Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Aksay (устар. Асагалыль, qum. Яхсайсув,; çeç. Яьсси) — Çeçenistanın Naji-Yurt və Qudermes rayonu, Dağıstanın Botlix rayonu, Novolak rayonu, Babayurd və Xasavyurd rayonlarından keçən çay. Çayın yamacı 14.5 m/km-dir..
| Aksay çayı | |
|---|---|
| kum/Яхсайсув/ce/Яьсси | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Region |
|
| Mənbəyi | And silsiləsinin şimal yamacı |
| • Yüksəkliyi | 2080 m |
| Mənsəbi | Aktaş çayı /Sulak çayı→Xəzər dənizi |
| • Yüksəkliyi | -13,9 m |
| Uzunluğu | 144 km |
| Su sərfi | 5,17 m³/san |
| Su sistemi | 1390 |
| Hövzəsinin sahəsi | 1.390 km² |
| | |
| [ru] | 07030000212109300000116 |
Relyefi
Çay öz başlanğıcını And dağları silsiləsinin şimal yamacından götürür. Mənbəyinin hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 2080 m yüksəklikdədir. Kanal ilə Aktaş çayına birləşən Aksay çayı Aksay su anbarına axır. Uzunluğu 144 km, su tutma sahəsi 1390 km², orta dərinliyi isə 444 m-dir. Hövzəsinin çox hissəsi (87%) 1000 m-dən aşağıdır, ərazinin 11% -i 0 m -dən aşağıdır.
Hidroloji araşdırmalar
1994-cü ilə qədər çayın hidroloji göstəriciləri: əvvəlcə İşkhoy-Yurt, sonra Soqunti hidroloji postları vasitəsi ilə öyrənilirdi. 2008-ci ildən etibarən Aksay su anbarının girişində - Çaqarotarda mövsümi hidroloji post təşkil edilir. Həmçinin, müxtəlif illərdə hidroloji postlar Qerzel-Aul, Boraqanqeçuv, Aksay və Çaqarotar kəndlərində yerləşirdi.
Hidrologiyası
Çayın xarakteri hündürlüklə dəyişir. Aksay çayı And dağ silsiləsindən başlayaraq, aşağı axarında isə düzən əraziyə keçir. Aksay çayı qrunt suları ilə qidalanır. İlin isti yay aylarında çay sularında daşqınlar baş verir, qış aylarında çayın suyu demək olar ki, azalır. Aksay çayı yerli kənd təsərrüfatında əhəmiyyətli rol oynayır. Qerzel-Aul kəndinin kənd təsərrüfatı ərazilərinin suvarma sistemi məhz Aksay çayın suları ilə təmin olunur. Qerzel-Aul, Boraqanqeçuv, Aksay və Çaqarotar kəndləri də çayın suyundan bağçılıq və bostançılıq ərazilərinin suvarılması üçün istifadə edirlər. Bundan əlavə çay balıqçılıq təsərrüfatına da əhmiyyətli töhfə verir.
Aksay çayının orta illik su sərfi 5,17 m³/s, maksimum isə 690 m³/s-dir. Çayın aşağı axınları yüksək çöküntü doyma ilə xarakterizə olunur, çayda orta bulanıqlıq 6500 q/m³ -dur. Çayda çöküntü axınının miqdarı bəzi illərdə 1300 min tona qədər çatır.
Qolları
Aksay çayının əsas qolları: solda - Xorielk, Belqoti-Yassi (Unkubutli), sağda isə- Yamansu çaylarıdır.
İstinadlar
- Оразаев Г. М.-Р. «Прошение кумыкских ногайцев» 1860 г. как историко-этнографический источник (PDF) // Письменные памятники Дагестана XVIII-XIX вв. Махачкала. 1989. 72.
- Сулейманов, 2006
- Ресурсы поверхностных вод СССР том 9, Закавказье и Дагестан, вып. 3, Дагестан
Ədəbiyyat
- Ресурсы поверхностных вод СССР том 9, Закавказье и Дагестан, вып. 3, Дагестан
- Сулейманов, Ахмад Сулейманович. Топонимия Чечни (5000 nüs.). Грозный: ГУП "Книжное издательство". Ред. Т. И. Бураева. 2006. ISBN .
- Aksay çayı // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aksay ustar Asagalyl qum Yahsajsuv cec Yassi Cecenistanin Naji Yurt ve Qudermes rayonu Dagistanin Botlix rayonu Novolak rayonu Babayurd ve Xasavyurd rayonlarindan kecen cay Cayin yamaci 14 5 m km dir Aksay cayikum Yahsajsuv ce YassiOlke RusiyaRegion Cecenistan DagistanMenbeyi And silsilesinin simal yamaci Yuksekliyi 2080 mMensebi Aktas cayi Sulak cayi Xezer denizi Yuksekliyi 13 9 mUzunlugu 144 kmSu serfi 5 17 m sanSu sistemi 1390Hovzesinin sahesi 1 390 km menbeyi mensebiAksay Qafqazin fiziki xeritesinde 42 39 sm e 46 58 s u 43 31 sm e 46 53 s u ru 07030000212109300000116RelyefiCay oz baslangicini And daglari silsilesinin simal yamacindan goturur Menbeyinin hundurluyu deniz seviyyesinden 2080 m yukseklikdedir Kanal ile Aktas cayina birlesen Aksay cayi Aksay su anbarina axir Uzunlugu 144 km su tutma sahesi 1390 km orta derinliyi ise 444 m dir Hovzesinin cox hissesi 87 1000 m den asagidir erazinin 11 i 0 m den asagidir Hidroloji arasdirmalar1994 cu ile qeder cayin hidroloji gostericileri evvelce Iskhoy Yurt sonra Soqunti hidroloji postlari vasitesi ile oyrenilirdi 2008 ci ilden etibaren Aksay su anbarinin girisinde Caqarotarda movsumi hidroloji post teskil edilir Hemcinin muxtelif illerde hidroloji postlar Qerzel Aul Boraqanqecuv Aksay ve Caqarotar kendlerinde yerlesirdi HidrologiyasiCayin xarakteri hundurlukle deyisir Aksay cayi And dag silsilesinden baslayaraq asagi axarinda ise duzen eraziye kecir Aksay cayi qrunt sulari ile qidalanir Ilin isti yay aylarinda cay sularinda dasqinlar bas verir qis aylarinda cayin suyu demek olar ki azalir Aksay cayi yerli kend teserrufatinda ehemiyyetli rol oynayir Qerzel Aul kendinin kend teserrufati erazilerinin suvarma sistemi mehz Aksay cayin sulari ile temin olunur Qerzel Aul Boraqanqecuv Aksay ve Caqarotar kendleri de cayin suyundan bagciliq ve bostanciliq erazilerinin suvarilmasi ucun istifade edirler Bundan elave cay baliqciliq teserrufatina da ehmiyyetli tohfe verir Aksay cayinin orta illik su serfi 5 17 m s maksimum ise 690 m s dir Cayin asagi axinlari yuksek cokuntu doyma ile xarakterize olunur cayda orta bulaniqliq 6500 q m dur Cayda cokuntu axininin miqdari bezi illerde 1300 min tona qeder catir QollariAksay cayinin esas qollari solda Xorielk Belqoti Yassi Unkubutli sagda ise Yamansu caylaridir IstinadlarOrazaev G M R Proshenie kumykskih nogajcev 1860 g kak istoriko etnograficheskij istochnik PDF Pismennye pamyatniki Dagestana XVIII XIX vv Mahachkala 1989 72 Sulejmanov 2006 Resursy poverhnostnyh vod SSSR tom 9 Zakavkaze i Dagestan vyp 3 DagestanEdebiyyatResursy poverhnostnyh vod SSSR tom 9 Zakavkaze i Dagestan vyp 3 Dagestan Sulejmanov Ahmad Sulejmanovich Toponimiya Chechni 5000 nus Groznyj GUP Knizhnoe izdatelstvo Red T I Buraeva 2006 ISBN 5 98896 002 2 Aksay cayi Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya gl red A M Prohorov 1969 1978