Əhmədcan Əşiri

Əhmədcan Aksupiyeviç Əşiri ((Qazaxca: Ахметжан Ақсупиұлы Аширов;1938 – Malıbay aulu, Almatı vilayəti, Şelek rayonu (indiki Yenbekşikazax),Qazaxıstan) — uyğur yazıçısı və dramaturqu, Qazaxıstan Yazıçılar Birliyi Uyğur Ədəbiyyatı bölümünün başqanı

Əhmədcan Aksupiyeviç Aşurov
Təxəllüsü	Əhmədcan Əşiri
Doğum tarixi	1938
Doğum yeri	Malıbay aulu, Almatı vilayəti, Şelek rayonu, Qazaxıstan
Vətəndaşlığı	Qazaxıstan
Milliyyəti	Uyğur türkü
Təhsili	Qazaxıstan Dövlət Universiteti
Fəaliyyəti	yazıçı, dramaturq
Fəaliyyət illəri	1956
Əsərlərinin dili	uyğur türkcəsi
Janr	roman, povest, hekayə, dram

Həyatı

Əhmədcan Aksupiyeviç Əşiri 1938-ci ildə Qazaxıstanın Almatı vilayətinin Şelek rayonunun (indiki Yenbekşikazax) Malıbay aulunda doğulmuşdur. 1956-cı ildə Panfilov adına Pedaqoji məktəbi bitirmişdir, 1961-ci ildə isə Qazaxıstan Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsindən məzun olmuşdur. Təhsilini bitirdikdən sonra bir sıra işlərdə işləmiş, o cümlədən Qazaxıstan radiosunda redaktor vəzifəsində çalışmışdır. İbray Altınsarina adına Elmi-Tədqiqat Pedaoji İnstitutunun aspiranturana daxil olmuşdur. Bir müddət Talqar rayonunda müəllim işləmişdir. Daha sonra “Kommunizm tuği” (hazırda “Uyğur avazı”) qəzetində ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinin müdiri, məsul katib vəzifələrində çalışmışdır. 1982-ci ildən Qazaxıstan Yazıçılar Birliyi Uyğur Ədəbiyyatı bölümünün başqanı vəzifəsində çalışır. 1986-cı ildə Qazaxıstan Yazıçılar Birliyinin IX qurultayında yaradıcılıq qurumunun sədr müavini vəzifəsinə seçilmişdir. O, SSRİ Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat fondunun İdarə Heyətinin üzvü, Almatıda rusca yayınlanan “Prostor” dərgisinin redaksiya heyətinin üzvü seçilmişdir. 1991-1995-ci illərdə “Arzu” dərgisinin baş redaktoru vəzifəsində çalışmışdır. 2002-ci ildən Qazaxıstan Respublikası Dövlət mükafatı komissiyasının üzvüdür. Hazırda Almatı şəhərində yaşayır.

Yaradıcılığı

Əhmədcan Əşiri bədii yaradıcılığa orta məktəbdə oxuduğu illərdə başlamışdır. 1956-cı ildən başlayaraq yazıçının yayınlanan ilk hekayələri “Sabah məltəmi” və “Fərqli insanlar” adlanır. 1965-ci ildə “Belə yaşamaq istərəm” adlı hekayəsi yayınlanmış, daha sonra bir neçə kitabı nəşr edilmişdir. Əsərləri qazax, qırğız, özbək, yakut, türk, eləcə də çeçen-inquş, rus, Ukrayna, Çin dillərinə çevrilmişdir. “Ölməyənlər”, “Muğamçı”, “Tikan”, “İdikut” pyesləri Qazaxıstan Dövlət Uyğur Musiqi Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur. “Belə yaşamaq istərəm” (1965), “Bunu unutamaram” (1969), “Solmayan güllər” (1977) hekayələr, “Tək yovşan” (1980), “Nur Ana” (1988), “İdikut” (2003) romanları işıq üzü görmüşdür. Müəllifin özünəməxsus üslubda qələmə aldığı “İdikut” və “Baurçuk Art Tekin” roman-dialogiyası uyğur türklərinin dövlətçilik tarixindən bəhs edir. Əhmədcan Əşiri tərcümə yaradıcılığı ilə də məşğul olmuş, A.Çexovun “Albalı bağı”, K.Şanqitbayevin “Ah, bu dəliqanlılar”, Q.Lorkanın “Qanlı düyün” əsərlərini uyğur türkcəsinə çevirmişdir.

Mükafatları

• Əməkdə fərqlənməyə görə
• Qazaxıstan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı (1988)
• “Astana” medalı (1998)
• “İlham” mükafatı (2003) – “İdikut romanına görə”
• Qazaxıstan Respublikasının “Hormət” (Құрмет) ordeni (2009)
• Qazaxıstan Respublikasının müstəqilliyinin 20 illiyi medalı (2011)
• Beynəlxalq “Alaş” ədəbi mükafatı (2012) – “İdikut” dramının tamaşasına görə

Əsərləri

• “Осылай өмір сүргім келеді” аталатын алғашқы (povest)(1965)
• “Мұны ұмытуға болмайды” (1969)
• “Солмайтын гүл” (povestlər) (1977)
• “Жалғыз жалбыз” (roman) (1987)
• “Өлмейтіндер” (1973)
• “Мақамшы” (1979)
• “Дихан” (1984)
• “Жылпос” (1987)
• Дили Зия (roman esse) (2013)

Azərbaycanda yayınlanan kitabları

• İdikut (tarixi roman). Bakı: Zərdabi nəşr, 2020, 502 s.

İstinadlar

1. Uyğur yazıçısı Əhmədcan Əşirinin romanı Bakıda çap edilib

Xarici keçidlər

• Məşhur yazıçıdan Azərbaycana zəfər təbriki