fbpx
Wikipedia

Ahmedcan Kasimi

September 18, 2021

Ahmedcan Kasimi — Uyğur xalqının mübariz oğlu, siyasətçi, dövlət xadimi.

Ahmedcan Kasimi

Həyatı

Ahmedcan Kasimi İli vilayətindən olan Nadir Mahmudun oğludur. 1914-cü il aprelin 15-də Qulcan şəhərinin Toqrakoruk məhəlləsində və ya Jarkənd şəhərində doğulduğunu yazırlar. 1922-ci ildə atası Nadir Mahmud öldükdən bir neçə il sonra Qazaxıstan Respublikasının Yeddisu, yəni

Semereciye vilayətinin Jarkənd şəhərində yaşayan dayısı Ömər Kasimi onu yanına aparır.

O, Ahmedcanı öz familyasi ilə məktəbə yazdırır. Beləcə gələcək siyasi xadim və dövlət adamı Kasimi soyadı ilə tanınır.

Formalaşması

1932-ci ildə Almatıda orta məktəbi bitirən Ahmedcan Kasimi iki ilə yaxın müəllimlik edir.

1937-ci ildə isə Daşkəndə gedərək oradakı Orta Asiya Dövlət Universitetinin fəhlə fakültəsinə qəbul olunur. Universiteti bitirdikdən sonra diribaşlığını, ictimai-siyasi işlərdə fəallığını nəzərə alıb onu Moskvadakı Doğu Dilləri İnstitutuna oxumağa göndərirlər. Əslində bu təhsil ocağı SSRİ-nin sosialist inqilabını Doğuda yaymaq üçün yaradılmışdı. Burada oxuyanların hamısı üzərində Sovet xüsusi xidmət orqanlarının ciddi nəzarəti vardı.

Moskvada Doğu Dilləri İnstitunda oxuyarkən Ahmedcan Kasimini uyğur kökənli, sovet ictimai-siyasi xadimi Abdullaoy Razıbakiyevlə tanış edirlər. Abdullaoy Razıbakiyev Ahmedcan Kasimilə xeyli söhbət etdikdə onun sosialist dünyagörüşlü, SSRİ-yə ürəkdən bağlı olduğunu görür. Odur ki, Ahmedcan Kasimini Kommunist İnternosianalına üzv yazdırır. Kommunist İnternosianalında dünyanın bir çox ölkələrindən gəlmiş ictimai-siyasi xadimlərlə tanış olur, inqilablar, milli azadlıq hərəkatları tarixini öyrənir.

1940-cı ildə Ahmedcan Kasimini Daşkənd şəhərinə göndərirlər. O, bir zaman tələbəsi olduğu Orta Asiya Dövlət Universitetində dərs deməklə yanaşı, aspiranturada oxuyur, elmlər namizədi dərəcəsi almağa hazırlaşır.

Sovet hökuməti isə onu elmi işçidən çox Uyğurustanda xalqı ayaqlandırıb sosialist inqilabı edəcək kadr kimi hazırlayırdı. Odur ki, 1942-ci ilin iyununda Ahmedcan Kasimini gizli Sovet Çin sərhəddindən keçirib Çuquçaq şəhərinə göndərirlər.

Gizli siyasi fəaliyyət

Ahmedcan Kasimi gizli siyasi fəaliyyətlə məşğul olur. Uyğurları və bölgədə yaşayan xalqları milli azadlıq mübarizəsinə, Çin hökumətinə qarşı üsyana hazırlayır. 1943-cü ildə Qulcan şəhərinə gələrək burada dülgər və şüşəkəsən işləyir, gizili imzalarla hökumət əleyhinə məqalələr yazır, xalq kütlələrini sosial ədalət uğrunda mübarizəyə səsləyir.

Həmin dövrdə hakimiyyət formal Çan Kayşinin əlində olsa da, bölgəni Şin Si Seyin idarə edirdi. Sovet hökuməti Yaponiyadan gələ biləcək təhlükənin önlənməsi üçün Şin Si Seyinə hər cür yardım etirdi.

Onu 1938-ci ildə Moskvaya dəvət edərək, təntənəli qəbul təşkil etmiş, Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyasına üzv bileti vermişdilər. Şin Si Seyin Sovetlərin yardımlarının, qayğısının arxasında bölgənin uran, volfram, nikel, sürmə və sair yataqlarını ələ keçirmək durduğunu görürdü. Ona görə də İkinci Dünya Savaşı başlayanda Şin Si Seyin Sovetlərin başının savaşa qarışdığını görüb müstəqil siyasət yeritməyə çalışır.

Şin Si Seyinin agenturası Ahmedcan Kasiminin SSRİ-dən gəldiyini bilir və onun üzərində nəzarəti gücləndirir. 1943-cü ildə isə Ahmedcan Kasimini siyasi sığıncaqda həbs edərək Urumçi şəhərindəki həbsxanaya göndərirlər.

Onu həbsxanada xüsusi təhlükəli şəxs kimi ciddi nəzarət altında saxlayırlar. Lakin ölkəni bürümüş qarışıqlıq, milli azadlıq hərəkatının güclənməsi hökuməti güzəştlərə getməyə məcbur edir. İli bölgəsindəki üsyançıların təkidli tələbindən sonra 1944-cü ilin oktyabrında Ahmedcan Kasimini və bir çox siyasi dustaqları həbsdən azad edirlər.

Ahmedcan Kasiminin azad edilməsində Sovet hökumətinin də marağı vardı. Çünki milliyətcə özbək olan və özbəkistanda doğulub, boya-başa catan Əlixan Törənin Doğu Türküstan hökumətinə rəhbərlik etməsi, siyasi fiqur kimi nüfuz qazanması SSRİ-ni qane etmirdi.

Əlixan Törə dini təhsil görmüş, islamı ehkamlara hörmətlə yanaşan, çıxışlarında və verdiyi qərarlarda Qurani Kərimə dayanan birisi idi. Onun islamçı-millətçi görüşləri ateist Sovetləri qane edə bilməzdi. Odur ki, Sovet təbiyəsi görmüş, Sovet xüsusi xidmət orqanlarının yetişdirdiyi Ahmedcan Kasimini Əlixan Törəyə qarşı qoymaq planlaşdırılır.

Böyük amal uğrunda

Çin hökumətinə qarşı üsyan qaldırmış xalq kütlələrinin liderləri arasında fikir birliyi yox idi. Liderlərin bir qrupu silahlı müqavimət yolu ilə azadlığa nail olmağa çalışırdı. Başqa bir qrup Çin əhalisinin çoxluğunu, uyğurların azlığını nəzərə alaraq silahlı mübarizədən çəkinib çinlilərlə danışığa üstünlük verirdilər.

Onların fikrində öncə danışıqlarda muxtariyyat məsələsi irəli sürülməli, buna nail olduqdan sonra müstəqilliyə doğru can atılmalı idi. Üçüncü qrup isə dünyanın müstəqil dövlətlərinin, Yaponiyanın, Hindistanın, xüsusən də Türkiyənin və islam ölkələrinin təsiri ilə azadlığa qovuşmağa üstünlük verirdi. Dördüncü qrup isə SSRİ ilə əməkdaşlığa vacib sayırdı.

Ahmedcan Kasiminin rəhbərlik etdiyi qrup Çin zülmündən qurtarmaq üçün SSRİ ilə əməkdaşlıqdan başqa bir yol görmürdü. Onlar deyirdilər ki, çinlilərlə savaşsaq, əvvəllər olduğu kimi üsyan yenə qan içində boğulacaq. Çünki Çinin 800 milyona yaxın əhalisindən təşkil edilmiş əsgəri birliklər axın-axın üzərimizə gələcək. Onları məhv etməyə isə nə əsgəri gücümüz, nə də hərbi texnikamız çatar.

Dünya dövlətlərindən, xüsusən, Yaponiyadan, Hindistandan, Türkiyədən və islam ölkələrindən kömək gözləmək də mənasızdır. Çünki onlar Çinə təzyiq edə biləcək gücdə deyillər.

Çinlilərin verəcəyi muxtariyyat isə başımızın altına yastıq qoyub, dinc yolla vətənimizin işğalını gözləmək deməkdir. Çünki Çin hökuməti buraya hər il onminlərlə çinli köçürəcək. 50-60 ildən sonra çinlilərin sayı bizdən qat-qat çox olacaq. Odur ki, Sovetlərin köməyi ilə Uyğur dövləti qurmaq daha münasibdir. Çünki, SSRİ çoxmillətli bir dövlətdir, buraya yalnız Ruslar göndərilməyəcək. Ölkədəki türk və müsəlman xalqlarını kommunist mütəxəssisləri göndəriləcək. Onlarla da dil tapmaq asandır. Həm də rusların sayı az olduğundan Uyğurustana on minlərlə insan köçürüb assimilə siyasəti yeridə bilməzlər.

1947-ci ildə Doğu Türküstanın üç vilayəti, yəni İli, Altay və Çöçək Sovetlərin köməyi ilə çinlilərin zülmündən qurtararaq müstəqill Doğu Türküstan Cümhuriyətini qurur. Bu cümhuriyyətin Sovetlərin köməyi ilə qurulmuş radyo ötürücüsü, ordusu olur. Ahmedcan Kasimi 1945-ci ildə ABŞ, Böyük Britaniya, SSRİ arasında bağlanmış anlaşmanın nə ilə nəticələnəcəyini görmürdü. Sovet KQB-si 1946-cı ildə yeni qurulmuş Doğu Türküstan Cümhuriyyətinin rəhbəri Əlixan Törəni oğurlayaraq Moskvaya aparır. Onun yerinə Ahmedcan Kasimini təyin edir.

Ahmedcan Kasimi bütün manevrlərinə baxmayaraq, SSRİ verdiyi vədlərə əməl etmir. Mao Tszun ilə danışıqlara gedir. Uyğurustandakı Qomindan hökuməti məğlub olduqdan, Çində Mao Tszinun rəhbərliyi ilə yeni hökumət qurulduqdan sonra Sovet rəhbərliyi Doğu Türküstan hökumətinin rəhbərlərini və Çin hökumətinin nümayəndələrini Almatıda danışıqlara çağırır.

Danışıqlarda Doğu Türküstan hökumətinin rəhbərləri müstəqillik ideyasından əl çəkməyəcəklərini bildirirlər.

Böyük ömrün faciəli sonu

1949-cu il avqustun 27-də radiolar belə bir xəbər yaydılar. Guya Mao Tszinuya təbrikə gedən Doğu Türküstan rəhbərləri İl-12 təyyarəsində qəzaya uğramışlar. Bu sirli qəzanın səbəbi hələ də açılmamış qalır. Elə həmin günlərdə Çin əsgəri birlikləri Doğu Türküstana hücum edərək nəinki hərbçilərə, həm də dinc sakinlərə divan tutur.

Ahmedcan Kasiminin adı uzun illər unutdurlmağa çalışılsa da, xalqı heç vaxt onu unutmur.

Qulcan şəhərində ona məzar düzəldilər.

İstinadlar

  1. Əli Şamil

September 18, 2021
ahmedcan, kasimi, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, uyğur, xalqının, mübariz, oğlu, siyasətçi, dövlət, xadimi, mündəricat, həyatı, formalaşması, gizli, siyasi, fəaliyyət, bö. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ahmedcan Kasimi Uygur xalqinin mubariz oglu siyasetci dovlet xadimi Ahmedcan Kasimi Mundericat 1 Heyati 2 Formalasmasi 3 Gizli siyasi fealiyyet 4 Boyuk amal ugrunda 5 Boyuk omrun facieli sonu 6 IstinadlarHeyati RedakteAhmedcan Kasimi Ili vilayetinden olan Nadir Mahmudun ogludur 1914 cu il aprelin 15 de Qulcan seherinin Toqrakoruk mehellesinde ve ya Jarkend seherinde doguldugunu yazirlar 1922 ci ilde atasi Nadir Mahmud oldukden bir nece il sonra Qazaxistan Respublikasinin Yeddisu yeniSemereciye vilayetinin Jarkend seherinde yasayan dayisi Omer Kasimi onu yanina aparir O Ahmedcani oz familyasi ile mektebe yazdirir Belece gelecek siyasi xadim ve dovlet adami Kasimi soyadi ile taninir Formalasmasi Redakte1932 ci ilde Almatida orta mektebi bitiren Ahmedcan Kasimi iki ile yaxin muellimlik edir 1 1937 ci ilde ise Daskende gederek oradaki Orta Asiya Dovlet Universitetinin fehle fakultesine qebul olunur Universiteti bitirdikden sonra diribasligini ictimai siyasi islerde fealligini nezere alib onu Moskvadaki Dogu Dilleri Institutuna oxumaga gonderirler Eslinde bu tehsil ocagi SSRI nin sosialist inqilabini Doguda yaymaq ucun yaradilmisdi Burada oxuyanlarin hamisi uzerinde Sovet xususi xidmet orqanlarinin ciddi nezareti vardi Moskvada Dogu Dilleri Institunda oxuyarken Ahmedcan Kasimini uygur kokenli sovet ictimai siyasi xadimi Abdullaoy Razibakiyevle tanis edirler Abdullaoy Razibakiyev Ahmedcan Kasimile xeyli sohbet etdikde onun sosialist dunyagoruslu SSRI ye urekden bagli oldugunu gorur Odur ki Ahmedcan Kasimini Kommunist Internosianalina uzv yazdirir Kommunist Internosianalinda dunyanin bir cox olkelerinden gelmis ictimai siyasi xadimlerle tanis olur inqilablar milli azadliq herekatlari tarixini oyrenir 1940 ci ilde Ahmedcan Kasimini Daskend seherine gonderirler O bir zaman telebesi oldugu Orta Asiya Dovlet Universitetinde ders demekle yanasi aspiranturada oxuyur elmler namizedi derecesi almaga hazirlasir Sovet hokumeti ise onu elmi isciden cox Uygurustanda xalqi ayaqlandirib sosialist inqilabi edecek kadr kimi hazirlayirdi Odur ki 1942 ci ilin iyununda Ahmedcan Kasimini gizli Sovet Cin serheddinden kecirib Cuqucaq seherine gonderirler Gizli siyasi fealiyyet RedakteAhmedcan Kasimi gizli siyasi fealiyyetle mesgul olur Uygurlari ve bolgede yasayan xalqlari milli azadliq mubarizesine Cin hokumetine qarsi usyana hazirlayir 1943 cu ilde Qulcan seherine gelerek burada dulger ve susekesen isleyir gizili imzalarla hokumet eleyhine meqaleler yazir xalq kutlelerini sosial edalet ugrunda mubarizeye sesleyir Hemin dovrde hakimiyyet formal Can Kaysinin elinde olsa da bolgeni Sin Si Seyin idare edirdi Sovet hokumeti Yaponiyadan gele bilecek tehlukenin onlenmesi ucun Sin Si Seyine her cur yardim etirdi Onu 1938 ci ilde Moskvaya devet ederek tenteneli qebul teskil etmis Rusiya Kommunist bolsevikler Partiyasina uzv bileti vermisdiler Sin Si Seyin Sovetlerin yardimlarinin qaygisinin arxasinda bolgenin uran volfram nikel surme ve sair yataqlarini ele kecirmek durdugunu gorurdu Ona gore de Ikinci Dunya Savasi baslayanda Sin Si Seyin Sovetlerin basinin savasa qarisdigini gorub musteqil siyaset yeritmeye calisir Sin Si Seyinin agenturasi Ahmedcan Kasiminin SSRI den geldiyini bilir ve onun uzerinde nezareti guclendirir 1943 cu ilde ise Ahmedcan Kasimini siyasi sigincaqda hebs ederek Urumci seherindeki hebsxanaya gonderirler Onu hebsxanada xususi tehlukeli sexs kimi ciddi nezaret altinda saxlayirlar Lakin olkeni burumus qarisiqliq milli azadliq herekatinin guclenmesi hokumeti guzestlere getmeye mecbur edir Ili bolgesindeki usyancilarin tekidli telebinden sonra 1944 cu ilin oktyabrinda Ahmedcan Kasimini ve bir cox siyasi dustaqlari hebsden azad edirler Ahmedcan Kasiminin azad edilmesinde Sovet hokumetinin de maragi vardi Cunki milliyetce ozbek olan ve ozbekistanda dogulub boya basa catan Elixan Torenin Dogu Turkustan hokumetine rehberlik etmesi siyasi fiqur kimi nufuz qazanmasi SSRI ni qane etmirdi Elixan Tore dini tehsil gormus islami ehkamlara hormetle yanasan cixislarinda ve verdiyi qerarlarda Qurani Kerime dayanan birisi idi Onun islamci milletci gorusleri ateist Sovetleri qane ede bilmezdi Odur ki Sovet tebiyesi gormus Sovet xususi xidmet orqanlarinin yetisdirdiyi Ahmedcan Kasimini Elixan Toreye qarsi qoymaq planlasdirilir Boyuk amal ugrunda RedakteCin hokumetine qarsi usyan qaldirmis xalq kutlelerinin liderleri arasinda fikir birliyi yox idi Liderlerin bir qrupu silahli muqavimet yolu ile azadliga nail olmaga calisirdi Basqa bir qrup Cin ehalisinin coxlugunu uygurlarin azligini nezere alaraq silahli mubarizeden cekinib cinlilerle danisiga ustunluk verirdiler Onlarin fikrinde once danisiqlarda muxtariyyat meselesi ireli surulmeli buna nail olduqdan sonra musteqilliye dogru can atilmali idi Ucuncu qrup ise dunyanin musteqil dovletlerinin Yaponiyanin Hindistanin xususen de Turkiyenin ve islam olkelerinin tesiri ile azadliga qovusmaga ustunluk verirdi Dorduncu qrup ise SSRI ile emekdasliga vacib sayirdi Ahmedcan Kasiminin rehberlik etdiyi qrup Cin zulmunden qurtarmaq ucun SSRI ile emekdasliqdan basqa bir yol gormurdu Onlar deyirdiler ki cinlilerle savassaq evveller oldugu kimi usyan yene qan icinde bogulacaq Cunki Cinin 800 milyona yaxin ehalisinden teskil edilmis esgeri birlikler axin axin uzerimize gelecek Onlari mehv etmeye ise ne esgeri gucumuz ne de herbi texnikamiz catar Dunya dovletlerinden xususen Yaponiyadan Hindistandan Turkiyeden ve islam olkelerinden komek gozlemek de menasizdir Cunki onlar Cine tezyiq ede bilecek gucde deyiller Cinlilerin vereceyi muxtariyyat ise basimizin altina yastiq qoyub dinc yolla vetenimizin isgalini gozlemek demekdir Cunki Cin hokumeti buraya her il onminlerle cinli kocurecek 50 60 ilden sonra cinlilerin sayi bizden qat qat cox olacaq Odur ki Sovetlerin komeyi ile Uygur dovleti qurmaq daha munasibdir Cunki SSRI coxmilletli bir dovletdir buraya yalniz Ruslar gonderilmeyecek Olkedeki turk ve muselman xalqlarini kommunist mutexessisleri gonderilecek Onlarla da dil tapmaq asandir Hem de ruslarin sayi az oldugundan Uygurustana on minlerle insan kocurub assimile siyaseti yeride bilmezler 1947 ci ilde Dogu Turkustanin uc vilayeti yeni Ili Altay ve Cocek Sovetlerin komeyi ile cinlilerin zulmunden qurtararaq musteqill Dogu Turkustan Cumhuriyetini qurur Bu cumhuriyyetin Sovetlerin komeyi ile qurulmus radyo oturucusu ordusu olur Ahmedcan Kasimi 1945 ci ilde ABS Boyuk Britaniya SSRI arasinda baglanmis anlasmanin ne ile neticeleneceyini gormurdu Sovet KQB si 1946 ci ilde yeni qurulmus Dogu Turkustan Cumhuriyyetinin rehberi Elixan Toreni ogurlayaraq Moskvaya aparir Onun yerine Ahmedcan Kasimini teyin edir Ahmedcan Kasimi butun manevrlerine baxmayaraq SSRI verdiyi vedlere emel etmir Mao Tszun ile danisiqlara gedir Uygurustandaki Qomindan hokumeti meglub olduqdan Cinde Mao Tszinun rehberliyi ile yeni hokumet qurulduqdan sonra Sovet rehberliyi Dogu Turkustan hokumetinin rehberlerini ve Cin hokumetinin numayendelerini Almatida danisiqlara cagirir Danisiqlarda Dogu Turkustan hokumetinin rehberleri musteqillik ideyasindan el cekmeyeceklerini bildirirler Boyuk omrun facieli sonu Redakte1949 cu il avqustun 27 de radiolar bele bir xeber yaydilar Guya Mao Tszinuya tebrike geden Dogu Turkustan rehberleri Il 12 teyyaresinde qezaya ugramislar Bu sirli qezanin sebebi hele de acilmamis qalir Ele hemin gunlerde Cin esgeri birlikleri Dogu Turkustana hucum ederek neinki herbcilere hem de dinc sakinlere divan tutur Ahmedcan Kasiminin adi uzun iller unutdurlmaga calisilsa da xalqi hec vaxt onu unutmur Qulcan seherinde ona mezar duzeldiler Istinadlar Redakte Eli SamilMenbe https az wikipedia org w index php title Ahmedcan Kasimi amp oldid 6096279, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.