fbpx
Wikipedia

Çəng

Çəng – simli musiqi aləti. Çağdaş arfanın sələfidir. Arfanın ən qədim növüdür. Bir sıra Şərq xalqlarının çəngi olsa da, Azərbaycanda olan alət onlardan ən böyük diapozonlusu olub. Azərbaycan cənginin 31-32 simi olub. Qərb alimləri bu aləti böyüdüb, təkmiləşdirilib arfa formasına salıblar. Amma İranda yenə də bu alətə çəng deyirlər.

Çəng
Hornbostel–Zaks təsnifatı 322.12
Mənşə ölkəsi

Söz açımı

Çəng sözünün "tutmaq", "yapışmaq" mənasını verdiyini güman etmək olar. Çində, İranda belə alətlərə "çəng" deyilib, uyğurlar onu "kunkau", ərəblər isə "cunk" adlandırıblar .

Tarixçə

Çağdaş arfa musiqi alətinin ibtidaisi sayılan çəngin yaranma tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Əsasən, saray məclislərində istifadə olunan zərif və incə səsli çəngin ən erkən növləri İkiçayarası və Misir sivilizasiyalarına aid edilir. Misirlilərə bu alət Şumerdən gəlib. Qədim şumerlilər inandıqları bütlərə uyğun olaraq müxtəlif biçimli çənglərdən istifadə etmişlər: qövsvari, bucaqvari və ya üfüqi uzunsov çanglər . Eramızdan çox-çox əvvəllərə aid edilən çəng musiqi aləti XVI əsrin II yarısına kimi Azərbaycanda istifadə edilmişdir. Şərq əfsanələrində bu alətin ilahi qüvvə tərəfindən yaradıldığı deyilir. Hətta onu "Müqəddəs mələk" də adlandırırdılar.

İlk cəngin 6-9 simli olduğu məlumdur. Mülahizələrə görə, çəng ox və yay ovçuluq silahının törəməsidir. Cəngin üzünə dəri çəkilir və ona sim əvəzinə sap bağlanılır ki, onlara pərdələr deyilir. Cəngdən Azərbaycanda XVI əsrin II yarısına kimi istifadə olunmuşdur. Onun üzünə ceyran və ya balıq dərisi çəkilir, simləri ipək və ya bağırsaqdan hazırlanırmış. Orta əsrlərdə Azərbaycanda çox geniş yayılmış qədim musiqi alətlərindən biridir. Yazılı mənbələrdə və miniatür sənət əsərlərində çəng haqqında məlumat olduqca çoxdur. Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi özünün "Yeddi gözəl" poemasında çəngi belə təsvir edir:

Sazın ipək telli xoş avaz almış,
Çəngin qulağına halqalar salmış
Zil pərdədən qalxan nəğmələr gözəl
Çəngin ətəyində nazlanır qəzəl...

Çəng alıb əlinə o dilbər pəri,
Söylədi çəkdiyi əziyyətləri.
Yayıldı çəng səsi, düşdü hər yanə,
Nalə aşiqləri etdi divanə.

Türk xalqları musiqisinin tədqiqatçısı doktor Fərrux Sümer "Qədim türklərin musiqisi və rəqsləri" adlı məqaləsində yazırdı: "Altay Kurqanlarında aparılan qazıntılar zamanı tapılan mədəniyyət abidələri arasında 2 çəng daha böyük maraq kəsb edir."

Arxeoloqlarının araşdırmalarından belə məlum olur ki, çəngin Azərbaycanda ilk tapıntıları eramızdan əvvəllərə aid edilir. Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi olmuş Bərdə şəhəri yaxınlığında Şatırlı kəndi ətrafında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı eramızdan əvvəl IV-III əsrlərə aid üzərində çəng çalan qadın fiquru təsvir edilmiş saxsı qablar tapılmışdır. Qablar həmin dövrə aid yerli istehsalın məhsuludur. Tarixi mənbələrdən belə məlum olur ki, orta əsrlərdə Azərbaycanda istifadə olunmuş çəngin, təxminən, 18-24 simi olmuşdur.

XIV əsr görkəmli Azərbaycan musiqişünası Əbdülqadir Marağai "Məqasid-əl-əlhan" əsərində çəng haqqında yazır:

"Bu məşhur alətdir. Onun üzünə dəri çəkilir və sim əvəzinə sap bağlanır. Sazdan istifadə edənlər həmin sapları pərdələr adlandırırlar. Bəzən ona 24 sim bağlayırlar."

Əvvəl 6-9 simli çəng, daha sonra isə 24-28 simli xromatik arfalar meydana gəlir.

XIX əsrin əvvəllərində fransız Sebastyan Erar alət üzərində bir sıra uğurlu islahatlar apararaq mükəmməl çağdaş arfanı yaratmışdır.

Növləri

  • İkri (egri, əyri) - çəngəbənzər ən qədim Azərbaycan aləti, çəngdən daha primitivdir. Əbdülqədir Marağayinin "Musiqi alətləri və onun növləri" əsərində bu alətin özəlliklərindən yazırdı ki, ikridə pərdələr ağacdan, çəngdə isə sapdandır..
  • Həzzkar - 40 simli fil xortumuna bənzər qədim çəng
  • NüzhəSəfiəddin Urməvinin icad etdiyi 81 simli çəngəbənzər alət. Simlərdən hər üçünün eyni ucalıqda (unison) köklənmiş olduğunu nəzərə alsaq, nüzhə musiqi alətində 27 müxtəlif səs əldə edildiyi məlum olar.
  • Minzaf – cəng (arfa) tərzində dartımlı simli musiqi aləti.
  • Arfa - çağdaş çəng

Çəngin milli musiqidə bərpası

XIX əsrdə çəng istifadədən çıxır və unudulur. Ona ikinci həyatı 1975-ci ildən milli çalğı alətlərin bərpasıyla məşğul olan musiqi məktəbinin tar üzrə müəllimi Məcnun Kərimov verdi. 1978-ci ildə ilk bərpa olunmuş alət çəng olur. Məcnun Kərimovun ardınca 1995-ci ildə Türkiyə musiqiçiləri Feridun Özgören və Fikret Karakaya çəngi bərpa edirlər, daha sonra isə Mehmet Söylemez Türkiyənin aparıcı arfaçısı Şirin Pançaroğlu üçün arfa hazırlayır. 2012-ci ildə Bakı musiqi akademiyasının çalışan mühəndis Məmmədəli Məmmədov təkmilləşdirilmiş 44 simli və asan köklənən çəng hazırlayır.

Quruluşu

Çəngin uzunsov və qövsşəkilli hissəsi çanağı təşkil edir. Çanağın açıq üzünə balıq dərisi çəkilir, aşağı tərəfinə bərkidilmiş uzunsov hissə isə qol rolunu oynayır. Bu hissədə aşıqlar yerləşdirilir. Simlərin bir ucu çanaq hissədə dəri üzərinə yerləşdirilmiş metal ilgəklərə, o biri isə taxta aşıqlara bağlanılır. Bərpa olunmuş çəngin bağırsaqdan və ipək sapdan hazırlanmış 30 simi vardır.

Bu alətin müxtəlif növləri olmuşdur. Alətin ümumi hündürlüyü 930 mm, çanağının hündürlüyü 850 mm, qolunun uzunluğu 665 mm-dir. Xromatik sırası 24 səsdən (bəzən 30) ibarətdir. İfa tərzi arfada olduğu kimi sağ və sol əllərin barmaqları ilə çalınır. Çəngdə bir oktava daxilində bütün xromatik qamma səslərinin əldə edilməsinin mümkündür . Diapazonu kiçik oktavanın "sol" səsindən 2-ci oktavanın "fa #" (və ya "si" )səsinə kimidir.

Özbək çənginə Azərbaycanda "səntur" deyilir.

Ünlü çalğıçılar

  • Fəzilə Rəhimova

İstinadlar

  1. Qədim musiqi alətlərimiz zəngin mədəni tariximizi əks etdirir
  2. Abbasqulu Nəcəfzadə. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti. Bakı, 2004.
  3. Аслан Мамедов - Канон. История возникновения и формирования. Международный музыкальный культурологический журнал HARMONY.
  4. Məcnun Kərimov. Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. Dədə Qorqud 1300. "Musiqi dünyası" jurnalı
  5. Меджнун Керимов. О восстановлении забытых древних азербайджанских инструментов чанга и барбета. Международный музыкальный культурологический журнал HARMONY.
  6. Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Həzzkar
  7. Əfrasiyab Bədəlbəylinin İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Nüzhə
  8. Muğam Ensiklopediyası - Minzaf
  9. Алла Байрамова. Возрождение чанга: очевидные достижения и очевидность разночтений. "Musiqi dünyası" jurnalı.
  10. Muğam Ensiklopediyası - Çəng
  11. Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Çəng
  12. Tariyel Məmmədov. Özbək xalq və şifahi ənənəvi peşəkar musiqisi

Xarici keçidlər

  • "Musiqi alətləri tarixi" verilişi - Arfa
  • Fikret Karakaya - Rast makamı. Çeng taksimi.
  • Fikret Karakaya - Uşşak makamından Hüseyniye geçiş. Çeng taksimi.
  • Səda - Müasir çəng aləti ixtira olunub (29.03.2016)

Həmçinin bax

çəng, simli, musiqi, aləti, çağdaş, arfanın, sələfidir, arfanın, qədim, növüdür, sıra, şərq, xalqlarının, çəngi, olsa, azərbaycanda, olan, alət, onlardan, böyük, diapozonlusu, olub, azərbaycan, cənginin, simi, olub, qərb, alimləri, aləti, böyüdüb, təkmiləşdiri. Ceng simli musiqi aleti Cagdas arfanin selefidir Arfanin en qedim novudur Bir sira Serq xalqlarinin cengi olsa da Azerbaycanda olan alet onlardan en boyuk diapozonlusu olub Azerbaycan cenginin 31 32 simi olub Qerb alimleri bu aleti boyudub tekmilesdirilib arfa formasina saliblar Amma Iranda yene de bu alete ceng deyirler 1 CengHornbostel Zaks tesnifati 322 12Mense olkesi Osmanli imperiyasi Mundericat 1 Soz acimi 2 Tarixce 3 Novleri 4 Cengin milli musiqide berpasi 5 Qurulusu 6 Unlu calgicilar 7 Istinadlar 8 Xarici kecidler 9 Hemcinin baxSoz acimi RedakteCeng sozunun tutmaq yapismaq menasini verdiyini guman etmek olar Cinde Iranda bele aletlere ceng deyilib uygurlar onu kunkau erebler ise cunk adlandiriblar 2 Tarixce RedakteCagdas arfa musiqi aletinin ibtidaisi sayilan cengin yaranma tarixi cox qedimlere gedib cixir Esasen saray meclislerinde istifade olunan zerif ve ince sesli cengin en erken novleri Ikicayarasi ve Misir sivilizasiyalarina aid edilir Misirlilere bu alet Sumerden gelib Qedim sumerliler inandiqlari butlere uygun olaraq muxtelif bicimli cenglerden istifade etmisler qovsvari bucaqvari ve ya ufuqi uzunsov cangler 3 Eramizdan cox cox evvellere aid edilen ceng musiqi aleti XVI esrin II yarisina kimi Azerbaycanda istifade edilmisdir Serq efsanelerinde bu aletin ilahi quvve terefinden yaradildigi deyilir Hetta onu Muqeddes melek de adlandirirdilar Ilk cengin 6 9 simli oldugu melumdur Mulahizelere gore ceng ox ve yay ovculuq silahinin toremesidir Cengin uzune deri cekilir ve ona sim evezine sap baglanilir ki onlara perdeler deyilir Cengden Azerbaycanda XVI esrin II yarisina kimi istifade olunmusdur Onun uzune ceyran ve ya baliq derisi cekilir simleri ipek ve ya bagirsaqdan hazirlanirmis Orta esrlerde Azerbaycanda cox genis yayilmis qedim musiqi aletlerinden biridir Yazili menbelerde ve miniatur senet eserlerinde ceng haqqinda melumat olduqca coxdur Dahi Azerbaycan sairi Nizami Gencevi ozunun Yeddi gozel poemasinda cengi bele tesvir edir Sazin ipek telli xos avaz almis Cengin qulagina halqalar salmis Zil perdeden qalxan negmeler gozel Cengin eteyinde nazlanir qezel Ceng alib eline o dilber peri Soyledi cekdiyi eziyyetleri Yayildi ceng sesi dusdu her yane Nale asiqleri etdi divane Turk xalqlari musiqisinin tedqiqatcisi doktor Ferrux Sumer Qedim turklerin musiqisi ve reqsleri adli meqalesinde yazirdi Altay Kurqanlarinda aparilan qazintilar zamani tapilan medeniyyet abideleri arasinda 2 ceng daha boyuk maraq kesb edir Arxeoloqlarinin arasdirmalarindan bele melum olur ki cengin Azerbaycanda ilk tapintilari eramizdan evvellere aid edilir Azerbaycanin qedim medeniyyet merkezi olmus Berde seheri yaxinliginda Satirli kendi etrafinda aparilan arxeoloji qazintilar zamani eramizdan evvel IV III esrlere aid uzerinde ceng calan qadin fiquru tesvir edilmis saxsi qablar tapilmisdir Qablar hemin dovre aid yerli istehsalin mehsuludur Tarixi menbelerden bele melum olur ki orta esrlerde Azerbaycanda istifade olunmus cengin texminen 18 24 simi olmusdur XIV esr gorkemli Azerbaycan musiqisunasi Ebdulqadir Maragai Meqasid el elhan eserinde ceng haqqinda yazir Bu meshur aletdir Onun uzune deri cekilir ve sim evezine sap baglanir Sazdan istifade edenler hemin saplari perdeler adlandirirlar Bezen ona 24 sim baglayirlar 4 Evvel 6 9 simli ceng daha sonra ise 24 28 simli xromatik arfalar meydana gelir 5 XIX esrin evvellerinde fransiz Sebastyan Erar alet uzerinde bir sira ugurlu islahatlar apararaq mukemmel cagdas arfani yaratmisdir Novleri RedakteIkri egri eyri cengebenzer en qedim Azerbaycan aleti cengden daha primitivdir Ebdulqedir Maragayinin Musiqi aletleri ve onun novleri eserinde bu aletin ozelliklerinden yazirdi ki ikride perdeler agacdan cengde ise sapdandir 2 Hezzkar 40 simli fil xortumuna benzer qedim ceng 6 Nuzhe Sefieddin Urmevinin icad etdiyi 81 simli cengebenzer alet Simlerden her ucunun eyni ucaliqda unison koklenmis oldugunu nezere alsaq nuzhe musiqi aletinde 27 muxtelif ses elde edildiyi melum olar 7 Minzaf ceng arfa terzinde dartimli simli musiqi aleti 8 Arfa cagdas cengCengin milli musiqide berpasi RedakteXIX esrde ceng istifadeden cixir ve unudulur Ona ikinci heyati 1975 ci ilden milli calgi aletlerin berpasiyla mesgul olan musiqi mektebinin tar uzre muellimi Mecnun Kerimov verdi 1978 ci ilde ilk berpa olunmus alet ceng olur Mecnun Kerimovun ardinca 1995 ci ilde Turkiye musiqicileri Feridun Ozgoren ve Fikret Karakaya cengi berpa edirler daha sonra ise Mehmet Soylemez Turkiyenin aparici arfacisi Sirin Pancaroglu ucun arfa hazirlayir 2012 ci ilde Baki musiqi akademiyasinin calisan muhendis Memmedeli Memmedov tekmillesdirilmis 44 simli ve asan koklenen ceng hazirlayir 9 Qurulusu RedakteCengin uzunsov ve qovssekilli hissesi canagi teskil edir Canagin aciq uzune baliq derisi cekilir asagi terefine berkidilmis uzunsov hisse ise qol rolunu oynayir Bu hissede asiqlar yerlesdirilir Simlerin bir ucu canaq hissede deri uzerine yerlesdirilmis metal ilgeklere o biri ise taxta asiqlara baglanilir Berpa olunmus cengin bagirsaqdan ve ipek sapdan hazirlanmis 30 simi vardir Bu aletin muxtelif novleri olmusdur Aletin umumi hundurluyu 930 mm canaginin hundurluyu 850 mm qolunun uzunlugu 665 mm dir Xromatik sirasi 24 sesden bezen 30 ibaretdir Ifa terzi arfada oldugu kimi sag ve sol ellerin barmaqlari ile calinir Cengde bir oktava daxilinde butun xromatik qamma seslerinin elde edilmesinin mumkundur 10 Diapazonu kicik oktavanin sol sesinden 2 ci oktavanin fa ve ya si sesine kimidir 11 Ozbek cengine Azerbaycanda sentur deyilir 12 Unlu calgicilar RedakteFezile RehimovaIstinadlar Redakte Qedim musiqi aletlerimiz zengin medeni tariximizi eks etdirir 1 2 Abbasqulu Necefzade Azerbaycan calgi aletlerinin izahli lugeti Baki 2004 Aslan Mamedov Kanon Istoriya vozniknoveniya i formirovaniya Mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturologicheskij zhurnal HARMONY Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Dede Qorqud 1300 Musiqi dunyasi jurnali Medzhnun Kerimov O vosstanovlenii zabytyh drevnih azerbajdzhanskih instrumentov changa i barbeta Mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturologicheskij zhurnal HARMONY Efrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Hezzkar Efrasiyab Bedelbeylinin Izahli monoqrafik musiqi lugeti Nuzhe Mugam Ensiklopediyasi Minzaf Alla Bajramova Vozrozhdenie changa ochevidnye dostizheniya i ochevidnost raznochtenij Musiqi dunyasi jurnali Mugam Ensiklopediyasi Ceng Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Ceng Tariyel Memmedov Ozbek xalq ve sifahi enenevi pesekar musiqisiXarici kecidler Redakte Musiqi aletleri tarixi verilisi Arfa Fikret Karakaya Rast makami Ceng taksimi Fikret Karakaya Ussak makamindan Huseyniye gecis Ceng taksimi Seda Muasir ceng aleti ixtira olunub 29 03 2016 Hemcinin bax RedakteArfa Sentur KifaraMenbe https az wikipedia org w index php title Ceng amp oldid 5018167, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.