Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Adipinn turşusu (heksadikarbon turşusu) – ikiəsaslı doymuş karbon turşusudur. Karbon turşularına xas olan bütün kimyəvi xüsusiyyətlərə malikdir. Suda həll olan duzlar əmələ gətirir.
| Adipin turşusu | |
|---|---|
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | C₆H₁₀O₄ |
| Molyar kütlə | 146,14 q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 1,36 q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 153 °S |
| Qaynama nöqtəsi | 265 (при 100 ) °S |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 124-04-9 |
| PubChem | 196, 22494954 |
| RTECS | AU8400000 |
| ChEBI | 30832 |
| ChemSpider | 191 |
Ümumi
və diefirlərə asanlıqla eterefikasiya olunur. Qlikollarla poliefirlər əmələ gətirir. Adipin turşusunun duzları adipinatlar adlanır. NH3 və aminlərlə qarşılıqlı təsirdə olduqda amonium duzları əmələ gətirir, dehidratlaşdıqda adipamidlərə çevrilir. Diaminlərlə poliamidlər, ammonyakla katalizator iştirakı ilə 500–600 °C – də adipodinitril əmələ gətirir.
Alınması
Sənayedə alınması
Sənayedə adipin turşusu, əsasən sikloheksanın iki mərhələli oksidləşməsi ilə əldə edilir. Birinci mərhələdə (142–145 °C və 0.7 MPa hava ilə maye fazalı oksidləşmə) sikloheksanon və sikloheksanol qarışığı əldə edilir: bu da rektifikasiya ilə ayrılır.
Sikloheksonon kaprolaktam istehsalı üçün istifadə olunur. Sikloheksanol 55 °C-də 40–60% HNO3 ilə oksidləşir (katalizator – NH4VO3); bu istehsal metodu ilə adipin turşusunun çıxımı ~% 95-dir.
.
Adipin turşusu istehsalı üçün perspektivli metod butadienin hidrokarboniləşməsidir.
Laboratoriya üsulu ilə alınması
Adipin turşusu kükürd turşusu iştirakı ilə sikloheksanol və ya sikloheksanonu xrom (VI) oksid, kalium dixromat və ya natrium dixromatla oksidləşdirərək yaxşı məhsuldarlıqla alına bilər:
- 3C6H11OH + 8CrO3 + 12H2SO4 = 3HOOC-(CH2)4-COOH + 4Cr2(SO4)3 + 15H2O
- 3C6H11OH + 4K2Cr2O7 + 16H2SO4 = 3HOOC-(CH2)4-COOH + 4Cr2(SO4)3 + 4K2SO4 +19H2O Kalium dixromatın zəif həll olması səbəbindən istifadəsi əlverişsizdir. Üzvi maddələr oksidləşdirici maddəyə damla damla əlavə edilməlidir, çünki bu reaksiya zamanı çoxlu miqdarda istilik ayrılır. Digər mümkün olan alınma üsulları Adipin turşusu aşağıdakı yollarla alına bilər:
- Sikloheksanın 100–200 °C-də 50–70% HNO3 və 50 °C-də 0.2–1.96 MPa və ya N2O4 ilə oksidləşməsindən:
.
- Sikloheksanonun ozon və ya HNO3 ilə oksidləşməsindən:
Xassələri
300–320 °C-də dekarboksilləşir. Yanma entalpiyası (ΔH0 yanma) −2800 kJ / mol-dur.
Tətbiqi
Adipin turşusu poliheksametilenadipinamid və onun efirləri, poliuretanlar üçün xammaldır. Qida məhsullarına turş dad vermək üçün (xüsusən də alkoqolsuz içkilər istehsalında) E355 qida əlavəsidir.
Mənbə
- Кнунянц И. Л. и др. Химическая энциклопедия. — М. : Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1 : А — Дарзана. — 623 с. — 100 000 экз.
- Имянитов Н. С., Рахлина Е. Н. Новый способ производства адипиновой кислоты // Химическая промышленность. — 1987. — № 12. — С. 708–711.
- adipic acid (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adipinn tursusu heksadikarbon tursusu ikiesasli doymus karbon tursusudur Karbon tursularina xas olan butun kimyevi xususiyyetlere malikdir Suda hell olan duzlar emele getirir Adipin tursusuFayl File Adipic acid 200 svgMolekulyar modelin sekliUmumiKimyevi formulu C H O Molyar kutle 146 14 q molFiziki xasseleriSixliq 1 36 q sm Termik xususiyyetlerErime noqtesi 153 SQaynama noqtesi 265 pri 100 STesnifatiCAS da qeyd nom 124 04 9PubChem 196 22494954RTECS AU8400000ChEBI 30832ChemSpider 191Umumive diefirlere asanliqla eterefikasiya olunur Qlikollarla poliefirler emele getirir Adipin tursusunun duzlari adipinatlar adlanir NH3 ve aminlerle qarsiliqli tesirde olduqda amonium duzlari emele getirir dehidratlasdiqda adipamidlere cevrilir Diaminlerle poliamidler ammonyakla katalizator istiraki ile 500 600 C de adipodinitril emele getirir AlinmasiSenayede alinmasi Senayede adipin tursusu esasen sikloheksanin iki merheleli oksidlesmesi ile elde edilir Birinci merhelede 142 145 C ve 0 7 MPa hava ile maye fazali oksidlesme sikloheksanon ve sikloheksanol qarisigi elde edilir bu da rektifikasiya ile ayrilir 2C6H12 H2O3 2O2 t p kat Co C17H35COO 2C6H11OH C6H10O displaystyle mathsf 2C 6 H 12 xrightarrow H 2 O 3 2O 2 t p kat Co C 17 H 35 COO 2 C 6 H 11 OH C 6 H 10 O Sikloheksonon kaprolaktam istehsali ucun istifade olunur Sikloheksanol 55 C de 40 60 HNO3 ile oksidlesir katalizator NH4VO3 bu istehsal metodu ile adipin tursusunun ciximi 95 dir C6H11OH 2O2 H2OHNO3 kat NH4VO3COOH CH2 4COOH displaystyle mathsf C 6 H 11 OH 2O 2 xrightarrow H 2 O HNO 3 kat NH 4 VO 3 COOH CH 2 4 COOH Adipin tursusu istehsali ucun perspektivli metod butadienin hidrokarbonilesmesidir Laboratoriya usulu ile alinmasi Adipin tursusu kukurd tursusu istiraki ile sikloheksanol ve ya sikloheksanonu xrom VI oksid kalium dixromat ve ya natrium dixromatla oksidlesdirerek yaxsi mehsuldarliqla alina biler 3C6H11OH 8CrO3 12H2SO4 3HOOC CH2 4 COOH 4Cr2 SO4 3 15H2O 3C6H11OH 4K2Cr2O7 16H2SO4 3HOOC CH2 4 COOH 4Cr2 SO4 3 4K2SO4 19H2O Kalium dixromatin zeif hell olmasi sebebinden istifadesi elverissizdir Uzvi maddeler oksidlesdirici maddeye damla damla elave edilmelidir cunki bu reaksiya zamani coxlu miqdarda istilik ayrilir Diger mumkun olan alinma usullari Adipin tursusu asagidaki yollarla alina biler Sikloheksanin 100 200 C de 50 70 HNO3 ve 50 C de 0 2 1 96 MPa ve ya N2O4 ile oksidlesmesinden C6H12 2 5O2 t HNO3 N2O4COOH CH2 4COOH H2O displaystyle mathsf C 6 H 12 2 5O 2 xrightarrow t HNO 3 N 2 O 4 COOH CH 2 4 COOH H 2 O CH2 4O 2CO H2O t p Ni CO 4COOH CH2 4COOH displaystyle mathsf CH 2 4 O 2CO H 2 O xrightarrow t p Ni CO 4 COOH CH 2 4 COOH Sikloheksanonun ozon ve ya HNO3 ile oksidlesmesinden C6H10O O3 HNO3COOH CH2 4COOH displaystyle mathsf C 6 H 10 O xrightarrow O 3 HNO 3 COOH CH 2 4 COOH Xasseleri300 320 C de dekarboksillesir Yanma entalpiyasi DH0 yanma 2800 kJ mol dur TetbiqiAdipin tursusu poliheksametilenadipinamid ve onun efirleri poliuretanlar ucun xammaldir Qida mehsullarina turs dad vermek ucun xususen de alkoqolsuz ickiler istehsalinda E355 qida elavesidir MenbeKnunyanc I L i dr Himicheskaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya 1988 T 1 A Darzana 623 s 100 000 ekz Imyanitov N S Rahlina E N Novyj sposob proizvodstva adipinovoj kisloty Himicheskaya promyshlennost 1987 12 S 708 711 adipic acid ing