Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
İncə və Qalaburun toqquşmaları — 1946-cı ilin aprel ayında Tikantəpə və Sayınqala yolları arasındakı İncə və Qalaburun kəndlərində Məhəmməd Rza Şah Pəhləviyə yaxın qüvvələr ilə Azərbaycan Milli Hökuməti qüvvələri arasında baş vermiş hərbi toqquşmalar nəzərdə tutulur.
| İncə və Qalaburun toqquşmaları | |||
|---|---|---|---|
| Azərbaycan böhranı | |||
 15 dekabr 1946-cı ildə AMH-nin işğal edilməsi münasibətilə təşkil edilmiş hərbi parad | |||
| Tarix | 17-21 aprel 1946 | ||
| Yeri | Cənubi Azərbaycan, İncə və Qalaburun kəndləri | ||
| Səbəbi | İranın Azərbaycan Milli Hökumətini ortadan qaldırma istəkləri | ||
| Nəticəsi | Azərbaycan Milli Hökumətinin qələbəsi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | İncə və Qalaburun kəndləri yenidən Azərbaycan Milli Hökumətinin nəzarətinə keçdi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Zəmin
1944-cü ilin sonlarında SSRİ ilə İranın münasibətləri pisləşdi. SSRİ-yə neft güzəştinin verilməsindən imtina edildikdən sonra SSRİ Cənubi Azərbaycanda olan etnik şikayətlərdən yararlanmaq qərarına gəldi. Nəticədə formalaşan Azərbaycan Demokrat Firqəsi 3 sentyabr 1945-ci ildə yaradıldığını elan etdi. 1945-ci il oktyabrın 2-dən 4-dək Təbrizdə ADF-nin I qurultayı keçirildi. Noyabr ayının sonların Cənubi Azərbaycan boyunca Azərbaycan Xalq Məclisinə seçkilər keçirildi. Eyni zamanda şah ordusuna qarşı da eyni anda tədbir görüldü və bu ordu birləşmələri zərərsizləşdirildi. 1-19 dekabr tarixlərində Cənubi Azərbaycanın böyük bir hissəsi faktiki olaraq ADF-nin əlinə keçdi. Dekabr ayında Xalq Konqresi özünü Qurucular Məclisi elan etmiş, o da Milli Heyət üzvlərini seçmişdi. 12 dekabrda Cənubi Azərbaycanın muxtariyyəti elan edildi. Azərbaycanda baş verən bu proses Tehranda narahatlıqla izlənməkdə və şiddətlə qarşılanmaqda idi.
Sovet ordusunun İrandan çıxarılması prosesinin başlaması ilə Azərbaycan Milli Hökuməti (AMH) ilə Tehran hökumətinin təmas xəttində aktivləşmə başladı. Tehran qüvvələri əhali arasında təbliğat apararaq əhaliyə Milli Hökumətin hərbi xidmət ilə bağlı müraciətinə qatılmamağa çağırışlar edilirdi. Cəmil Həsənli iddia edir ki, Sovet ordusunun İrandan çıxması qərarının verilməsi ilə formalaşan qarışıqlıqdan istifadə edən Tehran hökuməti AMH-ni cəzalandırmaq niyyətində idi.
Toqquşmalar
AMH-nin Marağa şəhərindəki hərbi birləşməsinin komandanı General Əzimi 17 aprel tarixli AMH-nin Xalq Qoşunları komandanı Cəfər Kaviana verdiyi məlumatda 800 nəfərlik İran hərbi birləşməsinin Tikantəpə və Sayınqala yolları arasındakı İncə və Qalaburun kəndlərinə hücum etdiklərini bildirdi. Bu mövqe AMH-nin konüllüləri tərəfindən qorunmaqda idi. Növbəti gün yenidən təşkil edilən İran qüvvələri hücumu axşama qədər davam etdi. Dörd günlük toqquşmalar zamanı könüllülərdən 15 nəfər öldü və ya yaralandı. AMH-nin rəhbəri Seyid Cəfər Pişəvəri Tehran ordusunun davamlı hal almağa başlayan hücumlarından narahat olmağa başladı. O, bu hücumlar nəticəsində AMH-nın mərkəzi olan Təbriz şəhərinin təhlükə altına düşə biləcəyindən çəkinirdi. Buna görə də, o, bu yerlərdə təcili şəkildə əvvəlki qayda-qanunun yaradılması əmrini verdi. Onun əmri əsasında AMH toqquşmaların getdiyi mövqelərə əlavə qüvvələr göndərdi. Toqquşmalar nəticəsəsində İncə və Qalaburunda yenidən AMH-nin hakimiyyəti bərpa edildi. İran ordusu 8 nəfər canlı qüvvəsini bu toqquşmalar zamanı itirdi.
Nəticə
İranın o dövrki müdafiə naziri Əhmədi İncə və Qalaburun toqquşmalarını ADF-nin İran ordusuna hücumu kimi təqdim etməkdə idi. O, demokratların cəzalandırılmasını təklif edirdi. İranın o dövrki baş naziri Qəvam əs-Səltənə isə buna qarşı idi. O, məsələnin hər tərəfli nəzərdən keçirilməsindən tərəfdar idi. Sovet kəşfiyyat orqanlarının ələ keçirdiyi məlumatlara görə demokratlarla ordunun toqquşmasının səbəbi Əhmədi, , , Sepehr və Murtəza Bayat kimi Şaha yaxın olan şəxslərin Qəvama qarşı qurduğu provakasiya idi. Lakin AMH-nin gördüyü tədbirlər nəticəsində İncə, Miyanbulaq və Qalaburun kəndlərində yenidən Təbrizin hakimiyyəti formalaşdırıldı. Bu məsələ barədə Stalin və Molotova Mir Cəfər Bağırov bunları yazmışdı:
Biz düşünürük ki, bu hərəkət ilə Qəvam bir tərəfdən Milli Hökumətin müdafiə bacarıqlarını yoxlamaq, digər tərəfdən isə mürtəce qüvvələri Azərbaycanın içində nizam-intizamı pozmağa cəsarətləndirmək istəmişdir. Pişəvəri bildirir ki, əgər lazım olarsa, o, xalq ordusu qüvvələri ilə İran ordusuna qarşı müqavimətini davam etdirəcəkdir.
Ümumiyyətlə, Bağırov İran ilə yaradılacaq əlaqələrdə hərbi gücün önəmini xüsusu vurğulayırdı. O, hərbi gücün olmadığı halda heç nəyin əldə edilməyəcəyini düşünməkdə idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Atabaki, 2009
- Hasanli, 2006
- Hasanli, 2006. səh. 281
- Hasanli, 2006. səh. 281-282
- Hasanli, 2006. səh. 282
Mənbə
- Atabaki, Touraj, (ing.) Azerbaijan: Ethnicity and Autonomy in Twentieth-Century Iran (#bad_url), London: British Academic Press, 1993
- Hasanli, Jamil, (ing.) At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (#bad_url), London: The Harvard Cold War Studies Book Series, 2006
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ince ve Qalaburun toqqusmalari 1946 ci ilin aprel ayinda Tikantepe ve Sayinqala yollari arasindaki Ince ve Qalaburun kendlerinde Mehemmed Rza Sah Pehleviye yaxin quvveler ile Azerbaycan Milli Hokumeti quvveleri arasinda bas vermis herbi toqqusmalar nezerde tutulur Ince ve Qalaburun toqqusmalariAzerbaycan bohrani15 dekabr 1946 ci ilde AMH nin isgal edilmesi munasibetile teskil edilmis herbi paradTarix 17 21 aprel 1946Yeri Cenubi Azerbaycan Ince ve Qalaburun kendleriSebebi Iranin Azerbaycan Milli Hokumetini ortadan qaldirma istekleriNeticesi Azerbaycan Milli Hokumetinin qelebesiErazi deyisikliyi Ince ve Qalaburun kendleri yeniden Azerbaycan Milli Hokumetinin nezaretine kecdiMunaqise terefleriIran Azerbaycan Milli HokumetiKomandan lar Mehemmed Rza sah Pehlevi General Ehmed Emir Ehmedi Seyid Cefer Piseveri General Cefer Kavian General EzimiTereflerin quvvesi800 nefer Deqiq bilinmirItkiler8 15Zemin1944 cu ilin sonlarinda SSRI ile Iranin munasibetleri pislesdi SSRI ye neft guzestinin verilmesinden imtina edildikden sonra SSRI Cenubi Azerbaycanda olan etnik sikayetlerden yararlanmaq qerarina geldi Neticede formalasan Azerbaycan Demokrat Firqesi 3 sentyabr 1945 ci ilde yaradildigini elan etdi 1945 ci il oktyabrin 2 den 4 dek Tebrizde ADF nin I qurultayi kecirildi Noyabr ayinin sonlarin Cenubi Azerbaycan boyunca Azerbaycan Xalq Meclisine seckiler kecirildi Eyni zamanda sah ordusuna qarsi da eyni anda tedbir goruldu ve bu ordu birlesmeleri zerersizlesdirildi 1 19 dekabr tarixlerinde Cenubi Azerbaycanin boyuk bir hissesi faktiki olaraq ADF nin eline kecdi Dekabr ayinda Xalq Konqresi ozunu Qurucular Meclisi elan etmis o da Milli Heyet uzvlerini secmisdi 12 dekabrda Cenubi Azerbaycanin muxtariyyeti elan edildi Azerbaycanda bas veren bu proses Tehranda narahatliqla izlenmekde ve siddetle qarsilanmaqda idi Sovet ordusunun Irandan cixarilmasi prosesinin baslamasi ile Azerbaycan Milli Hokumeti AMH ile Tehran hokumetinin temas xettinde aktivlesme basladi Tehran quvveleri ehali arasinda tebligat apararaq ehaliye Milli Hokumetin herbi xidmet ile bagli muracietine qatilmamaga cagirislar edilirdi Cemil Hesenli iddia edir ki Sovet ordusunun Irandan cixmasi qerarinin verilmesi ile formalasan qarisiqliqdan istifade eden Tehran hokumeti AMH ni cezalandirmaq niyyetinde idi ToqqusmalarAMH nin Maraga seherindeki herbi birlesmesinin komandani General Ezimi 17 aprel tarixli AMH nin Xalq Qosunlari komandani Cefer Kaviana verdiyi melumatda 800 neferlik Iran herbi birlesmesinin Tikantepe ve Sayinqala yollari arasindaki Ince ve Qalaburun kendlerine hucum etdiklerini bildirdi Bu movqe AMH nin konulluleri terefinden qorunmaqda idi Novbeti gun yeniden teskil edilen Iran quvveleri hucumu axsama qeder davam etdi Dord gunluk toqqusmalar zamani konullulerden 15 nefer oldu ve ya yaralandi AMH nin rehberi Seyid Cefer Piseveri Tehran ordusunun davamli hal almaga baslayan hucumlarindan narahat olmaga basladi O bu hucumlar neticesinde AMH nin merkezi olan Tebriz seherinin tehluke altina duse bileceyinden cekinirdi Buna gore de o bu yerlerde tecili sekilde evvelki qayda qanunun yaradilmasi emrini verdi Onun emri esasinda AMH toqqusmalarin getdiyi movqelere elave quvveler gonderdi Toqqusmalar neticesesinde Ince ve Qalaburunda yeniden AMH nin hakimiyyeti berpa edildi Iran ordusu 8 nefer canli quvvesini bu toqqusmalar zamani itirdi NeticeIranin o dovrki mudafie naziri Ehmedi Ince ve Qalaburun toqqusmalarini ADF nin Iran ordusuna hucumu kimi teqdim etmekde idi O demokratlarin cezalandirilmasini teklif edirdi Iranin o dovrki bas naziri Qevam es Seltene ise buna qarsi idi O meselenin her terefli nezerden kecirilmesinden terefdar idi Sovet kesfiyyat orqanlarinin ele kecirdiyi melumatlara gore demokratlarla ordunun toqqusmasinin sebebi Ehmedi Sepehr ve Murteza Bayat kimi Saha yaxin olan sexslerin Qevama qarsi qurdugu provakasiya idi Lakin AMH nin gorduyu tedbirler neticesinde Ince Miyanbulaq ve Qalaburun kendlerinde yeniden Tebrizin hakimiyyeti formalasdirildi Bu mesele barede Stalin ve Molotova Mir Cefer Bagirov bunlari yazmisdi Biz dusunuruk ki bu hereket ile Qevam bir terefden Milli Hokumetin mudafie bacariqlarini yoxlamaq diger terefden ise murtece quvveleri Azerbaycanin icinde nizam intizami pozmaga cesaretlendirmek istemisdir Piseveri bildirir ki eger lazim olarsa o xalq ordusu quvveleri ile Iran ordusuna qarsi muqavimetini davam etdirecekdir Umumiyyetle Bagirov Iran ile yaradilacaq elaqelerde herbi gucun onemini xususu vurgulayirdi O herbi gucun olmadigi halda hec neyin elde edilmeyeceyini dusunmekde idi Hemcinin baxAzerbaycan Milli Hokumeti Azerbaycan Demokrat FirqesiIstinadlarAtabaki 2009 Hasanli 2006 Hasanli 2006 seh 281 Hasanli 2006 seh 281 282 Hasanli 2006 seh 282MenbeAtabaki Touraj ing Azerbaijan Ethnicity and Autonomy in Twentieth Century Iran bad url London British Academic Press 1993 Hasanli Jamil ing At the Dawn of the Cold War The Soviet American Crisis over Iranian Azerbaijan 1941 1946 bad url London The Harvard Cold War Studies Book Series 2006