Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi albalı və ya gilənar (lat. Prunus cerasus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin gavalı cinsinə aid bitki növü.
| Adi albalı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi albalı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Təbii yayılması
Qərbi Avropada, Şimali Amerikada, Cənubi Asiyada, Qafqazda təbii halda yayılmışdır.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 10 m-ə çatan, gövdəsinin qabığı qonur, qışda yarpaqlarını tökən, sallaq çətirli ağacdır. Yarpaqları növbəli yerləşir, sadə, saplaqlı, uzunluğu 7-12 sm, eni 3-5 sm-dir. Yarpaq ayası ellipsvari və ya yumurtavari, kənarları dişli, üst səthi tünd-yaşıl, alt səthi açıq-yaşıl, hər iki üzü çılpaq və ya tüklü, ucu bizdir. Çiçəklər ağdır, 2-4 ədəd olmaqla çətir çiçək qrupuna yığılmışdır, aprel-may aylarında çiçəkləyir, meyvəsi açıq və ya tünd-qırmızı rəngli çəyirdəkmeyvədir, çəyirdək lətdən asanlıqla ayrılır, iyulda yetişir.
Ekologiyası
Rütubətli, çimli torpaqlarda, qida elementləri zəngin olan sahələrdə, çay ətrafı ərazilərdə, işıqlı yerlərdə bitir. Şaxtaya davamlıdır.
Azərbaycanda yayılması
Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Kür-Araz ovalığı, Talış və Naxçıvan MR-da təbii halda, Abşeronda isə həyatyanı sahələrdə rast gəlinir.
İstifadəsi
Yarpaq və meyvədə taninlər, üzvi turşular, saxaroza, boyayıcı maddələr, efir yağı, qlikozidlər, limon turşusu var. Meyvələri yeyilir, həmçinin soyuqdəyməyədə, iştahanı artıran vasitə kimi istifadə olunur.
Tibdə
Albalı meyvəsinin tərkibində 14 %-ə qədər şəkər, 2,5 %-ə qədər üzvi turşular (alma, limon və s.), aşı maddəli, pektin, zülal və mineral maddələr vardır. Albalının sortundan asılı olaraq o, iyun ayından başlayaraq avqustun axırına qədər yetişmə dövrü keçirir. Bu dövrdə meyvələrini toplayıb, həm təzə dərilmiş halda, həm də kampot, mürəbbə, şirə hazırlayıb istifadə edilir. Albalı və ondan hazırlanan mürəbbə böyrək və sidik yolları xəstəliklərində, xüsusən sidik yollarında daş bağlayan zaman çox faydalıdır. Həmçinin o, xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində mədənin həzmetmə prosesini yaxşılaşdırır, orqanizmdə gedən maddələr mübadiləsini tənzim edir və iştahanı artırır.
İstilərlə birlikdə bədəndə olan tərləmə ilə yüksək nisbətdə maye və mineral itkisi meydana gəldiyini ifadə edən mütəxəssislər, bu itkini balanslaşdırmaq üçün bol miqdarda maye istehlak edilməsini təklif edir. Tərkibində olan A, E və C vitaminləri ilə yanaşı bol miqdarda antioksidan maddə olan albalı suyunun xüsusilə yaz dövründə hər kəs tərəfindən istehlak edilməsi lazım olduğu ifadə edilir.
Albalı suyu bədənin müqavimətini artırdığını yazan ekspertlər, kalium, kalsium və fosfor səbəbiylə də xüsusilə qızdırma kimi xəstəliklərə qarşı bir qalxan meydana gətirdiyinə diqqət çəkir.
Albalı suyunun antioksidan xüsusiyyətləriylə diqqət çəkən üzüm suyu məhsulları və tünd şokolad kimi bilinən məhsulları geridə buraxdığı söylənilir. Təyin olunan ən yüksək antioksidan xüsusiyyətə sahib 50 qida arasında 14 cü sırada iştirak edən albalı suyunun istehlakının, yaz aylarında düşən müqaviməti artırmaq üçün də əhəmiyyətli olduğunu vurğulanır.
Albalı suyunun ayrıca, müxtəlif mikrob və toksinlərə qarşı bədəni qoruyucu təsirə sahibdir. Albalı meyvəsi, şiş atılmasının, mədə və qaraciyərin nizamlı işini də təmin edir.
Albalının son illərdə şirəsi şəkər xəstəliyinin ilk dövründə şəfaverici dərman kimi işlədəlir.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 474–475.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi albali ve ya gilenar lat Prunus cerasus bitkiler aleminin gulcicekliler destesinin gulciceyikimiler fesilesinin gavali cinsine aid bitki novu Adi albaliElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste GulciceklilerFesile GulciceyikimilerYarimfesile GavalikimilerTriba Cins GavaliNov Adi albaliBeynelxalq elmi adiPrunus cerasus L 1753Sekil axtarisiITIS 24773NCBI 140311EOL 242597Tebii yayilmasiQerbi Avropada Simali Amerikada Cenubi Asiyada Qafqazda tebii halda yayilmisdir Botaniki tesviriHundurluyu 10 m e catan govdesinin qabigi qonur qisda yarpaqlarini token sallaq cetirli agacdir Yarpaqlari novbeli yerlesir sade saplaqli uzunlugu 7 12 sm eni 3 5 sm dir Yarpaq ayasi ellipsvari ve ya yumurtavari kenarlari disli ust sethi tund yasil alt sethi aciq yasil her iki uzu cilpaq ve ya tuklu ucu bizdir Cicekler agdir 2 4 eded olmaqla cetir cicek qrupuna yigilmisdir aprel may aylarinda cicekleyir meyvesi aciq ve ya tund qirmizi rengli ceyirdekmeyvedir ceyirdek letden asanliqla ayrilir iyulda yetisir EkologiyasiRutubetli cimli torpaqlarda qida elementleri zengin olan sahelerde cay etrafi erazilerde isiqli yerlerde bitir Saxtaya davamlidir Azerbaycanda yayilmasiBoyuk Qafqaz Kicik Qafqaz Kur Araz ovaligi Talis ve Naxcivan MR da tebii halda Abseronda ise heyatyani sahelerde rast gelinir IstifadesiYarpaq ve meyvede taninler uzvi tursular saxaroza boyayici maddeler efir yagi qlikozidler limon tursusu var Meyveleri yeyilir hemcinin soyuqdeymeyede istahani artiran vasite kimi istifade olunur TibdeAlbali meyvesinin terkibinde 14 e qeder seker 2 5 e qeder uzvi tursular alma limon ve s asi maddeli pektin zulal ve mineral maddeler vardir Albalinin sortundan asili olaraq o iyun ayindan baslayaraq avqustun axirina qeder yetisme dovru kecirir Bu dovrde meyvelerini toplayib hem teze derilmis halda hem de kampot murebbe sire hazirlayib istifade edilir Albali ve ondan hazirlanan murebbe boyrek ve sidik yollari xesteliklerinde xususen sidik yollarinda das baglayan zaman cox faydalidir Hemcinin o xroniki mede bagirsaq xesteliklerinde medenin hezmetme prosesini yaxsilasdirir orqanizmde geden maddeler mubadilesini tenzim edir ve istahani artirir Istilerle birlikde bedende olan terleme ile yuksek nisbetde maye ve mineral itkisi meydana geldiyini ifade eden mutexessisler bu itkini balanslasdirmaq ucun bol miqdarda maye istehlak edilmesini teklif edir Terkibinde olan A E ve C vitaminleri ile yanasi bol miqdarda antioksidan madde olan albali suyunun xususile yaz dovrunde her kes terefinden istehlak edilmesi lazim oldugu ifade edilir Albali suyu bedenin muqavimetini artirdigini yazan ekspertler kalium kalsium ve fosfor sebebiyle de xususile qizdirma kimi xesteliklere qarsi bir qalxan meydana getirdiyine diqqet cekir Albali suyunun antioksidan xususiyyetleriyle diqqet ceken uzum suyu mehsullari ve tund sokolad kimi bilinen mehsullari geride buraxdigi soylenilir Teyin olunan en yuksek antioksidan xususiyyete sahib 50 qida arasinda 14 cu sirada istirak eden albali suyunun istehlakinin yaz aylarinda dusen muqavimeti artirmaq ucun de ehemiyyetli oldugunu vurgulanir Albali suyunun ayrica muxtelif mikrob ve toksinlere qarsi bedeni qoruyucu tesire sahibdir Albali meyvesi sis atilmasinin mede ve qaraciyerin nizamli isini de temin edir Albalinin son illerde siresi seker xesteliyinin ilk dovrunde sefaverici derman kimi isledelir IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 474 475 Hemcinin bax