26 Bakı Komissarı abidəsi
26 Bakı Komissarı Abidəsi (rus. Мемориальный комплекс «26 бакинских комиссаров») — 26 Bakı komissarının şərəfinə Bakı şəhərində ucaldılmış abidə kompleksi. Hal-hazırda abidənin yerləşdiyi indiki yerdə Sahil bağı yerləşməkdədir. Abidənin 1968-ci ildə açılışının ardından komissarların cəsədləri abidənin alt hissəsinə köçürülmüşdür. Tikilinin mərkəzində əlində sonsuz alovu simvolizə edən heykəl yerləşməkdə idi. Öldürülən komissarların adları abidənin yanında yerləşən daş lövhənin üzərində qeyd olunmuşdur.
| 26 Bakı Komissarı Abidəsi | |
|---|---|
| Ölkə | Azərbaycan SSR, Azərbaycan Respublikası |
| Yerləşir | Bakı |
| Heykəltəraşlar | İbrahim Zeynalov N.Məmmədov |
| Memarlar | Hənifə Ələsgərov Ələsgər Hüseynov |
| Tarixi | 1968–2009 |
| Vəziyyəti | Dağıdılıb |
| Material | qranit, mərmər və beton |
.svg.html){kind=link}
Tarixi
Bir neçə ay davam edəcək Bakı Xalq Komissarları Soveti 1918-ci ilin martında yaradıldı. Bakı kommunasının rəhbərləri Türkiyə-Azərbaycan qoşunlarının hücumu ilə əlaqədar şəhəri tərk etməli olur. Onlara qarşı satqınçılıq, hərbi mülkiyyətin qaçırılması, pulların hesabatlarının düzgün aparılmaması kimi iddialar irəli sürülərək menşevik hökuməti tərəfindən hərbi məhkəməyə verilirlər. Lakin 14 sentyabrda onlara azad olunaraq şəhəri tərk etməyə icazə verirlər. Komissarlar "Türkmən" buxar gəmisi ilə Bakını Həştərxan istiqamətində tərk etdilər. Lakin gəminin idarə heyətində olan menşeviklər onları Krosnovodska (indiki Türkmənbaşı) gətirdi və 19 sentyabr 1918-ci il gecəsi edam olundular. Qırmızı Ordu 1920-ci ildə Bakını işğal etdikdən sonra komissarların qalıqları Krasnovodskda tapıldı və həmin ilin sentyabrında Bakının meydanında dəfn edildi.
| Baqdasar Avakyan | Bakı şəhərinin komendantı |
| Məşədi Əzizbəyov | Bakı quberniyasının komissarı |
| Tatevos Əmirov | kovaler dəstəsinin komandiri |
| Arsen Əmiryan | "Bakı fəhləsi" qəzetinin redaktoru |
| Meer Basin | hərbi-inqilab komitəsinin üzvü |
| Eyjen Berq | matros |
| Anatoli Boqdanov | xidmətçi |
| Solomon Boqdanov | hərbi-inqilab komitəsinin üzvü |
| Armenak Boryan | jurnalist |
| Mir Həsən Vəzirov | torpaqbölmə üzrə xalq komissarı |
| İvan Qabışev | briqada komissarı |
| Prokofi Caparidze | Bakı fəhlə, kəndli, əsgər və matroslar şurasının sədri |
| Yakov Zevin | əmək üzrə xalq komissarı |
| Mark Korqanov | hərbi-inqilab komitəsinin üzvü |
| Qriqori Korqanov | Bakı xalq komitəsinin hərbi-dəniz işləri üzrə komissarı |
| Aram Kostandyan | ərzaq üzrə xalq komissarının müavini |
| İvan Malıqin | Qafqaz ordusunun hərbi-inqilab komitəsinin sədri |
| İrakli Metaksa | Şaumyanın şəxsi cangüdəni |
| İsay Mişne | hərbi-inqilab komitəsinin işçisi |
| İvan Nokolayşvili | Caparidzenin şəxsi cangüdəni |
| Suren Osepyan | "Bakı şurasının xəbərləri" qəzetinin redaktoru |
| Qriqori Petrov | Bakı şəhərinin mərkəzi hərbi hakimiyyətinin sədri, qırmızı dəstənin komandiri |
| Vladimir Poluxin | hərbi-dəniz işləri üzrə komissar |
| Fyodr Solntsev | hərbi işçi |
| İvan Fioletov | xalq təsərrüfatı şurasının sədri |
| Stepan Şaumyan | Qafqaz üzrə fövqəladə komissar, Bakı xalq komissarları şurasının sədri |
1925-ci ildə heykəltəraş E.Tripolskayanın və memar İ.Paleviçin əsəri olan "Bakıda 26 komissarın məzarı üzərində abidə"-si qoyulmuşdur. Dairəvi bir dəfn yeri düzəldən xəyali bir meydanın künclərində 4 ədəd büst var idi: Stepan Şaumyan, Məşədi Əzizbəyov, İvan Fioletov və Prokofi Caparidze. Bağın perimetri üzərində bir lövbər zənciri ilə bağlanmış daş kublar vardı. Meydanın girişi hasarın küplərinə doğru bir yamac ilə iki daş sütundan düzəldilmişdir.
1958-ci ildə ölümün 40-cı ildönümü münasibətilə Sergey Merkurov tərəfindən Bakının mərkəzində 26 Bakı komissarları adına parkda "26 Bakı komissarının güllələnməsi" yüksək relyef açılmışdır (1990-cı illərin əvvəllərində Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin kəskinləşməsi zamanı məhv edilmişdir). Daha sonra parkın mərkəzində Stepan Erzya tərəfindən hazırlanmış bir heykəl qoyulmuşdur — "Yer üzərində çalışan" — Dünyanı dolaşan zəncirləri parçalayan bir işçinin abidəsi (2009-cu ildə Qara şəhərin Nobel prospektinə köçürüldü, 2013-cü ilin may ayında Ağ Şəhər layihəsi çərçivəsində Dövlət Neft Şirkətinin ofisi inşa edilərkən söküldü və M.Əliyev və R.Rüstəmov küçələrinin kəsişməsinə köçürüldü)
"Bakı fəhləsi" heykəltəraş Stepan Erzya (bürünc)
).png.html){kind=link}
Sökülməsi
2009-cu ilin yanvar ayında Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti Bakının mərkəzi Sahil bağında parkın yenidən qurulması və onun altında avtomobil dayanacağının tikilməsi ilə əlaqədar, bu ərazidə yerləşən 26 Bakı Komissarı abidəsinin sökülməsi barədə qərar qəbul edib. Qazıntılar zamanı 26 yox, 21 nəfərin qalıqları aşkar olunmuşdur. Erməni komissar Stepan Şaumyanın və digər dörd erməni komissar, Tatevos Əmirov, Bağdasar Avakyan, Armenak Boriyan və Aram Kostandyanın cəsədi məzarda tapılmadı. Rusiyada nəşr olunan "Kommersant" qəzeti, 5 cəsədin İngilislər tərəfindən Hindistana qaçırıldığını iddia etdi. Bu isə öz növbəsində sovet dövründən sirli qalmış "26 Bakı komissarının güllələnməsi" hadisəsini daha da müəmmalı edir.
İstinadlar
- Azərbaycan tarixçilərinin "26 Bakı Komissarı" abidəsinin qalıqları ilə bağlı rəyləri müxtəlifdir
- Mezardan çıkan tarihi şok gerçek 2009-04-03 at the Wayback Machine, Sabah, 27 Yanvar 2009
- 26 Bakı komissarlarının qalıqları haradadır