fbpx
Wikipedia

And mədəniyyəti

September 25, 2021

And mədəniyyəti — Cənubi Amerikada qədim mədəniyyət.

Tarixi

And mədəniyyətinə tarixi ədəbiyyatda İnka sivilizasiyası da deyilir. «İnka» -terminin mənşəyi «günəş» sözündən götürülmüşdü. Onların mədəniyyətinin tarixi 1200-1572-ci illəri əhatə edir. İnkaların ölkəsi materikin cənub-qərbindən başlayaraq cənuba doğru bir-neçə min kilometrə qədər uzanırdı. Özünün çiçəklənmə çağında həmin ərazidə 15-16 milyon adam yaşayırdı. Bu xalqın mənşəyi haqqındakı əfsanədə deyilir ki, Günəş Allahı İnti kədərlə yer üzərində insanların həyatını müşahidə edirdi: insanlar vəhşi heyvanlardan da əcaib formada yaşayırdı. Günəş Allahının onlara yazığı gəldiyindən öz övladlarını – oğlu Manko Kapaka və qızı Mama Oklonu yerə göndərir. Təmiz qızıldan onlara əsa verən İlahi Ata əsasının çətinlik çəkmədən yerə girdiyi ərazidə məskunlaşmağı əmr edir. Bu hadisə Kusko düzənliyində baş verdiyi üçün Günəş Allahının əmrinə görə burada salınan şəhərə Kasko adı verildi… Burada məskunlaşmış insanlara din və qanunlar verildi, təsərrüfatla məşğul olmaq öyrədildi. Manko Kapak dövlət yaratmaqla onun ilk İnka – yəni hakimi oldu, Mama Oklo isə onun arvadı oldu. Çətin təbii şərait (hava çatışmazlığı, aşağı atmosfer təzyiqi, torpaqların az məhsuldarlığı) və insanların durmadan sayının artması yaşamaq, ərazini genişləndirmək uğrunda mübarizəni zəruri etdi. Bu zaman inkalar yerli əhalini qəsb olunmuş torpaqlara yerləşdirdilər, onların ərazisinə isə, imperiyanın mərkəzi rayonlarından gələnləri məskunlaşdırdılar. Dövlət dili keçua elan edildi.

İnkalar öz dövlətlərini Tauantinsuyu – «Dörd torpaq hissə torpağı» adlandırdılar. Çünki dövlət, həqiqətən də 4 hissəyə – əyalətə bölünürdü. Əyalətlər də dairələrə bölünərək İnka məmuru tərəfindən idarə olunurdu. Dairəyə bir neçə kənd daxil idi. Bunların hər biri bir və ya bir neçə nəslə məxsus idi. İmperiyanın bütün torpaqları üç hissəyə bölünürdü: tayfaların torpaqları, «Günəşin torpaqları» (buradan gələn gəlir kahinlər və qurbanvermə mərasimlərinə xərclənirdi), dövlət və İnkaların torpaqları (dövlət apparatı, hərbçi, inşaatçılar və d. təminatı üçün).

Bu ölkədə aclıqdan ölən yox idi. İşləməyə qabiliyyəti olmayanları dövlət ən zəruri minimumlarla təmin edirdi. İnkaların təsərrüfatının əsasını heyvandarlıq və kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Onlar da Peruda yetişdirilən məhsulları istehsal edirdilər. Təbii şərait onları suvarma qurğuları – kanal, arx və s. tikməyə məcbur edirdi. Torpaq əl ilə, insanın boyu hündürlüyündə taxtalarla şumlanırdı.

Sənətkarlıq yaxşı təşkil olunmuşdu. Mahir dulusçular, silah hazırlayanlar, zərgərlər, toxucular Kuskoda yaşayıb-yaradırdılar. İnkaların təminatı ilə çalışaraq ictimai qulluqçular hesab olunurdular. İnkalar metallurgiya sahəsində də nailiyyətlər əldə etmişlər. Toxuculuq sənətlər içərisində xüsusi yer tuturdu. Bu ölkədə alver münasibətlərini, dövlət mübadiləsi əvəz edirdi. Müxtəlif iqlim zonalarından olanları müxtəlif məmulatlarla təmin edirdilər. Mübadilənin əsas forması kimi hər on gündən bir yarmarkalar təşkil olunurdu.


İmperiyanın başçısı və onun həyatının tənzimləyicisi Günəşin oğlu olan İntip Koridir (digər adı Sapa İnkadır, yəni Yeganə İnka). Belə hesab olunur ki, o torpağa Günəşin tapşırığını yerinə yetirmək üçün gəlmişdir. İnka imperiyanın mütləq hökmdarı idi. O, öz əlində bütün iqtisadi, siyasi, qanunverici, hərbi hakimiyyəti cəmləşdirirdi. Uzun bir müddət o həm də ali kahin hesab olunurdu. Onun bahalı geyimi, qızıl və gümüşdən olan qab-qacağı ikinci dəfə istifadə olunurdu. İnka qırmızı ağacdan olan taxt-tacda əyləşirdi. Hüzuruna gələnlər onun üzünü görə bilmirdilər, çünki o pərdə ilə örtülmüşdü. Onu qızıl və gümüşdən hazırlanmış xüsusi xərəkdə gəzdirirdilər. Öldükdən sonra İnkanın cəsədini balzamlayırdılar. Mumiyanı qızıl taxt-taca əyləşdirir, yanında isə, imperatorun qızıldan heykəlini qoyurdular. Hökumətin yuxarı pilləsini İnkanın qan qohumları təşkil edirdi. Bütün yüksək dövlət yerlərini onlar tuturdular. Aşağı kateqoriyaya isə tabe olan xalqların rəhbərləri, onların ailələri, öz güc və qabiliyyətinə görə buraya daxil olan müxtəlif rütbəli qulluqçular daxil idi. İnkalar cəmiyyətinin əsasını başçısı ata hesab edilən ailə təşkil edirdi. Ailələr manqalara bölünürdü: bir manqa 5 ailəni, iki manqa – 10 ailəni, üç manqa 50, dörd manqa 100 ailəni təşkil edirdi.

İnka imperiyasının hər biri 40000 adamdan ibarət olan dörd ordu birliyi mövcud idi. Bu ordu Kolumba qədərki Amerikada ən nəhəngi idi. Hərbi hazırlıq 10 yaşdan 18-ə qədər davam edirdi. Ordunun yüksək intizamı, tələbi var idi. Döyüş zamanı silahdan əlavə, psixoloji vasitələrdən də – qorxulu səslər, fleyta və təbillərin səsindən və s. istifadə olunurdu. İnka imperiyasında vətəndaşların on yaş kateqoriyası qanuniləşdirilmişdi. Kişilər üçün birinci üç qrup 9 yaşına qədər oğlanlar, dördüncü qrup 9 yaşdan 12-ə qədər (ovçuluq); beşinci 12 yaşdan 18-ə qədər (heyvanların ovlanması); altıncısı 18 yaşdan 25-ə qədər (hərbi və ya kuryer xidməti); yeddinci 25 yaşdan 50-ə qədər (ictimai işlərdə xidmət); səkkizinci 50 yaşdan 80-ə qədər (uşaqların tərbiyəsi); doqquzuncu 80 yaş və ondan sonrakı («kar ağsaqqallar»), onuncu qrupu xəstələr təşkil edirdi. Qadınların yaş kateqoriya təsnifatı kişilərdən fərqlənsə də, eyni prinsiplərə xas idi.

Bir yaş kateqoriyasından digərinə keçid zamanı insanın adı dəyişdirilirdi. İnka cəmiyyətində təmizlik, səliqə-sahmana xüsusi diqqət yetirilirdi. Kişilər yetkinlik əlaməti kimi dizə qədər qısa yubkalar, qolsuz köynəklər, qadınlar isə, sadə uzun yun paltarlar geyinirdilər. Qadınlar paltarın ortasını zövqlə bəzədilmiş geniş kəmərlə bağlayırdılar. Ayaqqabalır lama yunundan hazırlanan səndəllər idi. Soyuq havada inkaların hamısı uzun və isti yağmurluqlar geyinirdilər. Tauantinsuy qanunları yazılmamış olsalar da onlar mülki və cinayət növlərinə bölünürdü. Allaha iftira, allahsızlıq, işsizlik, tənbəllik, yalançılıq, oğurluq, adamöldürmə ən ağır cinayətlər hesab olunurdu. Günahlarını tayfa rəhbərləri və yuxarı cəmiyyətin nümayəndələrindən olan hakimlər mühakimə edirdi. Qanunların əsasında dəqiq prinsiplər başlıca yer tuturdu. cəzalara qovulma, döyülmə, ən yüksək cəza isə, ölüm cəzası idi. Buraya asılma, dörd hissəyə bölünmə, daşla vurma və d. daxil idi.

İnam, etiqad da inkaların qoruyub saxladıqları əsas mənəvi ünsürlərdən biri idi. İnkaların dünyagörüşünə görə Kainatın ali Yaradıcısı Kon-Tiki Virakoçadır. Dünyanı yaradırkən Ali Yaradıcı olan Virakoça üç əsas ünsürdən – torpaq, su və oddan istifadə etmişdi. İnkalara görə Kosmos üç səviyyədən ibarətdir: ali təbəqə – səmadır. Buranın əsas sakinləri Günəş, onun arvadı, bacısı Aydır. İkinci təbəqə orta təbəqədir ki, burada heyvan və bitkilər, insanlar yaşayırlar. Üçüncü təbəqə ölülər və yeni yaradılacaqların məskənidir. Sonuncu iki təbəqə bir-birilə mağara, şaxta, bulaq vasitəsilə əlaqə saxlayaraq, yuxarı aləm ilə münasibət İnkanın vasitəsilə həyata keçirilir. Rəsmi dövlət ideologiyasını Günəş (İnti) ayini təşkil edirdi. Onun üçün hər gün qurban kimi ağ lamaların ocaqda yandırılması ayini keçirilirdi. Bundan başqa, imperatorun şərəfinə 10 yaşına qədər gözəl uşaqların qurban verməsi ayini də icra edilirdi. İkinci dərəcəli allahlara Qadınların himayədarı Mama Kilya, İldırım və fırtına allahı İlyapa və d. aid idi. Müqəddəs qüvvələr içərisində ruhlar əsas yer tuturdu. Onlar qaya, mağara, ağac, bulaq, daş və əcdadların mumiyalarında məskunlaşmışlar. Ruhlara dua oxunur, səcdəedilir, qurban kəsilirdi.

Bütün dini ənənə və mərasimlər kahinlərin ixtiyarında idi. Hər il ölkə boyu 4-5 yaşlı gözəl qızlar seçilərək monastırlara göndərilirdilər. Burada onlara musiqi, oxumaq, tikiş, yemək hazırlamaq öyrədilirdi.

İmperiyanın paytaxtı və rəmzi Kusko şəhəri idi. Bu şəhər daş və qızıldan tikilmiş nağılvari bir yer idi. Şəhərdə İnkanın iqamətgahı yerləşirdi. Ali hakimiyyət orqanları, ayin mərkəzləri, şəhər xidmətləri, məhz burada yerləşirdi. Kusko şəhəri ən vacib təsərrüfat və mədəni bir mərkəz idi. Ən zəruri tədris müssisələrində 4 il ərzində inkalılara bütün elmlər öyrədilirdi. Bu şəhərdə XVI əsrdə 200 min sakin, 25 ev mövcud idi. Evlər parlaq boyalarla rənglənir, mərmər və yaşma daşı ilə bəzədilirdi. Evlərin qapı və pəncərələri qızıl çərçivələrlə bəzədilirdi. Şəhərin su kanalı və kanalizasiyası da mövcud idi. Kusko şəhərinin yerləşdiyi düzənlik hər tərəfdən dağlarla əhatə olunsa da, cənub-şərqdə giriş üçün yer mövcud idi. Kuskonun mərkəzində «Şənlik meydanı» yerləşirdi. Meydan bəşər tarixində ən böyük (uzunluğu 350 addım) qızıl zəncirlə sərhədlənmişdi. Yaxın küçələr müqəddəs yer və məbədlərlə əhatələnmişdi. Bunlardan ən başlıcası Günəş məbədi idi. Məbədin divarları qızıl lövhələrlə bəzədilmişdi. Divarların içərisində xalçalarla örtülmüş qızıl taxtlarda vəfat etmiş imperiya hakimlərinin mumiyaları yerləşdirilmişdi. Yaxınlıqdakı məbədlərdən biri də gümüş ilə üzlənmiş Ay məbədi idi. Məbədin mehrabında İnkanın həyat yoldaşının musiyası mühafizə olunurdu. Bina kompleksinin digər tərəfində İldırım, Şimşək və Göy qurşağının müqəddəs yerləri – pirləri də yerləşirdi. Ondan bir qədər aralıda isə, Kuskonun yarıtəbii, yarısüni olan fantastik bağı yerləşirdi. Kuskoda bir çox maraqlı şeylər mövcuddur. Onlardan biri Cənubi Amerikanın möcüzəsi hesab edilən Maçu-Pikçu qalası (1500-cü il) hesab edilirdi. Maçu-Pikçudakı bütün binalar müxtəlif hündürlüklərdə yerləşirdi. Ona görə də qalanın 100 mərtəbəsi vardı. Onunla bir yerdə Günəş məbədi, «Üç pəncərə» məbədi və ali kahin sarayı yerləşirdi. Bura şəhərin birinci hissəsini təşkil edirdi. İkinci hissə isə, Şah kvartalı, Şahzadə sarayı, İnkanın sarayından ibarət idi. Şəhər-qalanın üçüncü hissəsini sıravi sakinlərin yaşayış evləri yerlən kvartal təşkil edirdi. Tauantinsuyunun bütün yaşayış məntəqələrini bir-birilə çox ağıllı sistem əsasında düşünülmüş və salınmış yollar təşkil edirdi. Əsas iki yol mövcud idi. Bunlardan biri ekvatorun yaxınlığından (müasir Ekvador), imperiyasının şimalında başlanan Maule çayında qurtaran yoldur. Bu yolun uzunluğunun ümumi məsafəsi 5250 km idi. İkinci yol, şimal sahili (Tumbes) cənubla birləşdirilirdi. Hər iki yol dağ yüksəklikləri, bataqlıq, cəngəllik, çaylarından keçib uzanırdı. Bu inkaların ən böyük mədəni nailiyyətlərindən idi. İnka mədəniyyətində kipu adlanan yazı növü mühüm hadisə idi. Kipu poçt vasitəsilə düyünlərlə ötürülən informasiya idi. Düyünlərin sayı hadisələrin məzmun və mədəniyyətindən xəbər verirdi. Yoğun düyün və ona bağlanmış kiçik düyünlərin sayı kəmiyyət göstəricilərini ifadə edirdi. İplərin rəngi rəmzi səciyyə kəsb edirdi. Ağ rəngli ip gümüş və dünyanı, sarı ip qızılı, qara ip xəstəlik və zamanı, qırmızı ip ordunu və s. ifadə etdirirdi. Müasir günə qədər gəlib-çatmış kipunun uzunluğu 165 sm., enini 6 sm. təşkil edir. İnkaların özünəxas ədəbiyyat, musiqi və rəqsləri də var idi. Bu xalqın dini və kübar himn, əfsanə, əsatir, ballada, dua, kiçik həcmli epik əsərləri, şer, təmsil və s. mövcud idi. Dünya dramaturgiyasının incilərindən biri kimi şerlərdə təcəssüm tapan «Apu-Olyantay» adlı dramı idi. Bu dram əsəri indi də Latın Amerikasının teatrlarında tamaşaya qoyulur. İnkalar həm də mahir musiqiçilər idi. Onların qammasında yalnız beş səs – do, re, fa, sol, lya mövcud idi. Bu səslər altında inkalar mahnı oxuyur, rəqs edirdilər. Rəqsin bir-neçə növü – hərbi kişi, çoban, xalq və s. rəqsləri mövcud idi. İnkaların özünəxas elmi bilikləri də vardı. Riyaziyyat, astronomiya, mühəndis, tibb sahələri üzrə biliklər mühüm yer tuturdu. Riyaziyyat əsas elm sahəsi sayılırdı. O, statistikanın inkişafına təkan vermişdi. Riyaziyyat el-mi astronomiyada da tətbiq olunurdu. Perunun butun ərazilərində qurulan rəsədxanalarda günəşin vəziyyəti müşahidə edilir, Günəş, Ay, Venera, Saturn, Mars, Merkuri, bürclərin sırası izlənilir, əldə edilən biliklər qeydə alınırdı. Bütün bu irəliləyişlərə baxmayaraq nəhəng Günəş hakimiyyəti sivilizasiyası avropalıların Amerikanı qəsb etməsindən sonra süquta uğradı. Beləliklə, Kolumba qədər Cənubi Amerika mədəniyyəti üç əsas mərhələni keçmişdi: hindu tayfalarının yaratdığı ibtidai mədəniyyət; nisbətən yüksək səviyyəli, ilk sinifli cəmiyyətə qədərki mədəniyyət; nəhayət yüksək inkişafı olan sinifli cəmiyyətin mədəniyyəti.

İstinadlar

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

September 25, 2021
mədəniyyəti, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, cənubi, amerikada, qədim, mədəniyyət, mündəricat, tarixi, istinadlar, həmçinin, xarici, keçidlərtarixi, redaktənə, tarixi, ədə. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin And medeniyyeti Cenubi Amerikada qedim medeniyyet Mundericat 1 Tarixi 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerTarixi RedakteAnd medeniyyetine tarixi edebiyyatda Inka sivilizasiyasi da deyilir Inka terminin menseyi gunes sozunden goturulmusdu Onlarin medeniyyetinin tarixi 1200 1572 ci illeri ehate edir Inkalarin olkesi materikin cenub qerbinden baslayaraq cenuba dogru bir nece min kilometre qeder uzanirdi Ozunun ciceklenme caginda hemin erazide 15 16 milyon adam yasayirdi Bu xalqin menseyi haqqindaki efsanede deyilir ki Gunes Allahi Inti kederle yer uzerinde insanlarin heyatini musahide edirdi insanlar vehsi heyvanlardan da ecaib formada yasayirdi Gunes Allahinin onlara yazigi geldiyinden oz ovladlarini oglu Manko Kapaka ve qizi Mama Oklonu yere gonderir Temiz qizildan onlara esa veren Ilahi Ata esasinin cetinlik cekmeden yere girdiyi erazide meskunlasmagi emr edir Bu hadise Kusko duzenliyinde bas verdiyi ucun Gunes Allahinin emrine gore burada salinan sehere Kasko adi verildi Burada meskunlasmis insanlara din ve qanunlar verildi teserrufatla mesgul olmaq oyredildi Manko Kapak dovlet yaratmaqla onun ilk Inka yeni hakimi oldu Mama Oklo ise onun arvadi oldu Cetin tebii serait hava catismazligi asagi atmosfer tezyiqi torpaqlarin az mehsuldarligi ve insanlarin durmadan sayinin artmasi yasamaq erazini genislendirmek ugrunda mubarizeni zeruri etdi Bu zaman inkalar yerli ehalini qesb olunmus torpaqlara yerlesdirdiler onlarin erazisine ise imperiyanin merkezi rayonlarindan gelenleri meskunlasdirdilar Dovlet dili kecua elan edildi Inkalar oz dovletlerini Tauantinsuyu Dord torpaq hisse torpagi adlandirdilar Cunki dovlet heqiqeten de 4 hisseye eyalete bolunurdu Eyaletler de dairelere bolunerek Inka memuru terefinden idare olunurdu Daireye bir nece kend daxil idi Bunlarin her biri bir ve ya bir nece nesle mexsus idi Imperiyanin butun torpaqlari uc hisseye bolunurdu tayfalarin torpaqlari Gunesin torpaqlari buradan gelen gelir kahinler ve qurbanverme merasimlerine xerclenirdi dovlet ve Inkalarin torpaqlari dovlet apparati herbci insaatcilar ve d teminati ucun Bu olkede acliqdan olen yox idi Islemeye qabiliyyeti olmayanlari dovlet en zeruri minimumlarla temin edirdi Inkalarin teserrufatinin esasini heyvandarliq ve kend teserrufati teskil edirdi Onlar da Peruda yetisdirilen mehsullari istehsal edirdiler Tebii serait onlari suvarma qurgulari kanal arx ve s tikmeye mecbur edirdi Torpaq el ile insanin boyu hundurluyunde taxtalarla sumlanirdi Senetkarliq yaxsi teskil olunmusdu Mahir duluscular silah hazirlayanlar zergerler toxucular Kuskoda yasayib yaradirdilar Inkalarin teminati ile calisaraq ictimai qulluqcular hesab olunurdular Inkalar metallurgiya sahesinde de nailiyyetler elde etmisler Toxuculuq senetler icerisinde xususi yer tuturdu Bu olkede alver munasibetlerini dovlet mubadilesi evez edirdi Muxtelif iqlim zonalarindan olanlari muxtelif memulatlarla temin edirdiler Mubadilenin esas formasi kimi her on gunden bir yarmarkalar teskil olunurdu Imperiyanin bascisi ve onun heyatinin tenzimleyicisi Gunesin oglu olan Intip Koridir diger adi Sapa Inkadir yeni Yegane Inka Bele hesab olunur ki o torpaga Gunesin tapsirigini yerine yetirmek ucun gelmisdir Inka imperiyanin mutleq hokmdari idi O oz elinde butun iqtisadi siyasi qanunverici herbi hakimiyyeti cemlesdirirdi Uzun bir muddet o hem de ali kahin hesab olunurdu Onun bahali geyimi qizil ve gumusden olan qab qacagi ikinci defe istifade olunurdu Inka qirmizi agacdan olan taxt tacda eylesirdi Huzuruna gelenler onun uzunu gore bilmirdiler cunki o perde ile ortulmusdu Onu qizil ve gumusden hazirlanmis xususi xerekde gezdirirdiler Oldukden sonra Inkanin cesedini balzamlayirdilar Mumiyani qizil taxt taca eylesdirir yaninda ise imperatorun qizildan heykelini qoyurdular Hokumetin yuxari pillesini Inkanin qan qohumlari teskil edirdi Butun yuksek dovlet yerlerini onlar tuturdular Asagi kateqoriyaya ise tabe olan xalqlarin rehberleri onlarin aileleri oz guc ve qabiliyyetine gore buraya daxil olan muxtelif rutbeli qulluqcular daxil idi Inkalar cemiyyetinin esasini bascisi ata hesab edilen aile teskil edirdi Aileler manqalara bolunurdu bir manqa 5 aileni iki manqa 10 aileni uc manqa 50 dord manqa 100 aileni teskil edirdi Inka imperiyasinin her biri 40000 adamdan ibaret olan dord ordu birliyi movcud idi Bu ordu Kolumba qederki Amerikada en nehengi idi Herbi hazirliq 10 yasdan 18 e qeder davam edirdi Ordunun yuksek intizami telebi var idi Doyus zamani silahdan elave psixoloji vasitelerden de qorxulu sesler fleyta ve tebillerin sesinden ve s istifade olunurdu Inka imperiyasinda vetendaslarin on yas kateqoriyasi qanunilesdirilmisdi Kisiler ucun birinci uc qrup 9 yasina qeder oglanlar dorduncu qrup 9 yasdan 12 e qeder ovculuq besinci 12 yasdan 18 e qeder heyvanlarin ovlanmasi altincisi 18 yasdan 25 e qeder herbi ve ya kuryer xidmeti yeddinci 25 yasdan 50 e qeder ictimai islerde xidmet sekkizinci 50 yasdan 80 e qeder usaqlarin terbiyesi doqquzuncu 80 yas ve ondan sonraki kar agsaqqallar onuncu qrupu xesteler teskil edirdi Qadinlarin yas kateqoriya tesnifati kisilerden ferqlense de eyni prinsiplere xas idi Bir yas kateqoriyasindan digerine kecid zamani insanin adi deyisdirilirdi Inka cemiyyetinde temizlik seliqe sahmana xususi diqqet yetirilirdi Kisiler yetkinlik elameti kimi dize qeder qisa yubkalar qolsuz koynekler qadinlar ise sade uzun yun paltarlar geyinirdiler Qadinlar paltarin ortasini zovqle bezedilmis genis kemerle baglayirdilar Ayaqqabalir lama yunundan hazirlanan sendeller idi Soyuq havada inkalarin hamisi uzun ve isti yagmurluqlar geyinirdiler Tauantinsuy qanunlari yazilmamis olsalar da onlar mulki ve cinayet novlerine bolunurdu Allaha iftira allahsizliq issizlik tenbellik yalanciliq ogurluq adamoldurme en agir cinayetler hesab olunurdu Gunahlarini tayfa rehberleri ve yuxari cemiyyetin numayendelerinden olan hakimler muhakime edirdi Qanunlarin esasinda deqiq prinsipler baslica yer tuturdu cezalara qovulma doyulme en yuksek ceza ise olum cezasi idi Buraya asilma dord hisseye bolunme dasla vurma ve d daxil idi Inam etiqad da inkalarin qoruyub saxladiqlari esas menevi unsurlerden biri idi Inkalarin dunyagorusune gore Kainatin ali Yaradicisi Kon Tiki Virakocadir Dunyani yaradirken Ali Yaradici olan Virakoca uc esas unsurden torpaq su ve oddan istifade etmisdi Inkalara gore Kosmos uc seviyyeden ibaretdir ali tebeqe semadir Buranin esas sakinleri Gunes onun arvadi bacisi Aydir Ikinci tebeqe orta tebeqedir ki burada heyvan ve bitkiler insanlar yasayirlar Ucuncu tebeqe oluler ve yeni yaradilacaqlarin meskenidir Sonuncu iki tebeqe bir birile magara saxta bulaq vasitesile elaqe saxlayaraq yuxari alem ile munasibet Inkanin vasitesile heyata kecirilir Resmi dovlet ideologiyasini Gunes Inti ayini teskil edirdi Onun ucun her gun qurban kimi ag lamalarin ocaqda yandirilmasi ayini kecirilirdi Bundan basqa imperatorun serefine 10 yasina qeder gozel usaqlarin qurban vermesi ayini de icra edilirdi Ikinci dereceli allahlara Qadinlarin himayedari Mama Kilya Ildirim ve firtina allahi Ilyapa ve d aid idi Muqeddes quvveler icerisinde ruhlar esas yer tuturdu Onlar qaya magara agac bulaq das ve ecdadlarin mumiyalarinda meskunlasmislar Ruhlara dua oxunur secdeedilir qurban kesilirdi Butun dini enene ve merasimler kahinlerin ixtiyarinda idi Her il olke boyu 4 5 yasli gozel qizlar secilerek monastirlara gonderilirdiler Burada onlara musiqi oxumaq tikis yemek hazirlamaq oyredilirdi Imperiyanin paytaxti ve remzi Kusko seheri idi Bu seher das ve qizildan tikilmis nagilvari bir yer idi Seherde Inkanin iqametgahi yerlesirdi Ali hakimiyyet orqanlari ayin merkezleri seher xidmetleri mehz burada yerlesirdi Kusko seheri en vacib teserrufat ve medeni bir merkez idi En zeruri tedris mussiselerinde 4 il erzinde inkalilara butun elmler oyredilirdi Bu seherde XVI esrde 200 min sakin 25 ev movcud idi Evler parlaq boyalarla renglenir mermer ve yasma dasi ile bezedilirdi Evlerin qapi ve pencereleri qizil cercivelerle bezedilirdi Seherin su kanali ve kanalizasiyasi da movcud idi Kusko seherinin yerlesdiyi duzenlik her terefden daglarla ehate olunsa da cenub serqde giris ucun yer movcud idi Kuskonun merkezinde Senlik meydani yerlesirdi Meydan beser tarixinde en boyuk uzunlugu 350 addim qizil zencirle serhedlenmisdi Yaxin kuceler muqeddes yer ve mebedlerle ehatelenmisdi Bunlardan en baslicasi Gunes mebedi idi Mebedin divarlari qizil lovhelerle bezedilmisdi Divarlarin icerisinde xalcalarla ortulmus qizil taxtlarda vefat etmis imperiya hakimlerinin mumiyalari yerlesdirilmisdi Yaxinliqdaki mebedlerden biri de gumus ile uzlenmis Ay mebedi idi Mebedin mehrabinda Inkanin heyat yoldasinin musiyasi muhafize olunurdu Bina kompleksinin diger terefinde Ildirim Simsek ve Goy qursaginin muqeddes yerleri pirleri de yerlesirdi Ondan bir qeder aralida ise Kuskonun yaritebii yarisuni olan fantastik bagi yerlesirdi Kuskoda bir cox maraqli seyler movcuddur Onlardan biri Cenubi Amerikanin mocuzesi hesab edilen Macu Pikcu qalasi 1500 cu il hesab edilirdi Macu Pikcudaki butun binalar muxtelif hundurluklerde yerlesirdi Ona gore de qalanin 100 mertebesi vardi Onunla bir yerde Gunes mebedi Uc pencere mebedi ve ali kahin sarayi yerlesirdi Bura seherin birinci hissesini teskil edirdi Ikinci hisse ise Sah kvartali Sahzade sarayi Inkanin sarayindan ibaret idi Seher qalanin ucuncu hissesini siravi sakinlerin yasayis evleri yerlen kvartal teskil edirdi Tauantinsuyunun butun yasayis menteqelerini bir birile cox agilli sistem esasinda dusunulmus ve salinmis yollar teskil edirdi Esas iki yol movcud idi Bunlardan biri ekvatorun yaxinligindan muasir Ekvador imperiyasinin simalinda baslanan Maule cayinda qurtaran yoldur Bu yolun uzunlugunun umumi mesafesi 5250 km idi Ikinci yol simal sahili Tumbes cenubla birlesdirilirdi Her iki yol dag yukseklikleri bataqliq cengellik caylarindan kecib uzanirdi Bu inkalarin en boyuk medeni nailiyyetlerinden idi Inka medeniyyetinde kipu adlanan yazi novu muhum hadise idi Kipu poct vasitesile duyunlerle oturulen informasiya idi Duyunlerin sayi hadiselerin mezmun ve medeniyyetinden xeber verirdi Yogun duyun ve ona baglanmis kicik duyunlerin sayi kemiyyet gostericilerini ifade edirdi Iplerin rengi remzi seciyye kesb edirdi Ag rengli ip gumus ve dunyani sari ip qizili qara ip xestelik ve zamani qirmizi ip ordunu ve s ifade etdirirdi Muasir gune qeder gelib catmis kipunun uzunlugu 165 sm enini 6 sm teskil edir Inkalarin ozunexas edebiyyat musiqi ve reqsleri de var idi Bu xalqin dini ve kubar himn efsane esatir ballada dua kicik hecmli epik eserleri ser temsil ve s movcud idi Dunya dramaturgiyasinin incilerinden biri kimi serlerde tecessum tapan Apu Olyantay adli drami idi Bu dram eseri indi de Latin Amerikasinin teatrlarinda tamasaya qoyulur Inkalar hem de mahir musiqiciler idi Onlarin qammasinda yalniz bes ses do re fa sol lya movcud idi Bu sesler altinda inkalar mahni oxuyur reqs edirdiler Reqsin bir nece novu herbi kisi coban xalq ve s reqsleri movcud idi Inkalarin ozunexas elmi bilikleri de vardi Riyaziyyat astronomiya muhendis tibb saheleri uzre bilikler muhum yer tuturdu Riyaziyyat esas elm sahesi sayilirdi O statistikanin inkisafina tekan vermisdi Riyaziyyat el mi astronomiyada da tetbiq olunurdu Perunun butun erazilerinde qurulan resedxanalarda gunesin veziyyeti musahide edilir Gunes Ay Venera Saturn Mars Merkuri burclerin sirasi izlenilir elde edilen bilikler qeyde alinirdi Butun bu irelileyislere baxmayaraq neheng Gunes hakimiyyeti sivilizasiyasi avropalilarin Amerikani qesb etmesinden sonra suquta ugradi Belelikle Kolumba qeder Cenubi Amerika medeniyyeti uc esas merheleni kecmisdi hindu tayfalarinin yaratdigi ibtidai medeniyyet nisbeten yuksek seviyyeli ilk sinifli cemiyyete qederki medeniyyet nehayet yuksek inkisafi olan sinifli cemiyyetin medeniyyeti Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title And medeniyyeti amp oldid 5926877, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.