Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Adi dazı (lat. Hypericum perforatum) — bitkilər aləminin malpigiyaçiçəklilər dəstəsinin dazıkimilər fəsiləsinin dazı cinsinə aid bitki növü.
| Adi dazı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Adi dazı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Adi dazı üfüqi istiqamətdə uzanan incə kökümsova və güclü inkişaf etmiş kök sisteminə malik, dikduran gövdəli çoxillik ot bitkisidir. Hündürlüyü 30-60 sm, bəzən də artıq olur. Gövdəsi iki qabırğalıdır. Yarpaqları saplaqsız olub, gövdə üzərində qarşı-qarşıya düzülürlər, ovalşəkilli, bir qədər uzunsov və tam kənarlıdırlar. Yarpaqlarının üzərində çoxlu vəzilər vardır. 5 kasa və 5 taç yarpaqlarından ibarət olan qızılı-sarı rəngli çiçəkləri qalxanabənzər süpürgə çiçək qrupu əmələ gətirir.
Ləçəklərinin kənarlarında nöqtə şəkilli qırmızı rəngli vəzilər yerləşir. Meyvəsi yumurtavari, üç yuvalı qırmızımtıl qəhvəyi rəngli çoxtoxumlu qutucuqdur. Qutucuğun hər yuvasında çoxlu sayda, tünd qəhvəyi rəngli xırda (1 mm-ə yaxın) toxumlar olur. Çiçək və meyvəsində narıncı rəngli hiperisin piqmenti var. Bu piqment dəriyə toxunduqda əvvəlcə narıncı rəngli ləkə kimi görünür, sonra getdikcə tədricən tündləşərək qəhvəyi rəng alır. Adi dazı iyun ayından başlayaraq avqusta qədər çiçəkləyir. Meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir.
Çoxillik ot bitkisi olub, gövdəsinin hündürlüyü 30-80 sm, ikitərəfli qabağa çıxan qabırğalı, yuxarı tərəfində qarşı-qarşıya düzülmüş yarpaqları vardır. Qarşı-qarşıya düzülmüş yarpaqlarının uzunluğu 1-3 sm, eni 2-8 mmolub, çoxsaylıdır. Çoxsaylı çiçəkləri gövdənin zirvəsində süpürgəvarı və ya qalxanşəkilli çiçəkqupunda toplanmışdır. Səbətciyi 5 bölümlü, tacı 5-ləçəkli olub, uzunluğu 12-15 mm, qızılı-sarı olmaqla, kənarları qara nöqtəlidir. Meyvəsi çoxtoxumlu, 3-yuvalı qutucuqludur.
Subasar çəmənliklərdə, meşə, meşə kənarlarında və pöhrəliklərdə rast gəlinir.
Yabanı və mədəni çoxillik ot bitkisi olan adi dazıotu tam çiçəkləmə dövründə (iyul-avqust) xammal olaraq toplanılır və keyfiyyətli dərman bitki xammalı kimi istifadə edilir. Topladıqda zirvəsindən 25-30 sm aşağı kəsmək lazımdır. Xammal kölgəli yerlərdə brezent və çadır üzərində 5-7 sm qalınlığında sərilməli, yaxşı ventiliyasiyalı çardax və naveslərdə və ya 40-60оС-də quruducu şkafda qurudulmalıdır.
Yaxşı havalı qaranlıq yerlərdə stellaj və yeşiklərdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Yayılması
Əsasən meşə kənarlarında, kolluqlarda, əkin yerlərinin kənarlarında, becərilməyən yerlərdə bitir. Meşə yolları və sahələrin ətrafında alaq otu kimi gözə dəyir. Avrasiyada Atlantik okeanı sahillərindən Sibir, Monqolustan və Çinə qədər ərazidə geniş yayılmışdır. Şimali Afrikada, Kanar və Azor adalarında rast gəlinir. Bəzi növləri Avstraliya, Yeni Zelandiya, Yaponiya, Şimali və Cənubi Amerikaya gətirilmib yayılmışdır. Azərbaycanın bir çox rayonlarında yayılıb və ehtiyatı boldur.
Tərkibi və təsiri
Tərkibində aşı maddələr 10-12%, qatran 10%, katexin, leykoantosianidin, karatinoidlər 55mq%, antrasen 0,4%, hiperisin, psevdohiperisin, protopsevdohiperisin), efir yağları, flavonoidlər, hiperozid (otda - 0,7%, çiçəkdə - 1,1%), rutin, kversitrin, izokversitrin, kversetin), vitaminlər (C, PP, karotin, nikotin turşusu), antosian, spirt, alkaloid, qatran və piqmentlər vardır.
Büzücü, antiseptik, iltihabsorucu və antidepressant dərmandır. Tərkibində flavonoidlər (hiperozid, rutin, kverçitrin, izokverçitrin, miriçetin) antrosen törəmələri (hiperesin, psevdohiperesin), aşı maddələri, efir yağları, karotinoidlər və askorbin turşusu vardır.
Azərbaycanda yayılması
BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi və Xəzər sahili ovalıqları, Qobustanın rayonlarında arandan subalp qurşağına kimi yayılmışdır. Meşə, meşə kənarı, çay vadiləri, kolluq, otlu yamaclar və bağlarda bitir.
Sinonimləri
Homotipik sinonimləri
- Hypericum officinale Gaterau
- Hypericum officinarum Crantz
- Hypericum perforatum var. vulgare Spenn.
- Hypericum perforatum subsp. vulgare (Spenn.) A.Fröhl.
- Hypericum vulgare Lam.
Yarımnövləri
- N.Robson
- (Ledeb. ex Rchb.) N.Robson
- (Schrank) Ces.
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 785.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi dazi lat Hypericum perforatum bitkiler aleminin malpigiyacicekliler destesinin dazikimiler fesilesinin dazi cinsine aid bitki novu Adi daziElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste MalpigiyaciceklilerFesile DazikimilerCins DaziNov Adi daziBeynelxalq elmi adiHypericum perforatum L 1753Sekil axtarisiITIS 21454NCBI 65561EOL 584888Botaniki xarakteristikasiAdi dazi ufuqi istiqametde uzanan ince kokumsova ve guclu inkisaf etmis kok sistemine malik dikduran govdeli coxillik ot bitkisidir Hundurluyu 30 60 sm bezen de artiq olur Govdesi iki qabirgalidir Yarpaqlari saplaqsiz olub govde uzerinde qarsi qarsiya duzulurler ovalsekilli bir qeder uzunsov ve tam kenarlidirlar Yarpaqlarinin uzerinde coxlu veziler vardir 5 kasa ve 5 tac yarpaqlarindan ibaret olan qizili sari rengli cicekleri qalxanabenzer supurge cicek qrupu emele getirir Leceklerinin kenarlarinda noqte sekilli qirmizi rengli veziler yerlesir Meyvesi yumurtavari uc yuvali qirmizimtil qehveyi rengli coxtoxumlu qutucuqdur Qutucugun her yuvasinda coxlu sayda tund qehveyi rengli xirda 1 mm e yaxin toxumlar olur Cicek ve meyvesinde narinci rengli hiperisin piqmenti var Bu piqment deriye toxunduqda evvelce narinci rengli leke kimi gorunur sonra getdikce tedricen tundleserek qehveyi reng alir Adi dazi iyun ayindan baslayaraq avqusta qeder cicekleyir Meyveleri avqust sentyabr aylarinda yetisir Coxillik ot bitkisi olub govdesinin hundurluyu 30 80 sm ikiterefli qabaga cixan qabirgali yuxari terefinde qarsi qarsiya duzulmus yarpaqlari vardir Qarsi qarsiya duzulmus yarpaqlarinin uzunlugu 1 3 sm eni 2 8 mmolub coxsaylidir Coxsayli cicekleri govdenin zirvesinde supurgevari ve ya qalxansekilli cicekqupunda toplanmisdir Sebetciyi 5 bolumlu taci 5 lecekli olub uzunlugu 12 15 mm qizili sari olmaqla kenarlari qara noqtelidir Meyvesi coxtoxumlu 3 yuvali qutucuqludur Subasar cemenliklerde mese mese kenarlarinda ve pohreliklerde rast gelinir Yabani ve medeni coxillik ot bitkisi olan adi daziotu tam cicekleme dovrunde iyul avqust xammal olaraq toplanilir ve keyfiyyetli derman bitki xammali kimi istifade edilir Topladiqda zirvesinden 25 30 sm asagi kesmek lazimdir Xammal kolgeli yerlerde brezent ve cadir uzerinde 5 7 sm qalinliginda serilmeli yaxsi ventiliyasiyali cardax ve naveslerde ve ya 40 60oS de quruducu skafda qurudulmalidir Yaxsi havali qaranliq yerlerde stellaj ve yesiklerde saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 3 ildir YayilmasiEsasen mese kenarlarinda kolluqlarda ekin yerlerinin kenarlarinda becerilmeyen yerlerde bitir Mese yollari ve sahelerin etrafinda alaq otu kimi goze deyir Avrasiyada Atlantik okeani sahillerinden Sibir Monqolustan ve Cine qeder erazide genis yayilmisdir Simali Afrikada Kanar ve Azor adalarinda rast gelinir Bezi novleri Avstraliya Yeni Zelandiya Yaponiya Simali ve Cenubi Amerikaya getirilmib yayilmisdir Azerbaycanin bir cox rayonlarinda yayilib ve ehtiyati boldur Terkibi ve tesiriTerkibinde asi maddeler 10 12 qatran 10 katexin leykoantosianidin karatinoidler 55mq antrasen 0 4 hiperisin psevdohiperisin protopsevdohiperisin efir yaglari flavonoidler hiperozid otda 0 7 cicekde 1 1 rutin kversitrin izokversitrin kversetin vitaminler C PP karotin nikotin tursusu antosian spirt alkaloid qatran ve piqmentler vardir Buzucu antiseptik iltihabsorucu ve antidepressant dermandir Terkibinde flavonoidler hiperozid rutin kvercitrin izokvercitrin miricetin antrosen toremeleri hiperesin psevdohiperesin asi maddeleri efir yaglari karotinoidler ve askorbin tursusu vardir Azerbaycanda yayilmasiBQ qerbi BQ serqi BQ Quba sahesi Samur Deveci ve Xezer sahili ovaliqlari Qobustanin rayonlarinda arandan subalp qursagina kimi yayilmisdir Mese mese kenari cay vadileri kolluq otlu yamaclar ve baglarda bitir SinonimleriHomotipik sinonimleri Hypericum officinale Gaterau Hypericum officinarum Crantz Hypericum perforatum var vulgare Spenn Hypericum perforatum subsp vulgare Spenn A Frohl Hypericum vulgare Lam YarimnovleriN Robson Ledeb ex Rchb N Robson Schrank Ces IstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 785 Hemcinin bax