəngdir.

Qoruyucu ad

Elmi ədəbiyyatda «qoruyucu adlar»a çox vaxt «yalançı, aldadıcı adlar» da deyilir. Bunlar insanların dini inamları və müvafiq adət-ənənələrlə əlaqədar olur. Qoruyucu adlar müəyyən zərurət nəticəsində yaranır. Məsələn, ailədə körpə tez-tez öləndə və ya xəstələnəndə guya şər qüvvələrdən qorumaq üçün ona öz adından başqa, qeyri-rəsmi ikinci ad da verilir. Guya şər qüvvələr ona yaxınlaşanda çaşsın və ona bir xətər yetirə bilməsin. Belə adlar çox vaxt estetik cəhətdən gözəl olmur. Məsələn, Yetim, Dilənçi, Qotur, Çopur və s.

Qədim türklərdə şəxsin daimi adının meydana gəlməsində şəxsin özü, doğulduğu şərait, xarici görünüşü, o dövrdə baş verən hadisələr, böyüdükdə isə onun göstərdiyi igidlik və qəhrəmanlıqlar mühüm rol oynayırdı. Ad vermək hüququna yalnız qəbilə və tayfanın ağsaqqalı rolunu malik idi. Ad vermək adverəndən böyük bilik və bacarıq tələb edirdi.

Müasir adlardan fərqli olaraq qədim türk adları şəxsin fəaliyyəti ilə əlaqədar olub onların cəmiyyətdəki mövqelərini də bildirirdi. Türkün adı onun özü ilə bağlı idi. Qədim türk ad sisteminin təsiri ilə müstəqil ad sistemi kimi formalaşan ərəb ad sistemi onu parçaladı və inkişaf istiqamətini dəyişdi. Türk xalqları islam dinini qəbul edəndən sonra qədim türk ad sistemi və milli adlar tədricən sıxışdırıldı.

Qədim türklərdə şəxs uşaqlıq dövründə bir adla, gəncliyində başqa bir adla, yetkinlik dövründə isə yaşına uyğun olaraq üçüncü bir adla adlanırdı. Şəxsin göstərdiyi igidlik və qəhrəmanlıqlardan asılı olaraq adın sayı çoxala da bilərdi. Şəxsin ad alması onun fəaliyyətindən, qəbilə qarşısında göstərdiyi xidmətlərdən asılı idi. Lakin şəxs ikinci dəfə igidlik adı alandan sonra o ancaq bu adla şöhrətlənərdi, əvvəlki adı isə tədricən unudulardı. Orta əsrlərdə türk hökmdarları islamı qəbul edərkən dini adlar da alardılar.

İkinci ad

Elə şəxslər də vardır ki, onlar rəsmi sənədlərində bir, həyatda isə başqa adla adlanırlar. Şəxsin anadan olarkən aldığı addan sonra götürdüyü adları ikinci ad adlandırmaq olar. Bunu həm qədim türklərə, həm də müxtəlif səbəblərə görə adlarını dəyişən müasir şəxslərə də şamil etmək olar. Bu, keçmişdə ad sistemi ilə əlaqədar idisə, müasir dövrdə şəxsin fərdi istək və arzusu ilə bağlıdır. Qədim türklərdə şəxsin igidlik (ikinci) adı çox vaxt müasir dövrdə başa düşülən ləqəblər olmuş və tədricən ikinci ad funksiyası daşımışdır: Buğac, Bamsı Beyrək, Halaypozan, Topdağıdan və s. ikinci adlar qədim türk, ləqəblər isə ərəb ad sistemi ilə əlaqədardır.

Ata adı

Türklərdə ata adlarından istifadə qədim tarixə malikdir. Ata adları ayrılıqda şəxs adlarıdır. Onun şəxs adı və ya ata adı olması ancaq «oğlu» və ya «qızı» sözləri ilə müəyyənləşir. Onlar rəsmi ad hesab olunsa da, bütün sənədlərdə öz əksini tapsa da, canlı nitqdə onlardan istifadə olunmur.

Familiya

Əsas ad kateqoriyasının mühüm hissəsini təşkil edən və rəsmi xarakter daşıyan soyadlar son illərə qədər «familiya» adlanmışdır. «Soy adı» termini «familiya»nın ifadə etdiyi mənadan daha realdır. Çünki o həm qəbilə, tayfa, həm də nəsil və ailə adlarını da özündə əks etdirir. Soyadlar da ata adları kimi seçilmir və körpəyə ata-babadan keçir. Soyadlar cəmiyyətdə qan qohumluğu olan bir insan qrupunu başqa qan qohumluğu olan insan qruplarından fərqləndirməyə xidmət edir. Onun əsasında tayfa və nəslin adı durur, tayfa və nəslin bütün üzvlərinə eyni dərəcədə xidmət edir. Bütün xüsusi adlar kimi soyadlar da ictimai həyatın məhsuludur. Bütün qədim türk xalqlarında, o cümlədən Azərbaycanda müasir «familiya» (soyad) termininin funksiyasını qəbilə və tayfa adları (etnonimlər) yerinə yetirmişdir.

Nisbə

Türk xalqlarının soyadları əsasında əmələ gələn nəsəb və nisbələr sonralar bir yenilik kimi ad sistemimizə keçmişdir. Onlardan hakim dairələr, alim, şair, ruhanilər arasında geniş istifadə olunsa da, tarixi faktlar və antroponimik nümunələr bir daha sübut edir ki, zəhmətkeş kütlələr ən çox ailə-nəsil ləqəblərindən soy adı kimi geniş istifadə etmişlər. Nəsəblər həm şəxsin ata adını, həm də baba və ulu babalarının da adını bildirir. Ərəb ad sistemində meydana çıxan «nisbə» isə şəxsin əcdadının, özünün anadan olduğu ölkənin, şəhərin, qəsəbə, hətta kəndin adını bildirir.

Ləqəb

Köməkçi ad kateqoriyasının ən geniş və maraqlı sahələrindən biri ləqəblərdir. Ədəbi dildə ləqəb, dialekt və şivələrdə isə ayama işlənir. Ləqəblər şəxsin xarici görünüşü, düşüncə və qabiliyyəti, müəyyən vərdişi, igidlik və qorxaqlığı, başqa şəxs, əşya və canlılara oxşarlığı, obyektiv varlığa subyektiv münasibəti, yaşayış yeri, ictimai vəziyyəti, peşə və ya vəzifəsi və s. ilə əlaqədar olan köməkçi adıdır. Ləqəb insana ömrünün müxtəlif dövrlərində verilir. Ləqəblərin meydana gəlməsi iki əsas şərtlə bağlı olur. Birinci, şəxsin özü ləqəbin meydana gəlməsi üçün əsas rol oynayır. İkincisi, ləqəbin yaranması başqalarının həmin şəxsə münasibətindən asılıdır. Ləqəblər meydana gəldiyi dövrdən çox məhdud dairədə işlənir. Ləqəblərin əsas funksiyası şəxsi xarakterizə etməkdir. Əsasən, qiymətləndirici xüsusiyyətə malikdir. Ləqəblərdən iki formada istifadə olunur: 1) əsil adsız işlənən; 2) əsil adla işlənən ləqəblər.

Titul

Köməkçi ad kateqoriyasının ən maraqlı sahələrindən biri də titullardır. Titullar həmişə hakim təbəqənin nümayəndələrinə xidmət etmişdir. «Titul» terminini ilk dəfə Azərbaycan dilinə gətirən A.Bakıxanov olmuşdur. Bütün dövrlərdə, bütün xalqlarda titullar irsi olmuş, rəsmi şəkildə atadan övlada keçmişdir. Orta əsrlərdə fəxri adlar da titullar kimi hakim siniflərə xidmət etsə də, verilmə xarakterinə, ifadə etdikləri mənaya və formalarına görə onlardan əsaslı şəkildə fərqlənirdi. Fəxri adlar mənsub olduğu şəxslə birlikdə ölüb gedir.

Fəxri ad

Titullar şəxsə vəzifəsi, fəxri adlar isə şəxsin vəzifəsi ilə əlaqədar göstərdiyi sədaqət, igidlik, qəhrəmanlıq və fədakarlığına görə verilir: Əmir Teymur, Qazi Bürhanəddin və s. Məhəmməd peyğəmbərin «Rəsulallah» adını dini «fəxri ad» hesab etmək lazımdır.

Təxəllüs

Təxəllüslər sənətkarların şəxsi keyfiyyətləri, dünyagörüşü, peşəsi, bacarığı, istedadı, biliyi, milliyyəti, vətəni, məqsəd və arzuları ilə əlaqədar olur.

İmza

«İmza» daha geniş mənaya malikdir. Çünki «imza» müəllifin həm təxəllüsü, həm də avtonimi ola bilər. Avtonim isə müəllifin yazdığı əsər üzərində qeyd etdiyi ad və soyadıdır.

Avqust 12, 2021
antroponimika, məqalə, qaralama, halındadır, məqaləni, redaktə, edərək, vikipediyaya, kömək, edə, bilərsiniz, əgər, mümkündürsə, daha, dəqiq, şablondan, istifadə, edin, məqalə, sonuncu, dəfə, əvvəl, azerifactory, tərəfindən, redaktə, olunub, yenilə, mündəricat. Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 16 ay evvel Azerifactory terefinden redakte olunub Yenile Mundericat 1 Umumi melumat 2 Tarixi 3 Inkisafi 4 Sexs adlari 4 1 Ad qoyma 4 1 1 Qoruyucu ad 4 2 Ikinci ad 5 Ata adi 6 Familiya 7 Nisbe 8 Leqeb 9 Titul 10 Fexri ad 11 Texellus 12 ImzaUmumi melumat RedakteAntroponimika onomastikanin antroponimleri oyrenen sobesidir Antroponimik kateqoriyalar 2 formada islenir a esas adlar b komekci adlar Resmi qeydiyyata alinan adlar esas sayilir Sexsin adi atasinin adi ve soyadi resmi sekilde qeyde alinir Komekci ad kateqoriyasina leqeb texellus titul ve fexri adlar daxildir Bunlar her hansi bir sexsin heyati ve yaradiciliginin mueyyen merhelesinde meydana gelir ve onun ya adina qosularaq birge ya da adini evez ederek teklikde islenir Tarixi RedakteA Qurbanova gore Azerbaycan onomastik sisteminin esas layini teskil eden antroponimlerin kecdiyi murekkeb tarixi inkisaf yolunu asagidaki kimi dovrlesdirmek olar 1 Qedim dovrlerde Azerbaycan antroponimleri XII esrin sonuna qeder 2 XIII XVIII esrlerde Azerbaycan antroponimleri 3 XIX esrde Azerbaycan antroponimleri 4 XX esrde Azerbaycan antroponimleri I Dovrun antroponimik sistemine tesir eden esas tarixi hadise ereb xilafetinin Azerbaycanda hokmranligi olmusdur Tesadufi deyil ki muasir Azerbaycan antroponimlerinin xeyli hissesini ereb menseli adlar teskil edir Bu dovrde leqebler genis yayilaraq bir nov texellus xarakteri dasiyirdi II XIII esr Azerbaycan antroponimik sisteminde monqol esareti ile bagli olaraq bir cox monqol menseli sexs adlari meydana cixmisdir XIII XVIII esr Azerbaycan antroponimleri dil terkibine gore 3 qrupa bolunur 1 xalis Azerbaycan antroponimleri 2 ereb fars menseli antroponimler 3 monqol menseli antroponimler III Bu dovrun antroponimleri XIX esr sisteminde diqqeti celb eden en maraqli xususiyyet soyadlarin yaranmasidir XIX esre qeder ad leqeb texellus kimi formalar soyadini evez etmisdir XIX esr Azerbaycan antroponimlerinin xarakterik xususiyyetlerinden biri de 2 ve 3 uzvlu antroponimik formalardan istifadedir IV XX esrin evvellerinde bir terefden XIX esre mexsus antroponimik modeller hokm surur diger terefden XX esrin ziddiyyetlerinden dogan Avropa ve basqa menseli adlar meisetimize daxil olurdu 1920 30 cu illerde yeni qurulusu eks etdiren maarif medeniyyet elm anlayislarini bildiren adlar meydana gelmis yazili edebiyyat vasitesile muxtelif dillere mexsus adlar dilimize kecmisdir Inqilab Sura Alim Savad Hamlet Esmiralda Indira Ludmila Sokrat ve s 1940 ci illerde dovrun ahengine uygun adlar yaranmisdir Veten Qelebe Mudafie Intiqam Sulhiyye Qosun ve s XX esrde texellusun ada cevrilmesi diqqeti celb edir Gorkemli senetkarlarin texelluslerinin bir coxu sexs adi kimi islenilir Inkisafi RedakteAntroponimler xalqin milli eneneleri medeniyyet ve dunyagorusunun inkisafi ile cox mohkem baglidir Buna gore de umumi tereqqiye muvafiq olaraq zaman zaman sexs adlarinin terkibinde secme tezelenme prosesi gedir Bele bir prosesde dovrun yuksek medeni ictimai siyasi seviyyesine uygun gelmeyen onunla seslesmeyen adlar az islenir neticede dilin passiv lugetine kecir Dilimizdeki Xansenem Zalxa Sahnise Sahsenem Sahperi Fatmanise Gulperi Balaxanim Ocaqqulu Serebanu ve s adlar bu tiplidir XX esrin 60 70 ci illerinden antroponimlerimiz terkibinde Turan Tural Togrul Orxan Turxan Oqtay Elcan Araz Elgun kimi merdlik ve mubarizlik simvolu olan kisi adlari Aygun Aytekin Aybeniz Aytac Gulay Gunay Gunel kimi incelik ve zerifliyi ozunde tecessum etdiren qadin adlari genis yayilmisdir Dilimizin safligini qorumaq tarixi kecmisimizi yada salmaq ve yasatmaq baximindan bu cur adlarin isledilmesi musbet hadisedir Muasir dilimizdeki ikikomponentli adlardan uzaqlasmaq enenesi mutereqqi xarakterlidir bu adlar get gede azalmaga baslamisdir Bir cox xalis Azerbaycan adlari mueyyen sebeblerden istifadeden qalmisdir Lakin hemin adlar yene de meisete getirilir genis istifade olunur Bele adlara yeni heyat verilmesinde bedii edebiyyat xususi rol oynayir Unudulmus adlarin yeniden dile qayitmasi mutereqqi onomastik hadisedir Muasir Azerbaycan antroponimlerini inkisaf etdirmek ucun asagidaki menbeler movcuddur a enenevi Azerbaycan adlari b bedii eserdeki suret adlari c basqa xalqlarin adlari Adlar sistemini inkisaf etdirmek ucun en evvel dilimizin medeni xezinesinden imkanlarindan istifade etmek qedim adlari uze cixarmaq yenisini yaratmaqla heyata kecirmek daha meqsedeuygundur Sexs adlari RedakteSexs adi antroponimik leksikanin en genis sahesini teskil edir Antroponimik sistemde sexs adlari muhum movqeye malikdir Sexs adi cemiyyetde bir insani digerinden ferqlendirmek ucun istifade olunur Cemiyyet uzvlerini ferdleri ferqlendirmek vasitesi olan sexs adlari her bir insanin ictimai veziyyeti estetik zovqu ve dovrun huquq normalari ile baglidir Sexs adlari cemiyyet uzvleri arasinda unsiyyet qarsiliqli munasibet yaradilmasina xidmet edir Onlar dilin luget terkibi esasinda yaranir bu adlarin esas menbeyi umumxalq dilidir Sexs adlari resmi ad hesab olunur onlar resmi dovlet senedlerinde oz eksini tapir Sexs adi insani adlandirmaqdan basqa mueyyen menaya da malikdir Ilk novbede adin apelyativ menasi var daha sonra buraya onomastik mena da elave olunur Onomastik menasi sexs adi bildirmesidir Sexs adlari etnonimlerden toponimlerden zoonimlerden fitonimlerden kosmonimlerden ktematonimlerden dini morfoloji anlayisla bagli sozlerden qohumluq dostluq anlayisi ile ailenin istek ve arzusu ile bagli zaman tebiet hadiseleri ictimai hadiseler tesviri anlayisla bagli sozlerden yaranir Sexs adlarinin esas xususiyyetlerinden biri kisi ve qadin adlarini bildirmesidir Kisi adlarinin baslica xususiyyeti merdlik cesaret igidlik mohkemlik ve s kimi menalar esasinda yaranmaqdan ibaretdir Qadin adlarina xas olan cehetler zeriflik mulayimlik gozellik arzusunun ifadesidir Bir qrup ad ise hem kisi hem de qadin adi kimi islenir yeni musterek addir Adin leksik menasi ile sexs arasinda hec bir elaqe yoxdur Adin sohretlenmesinde sexsin ictimai heyatdaki fealiyyeti esas rol oynayir Usaga verilen ad onun xarakterine taleyine xarici gorunusune hec bir tesir gostermir Ad qoyma Redakte Adqoyma adet enenelerle baglidir Korpeye ad verilerken ya ailede vefat etmis sexsin adi verilir ya da heyatda movcud olan diger real adlardan istifade olunur Bezen de valideynlerin ve diger qohumlarin istek ve arzularindan asili olaraq onun ucun tamam yeni ad yaradilir Gozel ve yarasiqli adlar icerisinde Kimya Makina Serxos ve s kimi zovqsuz ve uydurma adlara da tesaduf olunur Bu cur ad sahibleri sonralar boyuyub oz adlarini beyenmir ve onlari oz arzulari ile xosagelen adlarla evez etmeye mecbur olurlar Kecmisde oldugu kimi indi de sexse hansi menali ve ya daimi adin verilmesi ad verenin dunyagorusunden zehni exlaqi ve bilik seviyyesinden oz kokune xalqina bagliligindan heyat hadiselerine subyektiv munasibet beslemesinden asilidir Ad korpenin ozu ile elaqedar olmur esasen onu basqalarindan ferqlendirmeye xidmet edir yalniz nominativ xarakter dasiyir Korpelere ad secerken valideynlerin ve ya diger qohumlarin istek ve arzusu esas rol oynayir valideynler bir birine olan sedaqet etibar ve mehebbetini korpenin adinda eks etdirir ailede valideynler ogul hesretinde olduqlarini qizlarin adlarinda ifade edirler ailede qafiyeli adlardan genis istifade olunur Ilk insanlar nitq verdislerine yiyelenmeye basladiqlari dovrden adlardan istifadeye ehtiyac duymus ve bu ehtiyac da sexs adlarini yaratmisdir Ilk adlar muasir dovrdekinden ferqli olaraq resmi xarakter dasimirdi ve hec bir senedde eks olunmurdu lakin hec kim sexsin adini deyisdire bilmezdi Bu isi ancaq qebile bascilari lazim geldikde heyata kecire bilerdi Sexs adlarinin yaranmasinda xalq istirak edir ve adlarda xalqin sevinci kederi adet eneneleri mehebbeti inami dunyagorusu igidliyi milli psixologiyasi istek ve arzusu mubarizliyi merdliyi ve s oz eksini tapdigi ucun onlar cox zengin ve rengarengdir Qoruyucu ad Redakte Elmi edebiyyatda qoruyucu adlar a cox vaxt yalanci aldadici adlar da deyilir Bunlar insanlarin dini inamlari ve muvafiq adet enenelerle elaqedar olur Qoruyucu adlar mueyyen zeruret neticesinde yaranir Meselen ailede korpe tez tez olende ve ya xestelenende guya ser quvvelerden qorumaq ucun ona oz adindan basqa qeyri resmi ikinci ad da verilir Guya ser quvveler ona yaxinlasanda cassin ve ona bir xeter yetire bilmesin Bele adlar cox vaxt estetik cehetden gozel olmur Meselen Yetim Dilenci Qotur Copur ve s Qedim turklerde sexsin daimi adinin meydana gelmesinde sexsin ozu doguldugu serait xarici gorunusu o dovrde bas veren hadiseler boyudukde ise onun gosterdiyi igidlik ve qehremanliqlar muhum rol oynayirdi Ad vermek huququna yalniz qebile ve tayfanin agsaqqali rolunu malik idi Ad vermek adverenden boyuk bilik ve bacariq teleb edirdi Muasir adlardan ferqli olaraq qedim turk adlari sexsin fealiyyeti ile elaqedar olub onlarin cemiyyetdeki movqelerini de bildirirdi Turkun adi onun ozu ile bagli idi Qedim turk ad sisteminin tesiri ile musteqil ad sistemi kimi formalasan ereb ad sistemi onu parcaladi ve inkisaf istiqametini deyisdi Turk xalqlari islam dinini qebul edenden sonra qedim turk ad sistemi ve milli adlar tedricen sixisdirildi Qedim turklerde sexs usaqliq dovrunde bir adla gencliyinde basqa bir adla yetkinlik dovrunde ise yasina uygun olaraq ucuncu bir adla adlanirdi Sexsin gosterdiyi igidlik ve qehremanliqlardan asili olaraq adin sayi coxala da bilerdi Sexsin ad almasi onun fealiyyetinden qebile qarsisinda gosterdiyi xidmetlerden asili idi Lakin sexs ikinci defe igidlik adi alandan sonra o ancaq bu adla sohretlenerdi evvelki adi ise tedricen unudulardi Orta esrlerde turk hokmdarlari islami qebul ederken dini adlar da alardilar Ikinci ad Redakte Ele sexsler de vardir ki onlar resmi senedlerinde bir heyatda ise basqa adla adlanirlar Sexsin anadan olarken aldigi addan sonra goturduyu adlari ikinci ad adlandirmaq olar Bunu hem qedim turklere hem de muxtelif sebeblere gore adlarini deyisen muasir sexslere de samil etmek olar Bu kecmisde ad sistemi ile elaqedar idise muasir dovrde sexsin ferdi istek ve arzusu ile baglidir Qedim turklerde sexsin igidlik ikinci adi cox vaxt muasir dovrde basa dusulen leqebler olmus ve tedricen ikinci ad funksiyasi dasimisdir Bugac Bamsi Beyrek Halaypozan Topdagidan ve s ikinci adlar qedim turk leqebler ise ereb ad sistemi ile elaqedardir Ata adi RedakteTurklerde ata adlarindan istifade qedim tarixe malikdir Ata adlari ayriliqda sexs adlaridir Onun sexs adi ve ya ata adi olmasi ancaq oglu ve ya qizi sozleri ile mueyyenlesir Onlar resmi ad hesab olunsa da butun senedlerde oz eksini tapsa da canli nitqde onlardan istifade olunmur Familiya RedakteEsas ad kateqoriyasinin muhum hissesini teskil eden ve resmi xarakter dasiyan soyadlar son illere qeder familiya adlanmisdir Soy adi termini familiya nin ifade etdiyi menadan daha realdir Cunki o hem qebile tayfa hem de nesil ve aile adlarini da ozunde eks etdirir Soyadlar da ata adlari kimi secilmir ve korpeye ata babadan kecir Soyadlar cemiyyetde qan qohumlugu olan bir insan qrupunu basqa qan qohumlugu olan insan qruplarindan ferqlendirmeye xidmet edir Onun esasinda tayfa ve neslin adi durur tayfa ve neslin butun uzvlerine eyni derecede xidmet edir Butun xususi adlar kimi soyadlar da ictimai heyatin mehsuludur Butun qedim turk xalqlarinda o cumleden Azerbaycanda muasir familiya soyad termininin funksiyasini qebile ve tayfa adlari etnonimler yerine yetirmisdir Nisbe RedakteTurk xalqlarinin soyadlari esasinda emele gelen neseb ve nisbeler sonralar bir yenilik kimi ad sistemimize kecmisdir Onlardan hakim daireler alim sair ruhaniler arasinda genis istifade olunsa da tarixi faktlar ve antroponimik numuneler bir daha subut edir ki zehmetkes kutleler en cox aile nesil leqeblerinden soy adi kimi genis istifade etmisler Nesebler hem sexsin ata adini hem de baba ve ulu babalarinin da adini bildirir Ereb ad sisteminde meydana cixan nisbe ise sexsin ecdadinin ozunun anadan oldugu olkenin seherin qesebe hetta kendin adini bildirir Leqeb RedakteKomekci ad kateqoriyasinin en genis ve maraqli sahelerinden biri leqeblerdir Edebi dilde leqeb dialekt ve sivelerde ise ayama islenir Leqebler sexsin xarici gorunusu dusunce ve qabiliyyeti mueyyen verdisi igidlik ve qorxaqligi basqa sexs esya ve canlilara oxsarligi obyektiv varliga subyektiv munasibeti yasayis yeri ictimai veziyyeti pese ve ya vezifesi ve s ile elaqedar olan komekci adidir Leqeb insana omrunun muxtelif dovrlerinde verilir Leqeblerin meydana gelmesi iki esas sertle bagli olur Birinci sexsin ozu leqebin meydana gelmesi ucun esas rol oynayir Ikincisi leqebin yaranmasi basqalarinin hemin sexse munasibetinden asilidir Leqebler meydana geldiyi dovrden cox mehdud dairede islenir Leqeblerin esas funksiyasi sexsi xarakterize etmekdir Esasen qiymetlendirici xususiyyete malikdir Leqeblerden iki formada istifade olunur 1 esil adsiz islenen 2 esil adla islenen leqebler Titul RedakteKomekci ad kateqoriyasinin en maraqli sahelerinden biri de titullardir Titullar hemise hakim tebeqenin numayendelerine xidmet etmisdir Titul terminini ilk defe Azerbaycan diline getiren A Bakixanov olmusdur Butun dovrlerde butun xalqlarda titullar irsi olmus resmi sekilde atadan ovlada kecmisdir Orta esrlerde fexri adlar da titullar kimi hakim siniflere xidmet etse de verilme xarakterine ifade etdikleri menaya ve formalarina gore onlardan esasli sekilde ferqlenirdi Fexri adlar mensub oldugu sexsle birlikde olub gedir Fexri ad RedakteTitullar sexse vezifesi fexri adlar ise sexsin vezifesi ile elaqedar gosterdiyi sedaqet igidlik qehremanliq ve fedakarligina gore verilir Emir Teymur Qazi Burhaneddin ve s Mehemmed peygemberin Resulallah adini dini fexri ad hesab etmek lazimdir Texellus RedakteTexellusler senetkarlarin sexsi keyfiyyetleri dunyagorusu pesesi bacarigi istedadi biliyi milliyyeti veteni meqsed ve arzulari ile elaqedar olur Imza Redakte Imza daha genis menaya malikdir Cunki imza muellifin hem texellusu hem de avtonimi ola biler Avtonim ise muellifin yazdigi eser uzerinde qeyd etdiyi ad ve soyadidir Menbe https az wikipedia org w index php title Antroponimika amp oldid 5076344, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.