fbpx
Wikipedia

İngiltərə burjua inqilabı

Avqust 06, 2021

İngilis inqilabı, İngiltərə burjua inqilabı və ya İngiltərə vətəndaş müharibəsi (ing. English Civil War) — protektorat Kromvelin ölümü və monarxiyanın bərpa edilməsindən sonra 1642–1651-ci illərdə İngiltərədə baş verən mütləq monarxiyadan burjua respublikası quruluşuna keçid prosesi.

İnqilabın başlanması

XVII əsrin 40 illəri üçün İngiltərə əsasən aqrar ölkəsi olaraq qalırdı. Lakin burjua münasibətləri də inkişaf etməkdə idi ki, bu inkişaf sənayesinin bütün sahələrin əhatə edirdi. Manufakturalar meydana gəlir, xarici ticarət intensiv inkişaf edir, yeni-yeni müstəmləkələr ələ keçirilirdi. 1600-cı ildə Ost-Hind, 1606-cı ildə iki Virginiya, 1614-cü ildə «Avanvturist tacirlər» xarici ticarət kompaniyaları meydana gəldi. Lakin İngiltərə mütləqiyyəti yaranmaqda və inkişaf etməkdə olan burjua münasiəbtəlrinin yolunda əngələ çevrilmişdi. İngiltərənin siyasi tarixində Stüartlar sülaləsinin böyük rolu olmuşdur. Bu sülalə 1603-cü ildə hakimiyyətə gəlmiş vaxtilə kraliça Yelizaveta tərəfindən edam olunmuş kraliçanın bacısı Mariya Stüartın oğlunun adı ilə bağlıdır. I Yakov Stüart 1603-1625-ci illərdə, I Karl isə 1625-1649-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş, məhz onların dövründəİngiltərənin Rusiyadan tutmuş Hindistana qədər nəhəng ərazilərdə agent və şirkətləri təsis olunmuşdu. Burjua inqilabı ərəfəsində Avropada başlıca rəqabət İngiltərə ilə Fransa və İngiltərə ilə İspaniya arasında gedirdi. Məlum olduğu kimi, XVI əsrin II yarısında Fransa kralı XII Lüdovikin Avropa diplomatiyası bilavasitəİngiltərənin maraqlarına toxunurdu. Lakin “məğlubedilməz armadanın” süqutundan sonra İngiltərənin Avropa siyasətində rolu artdı.Belə ki, “məğlubedilməz armadanın” aradan qaldırılması sonrakı 400 illik dövr ərzindəİngiltərənin xarici siyasətində kredo olan belə bir fikrin formalaşmasına səbəb oldu ki, ayrılıqda götürülmüş ingilis donanması 2 güclü Avropa dövlətinin donanmasının gücünə bərabər olmalıdır.Yalnız 1921-22-ci illər Vaşinqton konfransından sonra həmin qayda nisbi dəyişikliyə məruz qaldı.

Tüdorların xarici siyasət xətti XVII yüzilliyin əvvəlləri üçün İngiltərənin dəniz gücünün olduqca artmasına səbəb olmuşdu ki, sonrakı geosiyasət nəzəriyyəçiləri bunu İngiltərənin varlanmasının başlıca faktoru kimi qeyd edirdilər. Stüartlar sülaləsi hakimiyyətə gəldikdən sonra 1603-1614-cü illər arasındakı dövrdə 6 beynəlxalq şirkət təsis olunmuşdu ki, bunlar Qvineyadan Cənub-şərqi Asiyayadək müxtəlif ərazilərə yayılmışdı. İngiltərənin sürətlə varlanması gedişində Siti bankların dövlət siyasətinə təsiri güclənmişdi. Bu bankın ən güclü bankirlərindən biri Pimi kral Pim adlandırırdılar ki, bu şəxs parlament müxalifətinin başında dururdu. İngiltərədə yeni və köhnə rejim arasında mübarizə kralla parlament arasında mübarizədə təzahür edirdi. Parlament müxalifətinin görkəmli nümayəndələri Q.Hempdon, Pim, C.Eliton, E.Kok və başqaları idi (İngiltərə parlamentinin 500 nümayəndəsi var idi). Dövrün başlıca tələblərindən biri xarici siyasətin idarə olunmasında parlamentin səlahiyyətlərinin artırılmasindan ibarət idi. Yeni təsis olunmuş agent vəşirkətlər bütün imtiyazları əldə etməyə çalışırdılar və bu məqsədlə hakimiyyəyə təsir göstərirdilər. İngiltərədə daxili vəziyyətə gərginlik gətirən problemlərdən biri də formalaşmışənənəyəəsasən fəal xarici siyasət yeritmək üçün daxili vergilərin artırılmasının bilavasitə parlamentdən asılılığı məsələsi idi.

İngiltərənin siyasi tarixində Stüartlar sülaləsinin böyük rolu olmuşdur. Bu sülalə 1603-cü ildə hakimiyyətə gəlmiş vaxtilə kraliça Yelizaveta tərəfindən edam olunmuş kraliçanın bacısı Mariya Stüartın oğlunun adı ilə bağlıdır. I Yakov Stüart 1603-1625-ci illərdə, I Karl isə 1625-1649-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş, məhz onların dövründəİngiltərənin Rusiyadan tutmuş Hindistana qədər nəhəng ərazilərdə agent və şirkətləri təsis olunmuşdu. Burjua inqilabı ərəfəsində Avropada başlıca rəqabət İngiltərə ilə Fransa və İngiltərə ilə İspaniya arasında gedirdi. Məlum olduğu kimi, XVI əsrin II yarısında Fransa kralı XII Lüdovikin Avropa diplomatiyası bilavasitəİngiltərənin maraqlarına toxunurdu. Lakin “məğlubedilməz armadanın” süqutundan sonra İngiltərənin Avropa siyasətində rolu artdı.Belə ki, “məğlubedilməz armadanın” aradan qaldırılması sonrakı 400 illik dövr ərzindəİngiltərənin xarici siyasətində kredo olan belə bir fikrin formalaşmasına səbəb oldu ki, ayrılıqda götürülmüş ingilis donanması 2 güclü Avropa dövlətinin donanmasının gücünə bərabər olmalıdır.Yalnız 1921-22-ci illər Vaşinqton konfransından sonra həmin qayda nisbi dəyişikliyə məruz qaldı.

İnqilabın birinci mərhələsi

1637-ci ildə Şotlandiyada üsyan başladıqdan sonra kral I Karl vəsait əldə edib üsyanı yatırmaq üçün 1640-cı ilin aprelində yenidən parlament çağırmağa məcbur oldu. Lakin cəmi üç həftədən sonra buraxıldığı üçün Qısamüddətli parlament adı ilə tarixə daxil oldu. Ölkədə mütləq monarxiyaya qarşı genişlənən siyasi mübarizə tezliklə I Karlı geri çəkilməyə vadar etdi. Şotland üsyanının yatırılması məsələsində kral parlamentdən dəstək qazana bilmədi. Çünki yeni vergilərin təyin olunması məsələsinə parlament razılıq vermədi. Şotland üsyanı İngiltərəyə iki tərəfdən ciddi zərər verdi: Birincisi, İngiltərə diplomatiyasının Avropa siyasətində mövqeləri zəiflədi, ikincisi, Şotland üsyanı İngiltərə puritanizminin güclənməsinə ciddi şəkildə start verməklə hakimiyyət elitasında bir sıra dəyişikliklərin əsasını qoydu. Tori və viqlərin yerində yeni parlament partiyaları olan independentlər və presvetrianlar formalaşmağa başladı. Qısamüddətli parlamentdən xarici və vergi siyasəti ilə bağlı heç bir yardım görməyən kral 1640-cı ilin sentyabrında təkrar parlament çağırmağa məcbur oldu və bu parlament 1653-cü ilədək mövcud olmaq üçün Uzunmüddətli parlament adı aldı. Beləliklə, ölkədə kral və parlament tərəfdarlarından ibarət iki siyasi düşərgə yarandı.

Kral tərəfdarları başlıca olaraq royalistlər idi. Parlament tərəfdarlarının tərkibi yekcins deyildi: iki başlıca partiya formalaşmışdı: presveterianlar və independentlər. Presveterianlar ölkədə mərkəzləşmiş kilsəni saxlamağa tərəfdar çıxır, lakin kilsənin başında kraldan asılı yepiskopun deyil, seçilmiş başçının (peresviterin) olmasını istəyirdilər. Presviter sinod qurultayları qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. Independentlər (müstəqillər) isə mərkəzləşmiş kilsəyə qarşı çıxır, hər bir kilsə icmasının müstəqilliyi ideyasını yayırdılar. Bu kilsənin başında kilsə icmasının üzvləri tərəfindən seçilmiş və səlahiyyətləndirilmiş başçı durmalı idi. 1641-ci ilin yazında xalq kütlələrinin inqilabi çıxışlarının genişlənməsi ilə əlaqədar parlament müxalifəti 204 bənddən ibarət «Böyük remonstrasiya» adlı sənədlə çıxış etdi. Burada kralın cinayətləri sadalanır, müstəqil daxili və xarici siyasət yeridilməsi, burjua azadlıqlarının verilməsi, müstəqil puritan kilsənin yaradılması tələb edilirdi. Məlum olduğu kimi, ingilis puritanlarının ilk dəstələrindən biri hələ 1629-cu ildə «May çiçəyi» gəmisində Amerika sahillərinə yan almış və Virginiya ştatının əsasını qoymuşdular. Puritançılığın əlehdarı olan I Karl Roma papası ilə münasibətlərin kəsilməsini, yəni ingilis kilsəsinin müstəqilləşməsini cinayət hesab edirdi və bu məsələdə qarşıdurma xüsusi ilə gərgin xarakter almışdı. Kralın parlament müxalifətini həbs etmək və parlamenti buraxmaq cəhdi boşa çıxdıqdan sonra başlıca tərəfdarlarının toplaşdığı şimal qraflıqlarına qaçmağa məcbur oldu və 1642-ci ilin avqustunda I Karl Nottinqemdə qara rəngli müharibə bayrağını qaldırdı. Vətəndaş müharibəsinin I mərhələsi başlandı (1642­-1647). Vətəndaş müharibəsi dövründəİngiltərədə baş verənləri İspaniya və Fransa diqqətlə izləyirdilər. Fransız kralları ilə qohumluq əlaqələrinə malik olan Stüartlar Fransanın dəniz gücündən İngiltərədəki rəqiblərinə qarşı mübarizədə istifadə etmək arzusunda olduqlarını gizlətmirdilər və bu məqsədlə fransız kardinalı Mazarini ilə müvafiq danışıqlar da başlanmışdı. Müharibənin əvvəlində üstünlük I Karlın tərəfindən idi. 1642-ci ilin payızında Eçill döyüşündə parlament ordusu əzildi, ona prestveteranlardan qraf Mançester və qraf Esseks başçılıq edirdi. 1644-cü ilədək üstülük kral ordusunun əlində idi.

 
Marston Mur döyüşü

Müharibənin gedişində Oliver Kromvelin (1599-1658) hərbi istedadı parladı. Orta zadəgan ailəsində doğulmuş Kromvel tezliklə independentlərin liderinə çevrildi və ordunu yenidən qurmağa müvəffəq oldu. 1644­-cü ildə Marston-Mur döyüşündə parlament ordusu ilk böyük qələbə çaldı. Bu döyüşdən sonra Kromvelin əsgərləri “dəmirböyürlü” adlanmağa başladı. Orduda əvvəlcə 22 min, sonradan 70 min döyüşçü var idi. Baş komandan Tomas Ferfaksın başçılığı altında 1645-ci il iyunda Neyzbi döyüşündə parlament ordusu tam qələbə çaldı. 1646-cı ilin yazında Kral Şotlandiyaya qaçmağa məcbur oldu, onlar isə kralı pulla parlamentə satdılar. Royalistərin sonuncu istingahları 1647-ci ilin martında süqut etdi. Neyzbi döyüşündən sonra I Karlın arvadı Generetta başda olmaqla qohumları Fransada sığınacaq tapmışdılar.İngiltərədə vətəndaş müharibəsi dövründə Fransanın buradakı səfiri Karulle vəİspaniyanın səfiri Don Allon Karden Kromveli öz tərəfinə çəkmək üçün öz xidmətlərini təklif edirdilər. Fransız səfiri Karulle Mazarinin tapşırığı ilə Kromvelə ittifaqla yanaşı böyük miqdarda pul, edam olunmuş kralın qohum-əqrəbasını və dəniz siyasətində müttəfiqlik təklif edirdi. Təsadüfi deyildi ki, Fransanın adı Kromvelin imzaladığı Naviqasiya Aktında öz əksini tapmışdı. Aktda öz əksini tapmayan dövlətlər sırasında Hollandiya və İspaniyanın da adı vardı. Kromvel İspan səfirinin qardaşını özünü yaxşı aparmadığına görə camaat qarşısında edam etdirmişdi. 1645-ci ildə baş vermiş Neyzbi döyüşü təkcə İngiltərədə deyil, Avropada da siyasi vəziyyətə ciddi təsir göstərdi. Bu döyüşdən sonra Kromvelin həm hərbi, həm də siyasi gücü artdı. Kral tərəfdarları royalistlərin də puritanlar kimi, Avropaya və Amerikaya axını başladı. Doğrudur, Kromvel ölkə daxilində bir sıra cərəyanların müqavimətini də aradan qaldırmaq məcburiyyətində idi. Vətəndaş müharibəsinin I mərhələsi başa çatdıqdan sonra parlament Avropa siyasətində İngiltərənin rolunun bərpasına çalışırdı və bu məqsədlə konkret tədbirlər görülürdü. Neysbi döyüşündən sonrakı dövr ərzində siyasi səhnəyə Levellerlər partiyası da çıxdı. Onun lideri Con Lilbern (1614-1657) idi. Bu partya xırda burjua ideloqu olub aşağı təbəqələri vəəsgərləri əhatə edirdi. Lakin hərəkatın ömrü qısa oldu və 1649-cu ildə başa çatdı. Parlament Lilbernin qovulması haqqında qanun verdi və o, Şotlandiyaya getdi. Az sonra Cerard Uinstenlinin (1609-1652) başçılıq etdiyi həqiqi levellerler- diggerlər hərəkatı (digger- yerqazan deməkdir) başlandı.

İnqilabın ikinci mərhələsi

Həbsdə saxlanılan kralın qaçması ölkədə vəziyyətin yenidən gərginləşməsinə səbəb oldu. Tampl qalasından qaçan kral yenidən öz tərəüfdarlarını və parlamentdən narazı qüvvələri toplamağa müvəffəq oldu. 1648-ci ilin fevralında cəmi üç ay davam edən II vətəndaş müharibəsi başladı. I Karl şotlandları da öz tərəfinə çəkərək arxanı möhkəmləndirdi və mübarizəni davam etməyə başladı. Lakin Kromvel dərhal genişlənməkdə olan hadisələrə reaksiya verdi və parlament ordusu avqustda Preeton yaxınlığında royalistlərin vəşotlandların birləşmiş qüvvələrini darmadağın etdikdən sonra müharbə başa çatdı. Kral I Karl əsir götürüldü və ciddi şəkildə mühafizə edilməyə başladı. Bu vaxtdan etibarən kralın taleyi ilə bağlı parlament müzakirələrinə start verildi. Kromvelin kralın edam edilməsi ilə bağlə təklifi müqavimətlə qarşılandıqdan sonra parlamenti prestveterianlardan təmizləmək üçün 1647-ci il 6 avqustda və 1648-ci il 5 dekabrda sayı 140 nəfərə çatan presveterianlar parlamentdən qovuldu. Bu hadisə tarixə «Prayd təmizlənməsi» adı ilə daxil oldu. Gərgin müzakirələrdən sonra 1648-ci ilin dekabrında parlament kralı mühakimə etmək üçün tribunal yaratdı. Tribunal kralı vətənə xəyanətdə ittiham edərək ona ölüm hökmü çıxardı və I Karl 1649-cu ilin yanvarın 30-da edam edildi. 1649-cu il mayın 19-da İngiltərə respublika elan edildi. 1653-cü ildə Uzunmüddətli parlamentin qalıqları qovulduqdan sonra xarici siyasət məsələləri başlıca olaraq Kromvelin əlində cəmləşdi.

İngiltərə tarixinin 1649-1653-cü illər dövrü I respublika (İndependent respublikası), 1659-1660-cı illər dövrü isə II respublika dövrü kimi səciyyələnir. Birinci respublikanın dövründə xarici siyasət məsələləri tam şəkildə Kromvelin əlində cəmləşmişdi. Onun Avropa siyasətində üç ölkə: Fransa, İspaniya və Hollandiya mühüm yer tuturdu. Kromvel Hollandiyadan İngiltərəyə ilhaq olunmağı tələb edirdi. İspaniyadan isə inkvizasiyaya son qoyulmasını və Amerika qitəsi ilə ticarətə başqa ölkələrə, o cümlədən dəİngiltərəyə də imkan yaradılmasını tələb edirdi. Bu dövrdə İngiltərədəki İspaniya səfiri Don Alonso Karden və Fransa səfiri Karulle böyük diplomatik iş aparırdılar. Edam edilmiş kralın Fransaya qaçmış arvadı Qenrietta-Mariya və ona bağlı saray dairələri Fransanın İngiltərə ilə yaxınlaşmasına göstərdikləri müqavimətə baxmayaraq, uzun sürən danışıqlardan sonra 1655-ci ildə Fransa ilə müqavilə bağlandı. Çünki kardinal Mazerini Kromvelə pul, edan olunmuş kralın ailəsini və ittifaq təklif etmişdi. Müqvilə hər iki ölkənin Avropa siyasətində ziddiyyətlərin yumşalmasına, İspaniya və Niderlanda qarşı isə birgə siyasətin yeridilməsinə imkan verirdi. İngiltərə ilə fəal rəqabət aparan Hollandiyanı sıradan çıxarmaq üçün Kromvel Naviqasiya Aktı adlı sənəd imzaladı (1651-ci il 5 avqust). Sənədə görə, İngiltərəyə mallar ancaq ingilis gəmilərində və adı akta düşmüş ölkələrdən gətirilə bilərdi. Hollandiyanın aktdan ciddi narazılığı 1652-54-cü illər ingilis-holland müharibəsinə gətirib çıxardı ki, bu müharibədə Hollandiya əzildi və təslim oldu. Sülhün şərtinə görə, Hollandiyanın çoxsaylı ticarət donanması İngiltərə bayrağı altında hərəkət etməli idi. Birləşmiş əyalətlərin Baş ştatlarının iclasında dövlət xadimlərindən biri obrazlı şəkildə demişdi ki, bunban sonra biz də, dəniz də ingilislərin himayəsindəyik.

1651-ci il 5 avqust Naviqasiya Aktından sonra İspaniya ciddi şəkildə narazılıqlarını bildirdi. İspaniyanın Kromveldən Franasaya qarşı istifadə etmək cəhdləri uğursuzluqla nəticələnməsi iki ölkə arasında münasibətlərin gərginləşməsini şərtləndirdi. Kromvel Kardeniyadan inkivizasiyaya (kilsə məhkəməsi) son qoyulmasını və Vest-İndiyaya (Amerika) gedən dəniz yolundan maneəsiz istifadə olunmasını tələb etdikdə səfir cavabında - bu mənim hökmdarımın iki gözünü istəmək kimi şeydir, -cavabını vermişdi. 1656-cı ildə İspaniya ilə başlanan müharibə Kromvelin ölümündən sonra qələbə ilə başa çatdı. Qul alverinin mərkəzi olan Yamayka adası İngiltərənin əlinə keçdi. İspaniya Avropa siyasətindən sıxışdırılıb çıxarılmağa başladı. İngiltərə burjua inqilabının 1653-1659-cu illər dövrü Kromvel protektoratlığı dövrü adlanır. 1653-cü il 16 dekabrda Kromvel respublikanın lord-protektoru (müdafiəçisi) elan olundu. Respublikanın konstitusiyası qəbul edildi. Ölkə başında general-mayor dayanan dairələrə bölündü. Respublikanı Dövlət Şurası və parlament idarə edirdi. 1657-ci ilin mayında protektorluq irsi elan edildi və lordlar palatası bərpa edildi. 1658-ci ilin payızında Kromvelin ölümündən sonra 1658-1959-cu illərdə oğlu Riçard Kromvel lord -protektor oldu. 1650-ci ildə İngiltərəni İspaniya və Fransa tanıdılar. 1649-1652-ci illərdə Kromvel İrlandiyaya yürüş edərək üsyanı qan içində boğdu, Dublin şəhəri qarət edilərək yandırıldı (üsyan İrlandiyada 1641-ci ildə başlamışdı). Kromvel 1653-cü illərdə İsveç, Danimarka və Portuqaliya ilə ticarət müqavilələri imzalanmışdı.

İnqilabdan sonrakı dövr. Şanlı inqilab

1659-cu il mayından 1660-cı ilin may ayına qədər davam edən II respublika dövründə İngiltərəni parlament təkbaşına idarə edirdi. 1660-cı il fevralın 3-də Şotland ordusunun komandanı general Monk ordusu ilə Londona daxil oldu, dövlət çevrilişindən sonra yeni parlament seçkiləri keçirildi. 4 aprel 1660-cı ildə II Karl xüsusi manifest - "Bred bəyənnaməsi" qəbul etdi. Bəyənnaməyə əsasən, vətəndaş müharibələrinin iştirakçıları əfv esilir, dini etiqad azadlığı elan olunur, torpaq üzərində sahibkarlıq hüququ təsdiq olunurdu. Beləliklə, parlament I Karlın oğlu II Karlı taxt-taca bərpa etdi. (1660-1685). Oğlu II Yakov (1658-1688) katolik idi. II Yakov və oğlu II Karl Stüartların əvvəlki qeyri-məhdud hüquqlarını bərpa etməyə çalışırdılar. Lakin hər iki kralın yeritdiyi siyasi xətt çox tezlikləİngiltərər parlamentində və hakimiyyət elitasında yeni müxalifətin meydana gəlməsini şərtləndirdi, ölkədə ictimai-siyasi vəziyyət yenidən olduqca kəskin xarakter aldı. Parlament partiyaları – torilər, viqlər və anqlikan kilsəsi Fransanın dəstəyindən istifadə edərək Stüartların qadın xətti ilə qohumlarından olan II Yakovun qızı Mariyanın əri protestant Oranlı Vilhelmə (o Hollandiyanın ştathalteri idi) müraciət edərək onu İngiltərəyə kral taxtına dəvət etdilər. 1688-ci il dekabr ayında Vilhelm (1688-1702) Londona daxil oldu və II Yakov tələsik şəkildə Londonu tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Hakimiyyəti tamamilə ələ aldıqdan sonra 1689-cu il oktyabr ayında Vilhelm «hüquqlar haqqında» bill adlı parlamentin və kralın hüquqlarını müəyyənləşdirən sənəd imzaladı. 13 bənddən ibarət billdə xarici siyasət fəaliyyətinin bütün sahələri parlamentin prereqativinə çevrilirdi. Həmin sənəd İngiltərə parlament monarxiyasının təsis aktı hesab edilə bilər. Beləliklə, 1688-ci il «şanlı inqilabı» adlanan bu hadisə ilə də İngiltərə burjua inqilabı başa çatdı. İngilis tarixşünaslarınının «şanlı inqilab» adlandırdığı epizod 1688-1689-cu illərin hadisələri ilə bağlı olmuşdur. İngiltərə burjua inqilabının qələbəsi İngiltərənin dünya birinciliyi yoluna çıxmasını təmin etmişdi. İngiltərə tarixşünaslığı belə bir məsələdə həmrəydir ki, XVII əsrin sonları üçün inqilabdan sonra keçən 40 il ərzindəİngiltərə dünyanın ən böyük müstəmləkə dövlətinə çevrildi.

Ədəbiyyat

  • Английская буржуазия революция. XVII в./ под ред. Е.А.Косминского и Я.Л. Левицкого: т.1-2, М., 1954
  • Барг М. А. Кромвель и его время. М. 1960
  • Законодательство Английской революции 1640-1660гг. / сост. Н.П. Дмитриевский М-Л., 1946
  • История Ирландии / под ред. Л.И. Гольмана -М. 1980
  • Лабутина Т. Л. Политическая борьба вАнглии впериодреставрацииСтюартов. 1660 -1681. М, 1982
  • Лавровский В. М., Барг М. А. Английская буржуазная революция. М., 1958
  • Лавровский В.И. Сборник документовпо истории Английской буржуазной революции XVII ве­ка. М., 1973
  • Мортон А. Л. История Англии. Пер. с англ. М. 1950
  • Новая история стран Европы и Америки. ч.1, 1640-1870, М., 1978
  • Павлова Т. А. Втораяанглийская республика (1059-1660) -М, 1974
  • Павлова Т. А. Кромвель. М., 1980
  • Поршнев Б. Ф. Франция, Английская революция, европейская политика в середине XVII в. М. 1970
  • Сапрыкин Ю. М. Ирландскоевосстание ХVIIв. М., 1967
  • Сборник документов по истории нового времени: Буржуазные революции XVII-XVIII вв. М., 1990

Əlavə oxu

  • Ashley, Maurice (1990), The English Civil War, Sutton
  • Bennett, Martyn (1999), Historical Dictionary of the British and Irish Civil Wars 1637–1660, Scarecrow Press
  • Boyer, Richard E., ed. (1966), Oliver Cromwell and the Puritan revolt; failure of a man or a faith?, Boston, Heath – excerpts from primary and secondary sources.
  • Clarendon (1717), History of the Rebellion and Civil Wars in England: Begun in the Year 1641: Volume I, Part 1, Volume I, Part 2, Volume II, Part 1, Volume II, Part 2, Volume III, Part 1, Volume III, Part 2
  • Clarendon (1827), The Life of Edward, Earl of Clarendon, in which is included a Continuation of his History of the Grand Rebellion, Clarendon Press: Volume I, Volume II, Volume III
  • Cust, Richard; Hughes, Ann, eds. (1997), The English Civil War, Arnold – emphasis on historiography.
  • Gardiner, Samuel Rawson (1886–1901), History of the Great Civil War, 1642–1649: Volume I (1642–1644); Volume II (1644–1647); Volume III (1645–1647); Volume IV (1647–1649), The basic narrative history used by all other scholars.
  • Ludlow, Edmund (1894), C.H. Firth (ed.), The Memoirs of Edmund Ludlow Lieutenant-General of the Horse in the Army of the Commonwealth of England 1625–1672, Oxford: Clarendon Press
  • Morrill, John (2014), The nature of the English Revolution, Routledge – 20 essays by Morrill.
  • Prior, Charles W.A.; Burgess, Glenn, eds. (2013), England's wars of religion, revisited, Ashgate – 14 scholars discuss the argument of John Morrill that the English Civil War was the last war of religion, rather than the first modern revolution. excerpt; historiography pp. 1–25.
  • Scott, Jonathan (2000), England's Troubles: Seventeenth-century English political instability in European context, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-42334-2
  • Morgan, Hiram (March 2001), "Jonathan Scott's major reinterpretation of the seventeenth century ... England's crisis is viewed in European perspective", Journal of Historical Research (book review), doi:10.14296/RiH/issn.1749.8155
  • Wiemann, Dirk, ed. (2016), Perspectives on English Revolutionary Republicanism, Routledge
  • Woolrych, Austin (2002), Britain in revolution: 1625–1660, Oxford University Press

Xarici keçidlər

  Vikianbarda İngiltərə burjua inqilabı ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • XVII əsr Ingiltərə burjua inqilabı - kayzen.az
  • Englishcivilwar.org News, comment and discussion about the English Civil War  (ing.)
  • The Revolution Over the Revolution
  • (PDF). 21 September 2006 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. (103 KiB) by Brandon W Duke
  • Connected Histories 2012-04-06 at the Wayback Machine

Avqust 06, 2021
ingiltərə, burjua, inqilabı, ingilis, inqilabı, ingiltərə, vətəndaş, müharibəsi, english, civil, protektorat, kromvelin, ölümü, monarxiyanın, bərpa, edilməsindən, sonra, 1642, 1651, illərdə, ingiltərədə, baş, verən, mütləq, monarxiyadan, burjua, respublikası, . Ingilis inqilabi Ingiltere burjua inqilabi ve ya Ingiltere vetendas muharibesi ing English Civil War protektorat Kromvelin olumu ve monarxiyanin berpa edilmesinden sonra 1642 1651 ci illerde Ingilterede bas veren mutleq monarxiyadan burjua respublikasi qurulusuna kecid prosesi Mundericat 1 Inqilabin baslanmasi 2 Inqilabin birinci merhelesi 3 Inqilabin ikinci merhelesi 4 Inqilabdan sonraki dovr Sanli inqilab 5 Edebiyyat 6 Elave oxu 7 Xarici kecidlerInqilabin baslanmasi Redakte I Karl XVII esrin 40 illeri ucun Ingiltere esasen aqrar olkesi olaraq qalirdi Lakin burjua munasibetleri de inkisaf etmekde idi ki bu inkisaf senayesinin butun sahelerin ehate edirdi Manufakturalar meydana gelir xarici ticaret intensiv inkisaf edir yeni yeni mustemlekeler ele kecirilirdi 1600 ci ilde Ost Hind 1606 ci ilde iki Virginiya 1614 cu ilde Avanvturist tacirler xarici ticaret kompaniyalari meydana geldi Lakin Ingiltere mutleqiyyeti yaranmaqda ve inkisaf etmekde olan burjua munasiebtelrinin yolunda engele cevrilmisdi Ingilterenin siyasi tarixinde Stuartlar sulalesinin boyuk rolu olmusdur Bu sulale 1603 cu ilde hakimiyyete gelmis vaxtile kralica Yelizaveta terefinden edam olunmus kralicanin bacisi Mariya Stuartin oglunun adi ile baglidir I Yakov Stuart 1603 1625 ci illerde I Karl ise 1625 1649 cu illerde hakimiyyetde olmus mehz onlarin dovrundeIngilterenin Rusiyadan tutmus Hindistana qeder neheng erazilerde agent ve sirketleri tesis olunmusdu Burjua inqilabi erefesinde Avropada baslica reqabet Ingiltere ile Fransa ve Ingiltere ile Ispaniya arasinda gedirdi Melum oldugu kimi XVI esrin II yarisinda Fransa krali XII Ludovikin Avropa diplomatiyasi bilavasiteIngilterenin maraqlarina toxunurdu Lakin meglubedilmez armadanin suqutundan sonra Ingilterenin Avropa siyasetinde rolu artdi Bele ki meglubedilmez armadanin aradan qaldirilmasi sonraki 400 illik dovr erzindeIngilterenin xarici siyasetinde kredo olan bele bir fikrin formalasmasina sebeb oldu ki ayriliqda goturulmus ingilis donanmasi 2 guclu Avropa dovletinin donanmasinin gucune beraber olmalidir Yalniz 1921 22 ci iller Vasinqton konfransindan sonra hemin qayda nisbi deyisikliye meruz qaldi Tudorlarin xarici siyaset xetti XVII yuzilliyin evvelleri ucun Ingilterenin deniz gucunun olduqca artmasina sebeb olmusdu ki sonraki geosiyaset nezeriyyecileri bunu Ingilterenin varlanmasinin baslica faktoru kimi qeyd edirdiler Stuartlar sulalesi hakimiyyete geldikden sonra 1603 1614 cu iller arasindaki dovrde 6 beynelxalq sirket tesis olunmusdu ki bunlar Qvineyadan Cenub serqi Asiyayadek muxtelif erazilere yayilmisdi Ingilterenin suretle varlanmasi gedisinde Siti banklarin dovlet siyasetine tesiri guclenmisdi Bu bankin en guclu bankirlerinden biri Pimi kral Pim adlandirirdilar ki bu sexs parlament muxalifetinin basinda dururdu Ingilterede yeni ve kohne rejim arasinda mubarize kralla parlament arasinda mubarizede tezahur edirdi Parlament muxalifetinin gorkemli numayendeleri Q Hempdon Pim C Eliton E Kok ve basqalari idi Ingiltere parlamentinin 500 numayendesi var idi Dovrun baslica teleblerinden biri xarici siyasetin idare olunmasinda parlamentin selahiyyetlerinin artirilmasindan ibaret idi Yeni tesis olunmus agent vesirketler butun imtiyazlari elde etmeye calisirdilar ve bu meqsedle hakimiyyeye tesir gosterirdiler Ingilterede daxili veziyyete gerginlik getiren problemlerden biri de formalasmiseneneyeesasen feal xarici siyaset yeritmek ucun daxili vergilerin artirilmasinin bilavasite parlamentden asililigi meselesi idi Ingilterenin siyasi tarixinde Stuartlar sulalesinin boyuk rolu olmusdur Bu sulale 1603 cu ilde hakimiyyete gelmis vaxtile kralica Yelizaveta terefinden edam olunmus kralicanin bacisi Mariya Stuartin oglunun adi ile baglidir I Yakov Stuart 1603 1625 ci illerde I Karl ise 1625 1649 cu illerde hakimiyyetde olmus mehz onlarin dovrundeIngilterenin Rusiyadan tutmus Hindistana qeder neheng erazilerde agent ve sirketleri tesis olunmusdu Burjua inqilabi erefesinde Avropada baslica reqabet Ingiltere ile Fransa ve Ingiltere ile Ispaniya arasinda gedirdi Melum oldugu kimi XVI esrin II yarisinda Fransa krali XII Ludovikin Avropa diplomatiyasi bilavasiteIngilterenin maraqlarina toxunurdu Lakin meglubedilmez armadanin suqutundan sonra Ingilterenin Avropa siyasetinde rolu artdi Bele ki meglubedilmez armadanin aradan qaldirilmasi sonraki 400 illik dovr erzindeIngilterenin xarici siyasetinde kredo olan bele bir fikrin formalasmasina sebeb oldu ki ayriliqda goturulmus ingilis donanmasi 2 guclu Avropa dovletinin donanmasinin gucune beraber olmalidir Yalniz 1921 22 ci iller Vasinqton konfransindan sonra hemin qayda nisbi deyisikliye meruz qaldi Inqilabin birinci merhelesi Redakte1637 ci ilde Sotlandiyada usyan basladiqdan sonra kral I Karl vesait elde edib usyani yatirmaq ucun 1640 ci ilin aprelinde yeniden parlament cagirmaga mecbur oldu Lakin cemi uc hefteden sonra buraxildigi ucun Qisamuddetli parlament adi ile tarixe daxil oldu Olkede mutleq monarxiyaya qarsi genislenen siyasi mubarize tezlikle I Karli geri cekilmeye vadar etdi Sotland usyaninin yatirilmasi meselesinde kral parlamentden destek qazana bilmedi Cunki yeni vergilerin teyin olunmasi meselesine parlament raziliq vermedi Sotland usyani Ingiltereye iki terefden ciddi zerer verdi Birincisi Ingiltere diplomatiyasinin Avropa siyasetinde movqeleri zeifledi ikincisi Sotland usyani Ingiltere puritanizminin guclenmesine ciddi sekilde start vermekle hakimiyyet elitasinda bir sira deyisikliklerin esasini qoydu Tori ve viqlerin yerinde yeni parlament partiyalari olan independentler ve presvetrianlar formalasmaga basladi Qisamuddetli parlamentden xarici ve vergi siyaseti ile bagli hec bir yardim gormeyen kral 1640 ci ilin sentyabrinda tekrar parlament cagirmaga mecbur oldu ve bu parlament 1653 cu iledek movcud olmaq ucun Uzunmuddetli parlament adi aldi Belelikle olkede kral ve parlament terefdarlarindan ibaret iki siyasi duserge yarandi Kral terefdarlari baslica olaraq royalistler idi Parlament terefdarlarinin terkibi yekcins deyildi iki baslica partiya formalasmisdi presveterianlar ve independentler Presveterianlar olkede merkezlesmis kilseni saxlamaga terefdar cixir lakin kilsenin basinda kraldan asili yepiskopun deyil secilmis bascinin peresviterin olmasini isteyirdiler Presviter sinod qurultaylari qarsisinda mesuliyyet dasiyirdi Independentler musteqiller ise merkezlesmis kilseye qarsi cixir her bir kilse icmasinin musteqilliyi ideyasini yayirdilar Bu kilsenin basinda kilse icmasinin uzvleri terefinden secilmis ve selahiyyetlendirilmis basci durmali idi 1641 ci ilin yazinda xalq kutlelerinin inqilabi cixislarinin genislenmesi ile elaqedar parlament muxalifeti 204 bendden ibaret Boyuk remonstrasiya adli senedle cixis etdi Burada kralin cinayetleri sadalanir musteqil daxili ve xarici siyaset yeridilmesi burjua azadliqlarinin verilmesi musteqil puritan kilsenin yaradilmasi teleb edilirdi Melum oldugu kimi ingilis puritanlarinin ilk destelerinden biri hele 1629 cu ilde May ciceyi gemisinde Amerika sahillerine yan almis ve Virginiya statinin esasini qoymusdular Puritanciligin elehdari olan I Karl Roma papasi ile munasibetlerin kesilmesini yeni ingilis kilsesinin musteqillesmesini cinayet hesab edirdi ve bu meselede qarsidurma xususi ile gergin xarakter almisdi Kralin parlament muxalifetini hebs etmek ve parlamenti buraxmaq cehdi bosa cixdiqdan sonra baslica terefdarlarinin toplasdigi simal qrafliqlarina qacmaga mecbur oldu ve 1642 ci ilin avqustunda I Karl Nottinqemde qara rengli muharibe bayragini qaldirdi Vetendas muharibesinin I merhelesi baslandi 1642 1647 Vetendas muharibesi dovrundeIngilterede bas verenleri Ispaniya ve Fransa diqqetle izleyirdiler Fransiz krallari ile qohumluq elaqelerine malik olan Stuartlar Fransanin deniz gucunden Ingilteredeki reqiblerine qarsi mubarizede istifade etmek arzusunda olduqlarini gizletmirdiler ve bu meqsedle fransiz kardinali Mazarini ile muvafiq danisiqlar da baslanmisdi Muharibenin evvelinde ustunluk I Karlin terefinden idi 1642 ci ilin payizinda Ecill doyusunde parlament ordusu ezildi ona prestveteranlardan qraf Mancester ve qraf Esseks basciliq edirdi 1644 cu iledek ustuluk kral ordusunun elinde idi Marston Mur doyusu Oliver Kromvel Muharibenin gedisinde Oliver Kromvelin 1599 1658 herbi istedadi parladi Orta zadegan ailesinde dogulmus Kromvel tezlikle independentlerin liderine cevrildi ve ordunu yeniden qurmaga muveffeq oldu 1644 cu ilde Marston Mur doyusunde parlament ordusu ilk boyuk qelebe caldi Bu doyusden sonra Kromvelin esgerleri demirboyurlu adlanmaga basladi Orduda evvelce 22 min sonradan 70 min doyuscu var idi Bas komandan Tomas Ferfaksin basciligi altinda 1645 ci il iyunda Neyzbi doyusunde parlament ordusu tam qelebe caldi 1646 ci ilin yazinda Kral Sotlandiyaya qacmaga mecbur oldu onlar ise krali pulla parlamente satdilar Royalisterin sonuncu istingahlari 1647 ci ilin martinda suqut etdi Neyzbi doyusunden sonra I Karlin arvadi Generetta basda olmaqla qohumlari Fransada siginacaq tapmisdilar Ingilterede vetendas muharibesi dovrunde Fransanin buradaki sefiri Karulle veIspaniyanin sefiri Don Allon Karden Kromveli oz terefine cekmek ucun oz xidmetlerini teklif edirdiler Fransiz sefiri Karulle Mazarinin tapsirigi ile Kromvele ittifaqla yanasi boyuk miqdarda pul edam olunmus kralin qohum eqrebasini ve deniz siyasetinde muttefiqlik teklif edirdi Tesadufi deyildi ki Fransanin adi Kromvelin imzaladigi Naviqasiya Aktinda oz eksini tapmisdi Aktda oz eksini tapmayan dovletler sirasinda Hollandiya ve Ispaniyanin da adi vardi Kromvel Ispan sefirinin qardasini ozunu yaxsi aparmadigina gore camaat qarsisinda edam etdirmisdi 1645 ci ilde bas vermis Neyzbi doyusu tekce Ingilterede deyil Avropada da siyasi veziyyete ciddi tesir gosterdi Bu doyusden sonra Kromvelin hem herbi hem de siyasi gucu artdi Kral terefdarlari royalistlerin de puritanlar kimi Avropaya ve Amerikaya axini basladi Dogrudur Kromvel olke daxilinde bir sira cereyanlarin muqavimetini de aradan qaldirmaq mecburiyyetinde idi Vetendas muharibesinin I merhelesi basa catdiqdan sonra parlament Avropa siyasetinde Ingilterenin rolunun berpasina calisirdi ve bu meqsedle konkret tedbirler gorulurdu Neysbi doyusunden sonraki dovr erzinde siyasi sehneye Levellerler partiyasi da cixdi Onun lideri Con Lilbern 1614 1657 idi Bu partya xirda burjua ideloqu olub asagi tebeqeleri veesgerleri ehate edirdi Lakin herekatin omru qisa oldu ve 1649 cu ilde basa catdi Parlament Lilbernin qovulmasi haqqinda qanun verdi ve o Sotlandiyaya getdi Az sonra Cerard Uinstenlinin 1609 1652 basciliq etdiyi heqiqi levellerler diggerler herekati digger yerqazan demekdir baslandi Inqilabin ikinci merhelesi RedakteHebsde saxlanilan kralin qacmasi olkede veziyyetin yeniden gerginlesmesine sebeb oldu Tampl qalasindan qacan kral yeniden oz tereufdarlarini ve parlamentden narazi quvveleri toplamaga muveffeq oldu 1648 ci ilin fevralinda cemi uc ay davam eden II vetendas muharibesi basladi I Karl sotlandlari da oz terefine cekerek arxani mohkemlendirdi ve mubarizeni davam etmeye basladi Lakin Kromvel derhal genislenmekde olan hadiselere reaksiya verdi ve parlament ordusu avqustda Preeton yaxinliginda royalistlerin vesotlandlarin birlesmis quvvelerini darmadagin etdikden sonra muharbe basa catdi Kral I Karl esir goturuldu ve ciddi sekilde muhafize edilmeye basladi Bu vaxtdan etibaren kralin taleyi ile bagli parlament muzakirelerine start verildi Kromvelin kralin edam edilmesi ile bagle teklifi muqavimetle qarsilandiqdan sonra parlamenti prestveterianlardan temizlemek ucun 1647 ci il 6 avqustda ve 1648 ci il 5 dekabrda sayi 140 nefere catan presveterianlar parlamentden qovuldu Bu hadise tarixe Prayd temizlenmesi adi ile daxil oldu Gergin muzakirelerden sonra 1648 ci ilin dekabrinda parlament krali muhakime etmek ucun tribunal yaratdi Tribunal krali vetene xeyanetde ittiham ederek ona olum hokmu cixardi ve I Karl 1649 cu ilin yanvarin 30 da edam edildi 1649 cu il mayin 19 da Ingiltere respublika elan edildi 1653 cu ilde Uzunmuddetli parlamentin qaliqlari qovulduqdan sonra xarici siyaset meseleleri baslica olaraq Kromvelin elinde cemlesdi Ingiltere tarixinin 1649 1653 cu iller dovru I respublika Independent respublikasi 1659 1660 ci iller dovru ise II respublika dovru kimi seciyyelenir Birinci respublikanin dovrunde xarici siyaset meseleleri tam sekilde Kromvelin elinde cemlesmisdi Onun Avropa siyasetinde uc olke Fransa Ispaniya ve Hollandiya muhum yer tuturdu Kromvel Hollandiyadan Ingiltereye ilhaq olunmagi teleb edirdi Ispaniyadan ise inkvizasiyaya son qoyulmasini ve Amerika qitesi ile ticarete basqa olkelere o cumleden deIngiltereye de imkan yaradilmasini teleb edirdi Bu dovrde Ingilteredeki Ispaniya sefiri Don Alonso Karden ve Fransa sefiri Karulle boyuk diplomatik is aparirdilar Edam edilmis kralin Fransaya qacmis arvadi Qenrietta Mariya ve ona bagli saray daireleri Fransanin Ingiltere ile yaxinlasmasina gosterdikleri muqavimete baxmayaraq uzun suren danisiqlardan sonra 1655 ci ilde Fransa ile muqavile baglandi Cunki kardinal Mazerini Kromvele pul edan olunmus kralin ailesini ve ittifaq teklif etmisdi Muqvile her iki olkenin Avropa siyasetinde ziddiyyetlerin yumsalmasina Ispaniya ve Niderlanda qarsi ise birge siyasetin yeridilmesine imkan verirdi Ingiltere ile feal reqabet aparan Hollandiyani siradan cixarmaq ucun Kromvel Naviqasiya Akti adli sened imzaladi 1651 ci il 5 avqust Senede gore Ingiltereye mallar ancaq ingilis gemilerinde ve adi akta dusmus olkelerden getirile bilerdi Hollandiyanin aktdan ciddi naraziligi 1652 54 cu iller ingilis holland muharibesine getirib cixardi ki bu muharibede Hollandiya ezildi ve teslim oldu Sulhun sertine gore Hollandiyanin coxsayli ticaret donanmasi Ingiltere bayragi altinda hereket etmeli idi Birlesmis eyaletlerin Bas statlarinin iclasinda dovlet xadimlerinden biri obrazli sekilde demisdi ki bunban sonra biz de deniz de ingilislerin himayesindeyik 1651 ci il 5 avqust Naviqasiya Aktindan sonra Ispaniya ciddi sekilde naraziliqlarini bildirdi Ispaniyanin Kromvelden Franasaya qarsi istifade etmek cehdleri ugursuzluqla neticelenmesi iki olke arasinda munasibetlerin gerginlesmesini sertlendirdi Kromvel Kardeniyadan inkivizasiyaya kilse mehkemesi son qoyulmasini ve Vest Indiyaya Amerika geden deniz yolundan maneesiz istifade olunmasini teleb etdikde sefir cavabinda bu menim hokmdarimin iki gozunu istemek kimi seydir cavabini vermisdi 1656 ci ilde Ispaniya ile baslanan muharibe Kromvelin olumunden sonra qelebe ile basa catdi Qul alverinin merkezi olan Yamayka adasi Ingilterenin eline kecdi Ispaniya Avropa siyasetinden sixisdirilib cixarilmaga basladi Ingiltere burjua inqilabinin 1653 1659 cu iller dovru Kromvel protektoratligi dovru adlanir 1653 cu il 16 dekabrda Kromvel respublikanin lord protektoru mudafiecisi elan olundu Respublikanin konstitusiyasi qebul edildi Olke basinda general mayor dayanan dairelere bolundu Respublikani Dovlet Surasi ve parlament idare edirdi 1657 ci ilin mayinda protektorluq irsi elan edildi ve lordlar palatasi berpa edildi 1658 ci ilin payizinda Kromvelin olumunden sonra 1658 1959 cu illerde oglu Ricard Kromvel lord protektor oldu 1650 ci ilde Ingiltereni Ispaniya ve Fransa tanidilar 1649 1652 ci illerde Kromvel Irlandiyaya yurus ederek usyani qan icinde bogdu Dublin seheri qaret edilerek yandirildi usyan Irlandiyada 1641 ci ilde baslamisdi Kromvel 1653 cu illerde Isvec Danimarka ve Portuqaliya ile ticaret muqavileleri imzalanmisdi Inqilabdan sonraki dovr Sanli inqilab Redakte1659 cu il mayindan 1660 ci ilin may ayina qeder davam eden II respublika dovrunde Ingiltereni parlament tekbasina idare edirdi 1660 ci il fevralin 3 de Sotland ordusunun komandani general Monk ordusu ile Londona daxil oldu dovlet cevrilisinden sonra yeni parlament seckileri kecirildi 4 aprel 1660 ci ilde II Karl xususi manifest Bred beyennamesi qebul etdi Beyennameye esasen vetendas muharibelerinin istirakcilari efv esilir dini etiqad azadligi elan olunur torpaq uzerinde sahibkarliq huququ tesdiq olunurdu Belelikle parlament I Karlin oglu II Karli taxt taca berpa etdi 1660 1685 Oglu II Yakov 1658 1688 katolik idi II Yakov ve oglu II Karl Stuartlarin evvelki qeyri mehdud huquqlarini berpa etmeye calisirdilar Lakin her iki kralin yeritdiyi siyasi xett cox tezlikleIngilterer parlamentinde ve hakimiyyet elitasinda yeni muxalifetin meydana gelmesini sertlendirdi olkede ictimai siyasi veziyyet yeniden olduqca keskin xarakter aldi Parlament partiyalari toriler viqler ve anqlikan kilsesi Fransanin desteyinden istifade ederek Stuartlarin qadin xetti ile qohumlarindan olan II Yakovun qizi Mariyanin eri protestant Oranli Vilhelme o Hollandiyanin stathalteri idi muraciet ederek onu Ingiltereye kral taxtina devet etdiler 1688 ci il dekabr ayinda Vilhelm 1688 1702 Londona daxil oldu ve II Yakov telesik sekilde Londonu terk etmek mecburiyyetinde qaldi Hakimiyyeti tamamile ele aldiqdan sonra 1689 cu il oktyabr ayinda Vilhelm huquqlar haqqinda bill adli parlamentin ve kralin huquqlarini mueyyenlesdiren sened imzaladi 13 bendden ibaret billde xarici siyaset fealiyyetinin butun saheleri parlamentin prereqativine cevrilirdi Hemin sened Ingiltere parlament monarxiyasinin tesis akti hesab edile biler Belelikle 1688 ci il sanli inqilabi adlanan bu hadise ile de Ingiltere burjua inqilabi basa catdi Ingilis tarixsunaslarininin sanli inqilab adlandirdigi epizod 1688 1689 cu illerin hadiseleri ile bagli olmusdur Ingiltere burjua inqilabinin qelebesi Ingilterenin dunya birinciliyi yoluna cixmasini temin etmisdi Ingiltere tarixsunasligi bele bir meselede hemreydir ki XVII esrin sonlari ucun inqilabdan sonra kecen 40 il erzindeIngiltere dunyanin en boyuk mustemleke dovletine cevrildi Edebiyyat RedakteAnglijskaya burzhuaziya revolyuciya XVII v pod red E A Kosminskogo i Ya L Levickogo t 1 2 M 1954 Barg M A Kromvel i ego vremya M 1960 Zakonodatelstvo Anglijskoj revolyucii 1640 1660gg sost N P Dmitrievskij M L 1946 Istoriya Irlandii pod red L I Golmana M 1980 Labutina T L Politicheskaya borba vAnglii vperiodrestavraciiStyuartov 1660 1681 M 1982 Lavrovskij V M Barg M A Anglijskaya burzhuaznaya revolyuciya M 1958 Lavrovskij V I Sbornik dokumentovpo istorii Anglijskoj burzhuaznoj revolyucii XVII ve ka M 1973 Morton A L Istoriya Anglii Per s angl M 1950 Novaya istoriya stran Evropy i Ameriki ch 1 1640 1870 M 1978 Pavlova T A Vtorayaanglijskaya respublika 1059 1660 M 1974 Pavlova T A Kromvel M 1980 Porshnev B F Franciya Anglijskaya revolyuciya evropejskaya politika v seredine XVII v M 1970 Saprykin Yu M Irlandskoevosstanie HVIIv M 1967 Sbornik dokumentov po istorii novogo vremeni Burzhuaznye revolyucii XVII XVIII vv M 1990Elave oxu RedakteAshley Maurice 1990 The English Civil War Sutton Bennett Martyn 1999 Historical Dictionary of the British and Irish Civil Wars 1637 1660 Scarecrow Press Boyer Richard E ed 1966 Oliver Cromwell and the Puritan revolt failure of a man or a faith Boston Heath excerpts from primary and secondary sources Clarendon 1717 History of the Rebellion and Civil Wars in England Begun in the Year 1641 Volume I Part 1 Volume I Part 2 Volume II Part 1 Volume II Part 2 Volume III Part 1 Volume III Part 2 Clarendon 1827 The Life of Edward Earl of Clarendon in which is included a Continuation of his History of the Grand Rebellion Clarendon Press Volume I Volume II Volume III Cust Richard Hughes Ann eds 1997 The English Civil War Arnold emphasis on historiography Gardiner Samuel Rawson 1886 1901 History of the Great Civil War 1642 1649 Volume I 1642 1644 Volume II 1644 1647 Volume III 1645 1647 Volume IV 1647 1649 The basic narrative history used by all other scholars Ludlow Edmund 1894 C H Firth ed The Memoirs of Edmund Ludlow Lieutenant General of the Horse in the Army of the Commonwealth of England 1625 1672 Oxford Clarendon Press Morrill John 2014 The nature of the English Revolution Routledge 20 essays by Morrill Prior Charles W A Burgess Glenn eds 2013 England s wars of religion revisited Ashgate 14 scholars discuss the argument of John Morrill that the English Civil War was the last war of religion rather than the first modern revolution excerpt historiography pp 1 25 Scott Jonathan 2000 England s Troubles Seventeenth century English political instability in European context Cambridge University Press ISBN 978 0 521 42334 2 Morgan Hiram March 2001 Jonathan Scott s major reinterpretation of the seventeenth century England s crisis is viewed in European perspective Journal of Historical Research book review doi 10 14296 RiH issn 1749 8155 Wiemann Dirk ed 2016 Perspectives on English Revolutionary Republicanism Routledge Woolrych Austin 2002 Britain in revolution 1625 1660 Oxford University PressXarici kecidler Redakte Vikianbarda Ingiltere burjua inqilabi ile elaqeli mediafayllar var XVII esr Ingiltere burjua inqilabi kayzen az Englishcivilwar org News comment and discussion about the English Civil War ing Official website of the English Civil War Society The Revolution Over the Revolution Jack Goldstone s Model and the English Civil War PDF 21 September 2006 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib 103 KiB by Brandon W Duke This page has links to some transcriptions of contemporary documents concerning eastern England A national Civil War chronology Civil War chronology for Lincolnshire and its environs Connected Histories Arxivlesdirilib 2012 04 06 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Ingiltere burjua inqilabi amp oldid 6074744, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.