Almanax — XIV-XV əsrlərdə astronomik hesablamaları əhatə edən təqvim cədvəllərinə verilən ad. Sonralar hər il nəşr edilməyə başlayan bu cədvəllərə şeirlər, zarafat ruhunda yazılar və s. əlavə olunmuşdur. Daha sonrakı dövrlərdə müxtəlif bədii və elmi əsərləri əhatə edən məcmuələrə alamanax adı vermişdir.
1940-cı illərdə Bakıda “Nizami” almanaxı çap olunmuşdur.
Mənşəyi
Sözün mənşəyinin haradan gəldiyi dəqiq bilinmir, lakin bununla bağlı bir neçə nəzəriyyə var:
Almanax sözü yunan sözü olan almenikiaka-dan gəlib, mənası təqvim deməkdir. Ən birinci almanaxlar tərkibində kənd təsərrüfatı, astroloji və meteoroloji məlumatlar olan təqvimlərdən ibarət idi.
Digər bir iddia isə almanaxın mənşəcə ərəb sözü olan (əl-manāx) iqlim mənasını verdiyi ilə bağlı idi, hansı ki, havanın təbii şəkildə dəyişdirilməsini bildirirdi. Müasir mənasında da almanax müəyyən bir dövr üçün hava proqnozunu nəzərdə tutur. Bu, eyni zamanda iqlim deyə adlandırılan, xüsusi bir ərazi üçün nisbətən sabit hava şəraitidir.
Bununla belə almanax sözü yazılı formada ilk dəfə RoCer Bekon tərəfindən latın qrafikası ilə istifadə edilib və 1267-ci ilə təsadüf edir. Bu sənəddə içində ay daxil olmaqla bir neçə müqəddəs cisim təsvir ətraflı şəkildə təsvir olunurdu.
Etimoloji bir bəyanatda deyilir ki: "Sözün müasir mənası qaranlıq qalır. İlk hecasının -al olması və orta əsr elm və texnologiyası ilə sıx bağlılığı sözün ərəb mənşəli olması iddiasını gücləndirir, lakin bunu sübut edəcək heç kim tapılmayıb.
Buna bənzər başqa bir bəyanatda deyilir: "İlk dəfə Bekon tərəfindən istifadə olunub. Böyük ehtimalla, İspan ərəbcəsindən gələn al-manax sözündəndir, amma bu, ərəb sözü deyil [bəyanatdan tərcümə: bu sözün ərəb mətnlərində istifadəsinə rast gəlinməyib]... Sözün mənası tapmaca olaraq qalır.
"Tarix Əsaslı Yeni İngilis dili Lüğəti"ndə oxşar şəkildə bildirilir ki, "sözün heç bir ərəb mənşəyi yoxdur", lakin digər tərəfdən sözün ispan ərəbcəsində olduğu ilə bağlı dolayı sübutlar var.
Sözün fərziyyəvi şəkildə ərəb mənşəli "al-manax" kimi tələffüz olunmasının səbəbi onun "almanax"(latınca "almanach" və ya "almanac") kimi işlədilməsində idi. Rocer Bekon bu sözlərin hər ikisini("almanach" və "almanac") istifadə edirdi. Sözün ilkin istifadəsi astroloji təqvim çərçivəsində ortaya çıxmışdı.
Sözün Qərbdə peyda olduğu, eyni zamanda ərəb dilindən yoxa çıxdığı bir zamanda Toledonun cədvəllərinin nüfuzunun qalmxası və digər ərəb dünyasına aid astroloji araşdırmalar onun Qərbdə kəşf olunduğunu, ərəb mənşəli olmasının saxta olmasını düşüncəsini irəli sürür. Həmin dövrdə Qərbdə müəyyən cədvəllərə Ərəb adı qoyulması prestijli sayıla bilərdi. Eyni zamanda bu motivdən irəli çıxaraq bildirmək olar ki, təxminən bu dövrdə Pseudo-Geber adlı latın yazıçı ərəb təxəllüsündən istifadə edirdi. Bundan başqa kimaygərlik mənasını verən "alkahest" sözünün də ərəb dilində olmadığı ortaya çıxmışdı.
İlk almanaxlar
Almanax gələcək il baş verəcək hadisələrin mətn siyahısıdır. Ən sadə almanaxlar içərisində təqvim olan, zamana nəzarət etmək üçün, yazılı formada istehsal edilir: onun daxilində həftənin cari günü barədə xüsusi məlumat, önəmli bayramlar, ayın həmin günki forması və s. təsvir olunur. Bir sıra hadisələr almanaxda xüsusi qrupların - fermerlər, dənizçilər, astronomlar və digərlərinin az və ya çox dərəcədə təsiri ilə qeyd olunur.
Hemerologiyalar və parapeqmata
Almanax hesab edilən ilk mətnlər eradan əvvəl ikinci minilliyin ortalarında Yaxın Şərqdə aşkar edilib. Onlar əsasən yunanca "gün"("hēmerā") mənasını verən hemerologiya adlandırılırdılar. Onların arasında "Beyblon Almanağı" adlandırılan - arzuolunan və arzuolunmaz günlərin siyahısını göstərən və həmin günlərdə nələr etməklə bağlı məsləhətlər verən almanax da var idi. Müxtəlif tipli oxucuların marağına köklənən uğurlu variantlar və versiyalar mövcud idi. Misirlilərə aid olan gün ərzində 3 dəfə yaxşı və pis anları təsvir edən növlər də tapılmışdı. Bu proqnozların necə verildiyi bilinmir, amma onların daim ilahi hadisələrlə əlaqələndiriliyi təxmin edilir. Qədim Misirdə ən önəmli hadisə olan Nil vadisinin daşmasının ilin ən uzun günü olduğu zənn edilirdi, lakin adi təqvimdə 365 günün olması ilə əsrlər ərzində həmin hadisə təqvimdəki yerini dəyişmişdi. Sirius ulduzunun ilk heliak yüksəlişi(ulduzun günəşin çıxmasından əvvəlki hərəkəti, üfüq aydınlanmadan, yəni ulduzun işığının sönmədən öncəki hərəkət) kəhanəti olaraq istifadə olunurdu və bu təcrübə, yəni bir ulduzun müşahid edilməsi və onun hər hansı hadisə ilə uyğunlaşdırılması da uyğun olaraq geniş yayılmışdı. Parapeqma adlanan yunan almanaxında daşın üzərində açılmış dəliklərə mismarları yerləşdirməklə ayın günlərini və onların adlarını öyrənmək olurdu. Daşın üzərində həmçinin mətnlər də həkk edilmişdi və Diogenes Laërtiusa görə Parapeqma Demokrat, Ptololemey və 2-ci əsr İsgəndəriyyə astroloqu bununla bağlı bir traktat yazmışdı. Parapeqmadan yaranan Fezis(tərcüməsi: müəyyən ulduzların mərhələləri və hava dəyişikliyi kolleksiyası), fəsillərin günlərinə aid müntəzəm hava dəyişiklikləri, ulduzun gündəlik ilk və son görünüşü və ya bürclərin günəşin doğub-batmasi ilə peyda və yox olması və ya günəşə aid olan ən uzun və ən qısa günlər, hamısı günəş təqviminə görə təşkil edilir. Astroloji hesablamalar aparılan hava hadisələri, xüsusi seçilmiş müşahidələr həmin dövrün müxtəlif səlahiyyətli şəxsləri tərəfindən aparılırdı. Parapeqmata yüzillər ərzində ərsəyə gəlmişdi.
Ptolomey inanırdı ki, astroloji hadisələr mövsumi hava dəyişikliklərinin səbəbidir; o, bu hadisələr arasında bir-birinə tam bağlılıq olmamasını müqəddəs varlıqların təması ilə əlaqələndirirdi. Ona görə, hava proqnozu astrologiyanın xüsusi bir bölməsi idi.
almanax, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, dəqiqləşdirmə, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zəng. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Almanax deqiqlesdirme Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz sentyabr 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Almanax XIV XV esrlerde astronomik hesablamalari ehate eden teqvim cedvellerine verilen ad Sonralar her il nesr edilmeye baslayan bu cedvellere seirler zarafat ruhunda yazilar ve s elave olunmusdur Daha sonraki dovrlerde muxtelif bedii ve elmi eserleri ehate eden mecmuelere alamanax adi vermisdir 1940 ci illerde Bakida Nizami almanaxi cap olunmusdur 1 Mundericat 1 Menseyi 2 Ilk almanaxlar 3 Istinadlar 4 Hemcinin baxMenseyi RedakteSozun menseyinin haradan geldiyi deqiq bilinmir lakin bununla bagli bir nece nezeriyye var Almanax sozu yunan sozu olan almenikiaka dan gelib menasi teqvim demekdir En birinci almanaxlar terkibinde kend teserrufati astroloji ve meteoroloji melumatlar olan teqvimlerden ibaret idi Diger bir iddia ise almanaxin mensece ereb sozu olan el manax iqlim menasini verdiyi ile bagli idi hansi ki havanin tebii sekilde deyisdirilmesini bildirirdi Muasir menasinda da almanax mueyyen bir dovr ucun hava proqnozunu nezerde tutur Bu eyni zamanda iqlim deye adlandirilan xususi bir erazi ucun nisbeten sabit hava seraitidir Bununla bele almanax sozu yazili formada ilk defe RoCer Bekon terefinden latin qrafikasi ile istifade edilib ve 1267 ci ile tesaduf edir Bu senedde icinde ay daxil olmaqla bir nece muqeddes cisim tesvir etrafli sekilde tesvir olunurdu Etimoloji bir beyanatda deyilir ki Sozun muasir menasi qaranliq qalir Ilk hecasinin al olmasi ve orta esr elm ve texnologiyasi ile six bagliligi sozun ereb menseli olmasi iddiasini guclendirir lakin bunu subut edecek hec kim tapilmayib Buna benzer basqa bir beyanatda deyilir Ilk defe Bekon terefinden istifade olunub Boyuk ehtimalla Ispan erebcesinden gelen al manax sozundendir amma bu ereb sozu deyil beyanatdan tercume bu sozun ereb metnlerinde istifadesine rast gelinmeyib Sozun menasi tapmaca olaraq qalir Tarix Esasli Yeni Ingilis dili Lugeti nde oxsar sekilde bildirilir ki sozun hec bir ereb menseyi yoxdur lakin diger terefden sozun ispan erebcesinde oldugu ile bagli dolayi subutlar var Sozun ferziyyevi sekilde ereb menseli al manax kimi teleffuz olunmasinin sebebi onun almanax latinca almanach ve ya almanac kimi isledilmesinde idi Rocer Bekon bu sozlerin her ikisini almanach ve almanac istifade edirdi Sozun ilkin istifadesi astroloji teqvim cercivesinde ortaya cixmisdi Sozun Qerbde peyda oldugu eyni zamanda ereb dilinden yoxa cixdigi bir zamanda Toledonun cedvellerinin nufuzunun qalmxasi ve diger ereb dunyasina aid astroloji arasdirmalar onun Qerbde kesf olundugunu ereb menseli olmasinin saxta olmasini dusuncesini ireli surur Hemin dovrde Qerbde mueyyen cedvellere Ereb adi qoyulmasi prestijli sayila bilerdi Eyni zamanda bu motivden ireli cixaraq bildirmek olar ki texminen bu dovrde Pseudo Geber adli latin yazici ereb texellusunden istifade edirdi Bundan basqa kimaygerlik menasini veren alkahest sozunun de ereb dilinde olmadigi ortaya cixmisdi Ilk almanaxlar RedakteAlmanax gelecek il bas verecek hadiselerin metn siyahisidir En sade almanaxlar icerisinde teqvim olan zamana nezaret etmek ucun yazili formada istehsal edilir onun daxilinde heftenin cari gunu barede xususi melumat onemli bayramlar ayin hemin gunki formasi ve s tesvir olunur Bir sira hadiseler almanaxda xususi qruplarin fermerler denizciler astronomlar ve digerlerinin az ve ya cox derecede tesiri ile qeyd olunur Hemerologiyalar ve parapeqmataAlmanax hesab edilen ilk metnler eradan evvel ikinci minilliyin ortalarinda Yaxin Serqde askar edilib Onlar esasen yunanca gun hemera menasini veren hemerologiya adlandirilirdilar Onlarin arasinda Beyblon Almanagi adlandirilan arzuolunan ve arzuolunmaz gunlerin siyahisini gosteren ve hemin gunlerde neler etmekle bagli meslehetler veren almanax da var idi Muxtelif tipli oxucularin maragina koklenen ugurlu variantlar ve versiyalar movcud idi Misirlilere aid olan gun erzinde 3 defe yaxsi ve pis anlari tesvir eden novler de tapilmisdi Bu proqnozlarin nece verildiyi bilinmir amma onlarin daim ilahi hadiselerle elaqelendiriliyi texmin edilir Qedim Misirde en onemli hadise olan Nil vadisinin dasmasinin ilin en uzun gunu oldugu zenn edilirdi lakin adi teqvimde 365 gunun olmasi ile esrler erzinde hemin hadise teqvimdeki yerini deyismisdi Sirius ulduzunun ilk heliak yukselisi ulduzun gunesin cixmasindan evvelki hereketi ufuq aydinlanmadan yeni ulduzun isiginin sonmeden onceki hereket kehaneti olaraq istifade olunurdu ve bu tecrube yeni bir ulduzun musahid edilmesi ve onun her hansi hadise ile uygunlasdirilmasi da uygun olaraq genis yayilmisdi Parapeqma adlanan yunan almanaxinda dasin uzerinde acilmis deliklere mismarlari yerlesdirmekle ayin gunlerini ve onlarin adlarini oyrenmek olurdu Dasin uzerinde hemcinin metnler de hekk edilmisdi ve Diogenes Laertiusa gore Parapeqma Demokrat Ptololemey ve 2 ci esr Isgenderiyye astroloqu bununla bagli bir traktat yazmisdi Parapeqmadan yaranan Fezis tercumesi mueyyen ulduzlarin merheleleri ve hava deyisikliyi kolleksiyasi fesillerin gunlerine aid muntezem hava deyisiklikleri ulduzun gundelik ilk ve son gorunusu ve ya burclerin gunesin dogub batmasi ile peyda ve yox olmasi ve ya gunese aid olan en uzun ve en qisa gunler hamisi gunes teqvimine gore teskil edilir Astroloji hesablamalar aparilan hava hadiseleri xususi secilmis musahideler hemin dovrun muxtelif selahiyyetli sexsleri terefinden aparilirdi Parapeqmata yuziller erzinde erseye gelmisdi Ptolomey inanirdi ki astroloji hadiseler movsumi hava deyisikliklerinin sebebidir o bu hadiseler arasinda bir birine tam bagliliq olmamasini muqeddes varliqlarin temasi ile elaqelendirirdi Ona gore hava proqnozu astrologiyanin xususi bir bolmesi idi Istinadlar Redakte Azerbaycan edebiyyati dersliyinden olu kecid Hemcinin bax RedakteAzerbaycan edebiyyatiMenbe https az wikipedia org w index php title Almanax amp oldid 6116948, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
