Əyyublu (Tovuz)
Əyyublu (əvvəlki adı: Aşağı Ayıblı (2012-yədək); digər tarixi adı Çıraqlılar) — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
Kənd | |
Əyyublu | |
---|---|
40°56′09″ şm. e. 45°49′00″ ş. u. | |
Ölkə | Azərbaycan |
Region | Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu |
Rayon | Tovuz rayonu |
Tarixi və coğrafiyası | |
Əvvəlki adı | Aşağı Ayıblı |
Mərkəzin hündürlüyü | 374 m |
Saat qurşağı | UTC+4 |
Əhalisi | |
Əhalisi | 12.327 nəfər (2021) |
Milli tərkibi | Azərbaycanlılar |
Rəsmi dili | Azərbaycan dili |
Rəqəmsal identifikatorlar | |
Telefon kodu | +9942231-92(93) |
Poçt indeksi | AZ6014 |
7 mart 2012-ci ildə Aşağı Ayıblı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Aşağı Ayıblı kəndi Əyyublu kəndi adlandırılmış, Aşağı Ayıblı kənd inzibati ərazi dairəsi Əyyublu kənd inzibati ərazi dairəsi hesab edilmişdir.
Tarixi
Aşağı Ayıblı (oyk, mur.) - Tovuz rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Zəyəm çayının sol sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyindədir. 19-cu əsrin əvvəllərində keçmiş Gövhər Ayıblı kəndindən çıxmış ailələrin burada məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Tədqiqatçıların məlumatına görə, bu kənd şərti olaraq 3 hissəyə ayrılır. Aşağı Ayıblı, Yuxarı Ayıblı (və ya Qaş Ayıblı), və Qazanlar. Araşdırmalar gostərir ki, bu kəndin ilkin adı Çıraqlılardır. Zəyəmçay üzərində məskun olan çıraqlıların hakimi Eyyubxan olmuşdur. XVII-XVIII əsrlərdə kənd Eyyublu kimi də qeydə alınmışdır. "Ayıblı" Eyyublu adının təhrif olunmuş şəklidir. Oykonim "Eyyublu kəndinin Aşağı hissəsi" kimi başa düşülməlidir. Rayonun ərazisində Ayıblı qobusu adlı yarğan da vardır..
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Afad Qurbanov vaxtilə Azərbaycan dilində, onun dialektlərində saxlanmış, lakin qədim türk abidələrində və başqa türk dillərində mövcud olan qədim alb – (alp) cəsur, qoçaq (...alban) leksik ünsürlərdən bəhs etmişdir.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya elmləri doktoru Mübariz Yusifov da respublikamızın ərazisində oğuz tayfaları ilə bağlı yer adları haqqında danışarkən Tovuz, Ağstafa və s. adlarla yanaşı Alpoud yer adını belə izah edir: “Alpoud” yer adının birinci tərəfində “alp” sözü işlədilir. Mənaca bu söz böyük, qüdrətli, yenilməz anlayışı bildirir"
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında bir yerdə Alpan (Quba rayonu), üç yerdə Alpoud (Qazax, Göyçay, Ucar rayonları) kəndlərinin olduğu qeyd edilir. Azərbaycan SSR-nin Bərdə, Qazax, Qasım İsmayılov, Göyçay, Laçın, Ucar rayonlarındakı Alpoud, İranda isə əhalisi azərbaycanlılardan ibarət olan Alpovut və Alfovut kəndlərinin adı ehtimal ki, Alpoutlarla əlaqədardır.
1918-ci illərə aid edilən Rusiyanın bir hərbi xəritəsində 6 (altı) yerdə bu yaşayış məntəqələrinin adı göstərilmişdir. Dördü Yuxarı Ayplu, ikisi Aşağı Ayplu şəklində yazılan sözlərə diqqət yetirək: yalnız “y” səsini götürdükdə alplı-alflı ifadəsi alınır ki, bu da bizim fikrimizi təsdiq edir. Rus dilində “al” hecası ilə başlanan əksər alınma sözlərdə “al” hecasının “l” sammitindən sonra yumşaqlıq işarəsi işlədilir ki, bu işarə də həmin sammitin yumşaq tələffüz olunmasını göstərmək üçün artırılır. Məhz türk mənşəli “alplı” sözü də rus dili üçün alınma söz olduğundan fərqli şəkildə tələffüz edilmişdir. Zəyəm - Cırdaxan kəndi (Şəmkir rayonu) vaxtilə Yuxarı Ayıblı adlanmışdır. Həqiqətən də bu kənd Aşağı Ayıblı kəndindən yuxarıda yerləşir. Aşağı Ayıblı kəndinin qocalarından fərqli olaraq Yuxarı Ayıblı (Zəyəm Cırdaxan) kəndinin qocaları hər iki söz birləşməsinin ikinci tərəfini ayıblı deyil, aflı şəklində tələffüz edirlər. Bu fakt da sübut edir ki, bugünkü alplılar yaşayan ərazinin dəmir yoluna yaxın aşağı hissəsində “alplı” sözü rus dilinin təsiri nəticəsində aşağıdakı fonetik dəyişmələrə uğramışdır: Alplı – Al plı, Aiplı –Ayblı – Ayıblı.
Əlbəttə, “i” samitinin çevrilməsi tələffüzün asanlaşmasına, “p” samitinin “b” samitinə çevrilməsi isə “b” samitinin ondan əvvəl gələn “y” cingiltili samitinə uyğunlaşmasına xidmət etmişdir. Sonradan “y” cingiltili samiti ilə “b” cingiltili samitinin arasında “ı” saiti tələffüzün asanlaşması məqsədilə artırılımışdır. Deməli, rus dilinin əsas rolu “alplı” sözünün “i” samitini yumşaltmaq və tədricən “y” samitinə çevirmək olmuşdur.
Mamırtı dağının ətəyində (çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycanın tarixi yerlərindən olan, adı ulu Dədə Qorqud mənşəli bu dağ ACE-yə düşməmişdir) Köhnə Qala kəndinin, eləcə də Qala kəndinin adlarındakı “qala” sözü də bu gün fakt olaraq sübut edir ki, bugünkü alplıların (albanların) yalnız adı qorunub saxlanıla bilmiş qalaları olmuşdur.
Coğrafiyası və iqlimi
Rayon mərkəzindən 22 km şərqdə Zəyəm çayının sol sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyindədir.
Bakı—Qazax şose yolu, BTC, Bakı-Supsa, TANAP kimi əhəmiyyətli neft-qaz kəmərləri, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti kəndin icərisindən keçir.
Tovuz rayonu Əyyublu kəndi, Azərbaycanda ərazisinə və əhalisinin sayına görə ikinci ən böyük kənddir. (Əhalisi 15000 nəfər, Ərazisi 55 kv km-dir)
Tanınmışları
- Əvəz Qocayev - “Azəravtoyol” ASC-nin sədr müavini, əməkdar mühəndis.
- Aslanov Nəsrəddin Əsəd - "Tərəqqi" medalı laueratı Tovuz Meliorasiya və Subartezian quyuları idarəsinin rəisi
- İsa Cavadoğlu - şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
- Xəlil Mirzəyev - Biologiya elmləri namizədi, Tibb Universitetinin dosenti
- İlqar Dəmirov - Azərbaycan Respublikası Apelyasiya Məhkəməsində hakim
- İbrahim Zeynalov (elm xadimi) - Tarix elmləri doktoru, Azərbaycan tarixi (humanitar fakültələr üzrə) kafedrasının profesoru
- Umudov Salman Fazil - İctimai xadim
- Vəsilə Əhmədova -Azərbaycan Tibb Universitetinin İctimai Fənnlər kafedrasının baş müəllimi (tarixçi)
- Əsgərov Vahid Qurban oğlu - 1984-1991-ci illərdə Azərbaycan SSR-i Ali Sovetinin deputatı
- Saleh Qurbanov - Moskva vilayəti Lyuberçi rayonunun Azərbaycan diasporunun rəhbəri, xeyriyyəçi
- Əhmədli Cəfər - Tibb elmlər doktoru .
Şəhidlər
- Məmmədov Azər Şəmşəd-27.07.1973-27.07.1992
- Bayramov Eyvaz Cəmşid-12.07.1971-16.01.1993
- İsgəndərov Sahib İsbəndiyar-07.03.1975-09.01.1994
- Həmzəyev Habil Nazim- 20.07.1974- 06.02.1994
- Rzayev Firdovsi Fərhad-24.05.1974-20.01.1994
- Qasımov Ədalət Qəşəm-24.02.1975-20.01.1994
- Alıyev Rövşən Adil- 19.03.1974-29.01.1994
- Sadıqov Qabil İbrahim-01.12.1973
- Mayılov Kamran Sakit- 01.01.1996-09.09.2014
- Vahid Qurbanov Elşad- 27.01 2001-04.11.2020
- Ceyhun Mirzəyev (şəhid) Zirəddin- 12.08.1996-09.11.2020
İctimai obyektləri
Kənddə dörd orta məktəb, xəstəxana və doğum şöbəsi, səkkiz aptek həmçinin baytarlıq apteki, iki uşaq bağçası, poçt məntəqəsRespublika qəzeti: Müasirləşən kəndlərimiz
Dövlət başçısı İlham Əliyevin imzaladığı qərar və sərəncamlara uyğun paytaxt Bakı şəhəri ilə yanaşı, respublikanın hər yerində tərəqqi və inkişaf təmin olunmuşdur. Əyyublu kəndi qədim tarixə malik yaşayış məskənlərindən biridir. Kənd ərazisində olan tarixi abidələr bunu bir daha sübut edir. Kəndin bələdiyyə sədri İlham Dəmirovdan aldığımız məlumata görə, kəndin qazanlar adlanan sahəsində 1903-1904-cü illərə aid olan qüllə və əlavə 3 ədəd qədim tikinti çar Rusiyası tərəfindən inşa olunmuşdur. Xocahan qəbiristanlığında vaxtilə 20-yə yaxın qəbirüstü at və qoç abidələri olmuşdur. Bu abidələrin bir qismi sovet hakimiyyəti dövründə Gəncə şəhərindəki Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinə aparılmışdır.
Qədim dövrlərə aid olan bir neçə tarixi abidə isə YUNESKO-ya aparılmışdır. Hazırda abidələrdən ikisi Əyyublu qəbiristanlığındadır. Kəndin 12370 nəfər sakini var. Əhalinin əsas məşğuliyyəti kənd təsərrüfatıdır. Əyyubluda 4 tam orta məktəb, 1 körpələr evi-uşaq bağçası, 1 və 2 saylı uşaq bağçaları fəaliyyət göstərir. Kənddə 3 şadlıq sarayı xalqa xidmət edir.
Kənd ərazisində müasir standartlara cavab verən 5 supermarket, bir neçə tikinti mağazası və digər mağazalar var. 3 ədəd yanacaqdoldurma məntəqəsi əhaliyə xidmət göstərir. Bundan başqa, kənd təsərrüfatı məhsullarının itkisiz saxlanılması üçün kənddə 2 ədəd (1-nin tutumu 1000 ton, digərininki isə 700 ton olan) soyuducu kamera var ki, bu da fermerlərin işini xeyli asanlaşdırır.
Əyyubluda müasir standartlara cavab verən şərab emalı zavodunda müxtəlif növ şərab məhsulları istehsal edilir. Kənddaxili yolların 20 kilometri asfaltlanmışdır. Əyyublunun 11 nəfər sakini Qarabağ müharibəsində və 2020-ci ilin iyun ayında Tovuz hadisələri zamanı şəhidlik zirvəsinə ucalmışlar. Şəhidlərin xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq kənddə 4 şəhid bulaq-kompleksi tikilmiş, ətrafında gözəl park salınmışdır.
Əyyubluda aqrar sahənin inkişafına xüsusi diqqət və qayğı göstərilir. Hər il kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında yüksək nailiyyətlər əldə olunur.
2021-ci ilin məhsulu üçün 585 hektar buğda, 200 hektar arpa, 1200 hektardan artıq sahədə kartof, 1 hektar tərəvəz məhsulları əkilmişdir. Eyni zamanda 450 hektar çoxillik bitki olan yonca, 24 hektar üzüm bağı, 72 hektar meyvə bağı mövcuddur.
Əyyubluda 4 böyük istilikxanada müxtəlif tərəvəz məhsulları yetişdirilərək daxili bazarda bolluq yaratmaqla yanaşı, xarici ölkələrə də rəqabətə davamlı məhsul ixrac olunur.
Əkin sahələrinin suvarma suyuna olan tələbatı əsasən Zəyəm çayından, “Ağstafaçay” və “Tovuzçay” su anbarlarından götürülən su hesabına və kənddə işlək vəziyyətdə olan 109 ədəd subartezian quyusu vasitəsilə ödənilir. Əyyubluda heyvandarlığın inkişafı da yüksək təşəkkül tapmışdır. Hazırda kənddə 1909 baş iribuynuzlu, 14517 baş xırdabuynuzlu və digər ev heyvanları qeydiyyata alınmışdır.
Göründüyü kimi, Əyyublu kəndi inkişaf etmiş müasir yaşayış məntəqələrindən biridir.
Vəli VƏLİYEV, “Respublika”.
Xarici keçidlər
- Aşağı Ayıblı toponimi haqqında[ölü keçid]
Şərhlər
- Yaşayış məntəqəsinin mərkəzinin kordinatlarına (40.936087°00′ şm. e. 45.816868°00′ ş. u.) əsasən hesablanılıb.
İstinadlar
- "Tovuz rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının 7 mart 2012-ci il tarixli Qanunu" (azərb.). president.az. 09 aprel 2012, 18:40. İstifadə tarixi: 2015-06-30.
- "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007.
- "Elm və həyat" jurnalı, 1989, No 7
- Azərbaycan gəncləri" qəzeti, 28 oktyabr 1989
- ASE, I cild, səh. 275-276
- "Prezident İlham Əliyev Əvəz Qocayevə fəxri ad verib". Milli.Az (azərb.). 15 noyabr 2018. İstifadə tarixi: 15 noyabr 2018.
Tovuz rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |